Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Noch van Aarons sacrificien ende siner navolgheren. C. CXVI.

23Ic mochte u noch vele wonders segghen, hoe die Joden 24bevlect worden, ende hoe si daer ave ghesuvert worden in

[p. 112]

1menegher wijs; maer dat latic al bliven. Mi dunct dats ons 2niet noet en es; maer die dinghe die ons leren hoe wi leven 3selen, ende die ons verwecken⁽¹⁾ ochte verbliden in den 4dienst ons Heren, die sijn ons orboerleec ghehoert⁽²⁾. Ende 5hier omme willic u noch segghen van der sacrificien die 6Aaron dede, ende sine navolgheren, met den joetschen volke, 7hoe wel dat si Gode behaechden in dien tide der figuren. 8Maer die sacrificie die Christus selve dede, ende die sine 9navolghere noch doen met den kerstenen volke, die behaecht 10Gode alsoe vele bat, ende si es alsoe vele edelre, alse die 11waerheit es vore hare figure, ende alse een mensche es vore 12sine scadue, ende alse God es edel vore alle creaturen.

13Nu verstaet mi vele rechte⁽³⁾.

14Doe Moyses die prophete, na den ghebode Gods⁽⁴⁾, ghe- 15maect hadde die heileghe salve, daer hi Aaronne ende sine 16sonen mede consacreerde priester te sine: op dien selven 17dach dat si volwijt waren, doe brachte al dat volc van 18Israel sine offerande (alsoe alse Moyses ende Aaron van Gods 19weghen gheboden), ende dat waren scape, ende rindere, 20ende gheite, ende duven, ende die dinghe die ic u hier vore 21ghenoemt hebbe. Ende hier ave nam Aaron die rechte scou- 22deren ende die borste, die heme van rechte toe behoerden: 23al dat ander leide hi op den outaer der sacrificien, sonder 24vier⁽⁵⁾, want hi hadde dat eerdsche vier ute ghedaen. Doe 25recte hi sine hant uut, ende ghebenedide dat volc van Israel. 26Ende hi ghinc met Moysesse in dat tabernakel beeden, ende 27al te hans quamen si weder ende ghebenediden beide dat 28volc. Doe oppenbaerde hare die glorie Gods alle den volke,

(1) Sur. quae verò, quemodmodum vivendum sit, nos instituunt, quaeque ad Dei famulatum et cultum nos excitant, in eoque nos exhilarant.

(2) Sur. ea sanè utiliter proponuntur.

(3) C. wel te rechte.

(4) Sur. ex Dei praecepto.

(5) Sur. nullo tamen igne supposito.

[p. 113]

1want God sende ·j· vier van boven, dat verberrende alle die 2offerande die op den outaer lach; ende alle die dat saghen die 3vielen neder in hare anschijn ende loefden Gode, want si 4bekinden in dien teekene dat hare offer Gode ontfankeleec 5was. Ende dit vier, dat hen God ghegheven hadde, behiel- 6den die priestere altoes berrende dach ende nacht; want 7hen en was niet gheorloeft⁽¹⁾ enech vremt vier te hebbene 8in den outaer Gods. Maer daer na, doe si ghevoert worden 9ute haren lande in Babilonien, doe begroeven si dit vier 10onder die eerde⁽²⁾. Maer op dien selven dach dat si dit vier 11van Gode ontfinghen, so nam Nadap ende Abyu, Aarons 12sonen, wierroec, ende vremt vier in hare vate: ende al te 13hans quam ·j· vier der wraken van Gode, daer si beide in 14bevaen worden, ende bleven doet in enen oghenblicke vore 15die jeghewerdicheit Gods⁽³⁾; want God en woudse niet spa- 16ren in die sonde al selker onghehoersamheit.

17Nu verstaet wat ic hier mede meine. Doe Christus die 18Gods Sone, dien ic Moysesse ghelike, doe hi sine bisscoppe 19ende sine priesteren consacreren ende wien woude, doe 20ghereidde hi sine crisme ende sine olie⁽⁴⁾, dat was op dien 21dach der ghenadicheit dat hi doechde ende starf omme onsen 22wille. Doe maecte hi dese edele confectie⁽⁵⁾, daer onse 23bisscoppe ende onse priestere mede ghewijt ende gheheilicht 24sijn. Maer die apostele en waren noch doe ter tijt niet wel 25bereet al selke heilicheit te ontfane: ende hier omme woudse 26onse Here leeren na sijn opverstannesse, met woerden ende

(1) Versta want het was hun niet geoorlofd.

(2) Cfr. II Machab. 1, 19.

(3) Cfr. Levit. 10, 1-2.

(4) Sur. oleum et chrisma suum confecit. Het verouderde ghereiden zegt zoo veel als bereiden, gereed maken.

(5) Sur. Eo, inquam, die praeclarum hoc confecit chrisma vel unguentum.

[p. 114]

1met werken, ende met vele tekenen, op dat si ghesterct 2bleven int gheloeve, ende suvere vate worden priesterleec 3ambacht te ontfane. Ende al te hans na sine opvaert⁽¹⁾ wor- 4den si bereet; want si verloechenden haers selfs, ende ver- 5smaedden allen troest der werelt, ende volchden Christum 6na boven alle hemele, met rechter meininghen, met innegher 7devocien ende met herteleker liefden; ende si waren vastende, 8wakende ende beedend. Ende aldus bluschten si dat eertsche 9vier in den outaer der sacrificien, dat was in haren herten; 10ende alsoe worden si bereet dat hemelsche vier (den heileghen 11Gheest) te ontfane, want si worden selve eene weerdeghe offe- 12rande Gods. Ende op den viftichsten dach van onsen iersten 13paesschen dat Christus opverstont⁽²⁾, so oppenbaerde hare die 14glorie Gods op den berch van Syon, daer si saten vergadert 15in enicheiden in vreden⁽³⁾: daer worden si alle vervult met 16den heileghen Gheest, ende ontfinghen die nuwe wet⁽⁴⁾, ende 17daer toe den Here der wet in vleescheleken herten⁽⁵⁾, 18ende hier omme waren si bekeersam⁽⁶⁾, haestich, ende 19bereet tote allen doechden; want si ghevoelden rechter 20karitaten te Gode ende tote allen menschen, ende daer inne 21hanct alle die wet ende die propheten⁽⁷⁾. Maer die Joden 22ontfingen die oude wet in steinen tafelen, want si waren 23altoes onghebroecsam⁽⁸⁾, ende hart, ende lichte nedervellich

(1) Sur. Moxque ab ejus ascensione.

(2) Sur. Die autem quinquagesima à primo Paschate nostrō, quo Christus resurrexit.

(3) Sur. ubi erant congregati pariter in pace.

(4) Cfr. Act. 2.

(5) Sur. atque etiam Dominum legis in labulis cordis carnalibus.

(6) Sur. unde mox flexibiles, alacres, agiles, enz.

(7) Cfr. Matth. 22, 40.

(8) Dat is onbuigzaem. Kiliaen heeft enkelyk brok-saem, lentus, flexilis. Zie de Christina van prof. Bormans, bl, 312.

[p. 115]

1in ongheloeve⁽¹⁾: ende hier omme ontfinc Moyses die wet 2der ghebode op den berch van Syna.

3Want Syna luudt alsoe vele alse ene uutgaende becoringhe 4ochte proevinghe⁽²⁾; ende in die ghebode Gods wert ieghe- 5welc mensche becoert ende gheproeft, ochte hi te Gode 6behoert ochte niet. Ende Syna luudt oec alse vele alse ·j· 7ghebot ochte ene mate⁽³⁾, want alle die ghebode sijn te 8houdene alse ·j· ghebot, ende die ·j· brect, hi es van allen 9sculdich⁽⁴⁾; want si sijn alle ene mate ons levens, ende so 10wie die mate niet en brinct ten ordeele Gods, hi moet 11eweleec verdoemt bliven⁽⁵⁾. Maer die minne die die apos- 12telen ontfinghen die es sonder mate; ende hier omme waren 13si overvloedich vol⁽⁶⁾, ende uutvloiende in allen doechden. 14Want gheliker wijs dat Aaron, die bisscop der Joden, op den 15"/>dach dat hi volwijt was, sine hant uut recte ende gheben- 16dide dat volc, alsoe dede oec sente Peeter, onse bisscop: op 17dien dach dat hi volwijt was, so recte hi sine hant uut ende 18ghebenedide dat volc, ende vertrae⁽⁷⁾ hen die prophecie, 19die Johel die prophete besereven hadde over langhe jare te 20voren, dat God soude senden sinen gheest over alle vleesch 21(dat es te verstane in manne ende in vrouwen), ende hoe si 22propheteren souden ende visioene sien, ende droeme droe- 23men, ende vele tekene, die ghescien souden in hemel ende 24in eerde, vore den lesten dach⁽⁸⁾. Daer na vermaende hi hen

(1) Sur Semper enim durae cervicis, immorigeri, rebelles, et ad infidetitatis vitium proclives erant.

(2) Sur. Est enim Sina in nostro idiomate idem quod tentatio egrediens.

(3) Sur. idem quod mandatum unum vel mensura una.

(4) Cfr. Jac. 2, 10.

(5) Sur. damnationi perpetuae adjudicabitur.

(6) Sur. Unde etiam cunctis virtutibus superabundabant ac effluebant.

(7) Vertrecken, met den acc. rei en den dat. personae, is gelyk aen ons huidig vertellen, verhalen. Zie Kiliaen.

(8) Cfr, Act. 2, 16, sqq.; en Joël, 2, 28.

[p. 116]

1dat Jhesus Christus vele teekene ende mirakelen vore hen 2ghewracht hadde, ende toecomende dinghe voreseecht hadde, 3ende dat sine, met rade ende met den vorewetene Gods, in 4quader menschen hande ghelevert hadden in die doet⁽¹⁾, 5ende datten God op verwect hadde, ende ontbonden die pinen 6der hellen⁽²⁾, daer bi dadt onmogheleec was dat hi ghehouden 7worde van der hellen⁽³⁾. Ende dit proefde hi hen met vele 8veersen in den Psalmen Davids⁽⁴⁾, dat sine siele in die helle 9niet bliven en mochte, noch dat sijn lichame niet verrotten 10en mochte⁽⁵⁾. Ende dit toende hi hen claerleec dat David 11Christum hier mede meinde, ende niemen anders; maer dat 12hi op verstaen ware ende op ghevaren, ende sate ter rechter 13hant sijns Vader, dit tuucht oec die prophete David, ende wi 14tughen oec, sprac sente Peter, dat hi sinen heileghen Gheest 15in ons ghesent heeft, die in ons werct gheliker wijs dat ghi 16hoert ende siet⁽⁶⁾. Doe si dit sermoen hoerden, doe roerde die 17heileghe Gheest hare herten, ende si worden verwermt⁽⁷⁾, 18ende begonsten te roepene met compunctien, ende hadden 19rouwe van haren sonden, ende spraken toe den apostelen: 20‘Lieve brodere vat moghe wi doen?’ Doe sprac sente Peter: 21‘Doet penitencie, ende ieghewelc doe hem doepen in den 22name ons Heren Jhesu Christi, in verlatenesse van sinen 23sonden, ende ghi selt ontvaen die gave des heilichs Gheests, 24ende selt spreken met allen manieren van tonghen alse wi

(1) Hune definito consilio et praescientia Dei traditum, per manus iniquorum affligentes interemistis. - Act. 2, 23.

(2) Solutis doloribus inferni. - Ib. 24.

(3) Juxta quod impossibile erat teneri illum ab eo. - Ib.

(4) Sur. Quod deindè Davidis testimonio confirmavit, aliquot ejus ex Psalmis adductis versibus.

(5) Cfr. Act. 2, 27; et Ps. 15, 10.

(6) Cfr. Act. 2, 31, sqq.

(7) Compuncti sunt corde. - Act. 2, 37, - Onze Hss. A, C en D hebben verwermt, doch in een ander Hs. van professor Serrure staet verworemt.

[p. 117]

1doen⁽¹⁾. ’Ende vele andere troesteleke waerde sprac hi hen toe, 2ende met inneghen ghebede aenriep hi die macht Gods ende 3ons Heren Jhesu Christi, ende alle die sijn sermoen ontfin- 4ghen die worden gheloevich ende ghedoept, ende diere was 5ontrent ·iij· dusentich op den Cinxen dach⁽²⁾, ende daer na, 6op enen anderen dach, vijf dusentich⁽³⁾.

7Ende dese bleven alle vast ende ghestadich⁽⁴⁾ in die lerin- 8ghe der apostele, ende hier mede worden si ene weerdeghe 9offerande Gods, ende ghemeinleec alle daghe braken hen 10die apostelen dat levende broet des heilichs Sacraments, ende 11oec lijfleeke noetdorft⁽⁵⁾; want niemen en hadde proper goet, 12maer al ghemeine⁽⁶⁾. Ende so wie sijn erve vercochte, hi 13brachte den scat vore der apostele voete, ende si deilden dat, 14ende gavel ieghewelken dies hem noet was; ende si waren 15alle eens herten, ende eens moeds, ende eens willen in kari- 16taten.

17Ende dit es dat vier dat Christus sant in eerterike, dat 18eweleec berren sal. Maer wi moetens ware nemen ende voe- 19den met doechden, gheliker wijs dat die Joden haer vier, dat 20hen God sende, voedden met droeghen houte: nochtan eest 21al vergaen; maer onse vier blijft eweleec. Maer wert die 22mensche van sinen vianden ghevoert ute sinen lande in 23Babilonien, dat es in donkerheiden van sonden, so es dat 24vier der karitaten begraven ende verborghen in die heileghe 25Kerke. Maer mochte hi weder comen te lande, dat hi sine 26eighene herte omme groeve⁽⁷⁾; ende vonde hi dan vet wa-

(1) Cfr. Act. 2, 37, sqq.

(2) Cfr. Act. 2, 41.

(3) Cfr. Act. 4, 4.

(4) Sur. Et hi omnes perseverabant in doctrina Apostolorum.

(5) Sur. et etiam victus necessarii.

(6) sed esrant illis omnia communia. Act. 4, 32.

(7) Sur. qui si... usque adeo reverti possit, ut proprium cor suum effodiat.

[p. 118]

1ter⁽¹⁾ (dat sijn inwendeghe trane van devocien ende van 2rouwen), die soude hi toenen der sonnen der ghenadicheit 3Gods; ende met dier sonnen soude hi weder outfunken, ende 4meer berren dan hi te voren dede. Ende aldus ghevielt den 5Joden met haren viere in der figuren⁽²⁾. Maer boven alle 6dinc ieghewele hoede hem van vremden viere; want die ier- 7ste prietere die in den tabernakel Gods vremt vier brachten, 8die storven te hans van der gadoet; ende die ierste menschen 9die nye⁽³⁾ in die heileghe Kerke vremt vier bringhen wou- 10den, die storven oec van der gadoet, ende dat was Ananias 11ende Saphira. Si vercochten hare erve, ende wouden coepen 12hare noetdorft, jeghen den heileghen Gheest, int ghemeine 13goet der heilegher Kerken⁽⁴⁾; maer si veinsden hen ende 14loghen den heileghen Gheest in dien dat si behielden ·j· deel 15van dien ghelde, ende dander deel brachten si vore der apos- 16tele voete, want si minden meer eyghene hebbinghe dan ghe- 17mein goet. Ende si en betrouden den heileghen Gheest noch 18der heilegher Kerken niet gnoech; ende hier omme en 19gaven si hen niet over, met al dien dat si hadden⁽⁵⁾, in die 20hande Gods ende der heilegher Kerken, want si besaten hen 21selven ende al dat si hadden met eighenre minnen: ende dat 22was dat vremde vier dat sente Peter wale bekinde in sinen 23gheeste, ende verweet hen dat si den mensche niet ghelo- 24ghen en hadden maer Gode, die alle herten binnen siet. 25Ende al te hans worden si verveert, ende vielen neder, ende 26storven vore der apostele voete⁽⁶⁾.

(1) Sur. inventamque aquam crassam.

(2) Cfr. II Machab. 1, 20, sqq.

(3) Dat is ooit. C heeft het woord neit, en D heeft ye; maer ye en nye zyn eensluidend. Zie Bormans op Christina, bl. 375.

(4) Sur. qui distractis ae venditis agris suis, contra sancti Spiritûs voluntatem communibus Ecclesiae bonis necessaria sibi mercari volebant.

(5) Sur. ea re non totos cum omnibus quae habebant.... tradebant.

(6) Cfr. Act. 5.

[p. 119]

1Ende hier omme moghe wi ons alle sere ontsien⁽¹⁾; 2want wi souden met rechte te male Gods sijn, ende ons selfs 3niet⁽²⁾, ende sonderlinghe gheesteleke menschen, die in 4ordenen sijn ende hen selven met specialen gheloeften ver- 5bonden hebben met Gode; want si hebben heme gheloeft 6reinicheit, ende haren prelaten ghehoersamheit, ende niet 7te hebbene noch te besittene met eighenheit: ende die dit 8breken, al leven si in den vleesche⁽³⁾, si sterven in den 9gheeste, want si sijn versceeden van alre heilicheit. Ende 10alle die menschen die Gode meer minnen omme haers selfs 11orbore dan te sijnre ewegher eeren, ende Gode meer dienen 12omme haer eighen ghewin dan ute rechter melder carita- 13ten: dese berren alle hare offerande met vremden viere 14dat ute Gode niet comen en es, maer uut haren eerdschen 15herten ghesaect. Ende alle die sacrificie der heilegher 16Kerken, die men meer doet omme uutwendich ghewin, dan 17ter eeren Gods ende uut rechter caritaten ten evenkersten, 18die berren alle met vremden viere. Ende alle die prelate 19ende priestere der heilegher Kerken, die meer staen na goet 20ende eere der werelt, dan na die eere Gods ende salicheit 21haers volcs; ende die meer soeken ende begheeren sonderlin- 22ghe spise ende dranc haers lichamen, dan eweghe spise haerre 23sielen: deser liede leven ende hare offerande berren al 24met eerdschen viere, want si soeken hoe si der werelt be- 25haghen; ende dat goed Gods, dat si te vergheefs ontfaen 26hebben ende te vergheefs uut caritaten dispenseren sou-

(1) De zin is: En daerom mogen wy allen zeer bevreesd zyn. Zie Huydecoper op Stoke, II, bl. 503. Surius vertaelt al te vry: Quae cùm ità, se habeant, est sanè quod plurimum erubescamus.

(2) Sur. quippe quos jure meritoque totos Dei esse oportet, non nobis ipsis vivere; idque potissimum homines religiosos, enz.

(3) Sur. tametsi corpore vivunt, sed spiritu mortui sunt.

[p. 120]

1den⁽¹⁾, daer mede soeken si dicwile eerdsch gewin. Ende 2hare leringhe ghelijct haren levene, want si veranderen die 3sentencie Gods ende der heilegher Scrifturen met valschen 4gheloesen⁽²⁾, op dat hare leringhe den ghenen behaghen 5moghe die hen gheliken, ende haren rade volghen willen. 6Ende hier omme sijn die leeke die Gode leven, vele wiser 7dan die gheleerde die der werelt leven ende haren vleesche. 8Want met der wijsheit Gods verwinnen die leeke die werelt, 9hare eighen vleesch ende alle hare viande; maer met den 10letteren, ende met alle der wijsheit die die werelt gheleisten 11mach, sonder die wijsheit Gods, blijft men verwonnen ende 12altoes in confusien: want wijsheit der werelt dat es doerheit 13vore Gode⁽³⁾. Ende hier omme soude wi met rechte waken 14ende beeden, ende sober sijn, ende keeren onse inwendeghe 15anschijn toe der ewegher waerheit, op dat wi die wijsheit 16Gods ontfinghen die ons wijsde ende leerde⁽⁴⁾ hoe wi leven 17souden na den liefsten wille Gods. Maer sunderlinghe boven 18alle andere menschen, so souden hen prelate, priestere ende 19leeraren alsoe regheren, dat si die wijsheit Gods ontfaen 20mochten; want si sijn sculdich te draghene den last der hei- 21legher Kerken met levene ende met leeringhen, in dien dat 22si Christus erve besitten beide gheesteleec ende lijfleec⁽⁵⁾: 23hier ave souden si dispenseren ieghewelken dies hem noet 24ware, want si moeten middelaren sijn tusschen Gode ende 25sijn volc, dat es met den sacramenten, met haerre sacrificien,

(1) Sur. quae gratis perceperunt, quaeque gratis ex vera charitate dispensare ac dispartiri deberent. Kiliaen heeft vergeefs, vergevens in de beteekenis van frustra, en ook in die van gratis, gratuito.

(2) C. ghelosen. Sur. falsis quibusdam et commentitiis glossis. Kiliaen, in zyn Appendix peregrinarum dictionum, geeft alleen glose.

(3) Sur. Mundi enim sapientia stultitia est apud Deum.

(4) Sur. quae nobis indecet, nosque instituat.

(5) Sur. dum Christi haereditatem et corporalem et spiritalem occupant, unde etiam, enz.

[p. 121]

1met haren ghebeden ende met der doet ons Heren Jhesu 2Christi, ende met alle dien goede dat si van Gode ontfaen 3hebben, ende dat noch sine es⁽¹⁾. Daer mede souden si heme 4met rechte dienen ende sijnre familien: ende hier toe be- 5hoert groete doecht, verlichte redene ende clare bescheeden- 6heit⁽²⁾.

7Ende dit es de sake dat God verboet den priesteren in 8den ouden testamente wijn ende al dat dronken maken 9mochte, te dierre tijt dat si dat volc berechten souden⁽³⁾, 10op dat si niet en storven⁽⁴⁾. Want dat es, sprac hi, ·j· ewich 11ghebot in uwe priesters gheslachten⁽⁵⁾, op dat ghi const 12hebt te onderscheedene tusschen heilich ende onheilich, 13tusschen bevlect ende reine, ende dat ghi leren moghet den 14kinderen van Israel mine wetteghe ghebode, die ic tote hen 15ghesproken hebbe overmids Moysesse.

16Siet met deser figuren moechdi merken dat nu vele 17priestere dronken sijn, ende ghestorven ane der sielen⁽⁶⁾. 18Want die waerheit die Christus gheleert hevet ende Moyses, 19die en willen si noch weten, noch leven, noch leeren⁽⁷⁾; 20want overmids hoeverde, ghierecheit, gulsicheit ende on- 21cuuscheit, sijn si alsoe dronken ende verdwaest, dat si 22en gheenre doecht en ghevoelen. Ende hier omme sprect die 23prophete: ‘Alse die mensche in eeren was, so en verstont 24hijs niet: hi es gherekent met den sotten beesten ende es

(1) Sur. quae etiamnum illius sunt.

(2) Sur. ratione illuminata et discretione dilucida opus est.

(3) Sur. eo tempore quo intrarent in Tabernaculum testimonii, et papulum essent instructuri.

(4) Sur. ne morerentur.

(5) Sur. Praeceptum enim, inquit, sempiternum est in generationes vestras.

(6) Sur. multos hodie sacerdotes ebrios esse et mortuos secundum animam.

(7) Sur. eam nec scire, nec vivendo sequi, nec docere volunt.

[p. 122]

1hen ghelijc ghemaect⁽¹⁾,’ dat es overmids onbekinnesse ende 2sijn beesteleec leven⁽²⁾. Nochtan moechdi wonder merken 3in desen tide. Want alse die joetsche priestere eenich doet 4dinc handelden dat van selven ghestorven was, dan worden 5si onreine na hare wet, ende op dien dach en mochten si 6Gode en gheene offerande doen vore hen selven, noch vore 7sijn volc; noch oec des volcs offerande gherinen, omme 8dat si onsuver waren: ende hare offerande dat waren cal- 9vere, ende scape, ende al selke dinc. Maer nu vent men vele 10priestere, al eest dat si onreine ende onwerdich sijn van 11sielen ende van live, si sijn nochtan so hoeverdich ende so 12stout vore Gods oeghen, dat si den reinen lichame ons 13Heren dorren consacreren, ende met haren onreinen han- 14den dat weerdeghe Sacrament gherinen, ende offeren dat 15precioese bloet dat ute ghestort wart vore die sonden der 16werelt. Ende dat selve ghieten si in haren vulen sondeghen 17balch⁽³⁾, alse ocht hen toe behoerde, ende alse ochte sijs 18weerdich waren. O wi! der scanden vore Gode ende vore 19alle die werelt⁽⁴⁾! want die heilicheit die Christus ende die 20ierste priestere stichtten met haren levene ende met haren 21bloede⁽⁵⁾, die destrueren die quade priestere die nu sijn, 22met haren scandeleken sonden; want si sijn alse eene con- 23fusie ende een lachter⁽⁶⁾ in die werelt. Ende alsoe alse in

(1) Cfr. Ps. 48, 21.

(2) Sur. videlicet per ignorantiam et vitam bestiatem.

(3) Sur. eundemque in putentissimam sui ventris cloacam mittere, enz. Het woord balg is zoo veel als buik. Zie over zyn' oorsprong Halbertsma's Aanteekeningen op Maerlant, bl. 158 der Inleiding.

(4) Sur. O rem indignam, ô probrum ac dedecus coram Deo et orbe universo! Het wi der Ouden is ons wee. Zie Huydecopers Proeve, II, bl. 407, en de Aenteekk. van Bormans op Christina, bl. 457.

(5) Sur. Quae enim à Christo Jesu et primis sacerdotibus sanctitas, vita ipsorum et sanguine fundata est, eam improbi, enz.

(6) Dit woord, etymologisch het zelfde als het huidige laster, beteekende eertyds ook schande, als hier. Zie De Vries, Woordenlijst, enz. bl. 490.

[p. 123]

1den beghinne der heilegher Kerken die scadue sente Peters 2ghesont maecte alle die sieke die hare toe quamen⁽¹⁾, alsoe 3stinct nu die locht van den sonden ende van der quader 4famen der onreinre priestere die nu sijn; ende van der stin- 5kender locht der quader famen werden vele menschen siec 6ane der sielen; ende selke⁽²⁾ sterven in doetsonden, ende 7hier na en volcht anders niet dan eweghe confusie met den 8duvelen, in den putte der hellen. Ende dat es wel recht dat si 9met den ghenen eweleec woenen in tormenten, dierre knechte 10dat si gheweest sijn in den tide der gracien, dat si Gode 11ghedient souden hebben.

12Niet meer en willie spreken van den quaden papen, maer 13ic wille voert spreken van den besten papen die leven⁽³⁾.

(1) Te weten tot die schaduwe. Surius vertaelt ad attactum umbrae.

(2) Sur. et nonnulli etiam, enz.

(3) Sur. de optimis, quos mundus habeat, sacerdotibus.