Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Van den onderscede tusschen die sacramente der Synagogen ende der heilegher Kerken. C. LXIX.

24Maer ghi selt merken dat groet ondersceet es tusschen die 25sacramente der Synagogen ende der heilegher Kerken. Ende

[p. 272]

1dit leert ons wel die salve, daermen mede heilechde ende 2salfde die priesteren in der ouder wet; want al was si met 3olien gheminct, ende socte van roke, si was starc ende 4better in den smake, want si was ene voreloepende figure 5der toecomst ons Heren, ende sijnre martilien, ende sijnre 6doet⁽¹⁾. Ende hier omme, die heilecheit die die salve den 7priesteren gaf, dat was ellindech verlanghen ende begheren 8der toecomst Christi⁽²⁾, want hare sacrificie ende alle hare 9uefeninghe⁽³⁾ was in tekenen, ende in figuren, ende van 10vremden dinghen⁽⁴⁾. Ende hier omme leefden si alle in ghees- 11teleker ellinden⁽⁵⁾; ende die meest ellinden ghevoelde, dat 12was die heilechste⁽⁶⁾. In deser ellinden⁽⁷⁾ soe leefden patriar- 13ken, ende prophete, ende priesteren; maer overmids ghe- 14loeve ende hope ontfinghen si van Gode ute sijnre salven 15enen soeten roeke, dat hise noch vrien ende verloesen soude: 16ende hier mede bleven si verduldech, ende mingden here 17ellindeghe leven ende hare bettere uefeninghe⁽⁸⁾ met der 18olien der minnen Goods.

19Maer nu comt die heileghe salve, diemen in Grieken cris- 20mes noemt⁽⁹⁾, daer men kersten priestere ende coninghe 21mede salft; ende die es ghemaect van olien van oliven ende 22van balsamen te gadere gheminct. Met der olien verstaen wi 23den heileghen Gheest; ende met der balsamen die werdeghe

(1) Sur. adventus el mortis poenarumque Christi.

(2) Sur. ea lamentabile quoddam erat desiderium et expectatio adventûs Christi. Het woord ellindech is kwalyk vertaeld door lamentabile.

(3) Sur. et omnis eorum cultus.

(4) Sur. et circa res peregrinas versabatur.

(5) Surius vertaelt dit mael zeer wel in spiritali quodam exilio.

(6) Sur. Et qui inter eos graviùs sentiebant exilîum, et sui redemptionem vehementiùs suspirabant, iidem sanctissimi erant.

(7) B heeft overal ellenden.

(8) Sur. acerba exercitia.

(9) Sup. quod graecè chrisma dicitur.

[p. 273]

1verdiente der menscheit ons Heren. Die werdeghe verdiente 2hevet ons verdient den heileghen Gheest, ende die heileghe 3Gheest maecte werdech die verdiente der menscheit ons Heren. 4Dese ·ij·, te gadere ghevoeghet, dats die inwindeghe salve 5die die apostele ontfinghen, ende die noch goede priesteren 6ontfaen. Want et es die rijcheit der heilegher Kerkent⁽¹⁾, 7daer die priesteren Gode mede dienen, ende daer si ieghe- 8welken mensche ave dispenseren, na sijn eischen ende na 9sijn behoeven⁽²⁾. Want Jhesus Christus, die Goods Sone, 10na sijnre godheit es hi alse ene vrochtbare olive, altoes 11vloiende in ons met olien sijnre ewegher minnen; ende na 12sijnre menscheit es hi als ·j· balsemstoc⁽³⁾ altoes uutvloeiende 13in ons⁽⁴⁾ die edele balsame sijnre verdienten. Ende van 14desen tween es onse inwindeghe salve ghemaect, ende oec 15der Joden, ende alre menschen die behouden selen sijn: 16die werden alle behouden overmids Jhesum Christum. Ende 17hier omme sprect sinte Pauwels: ‘Alsoe alse alle men- 18schen in Adame sterven, alsoe werdense in Christo weder 19levende, ieghewelc in sijnre ordenen⁽⁵⁾’: die ierste over- 20mids wet der naturen, die andere in die ghescrevene wet, 21ende wi overmids die wet, der Ewangelien. Ende hier 22omme sprect sinte Matheus ende oec sinte Marc, dat die 23ghene die vore ghinghen, ende die na volchden, die rie- 24pen alle Christumme ane: ‘Wi bidden di, behoude ons, 25make ens ghesont⁽⁶⁾. Ghebenedijt mote hi sijn die daer

(1) Sur. Haec enim thesaurus sunt et opes Ecclesiac Sanctae.

(2) Sur. et undè singulis quibusque, pro cujusque ratione ac necessitate et indigentia dispensant.

(3) Sur. ceu balsami arbuscula est.

(4) Sur. in nos manans. Het werkwoord uutvloyen is actief gebruikt.

(5) Cfr. I ad Cor. 15, 22, sqq.

(6) Door deze twee, behoude ons, make ons ghesont, vortaelt onze schryver, volgens de meening van den H. Hieronymus, het Hosanna der Vulgaet. Zie omtrent het gebruik van dat hebreeuwsch woord Jansenius, Commentarius in Evangelia, loe infra cit.

[p. 274]

1comt in den name ons Heren. Ende ghebenedijt si dat rike 2Davids ons vaders, dat comt. Wi bidden di, make ons ghe- 3sont in den oversten⁽¹⁾.’

4Dit riepen die Joden, ende ghinghen jeghen onsen Here 5buten der stat van Jherusalem, met riseren van oliven ende 6met palmen. Ende aldus bidt ende roept⁽²⁾ noch die heileghe 7Kerke in ieghewelker Messen jeghen die toecomst ons Heren 8in den sacramante⁽³⁾: want wi sijnt die navolghen; die Joden 9ghinghen vore. Ende ieghewelc mensche, van den iersten 10tote den lesten, alle behoeve wi der inwindegher salven ons 11Heren Jhesu Christi, sele wi gheheilecht werden. Maer anders 12was die heilecheit die die Joden ontfinghen ende die wi nu 13ontfaen; want si leefden ende uefenden die figure⁽⁴⁾, ende 14wi die waerheit. Ende hieromme gheeft ons die salve van 15binnen rijcheit, vetheil ende welde; ende si gaf hen beghe- 16ren, ellinde ende verlanghen: want daer si na beidden, dat 17es toecomen⁽⁵⁾, dat hebben wi jeghewordech. Ende hier, 18omme, die uutwendeghe salve daer si mede gheheilecht 19worden, die moeste men ute persen met groter cracht; maer 20lichteleke vloeit ons die balsame daer men onse salve ave 21maect, alse men den boem gherijnt⁽⁶⁾.

22Ghi selt weten dat die balsemboem es ghelije den wijn- 23stocke, ende hi wert gheuefent⁽⁷⁾ ende op ghebonden ghelijc

(1) Hosanna in altissimis. Cfr, Matth. 21, 9, en Marc. 11, 10.

(2) B. biddet ende roepet.

(3) Sur. erga Damini in Sacramento adventum.

(4) Sur. figuram colebant.

(5) Versta dat is ons toegekomen. Surius vertaelt kwalyk: Quod enim illi precabantur, futurum erat.

(6) Versta aenrackt. Surius heeft dat denkbeeld niet uitgedrukt.

(7) Sur. coliturque.

[p. 275]

1wijngaerde, ende hi moet wassen op hoghe berghe. Sine 2bladere sijn ruten⁽¹⁾; altoes blivense groene, ende 3alsemen sine scorse quetst met clawen van ysere⁽²⁾, ochte 4met scarpen beenen⁽³⁾, ute dien gaten drupen edele liquore, 5ende die heeten Balsame⁽⁴⁾: si sijn boven alle dinc edel, 6ende vorenemende van soeten roke⁽⁵⁾. Dese edele balsame 7behout den mensche in sijnre joecht; al dat seer es ochte 8ghequetset, dat behoetse van verrottene ende van quaden 9roke; ende si es soe heet van naturen, houtse de mensche 10in sine hant jeghen die raeien der sonnen, hi en mach die 11hitte niet ghedraghen.

12Siet, alle dese dinghe moghe wi gheestelec verstaen in die 13menscheit ons Heren; want si es ons alse ene wijnranke, 14daer ons dore vloyt die wijn ewegher vrouden; ende si es 15ons alse ene balsamranke, daer ons ute vloyt die balsame 16onser gheesteleker ghesonden. Dese balsemranke Christus 17moet wassen op hoghe berghe, dat es, in die ghene die met 18vrien moede verhaven sijn boven alle hemele. Si weghen 19alle dinc cleine⁽⁶⁾, want si achten Christum groet; ende 20alsoe vele alse si alle dinc vernieuten connen ende cleine 21achten in haren ghemoede⁽⁷⁾, alsoe vele mach Christus was- 22sen ende toenemen in hen, ende si weder in heme, ende niet 23meer⁽⁸⁾. Die bladere van onser balsamen bliven altoes

(1) Heden ruit of ruite, in 't fransh rue, in 't latyn ruta

(2) B. claeuwen.

(3) Sur. Cumque cortex ejus ferreis inciditur unguibus, aut osseis cultellis.

(4) Sur. quem balsamum appellant.

(5) Sur. et eximiae suavitatis odor. De hier gemeende Joden-balsem wordt nog hooger geprezen by Plinius, Nat.Hist. Lib, XII, cap. 54. Zie mede Tacitus, Hist. Lib. V, cap. 6.

(6) Sur. qui omnia parpipendunt.

(7) Sur. Iidemque quantum Omnia suo in animo nihilipendere ac nullius pensi habere nôrunt.

(8) Sur. tantùm nec amplius, enz.

[p. 276]

1groene, want die glorie Goods, daer Christus mede ghe- 2siert es, die en mach niet vergaen: altoes blijft si groene 3ende glorioes te anesiene in die oghen alre heileghen. Dese 4balsemranke wart eens verhaven ende op ghebonden ane den 5stake des crucen; ende doe wart die scorse ghequetset met 6yseren naghelen, ende met dien scarpen spere⁽¹⁾; ende ute 7dien gaten vloide die edele balsame, die ene ghewareghe 8medicine was⁽²⁾ van allen sonden. Ende die roke van dire 9balsamen was soe overvloedech van soetecheiden, dat hi 10vervulde hemelrike, ende erterike, ende die helle: ende 11hi en mach nimmermeer vergaen. Noch staen die gate al 12open in die edele balsemranke, ende die sele wi ruren⁽³⁾, 13niet met ysere maer met, scarpen beenen, dat es met onsen in- 14windeghen crachten. Want alsoe alse die beene draghen den 15lichame, alsoe dreghet minne ende begherte die ziele⁽⁴⁾: ende 16daer mede sele wi gherinen die wonden ons Heren. Ende 17soe die beene der minnen ende der begherten scarper 18sijn⁽⁵⁾, soe si die wonden dieper ruren⁽⁶⁾, ende soe die 19balseme der ghenaden meer ende soetere in ons vloeyt. 20Ende dese balseme behoet ons van sonden, ende daer mede 21behoutse ons in onse joecht, ende si vloyt ons altoes nuwe, 22alse wi die wonden gherinen: ende dat doet ons altoes 23vernuwen⁽⁷⁾. Maer werden wi seer van binnen overmids 24quade becoringhen, ochte sijn wi ghequetset van quader 25uefeninghen⁽⁸⁾: mach die balsame onse wonden gherinen, soe

(1) Sur. clavis et lancea acuta.

(2) Sur. verum ac pracsentissimum fuit medicamentum.

(3) Sur. contingemus.

(4) Sur. ita amor et desiderium vel affectus animam gerunt.

(5) Sur. Porrò quanto amoris et affectûs cuitelli ossei acutiores erunt.

(6) Sur. tantò profundiùs attingent vulnera.

(7) Sur. et id semper nos reparat renovatque.

(8) Sur. ant èx malis exercitiis laesi simus.

[p. 277]

1en selense niet stinken noch verrotten; maer si selen te 2hans ghenesen. Dese balseme heeft soe soeten roke daer si 3ute dien gaten vloyt, si mach ghenesen alle quale; si verwect. 4die helsche doede⁽¹⁾; si maect den levenden dronken ende 5doet heme sijns selfs vergheten, alsoe dat hem van minnen 6ghelust te woenne in die wonden ons Heren. Ende alsoe 7ghelijct hi wel der duven, die altoes beghert te wonene in 8die gate van den steenroken; want Christus es die steenroke, 9daer wi altoes in woenen selen. Ute sinen gaten vloyt ons 10alle soetecheit; ende hier omme sprac Moyses, menech jaer 11vore die gheboerte ons Heren, van onser. uefeninghen⁽²⁾, alse 12ochte onse uefeninghe leden hadde gheweest, ende hise 13ghesien hadde⁽³⁾: ‘Si soghen, sprac hi, honech ute der 14steenroken, ende olie ute den alre hartsten steene⁽⁴⁾. ’Want 15dat sal onse uefeninghe ewelec sijn, dat wi sughen selen, 16ute dire steenroken der menscheit ons Heren, die edele 17balsame sijnre verdienten; ende die sal ons sijn sute boven 18al honech. Ende ute den alre hartsten steene, dat es sine 19godleke nature, daer ute sele wi olie sughen, dat is den 20heileghen Gheest: ende die heileghe Gheest sal ons sijn een 21afgront alre soetecheit. Altoes sele wi die menscheit ons 22Heren vore ons sien⁽⁵⁾, boven al verhaven, ende gheenecht 23den eweghen Worde des Vaders, in godleker claerheit.

24Ende nochtan, na der selver menscheit, soe offert hem 25Christus den behaghene sijns Vader met allen sinen werken, 26ende met allen den ghenen die heme toe behoeren selen, van 27den iersten mensche tote den lesten. Ende hi wilt dat wi des

(1) Sur. inferni mortuos excitet.

(2) Sur. de eo, quem nos hodiè servamus, cultu et exercitatione.

(3) Sur. ac si jam tum prueteriisset, suisque eam inspexisset oculis.

(4) Cfr. Deuter. 32, 13.

(5) Sur. coràm adspectabimus.

[p. 278]

1in ons ghevuelen, ende dat wi dese offerande ewelec met 2heme doen. Ende hier omme sele wine offeren oetmoe- 3dech⁽¹⁾, ghehoersam, vol alre doechde, levende ende ster- 4vende in die eere sijns Vader omme onsen wille. Ende wi 5selene offeren alse ·j· precioes vat vol edelre balsamen sijnre 6werdegher verdienten, ende alse onse eighene seat, daer 7wi mede ghecocht ende verloest sijn. Ende hi offert ons 8weder sinen hemelschen Vader alse sine eighene vrocht, 9daer hi omme ghestorven es: ende in deser underlingher 10offeranden nemt die Varier sijn ewech behaghen. Altoes 11bringhe wi die menscheit ons Heren vore die jeghewor- 12decheit Goods, ende altoes venden wise daer Gode gheenecht; 13maer eighenlekere⁽²⁾ brinct Christus heme selven daer, dan 14wine daer bringhen; want hi brinct heme selven na sijnre 15wijs, ende wi bringbene na onser wijs. Want in al onsen 16toeganghe te Gode⁽³⁾, soe leeft Christus in ons, ende be- 17weecht ons altoes na wise ende na mate onser minnen: 18ende hier omme mach hi altoes in ons wassen ende toe- 19nemen. Want ieghewelc toeganc te Gode in desen levene 20mach altoes meer gracien ontfaen, ende meer minnen; ende 21alsoe vele wert Christus levendere in ons, na ute vlote sijnre 22gracien⁽⁴⁾; ende wi werden levendere in heme, na toekeer 23onser minnen⁽⁵⁾.

24Ende hier omme, alse wi die edele balseme in onse hande 25houden jeghen die raeyen der sonnen, dan wertse ons soe 26heet, dat wi die hitte niet ghedraghen en moghen. Alsoe 27ghelikerwijs, wille wi heet werden in godleker minnen, soe

(1) Sur. Itaque offerre eum debemus ut humilem, enz.

(2) Sur. magis propriè.

(3) Sur. in quolibet nostro accessu ad Deum.

(4) Sur. juxta suae gratiae effluxum.

(5) Sur. secundum nostri amoris applicationem.

[p. 279]

1sele wi Christus menscheit met alle sinen werken vore ons 2nemen⁽¹⁾, ende selenne offeren der werdecheit ende den 3behaghene sijns Vader, alse onse eighen vat met onser bal- 4semen. Aldaer selen wi Christumme ontmoeten⁽²⁾ na sijnre 5godheit alse ene eweghe claerheit, dorschinende sine men- 6scheit ende alle sine werke die hi ghewracht hevet in men- 7scheleker naturen. Ende alse wi dan sine werke vore ons 8bringhen⁽³⁾ alse onse balsame ende onse eighene offerande, 9dan come wi rechte jeghen die raeyen godleker sonnen, 10die ons altoes op treckende sijn, ende alsoe heet, dat si ons, 11overmids die werke ons Heren, ute ons selven teren⁽⁴⁾, ende 12trecken ons tote in dat overste onser ghescapenheit⁽⁵⁾: ende 13daer vende wi Christumme in sijnre godleker claerheit, ende 14ute sijnre claerheit, soe sughe wi olie, dat es den heileghen 15Gheest. Want die heileghe Gheest es ghelijc der olien, die 16altoes berrende ende wallende⁽⁶⁾ es, ende vloiende⁽⁷⁾ in die 17balseme der verdienten ons Heren Jhesu Christi: ende aldus 18es die olie altoes met der balsamen verenecht. Want die con- 19fectie van deser salven die hevet Christus in heme selven 20gheordineert; ende dore heme ende ute heme soe vloyt dese 21salve in sine levende lede: ende dat soude wi met rechte 22alle sijn⁽⁸⁾.

23Siet, aldus werden wi ghesalft ende gheheilecht; ende in

(1) Sur. nobis proponemus.

(2) Sur. atque inibi Christo....veniemus obviàm.

(3) Sur. ante nos adducimus.

(4) Sur. extra nosipsos nos consumant.

(5) Sur. atque attrahant usque in supremum creatae essentiae nostrae fastigium.

(6) Sur. ebulliens. Het werkwoord wallen beteekent ja koken, eigentlyk opborrelen. Zie Kiliaen, alsmede Pr. De Vries, Woordenlijst op der Leken Spieghel, bl. 675, en de aldaer beroepen schryvers.

(7) Sur. promanans.

(8) Sur. quae (membra) quidem nos omnes esse jure oportebat.

[p. 280]

1deser wijs worden die apostele ghesalft ende gheheilecht. 2Ende hier omme ghinghen si voert in der cracht ons Heren 3predeken ende doepen; ende God was mede werkende ende 4confirmerende hare leven ende hare sermone met wonder- 5leken tekenen ende met miraclen.

6Nu hebdi die consecracie van den priesteren in der ouder 7wet ende in der nuwer wet; want ghi hebt vore wel ghehoert 8dat God gheboet dat men Aaronne consacreren soude ende 9sine sonen.

EINDE VAN HET EERSTE DEEL.