Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Hoe die mensche sijn werc werct op thoechste⁽⁴⁾. C. VII.

18Der lude vintmen⁽⁵⁾, die daer toe comen, willen si daer 19na staen mit ernste dat hem dat dinc⁽⁶⁾ daer si bi wanderen, 20niet en hinderen, noch gheen beelde van hindere in hem en

(4) D. op hoechste. E. op dat alder hoechste. Sur. Utì quis omnia opera sua modo perfectissimo faciat.

(5) Heden zou men zeggen: Men vindt menschen.

(6) E. dat hem die dinghen. - Zoo is de zin, maer in D. mag men dat dinc houden voor een collectivum.

[p. 78]

1maken⁽¹⁾: want waer dat herte en̄ ghemoede vol Gods is, 2daer en mogen die creaturen gheen stat hebben. Mer daer 3mede en sal ons niet ghenoeghen⁽²⁾, mer wi sellen ons alle 4dinc grotelic doen vromen⁽³⁾, het si wat si, waer wi sijn, 5wat wi sijn, of hoe vremde die dingen sijn, of hoe onghelic⁽⁴⁾. 6En̄ dan is ons eerste alte male recht en̄ met eere⁽⁵⁾. 7En̄ nemmermeer en sal die mensche hier af ten einde comen, 8hi en mocht hier aen sonder onderlaet wassen, en̄ des meer 9gewinnen in warighen toenemen⁽⁶⁾. 10En die mensche sal, in allen dinghen en̄ in alle sine werken, 11een verstandich mede weten⁽⁷⁾ sijns selfs hebben en̄ sijnre 12inwendicheit⁽⁸⁾, en̄ nemen Gode, in allen dinghen, inder 13hoechster wisen dattet moghelic is: want die mensche sal 14sijn als onse Here sprac: ‘Ghi sult sijn als luden die alle tijt 15waken, en̄ ontbeiden die toecomst haers heren⁽⁹⁾,’ Die neemt 16dan die dinghen inder hoechster wisen, die alle dinghen die 17hem toekomen nemt van der hant Gods, en̄ danke Gode 18daer af, en̄ denct dat⁽¹⁰⁾ God ghestaedt ofte werct om sijn 19beste⁽¹¹⁾; en̄ al dat hi hoert, en̄ ziet, en̄ verneemt, dat hi dat

(1) Sur. Invenire est quosdam, qui dum diligentiam adhiberc curant, ad hoc perveniunt, ut exteriora quaelibet quibus licitè occupaniur, sive quibus justis ex causis adsunt, nihil eos impediant, nec aliquam eis nocivam in his pariant imaginem.

(2) Sur. Sed hoc nobis sufficere non debet.

(3) vromen is voordeelig zyn, voordeel bybrengen. Zie het Tabernakel, II, bl. 215, en de aenteek. 5.

(4) Sur. Immo verò ex omnibus virtutis augmentum sumere, cunctaque ut nostris deserviant profectibus efficere conabimur, quaecunque etiam sint illa, et ubicunque simus, et quamlibèt aliena sive distorta vel inaequalia sint illa quae nobis occurrunt.

(5) Sur. Enimverò tum demùm, nec unquam antè, rectè nobiscum agitur.

(6) Sur. Nec hîc ullum unquam terminum reperire est, quin sine cessatione in isto crescere, atque in hoc profectu magìs ac magis augeri possimus.

(7) Dit woord is de letterlyke vertaling van het latynsche conscientia.

(8) Sur. atque suî ipsius et interiorum suorum veram notitiam habere.

(9) Vglk. Luc. 12, 36.

(10) Versta. dat het.

(11) D. kwalyk, en̄ dat God ghestaedt of te werken om. Des schryvers meening is: en die denkt dat God het toelaet of doet tot zyn meerder voordeel.

[p. 79]

1kere ter eren Gods, en̄ nauwe waer neme hoe hijt ten alre 2besten keren mach. Want die Gode mint, hem comen alle 3dinc te goede en̄ te hulpen⁽¹⁾; want hi heeft een scalke 4oghe op hem selven, hem te nederen onder Gode, en̄ te 5nemen van sijnre hant wat hem toecomt, en̄ dat al clein te 6weghen is tegen dat hi verdient heeft; en̄ een goedertieren 7oghe op sijn evenkersten, hoe dat hi alle dinc ten besten 8keren mach. 9Want die goedertieren gront is alleen hebbelic alle dinc 10ten besten te keren, en̄ Gode in allen dinghen te hoghen⁽²⁾; 11want hi is een leerkint Gods, dien God sijn verborghen 12weghen tonende is. En̄ hi is altoes wacker en̄ ontbeidende 13nauwe te wachten van welker side dat hi comt dien hi ontbeidende 14is⁽³⁾. En̄ hi wachtet in allen dat hi siet comen, hoe 15vremde si sijn, of hi daer yet mede sie⁽⁴⁾ dien hi ontbeit⁽⁵⁾: 16en̄ alsoe heeft die goedertieren gront een wetende waernemen 17ons Heren⁽⁶⁾, in allen dingen. 18Hier toe behoirt ernst, en̄ dit moet costen al datmen vermach, 19en̄ niet min. En̄ dan wert de mensche recht, en̄ nemt 20Gode in allen dinghen, en̄ vint Gode godlic⁽⁷⁾ in allen dinghen, 21dat is in werken of in doeghen⁽⁸⁾. Daer om, soe wie 22sijn werc werket⁽⁹⁾ in enen gheliken gemoede⁽¹⁰⁾, inder 23waerheit dies werken waren al ghelijc inden ghemoede⁽¹¹⁾.

(1) Vglk. Rom. 8, 28.

(2) Sur. et Deum in omnibus magnificè laudare.

(3) Sur. Hic semper alacer et vigil perseverans, diligentissimè observat, undenam is quem expectat, Dominus videlicet suus, venire velit.

(4) D. kwalyk, si.

(5) Sur. et in omnibus quae sibi occurrunt, quamlibèt aliena et peregrina sint, diligenter explorat, si quid fortè illius quem praestolatur, in eis non liceat invenire.

(6) Sur. Dei in omnibus pervigilem ac doctam habet euram.

(7) divina quadam ratione, zegt Surius.

(8) D. kwalyk, docchden. E. ghedoeghen.

(9) Versta, werkte.

(10) Sur. in vera mentis aequalitate.

(11) Surius anders: cuncta illius bona opera Deo placita rectaque fiunt. In E. staet hier geen woord van.

[p. 80]

1En̄ dien recht ware⁽¹⁾, dien scheen God alsoe bloot inden 2alre weerliesten mensche als inden alre godlicsten mensche, 3ja dien God soe gheware worden⁽²⁾. Want soe gewaerlic is 4God inden quaden als inden goeden, na sijn selvesheit⁽³⁾; 5want God is een onthout alre creaturen, en̄ is hem naerre en̄ 6innigher dan si hem selven sijn, en̄ is een wesen haers 7wesens⁽⁴⁾. 8Die dan hemselven onthogen conste na wise sijnre werkeliker 9crafte overmits minne, hi vonde Gode int hoechste 10sijnre ghescapenheit daer hi een is met Gode sonder middel⁽⁵⁾. 11En̄ alsoe ic Gode vinde in my, alsoe vindic Gode in allen 12creaturen, na wise dat si een sijn met Gode boven hare 13gescapenheit. En̄ aldus vinden wi Gode gelijc in allen creaturen. 14Een goet mensche vint oec Gode in goeden en̄ oec in 15quaden; want alsoe hi Gode vint inden goeden met sijnre 16gracien, alsoe vint hi Gode inden quaden met sijnre wraken. 17En̄ alsoe lovet hi die goedheit Gods inden goeden, alsoe 18lovet hi die gherechticheit Gods inden quaden, of die 19goedertierenheit Gods die hem spaert in sine quaetheit, 20en̄ behoet en̄ verbeyt opdat hi bekeren mochte. En̄ alsoe hi 21lovet die goetheit Gods in die behouden sellen sijn, alsoe

(1) Hier hapert weêr iets. Misschien behooren deze vier woorden nog tot den vorigen volzin; doch zonder verandering kunnen zy daer niet meê stroken. Surius begint den nieuwen volzin zeggende: Quòd si omnes hoc agerent.

(2) En ook dit slot of byvoegsel schynt overbodig. By Surius leest men: Quòd si omnes hoc agerent, ita nudè Deus omnipotens in maximè mundanis, sicut in perfectissimis, ac Deiformibus, relueeret hominibus.

(3) Sur. Deus nanque ita veraciter malis, sicut bonis inest, per essentiam.

(4) Sur. eùm et sit omnium conservator creaturarum, viciniorque ac interior illis, quàm sint ipsae sibi, et essentiac illarum essentia.

(5) Sur. Qui proindè seipsum viribus activis per amorem novit excedere, ille Deum in supremo creatac essentiae suae, ubi cum ipso sine medio, unum quodammodo est, inveniet. Men ziet dat Surius in zyne vertaling zoekt te verzachten wat Ruysbroecks gezegden, naer de letter opgevat, aenstootelyks konden hebben.

[p. 81]

1loeft hi die gherechticheit Gods in die verdoemt sullen sijn. 2En̄ alsoe hy danet Gode en̄ loeft vanden ghenen die hem en̄ 3ander menschen goedertieren sijn, alsoe danct hi Gode en̄ 4lovet Gode van die hem en̄ anderen menschen hert en̄ pijnlic 5sijn; en̄ peinst dat God op hem en̄ op anderen menschen 6ghestaedt om haer beste: ende aldus soe vint die goede 7mensche in allen menschen Gode, en̄ hem comt alle dinc te 8goede. En̄ in allen dinghen nemt hi Gode ten alre edelsten 9dat hi gheleysten mach⁽¹⁾; mer en trouwen⁽²⁾ niet alsoe, dat 10die mensche enighe weerlicheit⁽³⁾ of onghelijcheit selve sal 11werken⁽⁴⁾. Mer wat hem van buten toevallet, ziende of horende, 12dat hi sinen God alsoe yeghenwoirdich hebbe, alsoe 13hier gheseit is. Want soe wien God in allen dinghen alsoe 14yeghenwoirdich is in sijnre verstandicheit, dat is in sinen 15bloten staren, die daer boven alle beelde Gode aenscouwende 16is⁽⁵⁾, en̄ in hem bevonden heeft, overmits doechde 17en̄ heylich leven, en̄ des gheweldich is en̄ dier ghebrukende 18is overmits eenvoudighe minlike gheneychtheit in Gode, 19boven were der craften ende alle ondersceyt⁽⁶⁾: die weet 20allene van gewarighen vrede, en̄ die heeft een ghewarich 21zalich leven. Want die recht sal sijn, dien moet emmer van 22twee dingen een ghescien: yewer⁽⁷⁾ hi sal Gode nemen en̄ 23leren in werken, of hi sal alle werc onthoghen overmits

(1) Sur. In omnibus autem excellentissimo, quo potest, modo Deum sumit.

(2) Heden zegt men trouwens. Zie Halbertma's Aanteek. bl. 91. Zie mede Stoke, II, bl. 531, en de Aanteek. van Clarisse op de Heim. der Heim. bl. 207.

(3) Wy verstaen eenighe wereldlykheid, iets wereldsch.

(4) Sur. Nec tamen hoc ita accipi velim, quasi hujusmodi homo defectus aut vitiosum aliquid sive distortum, admittere debeat.

(5) Sur. in intelligentia sua, id est, nuda essentia, seu intenta acic animae suae, Deum supra omnem imaginem contemplante.

(6) Sur. quique seipsum in vitae sanctitate cunctisque studuit exercere virtutibus, ita ut eisdem per simplicem ac amorosam ad Deum propensionem, supra omnem virium operationem, omnemque discretionem potens sit uti.

(7) Het woord is gebruikt in den zin van weder, of.

[p. 82]

1minne, en̄ meere Gode gedoghen dan te Gode⁽¹⁾ werken⁽²⁾. 2En̄ want die mensche niet en mach sonder were sijn, 3daer omme soe lere die mensee Gode te hebben in allen 4dinghen, en̄ onghehindert te bliven in allen sinen werken, 5en̄ in allen steden. En̄ daer om, wanneer dat die gheestelike 6mensche yet sal werken metten luden, soe sal hi hem crachtelic 7en̄ met groter stercheit in sijnre memorie Gode voirnemen, 8alsoe dat sine ghedachte en̄ sine verstandenisse met 9ghenen vremden beelden anders onledich en si noch ver- 10beelt.

(1) D. kwalyk, goede.

(2) Sur. ut vel Deum ipsum in suis capiat, discut, spectet vel intendat operibus; vel supra actiones omnes per amorem erectus ac sublimatus, Deum magìs patiatur quàm agat ad illum.