Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Dander Afghesceidenheyt. C. VI.

4Soe wie een afghesceiden leven hebben wil, hi moet wonen 5in die stat van Jherusalem die een stat des vreden is. En̄ dat 6hi sy sonder berespen van dootsonden⁽²⁾, en̄ moet vri sijn 7van alle ongheordender gheneychtheit der creaturen, ende 8van lieve en̄ van lede⁽³⁾, en̄ sijn ghemoede ongehinderlic op 9richten te Gode; en̄ eenpaerlijc des waer te nemen, en̄ Gods 10rueren en̄ gherinen ghenoech sijn; ende moet stadelic tot 11Gode gheneycht sijn⁽⁴⁾. 12Want afgesceiden leven en is niet allene van buten, mer 13van binnen. En̄ alsoe die onvolmaecte mensche moet die 14dinghen van buten vlien, sal hi hem tot Gode gheheelic keeren, 15en̄ dat met groter pinen en̄ met arbeide (want die 16dingen die wi met minnen besitten die vermanen haers selfs, 17willen wi of en willen wy⁽⁵⁾): Alsoe en derſ die volmaecte 18mensce die uutwendighe dinghen van buten niet vlien⁽⁶⁾; want 19hi der ghene met ongheoerdender lieften en besit⁽⁷⁾, en̄ sijn

(2) Sur. et à mortalis peccati, undè non doleat, accusationis sit immunis.

(3) Sur. ab omni quoque inordinata erga creaturas propensionc sit liber, nec ullis vel prosperis vel adversis rebus permoveatur.

(4) Sur. idque continenter observet, Deique instinctibus ac inspirationibus faciat satìs, Deoque perpetuò deditus, et ad Deum propensus sit oportet.

(5) Sur. quae enim cum amore possidemus, ea, velimus nolimus, tenaciùs nobis inhaerent, seque nobis ingerunt.

(6) Sur. ita qui perfectus est, externa perindè fugere non habet opus.

(7) Sur. quippe qui nihil horum inordinato cum amore possidet.

[p. 63]

1inkeer is hem alsoe bereet te Gode⁽¹⁾ (overmits minne en̄ 2eenpaerlike oeſeninghe, en̄ Gods waer nemen), dat hi hem 3gheen cracht en derſ doen inden toekeer tot Gode, al vint hi 4hem sulke stonde gekeert tot onnutten dinghen (want het is 5ommogelic dat wi altoes op souden sijn gherecht tot Gode 6waert, alsoe langhe als wi sijn inder tijt). Mer alsoe schiere⁽²⁾ 7als die volmaecte mensche ghewaer wert dat hi is ghekeert 8tot onnutten dinghen, soe keert hi hem haestelike daeraſ, met 9eenre groter onweerden op hem selven dat hi soe onghestadich 10is. Ende want hi sonder gheneychtheit op die dingen 11sach⁽³⁾, soe mach hi hem sonder cracht daer aſ keeren; want 12sijn inkeer is hem alsoe ghereet als sijn uutkeer, en̄ ghereder⁽⁴⁾, 13want hi is meer gheneicht inwert dan uutwaert. 14En̄ oec selt ghi weten dat die een mensche veel bereyder 15is tot ghestadicheden, dan die ander. En̄ daer om, al heeft hi 16min stridens jeghen ongestadicheden, daerom en is hy die 17heylichste niet; mer die meeste minne hevet, en̄ Gods best 18waer nemt ende dien waer nemenne ghenoech is⁽⁵⁾, dat is 19die beste. En̄ dicwile ist ghesciet, dat die ghene veel naersteliker 20waren, en̄ tot veel volmaecter leven quamen, die 21scalc⁽⁶⁾ waren van naturen en̄ onbequamer, dan die ghene 22die zaechter van naturen waren. Want overmits die ernst die 23si hebben tot Gode en̄ bernende minne⁽⁷⁾, soe weghen si haer 24onghestadicheit alsoc sere⁽⁸⁾, en̄ met groter onweerden⁽⁹⁾

(1) Hier staet in D nog by: als sijn uutkeer; doch zulks schynt overbodig en zonder toepassing: ook vindt men 't by Surius niet vertaeld.

(2) Dat is, zoo haest.

(3) Sur. Et quia citra affectûs adhaesionem rebus intendebat.

(4) Versta, ja zelfs gereeder.

(5) Sur. eique observationi facit satìs.

(6) Versta, kwaed, slecht. Zie het woord verklaerd in het Tabernakel, Il, bl. 10, aenteck. 1.

(7) Sur. Saepiùs nanque istiusmodi, ob studium, strenuitatem et ferventem amorem suum erga Deum.

(8) Sur. instabilitatem suam usque adeò ponderant.

(9) E. met al soe groten onwerden.

[p. 64]

1keerense op hem selven, dat si hem selven cume gheliden 2en connen: want een clein ghebrec weghense alsoe sere, dat 3cume een ander goet mensche soude een dootsonde soe sere 4weghen. En̄ want sy soe sere dat weghen, soe hebben si te 5meeren ernst hem daer jeghen te hoeden: ende dat is hem 6een groet hulpe te ghestadicheden. En̄ dat weghen si meer 7om die ere Gods dan om hem selven⁽¹⁾, want ten is ghene 8soe clene dinc⁽²⁾ dat Gode mishaghen mochte in hem, si en 9weghent meer dan hoe groet verlies dat⁽³⁾ si hebben mochten. 10En̄ soe si meer en̄ meer minne oefenen, soe si meer en̄ meer 11hebbelicheden in hem maken en̄ gheneychtheit hebben tot 12dien si minnen. En̄ soe si meer gheneychtheden hebben ten 13ghenen dien si minnen, soe si ghestadigher bliven te oefenen 14die si minnen. 15O heylighe siele! wes dan alleen, op dat ghi hem alleen 16moghet sijn dien ghi voer al vercoren hebt. Vlie gheveinsde 17toninghe⁽⁴⁾; vlie van dinen vrienden, vlie van onnutter 18gheselschap, en̄ alle scadelike menichſoudicheit; vergheet 19dijns vole en̄ dijns vader huys, en̄ die coninc sal dine scoenheit 20begheren⁽⁵⁾. Vlie, niet metten lichaem, mer metter 21herten en̄ met intencien, met devocien en̄ metten geeste; 22want God is een gheest, en̄ daerom en begheert hi niet alleen 23eenheit des lichaems, mer des herten⁽⁶⁾. 24Nochtan ist sulke stont⁽⁷⁾ orberlic dat wi ons alleen houden 25van buten⁽⁸⁾; want Christus, die onse exempel is, die

(1) Sur. Et in hoc potiùs Dei honorem quàm seipsos spectant.

(2) E. beter, want ten es gheen dinc soe eleyne.

(3) D. kwalyk, die.

(4) Versta, valsche uiterlykheid, geveinsde teekens van toegenegenheid. Surius vertaelt: Fuge simulatos hominum affectus et propensiones. In E. is dit uitgelaten.

(5) Vglk. Ps. 44, 11.

(6) Sur. non solam corporis, sed etiam cordis solitudinem expetit.

(7) Dat is, somtyds.

(8) Sur. Interdum sanè frugiferum est, etiam corporis captare solitudinem.

[p. 65]

1vloech al sule stond alleen beden: niet dat hijs te doen 2hadde⁽¹⁾; mer dat hi ons leren woude dat wi oec alsoe doen 3souden. En̄ alsoe als goet geselschap sulc stont helpt den 4onvolmaecten mensche, alsoe let quaet gheselscap den volmaecten 5mensche⁽²⁾. 6Mer altoes is ons noot, dat wi alleen sijn van herten en̄ 7van gheeste. Die is alleen, die niet en denct die dinghen 8die weerlic sijn, en̄ niet en is lichtverdich gheneycht tot 9dinghen die nu jeghenwoirdich sijn, en̄ die versmaet dat vele 10menschen begheren, en̄ diet⁽³⁾ verdriet dat vele menschen 11met vele onnutter bliscappen besitten, en̄ die scuwet⁽⁴⁾ sceldinghe⁽⁵⁾, 12en̄ die niet ghevoelt datmen hem scade of scande 13doet, en̄ die verghet datmen hem misdaen heeft; anders en 14si ghi niet alleen, al waer ghi metten lichaem alleen. Mer 15haddi alle dat hier gheseit is, al waer ghi onder dusent 16menschen, ghi waert alleen. En̄ is dat sake dat ghi begheert 17tot enicheden van herten en̄ van ghedachten te comene, soe 18hoede u herde nauwe dat ghy niet curioes en sijt te ondersoeken 19wanderinghe der menschen, noch dat ghy niet lichtelic 20en ordelt, al dunct u dat ghi ghebrec vint in uwen evenkersten; 21mer meer pijnt u⁽⁶⁾ hem te onsculdighen. En̄ en 22condi dat werk niet onsculdighen, onsculdicht die meninghe. 23En̄ en condi dat niet ghedoen, peinst dat hijt onwetende 24ghedaen heeft, of waent dat hi bedroghen was, of dattet te

(1) Sur. non quo ipse opus haberet solitudine.

(2) Surius heeft dezen volzin anders gelezen. Hy vertaelt: Et ut bonorum societas quandoque prodest, ita malorum convictus et societas imper fectis officit ac impedimentum praestat. Hiermede komt E overeen, hebbende: En̄ ghelijc dat goet gheselscap sulcken tijt den onvolmaecten mensche helpt, alsoe belet hem oec quaet gheselscap. Men ziet eehter ligtelyk dat de lezing van onzen tekst alleen voor goed en voor de oorspronkelyke te houden is.

(3) D. kwalyk, die.

(4) D. kwalyk, scuwen.

(5) Sur. et qui contentiones fugit.

(6) Versta, maer meer u pynt, eerder tracht.

[p. 66]

1ghescien was of alsoe ghescien soude, of dat hi bedroghen 2was⁽¹⁾. En̄ ist dat ghijt in gheenre wijs dissimuleren oft 3onsculdighen en cont, peinst in u selven dat hi zwaerliken 4becoert was; ende peinst dat ghi veel zwaerliker sout licht⁽²⁾ 5hebben misdaen, haddi alsoe becoert gheweest als hi was: 6ende ghi sult Gode danken, dat ghi niet alsoe becoert en 7wert, en̄ sult voir hem bidden met groten ernste en̄ met hem 8hebben een mede doghen. En̄ boven al soe hoet u onweerdicheit 9te hebben op uwen evenkersten, want dat is een 10groet hinder tot afghesceydenheden; want si maect veel 11suspicien, die een sake⁽³⁾ is der onghestadicheit. Mer hebt 12een goedertieren oghe met compassien aen te sien die ghebreke 13uwe evenkerstens en̄ alle dinc ten besten te keeren, 14en̄ een scale oghe op u selven, u te gronde te versmaden, en̄ 15een clein dinc sere te weghen⁽⁴⁾, en̄ dat ghi u sere pijnt⁽⁵⁾ 16dat ghi gheen dinc ongheordelic en mint: soe sel ghi u van 17dien dinghen moghen keeren als ghi wilt. 18Een woert wart⁽⁶⁾ ghevraghet enen goeden man, dat 19sulke luden trecten⁽⁷⁾ hem sere van den luden, en̄ waren 20gherne alleen, en̄ daer laghe an haren vrede dat si waren 21inder kerken of alleen⁽⁸⁾: en̄ vraghede of dat haer beste 22ware⁽⁹⁾. Doen sprac hi: Neent⁽¹⁰⁾. Nu merct waer om: soe

(1) Surius vertaelt: quòd si nec id potest (intentionem excusare), cogitet eum inscientem id fecisse, uut errore deceptum esse. In E. leest men: soe peyse dat hijt onwetende ghedaen heeft, oft dat hi bedroghen was, oft dat soe te ghescien stont. Men ziet dat Ruysbroeck meer zegt dan Surius weêrgeeft; doch het blykt niettemin dat onze tekst niet geheel zuiver is.

(2) Dat gy ligtelyk, misschien.

(3) Versta, oorzaek.

(4) Sur. et leves etiam suas culpas non parvipendat.

(5) Sur. praeterea det operam.

(6) D. kwatyk, wert.

(7) D. kwalyk, trecken.

(8) Sur. et pro suo judicio magna gauderent pace, si vel soli vel in sacris essent aedibus.

(9) Sur. utrùmne hoc eis optimum foret.

(10) Sur. Qui respondit, minimè.

[p. 67]

1wie recht is inder waerheit, die is in allen steden en̄ bi allen 2luden oec recht⁽¹⁾: en̄ soe wie onrecht is, die is in allen 3steden en̄ bi allen luden onrecht. 4Wie is dan recht, dan die Gode inder waerheit heeft: die 5heeft hem in allen steden, en̄ inder straten, en̄ bi allen 6luden, soe wel en̄ soe rechte als inder kerken, of inder 7cameren, of inder clusen: als onse Here sprac den wive toe 8opten bornput, dat die ure soude comen, en̄ si is nu, datmen 9noch inden tempel, noch opten berch en soude aenbeden 10den Vader; en̄⁽²⁾ die ghewarighe aenbeders aenbeden 11inden geeste ende inder waerheit⁽³⁾. 12Wat is aenbeden in den gheeste en̄ inder waerheit, dan 13aen Gode eleven met minnen? Die dan Gode ghewaerlic 14mint, hi aenbeedt Gode inden gheeste en̄ inder waerheit, 15want men mach niet ghewaerlike minnen desmen niet en 16kent⁽⁴⁾. Die dan Gode waerlike mint, hine hevet Gode niet 17te soeken in gheen stat, noch vanden luden⁽⁵⁾; mer hi vinten 18in hem selven: want hi ons naerre is, dan wi ons selven 19sijn, want hi is onse onthout en̄ wesen ons wesens⁽⁶⁾. Ist dan 20dat hi Gode te rechte heeſt, en̄ Gode alleen heeſt, en̄ hem 21selven en̄ alle dinc om Gode heeſt, dien mensche en mach 22nieman hinderen: waer om sich⁽⁷⁾ dien mensche, die 23hem dus hevet te rechte, en̄ te Gode alleen meent en̄ 24mint⁽⁸⁾, dien werden alle dinc godlie, want hi vint in allen

(1) Sur. Cujus equidem ista est ratio: si quis verè ac perfectè justus est, is etiam in toeis omnibus, et apud quoscunque homines justus est.

(2) D. kwalyk, in.

(3) Vglk. Joann. 4, 23.

(4) Versta, dien men niet kent. Eigentlyk, waer men niets van kent of weet. Het is een genitivus partitivus.

(5) Sur. neque ab hominibus quaerere.

(6) Sur. estque adeò conservator et essentia essentiae nostrae.

(7) Versta zie, in welken zin het woord sich oudtyds gebruikt werd. Zie ons Glossarium op het Tabernakel.

(8) E. anders, en̄ Gode alleen meynt en̄ mint.

[p. 68]

1dinghen God: en̄ die mensche heeft God in allen sinen 2werken en̄ in allen steden; en̄ alle des menschen goede 3werken weret God⁽¹⁾. Want die dat were saket, des is dat 4werc eyghentliker en̄ wercliker⁽²⁾, en̄ die werket dat were 5principaliker. Meynen wi dan Gode en̄ minnen⁽³⁾ alleen puerliken 6in onsen werken inder waerheit, soe moet hi allene 7onse werke werken principalic. Want het is onmoghelic dat 8yeman Gode puerlic soude moghen meynen en̄ minnen, 9sonder Gode; want die mensche en mach van naturen boven 10hem selven niet comen in bloter naturen⁽⁴⁾: ende Gode 11puerliken minnen, dat onhoecht dat werc der naturen, want 12natuer en mach haers selfs niet verlochenen mit haer selven⁽⁵⁾. 13En̄ want hi Gode mint en̄ meent puerliken in allen 14sinen werken, daer om en mach hem nieman hinderen, noch 15die menichfoldicheit der menschen, noch der steden. En̄ 16want hi Gode soect en̄ smaect in allen dinghen, daer om en 17mach hem nieman hinderen, en̄ hier wert den menschen⁽⁶⁾ 18alle menichfoudicheit gheenicht⁽⁷⁾: en̄ alsoe als gheen 19menichfoudicheit Gode storen en mach, alsoe en mach desen 20mensche bina gheen menichfout storen, daer hi is een inden

(1) Surius verstaet: en̄ alle diens menschen. Hy vertaelt: cunctaque ejus bona opera Deus ipse efficit.

(2) Sur. Qui enim operis alicujus causa est, ejus etiam propriè ac praecipuè opus illud est.

(3) Versta, en minnen hem.

(4) Sur. Fieri nanque non potest, ut quispiam Deum sine Deo purè spectet et amet, aut ex sola natura seipsum excedat.

(5) Sur. Haec enim supra naturam sunt, quae seipsam per seipsam abnegare non potest.

(6) Lees waerschynlyk den mensche, in singulari.

(7) E. want hier in wort hi gheëenicht van alder menichvuldicheit. - De schryver van E. schynt deze plaets niet verstaen te hebben. Ruysbroeck wil zeggen dat, voor zulken mensch, alle menigvuldigheid tot eenheid wordt. Surius heeft van twee voorstellen een gemaekt, en hy vertaelt: Eam ob rem qui Deum in omnibus quaerit et gustat, eum propemodùm nemo possit praepedire, quin potiùs in omni multitudine vel multiplicitate solus et Deo unitus manet. Men ziet dat Surius ook Ruysbroceks gedachte niet volkomen wedergeeſt.

[p. 69]

1enen⁽¹⁾. Want het is boven werc der crachten, daer gheen 2stoernisse comen en mach: want het is in Gode, daer alle 3menichfoudicheit yegenwoirdich is, en̄ enich en̄ onvermenichfoudicht 4is⁽²⁾. 5Die mensche sal Gode meynen en̄ minnen in allen dinghen, 6ende alsoe sijn ghemoede wennen⁽³⁾ dat hi alle tijt 7Gode hebben jeghenwoirdich in sinen ghemoede, en̄ in sine 8meninghe, en̄ inder minnen. Merc hoe du Gode haddes, doe 9du waers inder kerken, of inder cellen: den selven ghemoede 10dat behout en̄ draechtet in di onder die menichte, en̄ onder 11die onruste, en̄ in die ongelijcheit⁽⁴⁾. Want alsoe ghi u wilt 12hebben inder kerken in uwen ghebede, also hebt u buten 13uwen ghebede: want die dinghen die ghy oefent met lieften 14buten uwen ghebede, die sullen u voir commen in uwen 15ghebede, weder ghi wilt of en wilt⁽⁵⁾. 16En̄ alsmen van ghelijcheden der werken spreken sal, soe 17en meintmen niet datmen alle werc ghelijc achten sal, of 18alle stede, of alle lude; want dat ware herde onrecht, want 19het is een beter werc beden dan spinnen⁽⁶⁾, en̄ een edelre 20stat die kerke dan die strate: mer du selte inden werken en̄ 21steden een ghelijc ghemoede draghen, en̄ een ghelijc trouwe, 22minne en̄ ernst te Gode. Waert ghi dan alsoe ghelijc in allen 23steden, en̄ minde en̄ meinde Gode in allen dinghen, soe en

(1) Sur. Atque ut Deum nulla potest perturbare multiplicitas, ita fermè nec istum (hominem), ubi unitus est in uno.

(2) Surius vertaling is hier klaerder dan onze tekst, en nogtans nauwkeurig. Id autem supra virium actionem est, quò nulla potest pertingere perturbatio, adeoque in Deo est, in quo omnis multiplicitas praesens, et collecta sive unita minimè multiplex est.

(3) Sur. animumque suum eò assuefaciat.

(4) Sur. atque eumdem animum tecum ad homines, ad inquietudinem et occupationes, et ad dispares eventus adfer et conserva.

(5) Sur. Quae enim ante preces cum amore tractaveris et gesseris, eorum, velis nolis, sub ipsis precibus imagines patieris.

(6) Sur. praestantius enim opus est orare, quàm nere.

[p. 70]

1mochte u nieman hinderen der yeghenwoirdicheit Gods 2inder waerheit⁽¹⁾. 3Wien dat God aldus jegenwoirdich niet en is, mer die God 4van buten menen en̄ soeken moet, wanneer hi in ongheliken 5gheselscap is, het si in werken of in steden, soe en heeft hi 6niet Gode in sinen moede, en̄ dan is hi lichte ghehindert, 7want hi en heeft Gode niet yeghenwoirdich⁽²⁾. Want⁽³⁾ hy 8Gode alleen niet en soect noch en meynet in allen dinghen, 9mer hem selven onordelic meint ende mint inden dinghen: 10daer om en sijn hem niet alleen hinder quaet gheselscap, 11mer oec somtijt die goede; en̄ niet alleen die strate, mer oec 12die kerke: want die hindernisse is in hem, want al dat hi 13onordelic mint dat hindert hem; en̄ hem en is God noch niet 14gheworden in allen dinghen, dat is dat hi Gode in allen dinghen 15noch niet puerlic en mint noch en meint. Want name 16hi Gode alsoe, soe ware hem in allen steden, in allen tiden, 17en̄ bi allen luden sere recht en̄ wale; want soe hadde hi 18Gode, en̄ dien en mochte hem nieman nemen, noch sijns 19weres en mochte hen nieman binderen⁽⁴⁾. 20Nu meret waer in leghet dit ghewarighe hebben Gods, 21en̄ datmen ghewarilike Gode hebbe. Dit ghewarighe hebben 22Gods leghet aen den gemoede, en̄ aen enen innighen verstandighen 23toekeer en̄ meyninge Gods. Die mensche en sal hem 24niet laten ghenoeghen met enighen ghedenken Gods, want 25wanneer dat hem dat ghedenken ongaet, soe ongaet hem

(1) Surius zegt enkelyk: Qui enim istiusmodi est, ei praesentiam Dei nemo potest eriperc.

(2) Sur. Porro qui sic Deum praesentem non habet, sed eum forìs quaerere et accipere necesse habet, is, ubi dissimili vel dispari hominum societati, vel loco, vel operi adjungitur, facilè aliquod patitur impedimentum. Non enim Deum verè praesentem habet.

(3) Sur. Et quia.

(4) Sur. nec eum (Deum) aut ejus actionem quisquam ei posset eripere aut praepedire.

[p. 71]

1God. Daer om salmen hebben enen ghewesenden God die 2verre boven den ghedencken des menschen is en̄ alre creaturen⁽¹⁾. 3Die heeft God ghewesent in hem, die hem selven 4onhogen can overmits minne, en̄ bevynde Gode in hem 5boven werc sijnre crachten⁽²⁾. Want daer bevynt hi in hem 6een eenvoudich minlic neyghen in Gode sonder onderlaet⁽³⁾; 7en̄ dat neyghen en wert nemmermeer ghehyndert 8van gheenre creaturen, want het is boven alle werc der creaturen, 9en̄ boven lief, en̄ leet, en̄ wandelbaerheit⁽⁴⁾. En̄ alsoe 10als daer is een eenvoudich minlic neyghen, alsoe is daer een 11bloot strate boven alle ondersceit in die blote waerheit, die 12God is⁽⁵⁾. En̄ alsoe die minlike eenvoudighe gheneychtheit 13niet en mach ghehindert werden van enigher creaturen, 14noch van lieve noch van lede (want si is boven alle wandelbaerheit), 15alsoe en mach die blote starende eenvoudighe 16oghe niet ghehindert werden van beelden noch van onderscheiden; 17want het is boven alle ondersceit en̄ beelden, want 18ten heeft niet dan Gode vore⁽⁶⁾. En̄ alsoe die verstandende 19oghe Gode aensiet in gheesteliken beelden, also hi is ontfermherticheit 20en̄ goetheit, also ziet die eenvoudighe oghe 21Gode an bloot, boven allen beelden⁽⁷⁾.

(1) Sur. Sed Deum, ut sic dicam, essentiatum ac fixum, cogitationes hominis, immò etiam creaturarum omnium longè excedentem, habebit.

(2) Sur. Hoc autem modo Deum intra se habet, qui sese per amorem excedere, et supra virium suarum actiones Deum intra'se sentire ac invenire novit.

(3) Versta, zonder ophouden.

(4) Sur. atque omnem adeo mutabilitatem excedit.

(5) Deze volzin is by Surius niet vertaeld, en ontbreckt ook in E.

(6) Sur. Quo fit, ut simplex, nudus et divinae contemplationi intentus oculus, nullum ferè neque ab imaginibus, neque distinctione patiatur impedimentum, quandoquidem cunctis imaginibus atque omni distinctione superior esi, non nisi Deum sibi habens propositum.

(7) Sur. Atque ut oculus intellectualis Deum sub formis spiritalibus, puta, quatenus est misericordia, bonitas et cjusmodi, contemplatur: ita simplex obtutus Deum supra imagines omnes intuetur.

[p. 72]

1En̄ alsoe God wandelt⁽¹⁾ in die cracht der sielen, ende 2regniert met sijnre gracien, alsoe woent hi en̄ blijft inden 3wesen, en̄ in die blote ghedachte der sielen, die daer sonder 4middel hanghet en̄ is een met Gode met hem selven⁽²⁾. En̄ 5die, overmits die gracie Gods en̄ minne, die werke sijnre 6crachte onhoghen can, die vint Gode bloet en̄ onghebeelt in 7die eenvoudighe ghedachte sijnre sielen. En̄ daer nemt gracie 8haren oirsprone, en̄ vloyt tot in die crachte, op dat die siele, 9overmits hulpe der gracien, soude moghen comen boven 10werke hare⁽³⁾ crachten, daer die gracie haren oirsprone 11nemet, en dat is in Gode. Want gracie, uut haren oirsprone 12so is si uut Gode; mer daer si vloyt in onse crachte, en̄ wi 13daer mede werken, daer is sy creature⁽⁴⁾. 14Die dan al dus Gode bevonden heeft in hem selven regnerende 15mit sijnre gracien, en̄ blivende en̄ sijnde met hem selven 16in Gode boven werck der crachten, die mach onghehindert 17van lieve of van lede en̄ van menichſoudicheden der 18creaturen bliven, want God is in hem ghewesent, en̄ hi is 19hebbeliker en̄ gheneychdeliker ten inkere dan ten uutkere⁽⁵⁾. 20En̄ die ghewesentheit vermaent haers selfs waer dat die 21mensche is, en̄ dese gheneychtheit en̄ ghewesentheit en vergheet 22haer niet⁽⁶⁾, ten ware dat hem die mensche willichlike 23van Gode keerde met sinen vrien wille, dat hi niet gherne 24doen en soude⁽⁷⁾: want die God al dus bevonden heeft, die

(1) of verkeert.

(2) Sur. Ut autem Deus in animae viribus per gratiam suam commoratur: ita per seipsum in animae essentia ac nuda mente, sine medio Deo cohaerente, et unum cum Deo existente, vivit et habitat.

(3) Lees haerre in genitivo.

(4) Sur. ibi utique res creata est.

(5) Sur. Habet enim Deum intra se fixum ac velut essentiatum: propensiorque est et paratior ad introversionem quàm extroversionem.

(6) E. en vergheet hem niet.

(7) Sur. eademque propensio, ubicunque sit homo, semper eum suî reddit memorem, nec sinit eum suî oblivisci, nisi fortè deliberata voluntate sese avertat à Deo, quod certè aegrè facturus sit.

[p. 73]

1en soude hem niet lichtelic van Gode connen ghekeren. Niet 2dattet niet gescien en mach; want men en settet nieman 3seker⁽¹⁾, alsoe langhe als hi sterfelic is, hi en hadt⁽²⁾ van 4revelacien. 5Soe wat mensche die God al dus ghewesent heeft in hem 6die neemt God godlike, en̄ in dien lichtet God in allen dinghen⁽³⁾, 7want alle dinghen smaken hem godlie. Want in 8allen dinghen smaect hem God, die daer alle dinghen keert 9ter eren Gods⁽⁴⁾. En̄ God verbeelt hem in allen dinghen⁽⁵⁾; 10want hi alle dine nemt vander hant Gods, en̄ danct Gode, en̄ 11loeft hem in allen dinghen. En̄ in hem blict Gode alle tijt en̄ 12scijnt, want hi Gods met groten ernst waer nemt, en̄ willens 13noch wetens hem tot ghenen onnutten dinghen en keert. En̄ 14alsoe saen als hijs ghewaer wert, dat hi ghekeert is tot onnutten 15dinghen, soe keert hi hem haestelic daer af met groter 16bitterheit op hem selven, en̄ claghet Gode dat hi soe onghestadich 17is, en̄ verkiest in hem dat hi nemmermeer, wetens, 18sijns sins⁽⁶⁾, hem en sal keren tot onnutten dinghen⁽⁷⁾. 19Want dat is al onnutte en̄ ydel, daer die ere Gods niet in en 20gheleecht, noch profijt sijns evens kerstens, noch sijns selfs 21salicheit. 22Die sijns selfs aldus waer neemt⁽⁸⁾, hi wert te min gehindert, 23want hi heeft diewile sinen gheminden jeghenwoirdich, 24en̄ des lust hem alre best. Gheliker wijs als dien die 25herteliken dorst: in dien dorst doet hi wel anders dan drin-

(1) E. want men en houdet niemant seker. - Beide gezegden komen ten eene uit.

(2) Versta, ten ware hy het hadde of wiste.

(3) Sur. et Deus ei in omnibus illucet.

(4) Sur. Qui enim cuncta refert ad honorem Dei, ei sapit Deus in omnibus.

(5) Sur. In omnibus etiam Dei quandam praesentem intuetur speciem.

(6) Versta, wetens en met volle verstand.

(7) Sur. proponitque nunquam deinceps sese ad vana convertere.

(8) Sur. Ita qui suî agit curam pervigilem.

[p. 74]

1ken, en̄ hi mach wel ander dinghen ghedenken dan die dorst 2die hem pijnt; mer wat hi doet, en̄ bi wien hi is, of wat hi 3denct of werct, in hem en vergheet dat beelde des drancs niet 4die wile dat die dorst durende is⁽¹⁾; en̄ hoe hi langher 5duerende is, soe die pine meer wasset inden mensche⁽²⁾. 6Ochte die daer een dinc hertelic mint, dat⁽³⁾ hem anders 7niet en smaect, noch ter herten en gaet, dan allene dat hi 8meint en̄ mint, ende anders niet: waer die mensce is, of 9bi wien dat hi is, of wat dat hi beghint, of wat hi doet, het 10en verdrivet niet van hem dat hi so seer hertelike mint. En̄ 11in allen dinghen vint hi des dinghes beelde dat hi also mint, 12en̄ is hem⁽⁴⁾ alsoe vele jeghenwoirdigher alsoe vele als die 13minne craftiger ende meer in hem is. Hi en soect hier toe 14gheen ledicheit noch ruste⁽⁵⁾, want hem en hindert gheen 15onruste hi en is altoes ghereet⁽⁶⁾ te hebben in sijnre jegenwoirdicheit 16dat beelde van sinen geminden. 17Zy⁽⁷⁾, lieve gheminde, alsoe sal God ghemint werden van 18ons, dat wi dat beelde sijnre minnen en̄ sijnre jeghenwoirdicheit 19in ons draghen, in allen onsen werken, in allen steden, 20bi allen luden en̄ in allen dinghen. Want gheliker wijs dat 21God is in allen dinghen, en̄ alle dinghen hem jeghenwoirdich 22sijn (ja jeghenwoirdigher sijn alle dinc God, dan die dinghen 23hem selven sijn⁽⁸⁾), alsoe gheliker wijs sal ons God jeghenwoirdich 24sijn in onser meninghe, in onser begheerten en̄ 25oefeninghe, en̄ in allen dat wi doen en̄ laten, dat hi allene 26die sake si⁽⁹⁾.

(1) Sur. potûs tamen imago ab ejus memoria non recedit, quandiu sitis permanet.

(2) Dit is eene tweede vergelyking.

(3) Versta, zoo hartelyk mint, dat, enz.

(4) Versta, en het is.

(5) Sur. nee ad eam rem amandam ocium aut quietem expetit.

(6) Sur. quominus ejusce rei sic dilectae, enz.

(7) Versta, Zie.

(8) Versta, dan die dingen hunzelven tegenwoordig zyn. Surius heeft dezen tusschenzin niet vertaeld.

(9) Sur. ut ipse horum omnium solus causa sit.

[p. 75]

1Gode aldus yeghenwoirdich te hebben, en mach die 2mensche niet leeren met vlien, dat hi die dinc vliet van 3buten, en̄ een afgesceidenheit der menschen maect in eenvoudicheden⁽¹⁾; 4mer hi moet een inwendighe eninghe leren, 5soe waer dat hi is, of bi wien, dat hi die dinghen soe dorebreke, 6dat si hem gheen hinder en sijn van sinen gheminden 7en̄ ghetrouwen God⁽²⁾. Ende sal⁽³⁾ sinen God dare in nemen⁽⁴⁾, 8en̄ dien crafteliken minnen, en̄ dien vast in hem 9beelden in eenre weseliker wisen⁽⁵⁾: dat is dat hem God 10alsoe gheneychlic sy en̄ hebbelic, alse ofte sine nature ware, 11Gode yeghenwoirdich te hebben⁽⁶⁾. 12Noch neemt een ander ghelikenisse. Een mensche die wil 13scriven leren, sal hi conste connen, hi moet hem vele en̄ 14dicke ant scriven oeſenen, hoe suer of hoe zwaer dattet hem 15worde, of hoe onmoghelijc dattet hem dunct sijn te leren. 16Wil hijt nochtan dicwile oeſenen, hi sal ten lesten die conste 17leren, al waer dat sake dat hijs ten iersten male niet en 18conste geconnen. Hi moet ten iersten een merken hebben 19eenre yeghenliker letteren, en̄ moet die in hem wel vaste 20beelden. En̄ als hi die letteren wel heeft, en̄ die letteren wel 21spellen can, soe wert hi der beelden altemale ledich en̄ des 22groets merkens⁽⁷⁾; en̄ dan soe scrijft hi vrilyc en̄ lichtelic, 23sonder commer. En̄ wat werken dat hi gheleert heeft oſte

(1) Sur. Sic autem Deum habere praesentem, non exteriori tantùm ab omnibus distractione discitur et obtinetur.

(2) Sur. sed et interior quaedam solitudo comparanda est, ut ubicunque sive apud quoscunque sit homo, omnia sic penetrare contendat, ut nullum ei ad dilectum Deum suum pertingendi praestent impedimentum.

(3) Versta, en hy zal.

(4) Sur. Huc autem requiritur, ut Deum ita intra se recipiat.

(5) Sur. ejusque amorem et imaginem tam fortiter essentiali quodam modo in se retineat.

(6) Sur. id est, ut Dei sui ita capax, ad cumque adeò sit propensus, ac si naturale ei foret, Deum semper et ubique praesentem habere.

(7) Sur. deindè à diligentiori attentione et literarum imaginibus absolutus.

[p. 76]

1conste, gheliker wijs als die letteren in hem ghewesent sijn, 2alsoe soude, overmits eenpaerlike oefeninghe en̄ Gods waernemen, 3God inden mensche ghewesent werden. Want God 4roert en̄ vermaent altoes, namen wijs waer, en̄ waren wi 5dien waernemen ghenoech. Ende en waren wi niet tot anderen 6dingen ghekeert, soe souden wi Gode altoes hebben jeghenwoirdich 7in allen dinghen, en̄ in allen werken, bi allen 8luden, en̄ in allen tiden sijns ghesmaken; en̄ mitter formen 9sijns beeldes doerformt sijn⁽¹⁾; en̄ in hem ghewesent en̄ gheneycht⁽²⁾ 10werden: dat⁽³⁾ ons⁽⁴⁾ sijn yegenwoirdicheit, sonder 11alle arbeit, en̄ sonder beelde enichs anders, besitten sal, 12in allen onsen⁽⁵⁾ werken, bi allen luden, en̄ in allen dinghen⁽⁶⁾, 13en̄ der dinghen te male ledich bliven, nader gheordender 14gheneychtheit⁽⁷⁾. 15Mer die hier toe comen wil, hi moet ernstich sijn, en̄ Gods 16waer nemen ernstelic, en̄ dien waernemen ghenoech sijn, 17en̄ gheen dinc met ongheordender lieften besitten, mer al 18ter purer eren Gods; en̄ willens en̄ wetens gheen onnutten 19dinghen tracteren, mer alsoe saen als hijs gewaer wert, dat 20hise staphans vertye met enen bitteren leetsine, en̄ met eenre 21groter onweerdicheit op hem selven dat hi soe onghestadich 22is. Want wie⁽⁸⁾ sal comen tot deser volmaecter ghestadicheit, 23hi en mach niet⁽⁹⁾ behouden, mer hi moet al om al gheven;

(1) Sur. imaginis suae forma transformaremur.

(2) Zoo staet in beide handschriften; maer het zal wel gheënicht moeten zyn. Surius vertaelt: et in ipso uniti ac (ut ita dicam) habituati essemus.

(3) Versta, dusdaniglyk dat.

(4) D. heeft hier hem, uit onbedachtheid overgegaen zynde van den cersten tot den derden persoon. In E. daerentegen staet alles in den derden persoon.

(5) D. kwalyk, sinen.

(6) Sur. adeò ut, citra difficultatem nulloque negocio et absque alia quavis imagine, ejus nos amabilis omni in re, loco et opere possideret praesentia.

(7) Sur. nosque prae ordinata in Deum propensionc, prorsùs liberi ac expediti maneremus.

(8) D. kwalyk, si.

(9) Versta, niets.

[p. 77]

1en̄ dan sal hem al in al smaken. En̄ al ware dat sake, dat hi 2ten iersten hiertoe niet en quame, daer om en laet niet te 3doene⁽¹⁾ dat hi vermach⁽²⁾, want ten sal sonder grote vruchte 4niet sijn. Ende oec en machmen niet tot al sulker heylicheit 5comen, sonder groten arbeit. Mer die sere minde, hi soude 6den arbeit te bet verdraghen; want die mint, hi en arbeit 7niet of hi mint arbeit ter eeren Gods. 8En̄ oec ist den goeden luden herde suaer gheworden, en̄ 9hoer ontbliven hebben si herde sere gheweghen⁽³⁾. Want 10het woende een goet man te Brusele die sijn vesper eens 11versliep, want hi hadde licht des nachts toten metten gheweest. 12En̄ doen wart hi met alsoe groter onweerden op hem 13selven gekeert, dat hi seide dat hi weerdich ware datmen 14hem alle Brabant dore slepede: welke onweerdicheit dat 15hem vele beter was, dan of hi te vesperen geweest hadde. 16En̄ daerom weghet sere uwe ontbliven, op dat ghi te ernstigher 17moghet bliven.

(1) E. daerom en sal hi niet laten te doene.

(2) Sur. Et licèt fortassis in initio difficilè huc attingere possit, nequaquam ob hoc facere, quod in se est, desistet.

(3) Sur. Certè quesquos nos praecessere sancti, difficultates plurimas experti sunt: defectusque suos graviter ponderârunt.