Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Hoe die wille alle dinc vermach. C. IX.

20Die mensche en sal hem gheens dinghes te sere vervaren, 21die wile dat hi hem vint in enen goeden wille. Noch hi en sal 22hem niet seere bedroeven, noch van Gode hem verre achten, 23als hi hem vint in enen goeden wille: want die doecht en̄ 24alle goet leit inden wille. Want u en mach niet ghebreken, 25op dat ghi⁽⁴⁾ enen gherechtighen ghewarighen wille hebt.

(4) Versta, indien gy of mits gy. In dezen zin is op dat gemeen by de middeleeuwsche schryvers. Zie ons Glossarium op het Tabernakel.

[p. 86]

1Weder⁽¹⁾ ghi wilt minne hebben, of oetmoedicheit, of 2enighe doghet, ist dat ghi crachtelijc en̄ met alle uwen wille 3wilt, soe hebdijt. En̄ des en mach u God noch gheen creature 4benemen, op dat u wille anders goet si, ende recht, 5ende een godlike wille si⁽²⁾. Dat is een godlike wille, die 6alle dat hi wille, dat wil hi ter eren Gods; want dat en heeft 7die wille van naturen niet, ende niewer en machmen bet 8bekennen den godliken wille, dan dat die mensche allene 9meint die erc Gods. En̄ dien wille en mach gheen dinc verwinnen, 10noch doot, noch leven, noch helle, noch duvel, 11noch gheen creature. 12Niet en salmen willen, ic woude; mer men sal willen, 13ic wil hier toe aldus sijn met werken en̄ met leven. Want 14waer een dinc over dusent milen, en̄ wil ic dat met volcomen 15wille hebben, ic hebt eygentliker, dan dat ict in minen scoot 16hebbe en̄ ict niet en wil hebben. Want die goede wille, ghewesent 17in gracien, en is niet min machtich en̄ crachtich ten 18goede, dan die quade wille is ten quaden. Al waer dat ic 19nemmermeer gheen quaet were en dade, mer heb ic den 20wille toten quaden werke, ic heb die sonde als of ic dat were 21hadde ghedaen: en̄ alsoe mochtie in gansen quaden wille 22die sonde doen, als of ie veel menschen ghedoot hadde, en̄ 23ict nochtan metten werke niet en dade. Niet dat ic wil segghen, 24dat die sonden metten werke niet mere en si, dan alleen die 25wille sonder werc; mer dat consent volbringhet die sonde, al 26en quamer dat were ncmmermeer toe: want die sonde leyt 27meer inden wille dan int werc. Waer om en soudic dan dat 28selve niet vermoghen in enen goeden wille, ja vele beter en̄ 29onghelijc meere? Want God werct metten goeden wille, des 30dat were des goeden willen principaliker is dan des men-

(1) Dat is, het zy.

(2) Sur. modò voluntas tua sit recta et Deiformis.

[p. 87]

1schen⁽¹⁾; mer dat quade, dat die wille des menschen wil, dat 2hevet hi alleene van eyghenre quaetheit. En̄ alsoe vele als 3die gracie Gods ende die goede wille meer vermach dan die 4quade wille alleen, alsoe vele is die goede wille metter gracien 5Gods machtigher te volbringhen dat hi wil metten wille, 6dan die quade wille is met sijnre eyghenre quaetheit⁽²⁾. 7Inder waerheit, metten wille vermach ic alle dinc: ic mach 8alre menschen arbeit draghen, ende alle arme menscen 9spisen, ende alre menschen werc werken, of watmen denken 10mach. Heb ict inden wille ganselike, en̄ ghebreket my in 11dier macht alleen⁽³⁾, en̄ soudict gaerne doen const ict, en̄ ic 12daertoe dade dat icker toe vermochte: inder waerheit heb 13ict al gedaen⁽⁴⁾. En̄ dat en mach my nieman benemen noch 14my beroven een oghenblic; want waer mine wille meerre 15toten werken, dan des anderen die dat werc dade, en̄ ic daer 16toe dat mine dade dat werc te werken, ende ics nochtan niet 17van buten en dade⁽⁵⁾.: ic soude van dien werke, om mijns 18willen wille, meer gheloent sijn dan die dat were wrochte. 19Mer des en derre ic niet segghen, daer die minne en̄ wille 20al gelike ware in alre wijs, dat hi dan alsoe groten loen soude 21hebben diet were niet en wrochte, als diet wrochte; want 22een martelaer sal hebben die crone der martelien, die hi niet 23en sal hebben die die martelie niet gheleden en heeft, al 24hadde hi den wille der martelien alsoe groot als hi die martelijt 25was. Mer woude yeman segghen dat die wille sonder 26were, alsoe groet ware als dat werc metten wille, ic en wille

(1) Surius anders: Planè id ipsum multo magis in bonis possumus, Deus nanque bonae voluntati cooperans, ejus opus levius ac tolerabilius reddit.

(2) sola duntaxat propria perversitate adjutu, zegt Surius.

(3) Versta, en ontbreekt het my enkel aen magt. - Sur. Si enim haec perfectè volo, et sola deficit exequendi facultas.

(4) nimirum omnia coram Deo ſecisse judicubor, zegt Surius.

(5) Sur. licèt illud forinsecùs non omninò perſicerem.

[p. 88]

1daer om niet striden; want die volmaecte wille die vermach 2vele, daer hy tsine toe doet dat hi vermach ganselic⁽¹⁾. 3Want woudic inder waerheit soe vele willen hebben of 4minnen, als ye mensche hebben mochte, en̄ Gode alsoe vele 5loven: dat heb ic, op dat mijn wille goet en̄ recht si en̄ vol- 6comen⁽²⁾. 7Die recht mensce⁽³⁾, in sinen volcomen goeden wille, en 8mach gheen tijt te cort sijn⁽⁴⁾; want daer die wille alsoe 9staet, dat hi ghehelic doen wil al dat hi vermach, en̄ niet 10alleen nu, mer, mochte hi leven dusent jaer, hi woude al dat 11doen dat hi betamelic vermochte: daer betaelde die wille 12alsoe veel alsmen in dusent jaer doen mochte metten werken, 13en̄ dat heeft hi al ghedaen voir Gode. 14Nu is te merken, waer die wille recht wille si. Daer is die 15wille gans ende recht, daer hi sonder alle eyghenscap is na 16wise der ondoecht, en̄ daer hi sijns selfs uutghegaen is, en̄ 17inden wille Gods gebeelt en̄ gheconfirmeert is⁽⁵⁾ Ende hoe 18des meer is, hoe die wille ghewaerachtigher en̄ gherechtigher 19is⁽⁶⁾. En̄ in dien wille vermachstu alle dinc, het si 20minnen of wat du wils. 21Mer ghi sult ganselic weten, als een mensche begheert

(1) Sur. cùm magna sit bonae voluntatis virtus et efficaeia, hoc quod in se est, ex toto facientis.

(2) Sur. id ipsum habes haud dubiè, si modò voluntas tua integra sit, recta perfectaque.

(3) Lees of versta, den rechten mensche, in dativo.

(4) Sur. Denique justo ac recto homini, ob bonae voluntatis suae perfectionem, nullum tempus nimis breve esse potest.

(5) Te dezer plaets is in D. de volgende glosse bygevoegd: ‘Dat is, al daer niet quaets met wetenheit inden wille en is, en̄ sijns selfs ghebreckelicheit ontwillet of al uutghegaen is, en̄ inden wille Gods ghebeelt of verwandelt is; alsoe dat hi niet anders en wil dan, na sijn bekennen, Gode behagelic is, en̄ dat bewijst in doen en̄ in latene, als hi mach, en̄ meint dat behoirlic is^*.

* Deze glosse is ook vertaeld door Surius en in zynen tekst ingeschoven.

(6) Sur. Quanto aulem his voluntas abundat magìs, tanto verior et rectior est.

[p. 89]

1dat hi woude also heylich sijn als ye mensche was, dat hi 2daerom alsoe heylich niet en is, mer hi is alsoe heylich als 3sijn wille waerachtich groet is⁽¹⁾; mer ware sijn wille alsoe 4groet als ye menscen wille was, soe waer hi alsoe heylich 5als ye mensche was: want, wat ic beghere, niet groter en 6is mijn heylicheit dan mijn wille⁽²⁾. 7Een vraghe. Hoe mocht ic tot deser minnen comen, daer 8hier af ghesproken is, want icker niet en bevynde in my, 9als ic sie aen vele luden die bewisen grote werken, ende men 10bevynt in hem grote oefeninge en̄ wonder, des ic niet en 11hebbe⁽³⁾? Hier sult ghi merken tween dinghen die aender 12minnen sijn⁽⁴⁾: dat ene is een were of een wesen der minnen; 13dat ander is een uutbrec der minnen⁽⁵⁾. Dat wesen der 14minnen, dat is een groetheit der minnen, en̄ die is allene 15inden wille; want soe wie meer willes hevet, hi hevet oec 16meer minnen: mer wie des meer hevet, dat en weet nyeman 17vanden anderen: dat leyt verborghen -inder sielen. 18Nu is een ander, dat is een indruc en̄ een werc der minnen 19dat schijnt sere, als innicheit, oefeninghe en̄ jubileren⁽⁶⁾. En̄ 20dat en is altoes dat alre beste niet, want ten is onder wilen 21minne niet. Men mach van naturen somwile selken smaec

(1) Sur. Tantùm autem sanetus est, quantùm voluntas illius ad Deum magna est.

(2) Sur. quam (sanctitatem) licèt alioqui plurimùm affectat, non tamen major est sanctitas illius, quàm voluntas.

(3) Sur. Qua ergo ratione jam dictam sanctitatem assequi potero, cùm eam neque sentiam, neque aliquod illius in me deprachendam vestigium: multos quoque grandium quorundam operum esse et exercitiorum, ac mira quaedam facere videam, quorum in me nihil invenio?

(4) Sur. quae congruunt amori.

(5) E. anders. Dat een is een wesen der minnen, dat ander es een werc oft uutbreken der minnen. Zoo ook Surius: Unum est, ipsa essentia: alterum opus ipsum sive effectus amoris. De lezing van E. zal wel verkieslyk zyn.

(6) Sur. Effectus verò sive opus amoris, quandoque magnum aliquid esse videtur, ut est jubitatio, devotio, et alia ejusmodi.

[p. 90]

1en̄ soeticheit hebben; of de viant mach den smaec gheven 2om den mensche te doen verwanen: en̄ die des meest 3hebben, dat en sijn alle weghe die beste niet. Het is oec wel 4nauwe te merken oft van Gode comt. Het valt oec wel dat 5God sulken luden ghevet smaec en̄ ghevoelen om ene smelten 6en̄ om een trecken, en̄ oec om dat si daer mede sere onthouden 7werden⁽¹⁾. En̄ namaels, als si meer minnen ghewinnen, 8soe en hebben si lichte als vele⁽²⁾ ghevoelens niet; en̄ daer 9aen scijnt oec wel dat si min minnen hadden. En̄ ist dat si 10hier in Gode ganse en̄ ghestadighe trouwe houden, soe ist 11nochtan te siene oft te male minne si: en̄ het si alsoe, soe en 12ist nochtan niet dat alre beste. En̄ dat scijnt daer aen⁽³⁾, 13wantmen sal sulke jubilacie laten doer⁽⁴⁾ een minne were 14voert te werken, daermens noot heeſt gheestelike oſ lijflike. 15Want waer die mensche in also groter jubilacien of contemplacien, 16als Sinte Peter of Sinte Pauwels ye ghewaren; en̄ 17wiste hi enen sieken mensche die noetorftich ware eens 18supens⁽⁵⁾ oft anders yet, het waer veel beter dat hi liete 19sine oeſeninghe van jubilacien en̄ van contemplacien, en̄ 20diendè dien noetorſtighen mensche in meerren der min-

(1) In E. heet het: om hem te smeeken en̄ te trecken, en daer mede te onthouden. Surius vertaelt: ut hominem ad altiora provocet, et in vitae contineat integritate. Men ziet hieruit dat Surius geen smeeken heeft gelezen, hetwelk inderdaed niet te pas komt. Maer wat is dan het hier gemeende smelten? Wy meenen dat de schryver er den dusgenaemden amber of barnsteen door verstaet, bekend om zynen goeden geur en aentrekkende kracht. Dit strookt ten minste met beel de gedachte. Zie het woord in het Glossarium van Wachter, col. 1441.

(2) Dat is at zoo veel, of juist zoo veel.

(3) Sur. Quòd indè satis apparet.

(4) Dat is voor of om. E. om een minnen werck te wereken. - Sur. quòd hujusmodi consolatio pro dilectionis aliquo opere, alteri vel spiritaliter vel corporaliter necessario, est postponenda.

(5) Versta een zuipen, heden nog gebruikt voor zekeren drank, dien men aen zwakke, ziekelyke menschen geeft. - Sur. Sciret autem pauperem quendam infirmum calida egere sorbitiuncula.

[p. 91]

1nen⁽¹⁾; wantmen mach die bode⁽²⁾ Gods niet laten om 2enighe oefeninghe, die soe groet mach sijn⁽³⁾. 3En̄ des nemt een exempel. Het was te Bruesel, in Sint 4Jans Gasthuys, een devote suster die den sieken goedertieren 5plach te wesen. Eens doen lach si op haer bedde, 6ende onse Here Jhesus-Christus quam bi haer ligghen als 7een jone kijndekijn. Doen hoerde si dat daer was een siec 8mensche die hulpe te doen hadde⁽⁴⁾. Doen stont si op, ende 9ghinc toten sieken, ende stont hem bi van dies hi te doen 10hadde⁽⁵⁾, ende liet onsen Heer alleen ligghen. Doen si weder 11quam, doen vant si onsen Here Jhesus-Christus als enen 12man, dien si liet als een clein kijndekijn⁽⁶⁾, en̄ sy sprac: 13‘O Here, hoe groet si ghi nu!’ - Ende onse Here sprac: 14‘Aldus soe bin ic in u herte ghemeert, omdat ghi my, om 15my, liet, ende dat ghi dat solaes, dat ghi van my hadt, om 16minen wille liet en̄ ghinct dienen minen lieden.’ En̄ 17daer om en sal die mensche niet wanen dat hy enichs goets 18in desen sal beroeſt sijn; want wat dat die mensche van 19minnen laet om Gode willichlike, dat wert hem veel edelre. 20Want onse Here sprac: ‘Soe wie yet laet om my, die sal 21hondertſout also veel ontſaen⁽⁷⁾.’ Welc is die hondertſoudighe 22loen? Dat is die smake die die mensche smaect, 23daer hy yet ter puere eren Gods laet en̄ vertiet, want die 24smaec die is hondertwerven mere en̄ edelre, dan die smaec 25es int besitten met eyghenheden⁽⁸⁾.

(1) Versta, tot vermeerdering der liefde.

(2) Voor ghebode. Zie Kiliaen en de aenteekeningen van Van Hasselt.

(3) E. hoe groot dat sy oec sijn mach. - Dit is zeker de zin.

(4) Versta, die hulp van doen, of noodig had.

(5) Met hetgeen, of gelyk hy noodig had.

(6) Sur. Dominum Jesum, quem parvulum reliquerat, jam speciosissimum juvenem invenit.

(7) Vglk. Matth. 19, 29.

(8) Sur. Hic namque sapor spiritalis, omni illi sapori, quem rei alicujus propriae possessio habet, longè (immò centuplo) nobilior est atque praeclarior.

[p. 92]

1Ja het si oec dat die mensche grotelic begere al sulken 2troest en̄ bevoelen tot Gode, als God den menighen⁽¹⁾ ghegeven 3heeft, en̄ God en gheeſs hem niet; en̄ late hi hem 4daer in onder den wille Gods puerlic om Gode: inder waerheit 5hi saelt ghewaerliker hebben, dan of hijt hadde ghevoeliker 6wijs. Want in overgheven des willen, is hondertfout 7meer smaecs ende loens, dan datmen met eyghenheden 8hebben mach in ghevoeliker wijs. Want wat die mensche 9gaerne hadde van Gode, het si lijflic of gheestelic, ende God 10en gheves hem niet; en̄ hi blives te vreden ende ghetroest 11om Gode: dat vint hi al in Gode; want Gode ghedoghen is 12veel edelre dan tote Gode werken⁽²⁾. 13Datmen onderwilen sulc ghevoelen van jubilacien laten 14sal van minnen om Gode, dat heeft ons bewijst die minnaer 15Sinte Pauwels, doen hi sprac: ‘Ic hadde ghewenschet ghesceyden 16te sine oft verbannen van Christus, om die minne 17van mijnre broederen⁽³⁾.’ Doen meende hi in deser ghevoeliker 18wijs, hi en meende niet in wisen der minnen, dat 19hi Gode niet ghemint en soude hebben⁽⁴⁾: want van dier 20wisen Gode te minnen en woude hi niet ghesceyden sijn 21enen oghenblic om al dat ghescien mocht inden hemel en̄ 22inder erden; mer hi meende inden troest van Gode. 23Mer ghi selt weten dat die vrient Gods nemmermeer sonder 24troest van Gode en is; want wat God wil met hem doen of 25gheven⁽⁵⁾, dat is sijn alre meeste troest, het si troest oft 26ontroest. Vele luden spreken: ‘Wi hebben goeden wille’; 27nochtan en hebben si gheen goeden wille, want si willen

(1) Versta, aen vele anderen.

(2) D. kwalyk, dan toten goede werken. Sur. Deum autem pati, multò, quàm propter Deum operari, praeclarius est.

(3) Vglk. Rom. 9, 3.

(4) Sur. quod quidem non de verae dilectionis, sed sensibilis illius consolationis substractione intelligit.

(5) Sur. quando quicquid eis Deus sive largiri, sive cum eis ſacere velit, enz.

[p. 93]

1hebben haren wille, en̄ willen onsen Heere leren dat hi alsoe 2en̄ alsoe doe: die⁽¹⁾ is onrecht, en̄ dat en is te male gheen 3goet wille. Men sal an Gode soeken sinen alre besten wille, 4niet dat hy ons gheve na onse gherief, al macht bestaen 5metter gracien Gods dit en̄ dit te begheren; mer het is onvolmaectheit. 6Want God begheert van ons boven al, in allen 7dinghen, dat wi hem onsen wille overgheven, en̄ laten hem 8doen dat hi wille: en̄ die heeft in allen dinghen vrede. Doe 9Sinte Pauwels met onsen Here sprac, en̄ onse Here met hem, 10dat en droech al niet⁽²⁾, tot dat hi den wille al overgaf en̄ 11sprac: ‘Here, wat wilt di dat ic doe⁽³⁾.’ Doen wist onse 12Here wel wat hi doen woude; ende dat woert was Gode 13bequamer, dan hi gheseit hadde groot wonder te doen dit 14of dat. Want boven alle dat wi spreken moghen of doen, 15soe begheert God dat wi segghen van buten en̄ van binnen: 16‘Here uwen lieven wille gescie.’ Ende doen die enghel 17onser Vrouwen die bootscap brochte, alle dat si ye met hem 18sprac, dat en hadse nemmermeer moeder Gods ghemaect; 19mer alsoe vroe⁽⁴⁾ als si den wille overgaf, doen wart si een 20ghewarighe moeder Gods en̄ des ewigen Woerts, en̄ alte 21hant soe ontfinc si den Gods Sone, en̄ hi wart hacr een 22natuerlic sone. 23Oec en maeet den mensce gheen dinc eer ghewarich dan 24dat op gheven des willen⁽⁵⁾. Inder waerheit, sonder een 25ghewarich overgheven des willen in allen dinghen, so en 26hebben wi alte male niet mit al voir Gode ghedaen nader 27volmaectheit, al bestaet wel met Gode dit en̄ dit te verkiesen, 28in dien dat God die overhant behout inden verkiesene. Mer

(1) E. desen wille.

(2) Sur. parum aut nihil prodest.

(3) Vglk. Act. 9, 6.

(4) Versta, al zoo vroeg, al zoo haest.

(5) Sur. Nec enim aliquid est, quod hominem securum aut verè justum reddere queat, donec propriae renunciet voluntati.

[p. 94]

1quaemt alsoe verre, dat wi ons al en̄ altemale overgaven, 2ende wy ons alle dinc doer Gode dorsten ghetroesten uutwendich 3en̄ inwendich, soe hadden wi al ghedaen en̄ niet 4eer. En̄ daer waren wi altoes alles dinghes alsoe seker als 5God es, ende God en̄ alle dinc waren ons eygenre dan ons 6ye dinc ghewert; ende dan souden wi smaec hebben dien 7nieman verdriven en mochte. Dier lude vint men luttel 8die aldus ghelatens willen sijn onder den wille Gods, si 9wetent oft si en wetens niet⁽¹⁾. Mer men vynter veel die 10wouden die wise of dat goet hebben, en̄ het en is niet dan 11eyghen wille dat si doen⁽²⁾. Die ghelaten mensche, die sinen 12wille in Gode gevest heeft en̄ over ghegeven heeft, die is 13alles te vreden wat God mit hem doet; want het is al sijn 14wille wat God op hem ghestaden wille, beide in tijt en̄ in 15ewicheit. Ja, een Ave Maria ghesproken, in dien daer die 16mensche uutgaet sijns selfs⁽³⁾, en̄ dat ter ewigher eren Gods, 17is beter dan dusent souteren ghelesen uut eyghenheden en̄ 18om hem selven. Die mensche die alsoe ware altemale uutghegaen 19met alle den sinen⁽⁴⁾, waerlic die waer alsoe recht 20in Gode gheset, soe wanneer men den mensche soude 21roeren, soe moestmen Gode ierst roeren⁽⁵⁾; want hi is in 22Gode en̄ God is in hem: en̄ al dat hem toe quame, dat 23soude hi vander hant Gods nemen, ende Gode daer af

(1) Hier schynt een volzin uitgelaten. Men leest by Surius Heu igitur, tam paucos inveniri, qui sic perſectè omnem voluntatem suam divinae substraverint voluntati. Nemo jam propè est, qui funditùs mori velit, sive sentiant id homines, sive non.

(2) Sur. Plurimi sunt, qui hunc aut illum vivendi modum, aut illa vet illa bona appetant: sed reverà totum quod agunt, ex propria plerumque voluntate procedit.

(3) Versta. wanneer de mensch meteen zich zelven verloochent. - Sur. cum sui ipsius abnegatione.

(4) Sur. Nam et is qui perſectè seipsum et omnia exiit deseruitque.

(5) Sur. ut quisquis eum contingere volet, Deum priùs tangere habeat.

[p. 95]

1danken en̄ loven; en alsoe soude hijt ontfaen als doer Gode, 2en̄ het soude hem al soete toe comen, want doer Gode en 3mach niet comen dat bitter is. 4Gheliker wijs, sal die mensche drincken, dat moet ten 5iersten over die tonghe sijn, want over die tonghe heeft die 6dranc sinen smaec. Is die tonghe dan onghesont van bitterheden, 7hoe soet die wijn dan is in hem selven, hi moet 8hem bitter sijn van dien daer hi doer quam. Waerliken, die 9sijns willen altemael waer uutghegaen na wise der ondoecht, 10en̄ in Gode ghestorven: die waer met Gode soe ombevaen⁽¹⁾, 11dat alle creaturen en moghen hem niet roeren, si en roeren 12Gode ten iersten. Want die aldus sijn in Gode ghelaten, soe 13wat aen hem comen sal, dat moet doer Gode aen hem 14comen, want daer neemtet sinen smaec ende wert recht 15godlic. Daer om, hoe groet dat dat liden sy, lidet God ten 16iersten, dat is ghestadet of verhenghetet God op hem 17om sijn beste: soe lidet oec wel⁽²⁾ de mensche alset hem 18toecomt, want hi neemtet blidelic vander hand Gods, niet 19vanden ghenen diet hem doet: en̄ dat werct God in hem 20om sijn beste. Want dat hijt blidelic ontfaen soude vander 21hant Gods, wiet hem dade, dat en heeſt hi van hem selven niet. 22Inder waerheit, nemmermeer en valt enich liden soe groet 23opten mensche, ten si Gode meer teghen dan die mensche⁽³⁾, 24ten waer om die vrucht die den mensche vanden liden comt. 25Mer van naturen soe is Gode dat liden, als liden, tegen, al 26ist sake dat God ghestaedt om alsulc goet als hi den mensche 27daer in versien heeft⁽⁴⁾. En̄ want God lidet metten ghenen

(1) Sur. ità à Deo undique circumdatur.

(2) Versta wel in adverbialen zin, of als Surius vertaelt: facilè illam (afſlictionem) sustinet.

(3) Sur. Denique nulla unquàm cuiquam occurrit adversitas, quin eam permittere, divinae quodammodo naturae repugnet.

(4) Deze volzin is in D. verbroddeld. Men leest daer: Mer van naturen soe is Gode dat liden tegen, liden als voir ewich liden. E. heeft alleen: Want van natueren soe es dat lyden Gode contrarie, lyden als lyden. Zie hier de plaets in haer geheel, als zy voorkomt by Surius: Afflictio enim, quatenùs afflictio est, Deo non placet, nec nisi ob hoc duntaxat incomparabile bonum, quod inde nobis acerescere novit, et ipse ab aeterno constituit et ordinavit.

[p. 96]

1die hem te mael hem overghegeven heeft, soe comet doer 2Gode aen hem, en̄ soe werdet van rechte soete en̄ godlic, 3en̄ dan ontfaet hi alsoe lieſ versmaetheit als ere, ende bitterheit 4als soetheit; want het neemt alle sinen smaec aen Gode, 5en̄ het verbeelt hem al van Gode⁽¹⁾. En̄ liever heeft hi 6bitterheit en̄ versmaetheit, dan soeticheit en̄ ere; want hem 7dunct dat hem bet toebehoirt en̄ dat hijt bet verdient heeft. 8Mer want si⁽²⁾ hem te Gode ghelaten hebben, soe ist hem 9al anghenaem wat hem toecomt, want sijt alle vander 10hant Gods nemen⁽³⁾. Soe wat dese mensche toecomt, dat 11nemt hi van Gode; want hi niet anders en meent noch en 12soect dan God, ende hem en smaect niet anders dan God. 13Soe nemt hi Gode inder bitterheit ende inder yeghenheit, 14als inder meester soeticheit. En̄ daer lichtet tlicht inder 15deemsternisse, en̄ daer wertmen sijns ghewaer; want het is 16ommoghelic dat yeman soude Gode ter ewigher eren moghen 17dogen of liden, hi en soude Gods moeten ghesmaken. Ende 18en hadde hi gheen gevoeliken smaec, en̄ dat hem God altemael 19verberghen woude, het soude hem moeten smaken, als 20hi in hem gevoelde dat hijt woude liden ter eren Gods: 21want Gode ere bieden puerlic, dat en mach sonder godliken 22smaec niet sijn. 23Wat sal dan den luden mit die lere of met dat licht⁽⁴⁾, 24dan dat sijt orberen souden, als si sijn in die donkerheit of in

(1) Sur. et divina fiunt ac Deiformia.

(2) De schryver, of liever zyn afschryver, verandert van numerus, zonder reden.

(3) Sur. quia tamen seipsum ex toto, divino resignavit beneplacito, gratum est illi, quicquid ei Deo permittente occurrit, omniaque de manu illius studet accipere.

(4) De volzin is ellyptisch.

[p. 97]

1die lidene⁽¹⁾? Soe wi meer Gods eyghen sijn, soe wi min 2eyghen sijn ons selſs. Die mensche die sijns selſs te male 3ware uutghegaen in Gode na wise der ondoecht⁽²⁾, die en 4mocht Gods nemmermeer ghemissen in enighen werken. 5En̄ al waert dat hem die mensche vergrepe of misprake, of 6dat wel sulke dinc hem in vallen mocht die onrecht ware, 7daer om en sal hi sijn were niet laten. Want God dat beghin 8was van sinen werke, alst te sijnre eren begonnen was, 9soe sal hi die misdaet lichte vergheven. Ende des vinden wi 10een exempel aen Sinte Bernaert vander ydelre glorie, en̄ aen 11veel ander heilighen. En̄ alsulker invalle en machmen in 12desen leven altemael niet quijt sijn; want om dat een luttel 13cafs valt in dat coren, daer om en salmen dat edel coren al 14te mael niet verworpen. Inder waerheit, dien recht waer, en̄ 15met Gode wel conste omgaen, dien en worden alsulke 16lidinghe en̄ invalle nemmermeer sonder grote vrome: want 17den goeden comen alle dine ten goede, als sinte Pauwels 18seit⁽³⁾.

(1) Sur. sed obsecro, cur haec et alia plura, salubria utique, dicuntur, nisi ut eis, in afflictione sive mentis obnubilatione positi, uti conentur?

(2) Sur. quod ad vitia attinet.

(3) Vglk. Rom. 8, 28.

* Deze glosse is ook vertaeld door Surius en in zynen tekst ingeschoven.