Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Bediedenesse van deser figuren. C. CXV.

7Siet met deser figuren beginghen die Joden dat jaerghetide 8der doet ons Heren⁽¹⁾ die toe te comene was, die wi nu 9begaen dat si leden es⁽²⁾. Maer si moesten dit doen in 10septembre, dat es na den oechst, alse die tijt vervult was 11met coerne, ende met wine, ende met allen uutwendeghen 12vrochten⁽³⁾, tote enen tekene dat die doet Christi die werelt 13vervullen soude met ghenaden ende met allen gheeste- 14leken vrochten. Ende alsoe gheliker wijs, in den beghinne 15doe God die werelt maecte, doe cierde hise met lijfleken 16vrochten; maer doe hise weder hermaecte met sijnre doet, 17doe cierde hise met gheesteleken vrochten. Ende hier omme 18volghen wi den gheeste⁽⁴⁾, ende begaen dat jaerghetide ter 19rechter tijt dat Christus staerf omme onsen wille.

20Dat jaerghetide dat die Joden beghinghen, dat was ghe-

(1) Sur. Hac nimirùm figura Judaei futurae mortis Christi annuam celebrabant memoriam. C. heeft kwalyk beghinnen.

(2) C. die wi begaen dat si leden es. D. die wi nu begaen, die seder leden es. Surius vertaelt zeer wel: sicut nos modò praeteritae (mortis) celebramus (memoriam). Het woord begaen, inzonderheid gezegd van lyksplegtigheden, werd gehruikt in den zin van het latynsche celebrare. Zie daerover Kiliaen, en nadere inlichtingen by Huydecoper op Stoke, II, bl.263-64. Zie mede Halbertsma's Aanteekk. op den Spiegel Hist. bl. 3, 87 en 304.

(3) Sur. Veùm agebant id illi in septembri, quo fermè tempore solent frumenta, vina et caeteri fructus colligi et comportari.

(4) Sur. Quapropter nos spiritum sectantes, enz.

[p. 104]

1heten die feeste der ghenadicheit Gods⁽¹⁾, want op dien 2dach quam Moyses van den berghe neder, ende brachte 3boetscap toe den volke dat God ghesaecht ware⁽²⁾, ende dat 4hi hen vergheven hadde die sonde van den calve, dat si 5ghemaect hadden ende anebeedt⁽³⁾. Ende alsoe es Christus 6van den hemele neder comen, ende heeft ons gheboetscaept 7dat ons God alle onse sonden vergheven wilt, eest dat wi 8hopen ende ghetrouwen in sine doet.

9Die dach der Joden was oec ·j· dach van gheeselinghen 10ende van penitencien, want beesten ende menschen, ende 11oec die kindere van ·vij· jaren moesten darven ende vasten 12van der eenre vespertijt tote der andere. Ende alsoe behoert 13oec ons allen, sunderlinghe penitencie te doene op dien dach 14dat Christus doechde omme onsen wile; ende alsoe alse 15si op dien dach vastten ende baden vore die dode, alsoe sele 16wi nu vasten ende bidden vore die ghene die in doetsonden 17sijn, ende vore ons selven, ende vore alle die in dat vaghe- 18vier sijn.

19Ende op dien dach der ghenadicheit so purgeerde die bis- 20scop der Joden dat tabernakel, ende al dat daer toe behoerde, 21met dien bloede dat gheoffert was vore alle die sonden des 22volcs van Israel. Ende alsoe dede Christus onse bisscop: hi 23purgeerde die heileghe Kerke, dat sijn alle die ghene die 24hem toe behoeren, met sinen preciosen bloede dat hi offerde 25sinen hemelschen Vader vore alle die sonden der werelt. 26Ende dit leert ons cleerleec die figure, want si sprect dat die 27overste bisscop der Joden op dien dach der ghenadicheit 28moeste nemen ene rode driejareghe veerse van sijns selfs 29properen goede, ende die moeste hi doeden ende offeren vore

(1) Sur. solemnitas propiciationis.

(2) Sur. Deum placatum esse.

(3) C. ghemaect ende aenbeedt hadden.

[p. 105]

1hem selven, ende vore die sonden sijns huus. Ende in deser 2wijs offerde Christus sinen eighenen lichame in die doet, 3die precioes was ende teeder al selke martilie te doeghene⁽¹⁾, 4bloedich roet overmids die slaghe der gheeselen⁽²⁾, drie 5jaer out in ghemeinen kinnesse der Joden⁽³⁾. Ende dese 6offerande dede hi vore hem selven, ende vore sijn huus; 7want hi droech vri willens onser alre sonden: ende die 8en ghene sonden en bekende, hi es omme onsen wille sonde 9worden, sprect sente Pauwels⁽⁴⁾; want hi woude doeghen, 10ende verworpen, ende versmaedt sijn, alse ·j· sondare die 11der doet ende alre scanden verdient hadde⁽⁵⁾. Ende hier 12mede offerde hi ·j· lam al te verberne in die eere Gods, dat 13was sijn onnoesel leven, in eweghen brande van minnen. 14Ende hi offerde oec ·ij· bocke vore die sonden der werelt, 15dat was sijn gheesteleec leven ende sijn ghevoelleec leven. 16Dese ·ij· levene waren beide ghelostich ende heet omme ons 17te doeghene⁽⁶⁾. Maer si waren onweert ende stinkende alse 18bocke vore der Joden oeghen; ende hier op warp Christus 19(onser alre bisscop) lote, welc leven hi doeden soude vore onse 20sonden, ende welc hi ons levende behouden soude ende 21senden in die wustine. Doe viel dat lot op sijn ghevoelleec 22leven, ende dat gaf hi vrileec in die doet. Doe sette hi dat 23gheesteleec leven vore die jegheweerdicheit Gods; ende in 24dat hoeft sijns gheesteleken levens (dat was in sine persoen- 25leecheit) so bat hi gheimeinleec vore alle die sonden der 26werelt, ende sende dat gheesteleec leven, met onser alre

(1) Sur. Itidemque Christus Jesus (neci ultro obtulit) proprium corpus suum reverà preciosum, et ad ejusmodi perferenda cruciamenta tenerum.

(2) Sur. et ex flagellorum ictibus planè sanguinolentum.

(3) Sur. idque cum jam tribus annis Judaeis passim omnibus innotuisset.

(4) Cfr. II Cor. 5, 21.

(5) Zie over dien genitivus de Aenteekk. van prof. Bormans, bl.30.

(6) Sur. quae ambae nostra causa perpeti vehementer sitiebant et ardebant.

[p. 106]

1menscheit ende met onsen sonden, in die hemelsche wus- 2tine, dat hi ons daer eweleke God ende mensche level 3soude⁽¹⁾. Want hi sende sinen gheest in die hande sijns 4Vader, nemmermeer weder te keerne in sterfleker naturen: 5ende na der figuren so es dit ons ·j· teken dat die sonden ver- 6gheven werden overmids sine doet.

7Ende oec sprac die figure dat die bisscop der Joden sinen 8lichame in water dwoech, alse hi dese offerande dede. Ende 9alsoe dwoech Christus sinen lichame, dat es die heileghe 10Kerke, in sijnre offeranden met sinen watere ende met sinen 11bloede; ende na der figuren so dede hi ane ornament der 12cleinre priestere, want hi was onnoesel, suver ende oet- 13moedich tote der doet des crucen. Ende hi nam dat heete 14bloet van sijnre offeranden, ende ·j· wieroecvat vol berren- 15der colen, dat was sijn herte vol berrender minnen, ende 16in deser minne berrende sijn ghebet ende al sijn heileghe 17leven. Ende dit was die specie die hi nam, daer hi mede inne 18ghinc, binnen den seile, in dat heileghe der heileghen, 19ende vervulde dat oraculum, dat was enicheit sijns gheests, 20met den roeke ende met den goeden gore sijnre heilicheit 21ende sijnre martilien. Ende aldus stont hi vore die jeghe- 22werdicheit Gods, ende hi nette sinen vingher in sijn precioes 23bloet, ende bespraide seven werf met sinen bloede, te 24orienten weert, die stat der ghenadicheit Gods. Want te seven 25stonden⁽²⁾ heeft hi vriwillens sijn bloet ghestort vore onse 26sonden ende in die eere Gods, ende hier mede heeft hi 27ons ghesaecht die gherechticheit sijns Vader, ende heeft ons 28vercreghen ghenade ende verlatenesse al onser sonden, eest 29dat wi gheloeven willen ende heme met trouwen dienen.

(1) Sur. ut ipsa (vita) illic nobis et Deus et homo perenniter vivat.

(2) Sur. Septem enim horis.

[p. 107]

1Ende hier omme⁽¹⁾, alse hi dese offerande dede, so scoerde 2die cortine in den tempel, tusschen dat heileghe ende dat 3heilichdoem⁽²⁾, tote enen tekene dat hi ons den inganc des 4eweghen levens gheopent hadde, ende al dat ons middelen 5mochte ave ghewasschen hadde⁽³⁾ met sinen bloede⁽⁴⁾. 6Ende hi bespraide oec dat paviment, op dat wi enicheit des 7gheests altoes volclemmen mochten alse wi wouden⁽⁵⁾. Ende 8in der selver manieren bespraide hi, met sinen bloede, 9dat tabernakel buten den seile ende sijn paviment, ende 10die ·iiij· hoerne des guldenen outaers, op dat wi in der 11heilegher Kerken ghepurgeert ende gheheilicht mochten 12werden, ende dat al onse leven Gode ontfankeleec worde, 13dat anders niet sijn en mach dan in die cracht sijnre doet 14ende in den uutstortene sijns heilichs bloeds. Ende hier 15omme was hi allene in die heileghe Kerke doe hi dese ghe- 16nadicheit volbrachte, want sijn inwendeghe werc was ver- 17borghen alle der werelt, ende dat wrachte hi allene, ende dat 18heeft ons meer verloest dan sijn uutwendeghe doeghen⁽⁶⁾; 19want het was die forme des doeghens van buten. Ende hier 20omme sprect die figure dat hi met sinen vinghere dat bloet 21spraide; want sijn bloetstorten ende al sijn doeghen was 22overmids den heileghen Gheest ende met sinen vrien wille⁽⁷⁾:

(1) C. hier bi.

(2) Sur. velum templi quod medium erat inter sancta et sanctuarium.

(3) A.C. ave ghewasschen met.

(4) Sur. per ipsum nobis aeternae vitae aditum patefactum, et media omnia, quae nos possent impedire, ipsius sanguine abluta et abolita esse.

(5) Sur. adspersit etiam suo sanguine pavimentum, quo ad spiritûs unitatem, quotiès volemus, perfectè conscendere valeamus.

(6) Sur. Haec verò interna illius actio plus ad nostri redemptionem contulit, quàm perpessio externa.

(7) Sur. quòd enim Christus sanguinem suum fudit, quòd ita pro nobis pati voluit, id omne per Spiritum sanctum et liberrimam illius actum est voluntatem.

[p. 108]

1nochtan volmaecte sijn uutwendeghe doeghen sijn binnenste 2werc in ewegher eeren, ende dit toent ons oec die figure. 3Want alse die bisscop der Joden dat tabernakel purgeerde 4ende heilichde, doe was hi allene binnen ende ghecleedt alse 5die mendere priestere; maer alse hi holocaustum dede, so 6was hi buten, vore al dat volc, ende ghecleedt alse ·j· bisscop. 7Ende alsoe in der selver wijs, Christus onse bisscop die 8ghinc in, vore sine doet, in die enicheit sijns gheests, ende 9in die cracht sijns ghebeeds ende sijnre minnen; ende doe 10stont hi oetmoedich ende ghehoersam, achter sijn volc, met 11doechden ghecleedt alse een dyaken ochte een clein priester, 12ende offerde sijn heete bloet sinen hemelschen Vader; ende 13daer mede worde wi ghesuvert ende gheheilicht in sinen 14gheeste. Ende dit werc was verborghen alle der werelt.

15Maer doe hi buten quam, doe stont hi oppenbaer vore al 16dat volc, ende keerde sinen rugghe in orienten ende sijn an- 17schijn in occidenten, op dat wi merken mochten dat hi Adaems 18sonde, die in orienten ghesciede, ende alle sonden achter 19sinen rugghe gheworpen hadde ende al vergheven⁽¹⁾. Eest 20dat wi ghenade soeken, ende sijn glorioes anschijn anebeden 21te orienten weert, so wilt hi ons confirmeren ende onse voer- 22hoeft tekenen met sinen heileghen bloede, dat onse crisme es, 23die niemen gheven en mach dan die bisscop. Ende die 24crisme es ghemaect van olien ende van balsamen; ende hier 25omme gheeft ons Christus olie, dat es den heileghen Gheest; 26ende hi gheeft ons balsame, dat es sine heileghe verdiente, 27op dat wi heilicheit ontfaen ende niet en verrotten noch en 28verderven in onsen sonden. Ende hier omme offerde hi sijn 29onnoesel leven in den outare des crucen, al te verberne in die 30eere Gods; ende daer mede offerde hi nieren, ende vette, ende

(1) Sur. eisque dedisse veniam.

[p. 109]

1al dat hem troest ende smaec gheven mochte in hemel ende in 2eerde; maer dat vleesch van der roeder veersen, dat was sijn 3ghemaertelide lichame, dien namen ·ij· priestere ende droe- 4ghene buten der stat al te verberne in asschen: ende dore die 5asschen ghoet die derde priester water, ende met dien watere 6werde wi ghedwaghen, al dat jaer over, van onsen sonden, ghe- 7liker wijs dat die Joden worden in der figuren. Christus ende 8Cayphas dat waren ·ij· priestere die dat vleesch leverden den 9heydenen, al te verberne in der maertilien; maer die derde 10priester die ons dat water dore die asschen ghoet, dat was 11die riddere die met den speere den doeden lichame in sine 12side stac; ende daer ute vloyde ons die heileghe doepe ende 13die andere sacramente, die ons suveren van sonden ende die 14alle jare vernuwen⁽¹⁾ in der heilegher Kerken, gheliker wijs 15dat si daden in der synagoghen.

16Maer die priestere die die sacrificie daden in der synago- 17ghen, die bleven alle onsuver tote der vespertijt, dat was die 18tijt, dat die Sone Gods mensche wart, ende sine side op dede 19ende daer ute sijn water gaf⁽²⁾: die daer inne ghewasschen 20wert, hi es suver ende ghesont, ende keert weder te sinen 21volke dat es toe den ghenen die leven in kerstenen gheloeve. 22Ende dese sacrificie, sprect onse Here, sal wettich ende 23ewich sijn⁽³⁾: niet die sacrificie der Joden, want si es 24vergaen; maer die sacrificie der heilegher Kerken die es 25wettich, ende die vrocht die daer na volcht⁽⁴⁾ es eewich. 26Want na dien⁽⁵⁾ dat die Joden reine worden overmids dat

(1) Sur. Et haec singulis renovantur annis in Ecclesia.

(2) Sur. usque ad vesperam, quo tempore Dei Filius hominem induit, et in Cruse patefacto latere suo, nobis indè aquam manavit, qua, enz.

(3) Erit hoc vobis legitimum sempiternum. Levit. 16, 29.

(4) Sur. Fructusque indeè consequens aeternus est.

(5) Sur. Si enim, ens..

[p. 110]

1water dat men ghoet dore die asschen van der roeder 2veersen, so moghe wi wel reine werden overmids dat water 3dat ons vloyt ute den ghemaertiliden lichame Christi. Ende 4hier omme alle die ghene die dit water gherinen, die werden 5te male suver, want onse sacramente sijn volmaect. Maer 6die die asschen der Joden roerden, die bleven alle onsuver 7tote der vespertijt dat Christus, die clare sonne, neder daelde 8tote der doet des crucen, ende ons die heilighe sacramente 9gaf ute sijnre siden, die die figure der Joden volbringhen toe 10der waerheit die si betekende. Want die Joden die onsuver 11waren in der ouder wet, die moesten ghewasschen werden 12op den derden dach ende op den sevenden⁽¹⁾ dach; ende op 13den achten dach daden si offerande Gode ende den prieste- 14ren, na die wet Gods⁽²⁾, ende na die maniere dat die vlecke 15haerre sonden was⁽³⁾; Ende alsoe worden si ghesuvert ende 16keerden weder tote haren volke. Ende dit was hare sacra- 17ment der penitencien. Ende alsoe eest nu met ons.

18In den beghinne ons levens, alse wi gheloeven in den 19Vader, ende in den Sone, ende in den heileghen Gheest, dan 20hebbe wi ·iij· daghe, ende werden ghewasschen, in der doe- 21pen, in dat heileghe water dat ons Christus ghecocht heeft 22met sijnre doet; ende dan ghelove⁽⁴⁾ wi te levene na die wet 23Christi, die ons die ·iiij· Ewangelisten leren ende bescriven: 24ende alsoe hebbe wi ·vij· daghe. Ende overmids onse goede 25werke werde wi anderwerf ghedwaghen in den heileghen 26Gheest, ende alsoe volcht die achtenste dach dat wi offerande 27doen, ende keren weder tote onsen volke, dat sijn die uutver- 28coerne Gods. Maer werde wi noch onsuver in doetsonden, so

(1) Sur. tertio et septimo die hac aqua adspergebantur et expiabantur.

(2) Sur. quemadmodum erat lege praeceptum.

(3) Sur. et etiam pro ratione peccati, quo se commaculassent.

(4) C. beloven.

[p. 111]

1behoeve wi echter ·iij· daghe⁽¹⁾, dat es gewarich rouwe, 2biechte ende gnoech doen⁽²⁾: so werde wi echter ghewas- 3schen in dat water der penitencien. Maer hier na moet vol- 4ghen die sevende dach, dat es dat wi meinen ende begheren 5selen tote den inde van onsen levene Gode te dienne: alsoe 6werde wi suver ende ghesont, ende dan sijn wi selve Gods 7offerande, ende keren weder tote onsen volke in dat eweghe 8leven. Maer eest alsoe dat die sondare versuemt ochte ver- 9smaedt den derden dach, dat hi niet ghewasschen en wert 10in dat sacrament der penitencien⁽³⁾, hoe heilich hi scene, 11ochte wat hi doechde wrachte⁽⁴⁾, hi en mach niet ghesuvert 12sijn op den sevenden dach in den heileghen Gheest; maer 13hi wert gesceeden ute der ghemeinheit der heilegher Kerken, 14ende blijft verloren ende verderft van den volke van Israel 15dat Gode bescouwen sal. Ende dit was oec die wet der Joden. 16Maer leven wi in der gracien Gods, al valle wi dan in cleine 17ghebreke die men dagheleex nuemt, wi en sijn maer ontreint 18tote der vespertijt, dat es alse wi ons selfs ware nemen⁽⁵⁾: dan 19daelt ons die sonne der ghenaden neder, ende in der gracien 20Gods werde wi ghedwaghen, ende keeren weder in enicheit 21met den ghenen die Gode besitten. Ende dit vende wi oec in 22der figuren.

(1) Sur. jam rursus tres habeamus dies oportet.

(2) Sur. puta veram contritionem, confessionem, et satisfactionem.

(3) Sur. ut poenitentiae sacramento non abluatur.

(4) Sur. quamlibèt ille sanctus videatur, quaslibet virtutes prae se ferat et actitet, non potest die septimo expiari, enz.

(5) Sur. id est, donec nos ipsos observamus.