Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Van Den geesteleken candelare. C. XXIII.

14Met desen guldenen candelare verstaen wi die minscheit 15ons Heren Jhesu Christi geenecht der godheit; want na 16der minscheit es hi ·j· lichtdrager alle der werelt, ende 17sunderlinge der heileger Kerken, ende iegewelcs goeds 18minschen. Ende hi es gulden, want hi es ons van minnen 19gegeven, ende na der minscheit es hi ·j· sone der minnen. 20Eest dat wi in heme geenecht werden, soe sijn wi sonen, 21ende roepen in sinen geeste abd⁽⁶⁾ vader. Hi es die 22candelare van goude, die gesmeedt es, overmids den 23heilegen Geest, tusschen den hemelschen Vader ende der

(6) B. en C.abt. Surius: Abba pater.

[p. 147]

1maecht Marien, met werdegen dienste des ingels. Dese 2candelare heeft enen scacht in midden op gaende, dat es die 3minscelike nature in Christo, die boven al verhaven es, 4ende ·j· metten ewegen Worde⁽¹⁾, want dat es hare onder- 5stant ende hare persoenlecheit⁽²⁾. Drie guldene gerden gaen 6op ute desen scachte in elke side; dat sijn die lijfleke crachte 7ende die geesteleke crachte in Christo, die van beginne dat 8si gescapen waren altoes op gerecht hebben gestaen⁽³⁾ in die 9ere sijns Vaders. Ende iegewelc ·ij· geerden hadden ·j· gul- 10den rondeel onder hare juncturen, daer si in den scacht 11vergaderden, dat sijn die ·vj· gerden, ·iij· rondeele ochte 12·iij· ringe van goude⁽⁴⁾. Hier mede versta wi dat die geest 13Goods minleke bevinc die minscheit ons Heren, ende rech- 14tese op drivoldeger wijs in die ere Goods. Hi makese 15mechtech alle dinc verwinnende, wijs alle dinc bekinnende, 16ende willech alle gerechtecheit volbringende⁽⁵⁾. Ende dese 17gelike⁽⁶⁾ selen wi in ons gevuelen, eest dat wi hem geenecht 18sijn; want sinte Pauwels sprect: Dat gevuelt in u dat ghi 19in Christo Jhesu gevuelt⁽⁷⁾. Ende hier omme, eest dat wi ons 20selfs gestorven sijn ende in heme leven, soe selen wi ons op 21rechten met allen onsen crachten, altoes meinende die ere 22Goods⁽⁸⁾; ende alsoe bliven wi machtech altoes ons selven; 23te verwinnene, ende wetende onse gebreke te bekinnene,

(1) Sur. et unum est cum Verbo aeterno.

(2) Sur. ex quibus fit una hypostasis vel persona.

(3) Aldus staet de zinsnede in B en C. Surius vertolkt: quae à primo suae creationis initio semper ad Dei Patris honarem erectue ac sublevatae fuerunt. A en D geven de plaets als volgt: die van beginne dat si gescapen hebben geweest, altoes op gerecht hebben geweest ende gestaen, enz.

(4) Sur. ut sex calamorum tres sphaerulae aureue fuerint.

(5) Sur. Enimverò potentem eam reddebat, ut vinceret omnia; sapientem, ut nosset omnia; ac ultroneam et voluntariam ad omnem justitiam exequendam.

(6) Sur. Quae eadem etiam nos sentiemus in nobis.

(7) Cfr. ad Philippenses, 2, 5.

(8) Sur. ita ut Dei honorem semper spectemus.

[p. 148]

1ende willech die doecht te volbringen⁽¹⁾. Ende hier omme 2riep die prophete David in den Soutere⁽²⁾ dat heme God 3gave den principalen geest, dat es macht des Vaders, op 4dat hi gesterct worde, ende bliscap in Gode vercrege. Hi 5riep omme den rechten geest, dat es wijsheit des Soens, op 6dat hi vernuwet worde, ende geleert, ende gesuvert van 7sunden. Hi riep omme den heilegen Geest, op dat hi niet 8en viele, maer volstonde in allen dogeden⁽³⁾. Ende dat ons 9oec dit gescie, dat selen wi bidden ende begeren.

10Nu laet ons voert ane sien die cierheit des candelaren. 11Iegewelke gerde hadde ·iij· guldene rondeele in haren op- 12gange, ende boven elc rondeel enen ronden cop van goude, 13ende ute heme opgaende ene guldene lilie: ende al dit selve 14hadde oec die scacht in midden. Siet alle dese dinge 15stonden ordenlec in drien reggelen⁽⁴⁾, die ene reggele boven 16die andere, den candelare dweers te ane siene, alsoe dat die 17hogeste reggele dat overste van allen den geerden gereicte⁽⁵⁾. 18Ende iegewelke geerde was boven here overste lilie alsoe 19gemaect, dat menre ene lampte op setten mochte. Ende die 20hoechde alle der gerden dat was eens minschen lingde; maer 21die scacht in midden ginc noch ene mate hogere, ende in 22die boven gaende hoechde soe hadde hi noch ·j· gulden 23rondeel, ende daer boven enen guldenen cop, ende ·j· lilie 24van goude. Nu merct wat ons dese dinge leren. Wi selen 25anesien desen guldenen candelare, dat es die minsceit ons

(1) Deze wending komt volkomen overeen met het latynsch gerundium in dum.

(2) in Psalterio.

(3) Cfr. Ps. 50.

(4) Versta dit woord in den zin van reke of reeks, by Kiliaen reghe, vertaeld door ordo, series.

(5) Sur. ila ut cuncta haec scitè atque appositè triplici ordine alia supra alia posita essent in ipso candelabro, supremumque cujuslibet calami lilium, alterius calami summum aequè lilium aequaret.

[p. 149]

1Heren, van den geeste Goods verhaven ende geciert in drien 2manieren; ende deser cierheit selen wi ons pinen⁽¹⁾ na te 3volgene, want Christus es onse hoeft, ende wi sijn sine 4lede: ende hier omme souden wi hem geliken in alsoe 5velen als wi mochten⁽²⁾. Nu merct, die geest Goods geenecht 6den geeste Christi, bevinc met minnen die lijfleke nature 7in Christo met allen den lijfleken crachten, ende makese 8dienstachtech ende onderworpen den geeste in alle swaer- 9heit⁽³⁾, ende in allen geordenden dienste⁽⁴⁾, al tote der 10doet. Siet, dit sijn die nederste rondeele van goude in 11Christus opgange, ende derre es ·vij·⁽⁵⁾, want die lijfleke 12nature ons Heren Jhesu Christi moeste onderworpen sijn, 13ende gereet alle dogede mede te werkene, ende dire sijn 14·vij· principale, daer alle dogede in onthouden sijn. Op 15dese ·vij· rondeele stonden ·vij· guldene coppe, boven open, 16ende beneden ront, alse note besloten⁽⁶⁾. Hier inne werden 17wi geleert dat dat werdige herte ons Heren altoes boven 18geopent was sinen geeste, omme te volbringene alle dogede, 19ende dire sijn ·vij· alsic vore seide. Maer sijn herte was 20beneden ront, ende besloten jegen alrehande smaec ende 21gerief der naturen ende der sinlecheit⁽⁷⁾· ende hier ute

(1) Sur. conabimur.

(2) Sur. quatenùs possibile est.

(3) Sur. in quibuslibet etiam rebus duris ac asperis.

(4) Sur. et in omni officio seu famulatu divinitùs ordinato.

(5) In C is de plaets aldus paraphrastisch voorgesteld: Siet dit sijn die nederste rondeele van goude van dien ·iij· regghelen rondeelen, die in die ·vj· gheerden ende in die scacht des candelaren waren. Ende der rondeelen es oec ·vij· in den opganghe Christi, want, enz. Surius vertaelt: Et hae suns infimae sphaerulae aureae trium illorum geniculorum sive ordinum qui in sex calamis et ipso candelabri hastili fuêre. Itidem nanque et Christo sphaerulae septem sunt. Enimverò, enz.

(6) Sur. in nucis modum clausi.

(7) Sur. et occlusum omnigeno naturae et sensuum gustui ac commodis et obleclamenlis.

[p. 150]

1waren wassende ende opgaende guldene lilien, dat waren 2sine minsame seden, die ons geleert ende getoent hebben dat 3hi puer ende onnoesel was, gelijc der lilien, in al sinen 4werken. Siet, dit es die nederste wise der cierheit Christi in 5sinen hemelschen opgange, ende alre minscen die hem na 6volgen willen ende geliken.

7Nu selen wi voert merken noch ene hogere cierheit in 8sinen hemelscen opgange: dat es dat die geest Goods bevaen 9hadde met minnen⁽¹⁾ die geesteleke nature in Christo, dat 10was sine ziele met heren oversten crachten, ende makese 11onderworpen der gerechtecheit, ende der wet, ende alle 12den scrifturen, die van heme geprofiteert waren van beginne 13der werelt, die te volbringene na den wille sijns Vaders. 14Ende hier omme was hi ende es noch willech onderworpen 15alle der werelt⁽²⁾, tote in den lesten dage, soe wie dat geloeft 16ende sijns begert⁽³⁾.Hi heeft ons geleert⁽⁴⁾, ende gheleeft⁽⁵⁾, 17ende gewasschen in sinen bloede van allen onsen sonden. 18Siet, dese willege onderworpenheit in Christo dat sijn onse 19middelste rondele van goude, daer alle onse dogede, van den 20iersten minsche tote den lesten, inne gefundeert sijn. Hier 21op stonden ·vij· guldene coppe, boven open. Dat was die 22wide opene gelost⁽⁶⁾ sijns geests ende alle sire crachte, die 23willech ende bereet waren al dat te doene daer sijns Vader 24ere in gelach ende onse noet was⁽⁷⁾. Dies geluste heme boven

(1) Sur. amore complexus fuit.

(2) Sur. orbi toto.

(3) Sur. id est, omnibus in eum ita ut oportet credentibus, cumque appetentibus et concupiscentibus.

(4) Sur. Etenim docuit.

(5) B ghelevet Surius heeft docuit ac redemit nos.

(6) Sur. latè patentem Spiritûs et omnium virium ejus appetitum.

(7) Sur. in quibus Dei Patris honos, ac nostra necessitudo consisterent.

[p. 151]

1al, want dat was sine spise, ende sijn dranc, ende sijn leven; 2ende daer in behagede hi sinen Vader; ende daer in hebben 3wi oec genade vonden. Ende hi was van beneden ront 4besloten, gelijc ·j· guldenen coppe; want in al erterike en was 5gene creature daer hi gerief in sochte, ochte daer hi sijn 6hoeft one lenen mochte⁽¹⁾: ende aldus was hi ellindech der 7tijt, ende sonder mate rike van doechden. Ende hier na 8souden wi staen dat wi dit gevuelden⁽²⁾; want hier ute 9wiesen altoes guldene lilien, dat was die eenvuldege opgaende 10meininge Christi, offerende iegewelke doget sinen Vader. 11Want sine dogede sijn alle alse guldene lilien van hemel- 12schen roke, die hemelrike ende erterike vervult hebben ende 13verblijt; want si sijs gewortelt in die substancie sire onnoe- 14selheit, ende si wiesen ende gingen op ute enen diepen dale 15sire oetmoedecheit, ende si hadden die hete sonne sijnre 16minnen ende sijnre berrender gelost, daer hi sijns Vader 17wille mede volbrachte. Ende aldus hebben wi die naeste 18wise der cierheit Christi in sinen hemelscen opgange.

19Die derde wise leert ons aldus dat die geest Goods alsoe 20minlec bevaen hadde die minsceit ons Heren, ende alsoe 21intreckende beseten⁽³⁾, dat alle sine crachte boven alle hare 22werken⁽⁴⁾ altoes des intreckens in enecheit haers geests 23gevuelden⁽⁵⁾, ende desen intreckene waren alle di crachte 24sijnre minsceit altoes gehoersam; want hi leefde den staet 25der onnoeselheit, ende was volcomen toegangere ende begri- 26pere⁽⁶⁾ Siet, desen intreckene Goods gehoersam te sine, dat

(1) Sur. in qua capul reclìnaret suum.

(2) Sur. Ubi sanè magnoperè connitendum nobis esset, ut et nos idem sentiremus.

(3) Sur. tam introrùm trahendo possedisse.

(4) Sur. ut cunctae illius vires ultra omnes suas actiones.

(5) Sur. tractum illum in sui spiritûs unitate sentirent.

(6) Sur. viator et comprehensor.

[p. 152]

1sijn die overste rondele van goude, die der derder wisen toe 2behoeren. Hier op stonden ·vij· guldene coppe boven open. 3Hier mede verstaen wi dat die minsceit ons Heren met al 4haren crachten Gode geopent was, ende altoes bereet die 5gaven Goods te ontfane. Maer die coppe waren van beneden 6ront besloten; want in alre eren, ende in allen gaven, soe 7en vervinc sine minsceit niet⁽¹⁾: want gelikerwijs datse God 8verhief met hem selven in der hoechster eren, soe gaf si 9hare weder neder in der meester oetmoedecheit, ende droech 10den lachter ende die sunden alle der werelt. Ende hier inne 11wart vervult die hoechste gerechtecheit, die den Vader boven 12al behagede: ende hier omme, ute deser diepster nederheit 13soe gingen op guldene lilien der hoechster eren ende wer- 14decheit die Gode ie geoffert wart; want niemen en can Gode 15ere bieden dan die oetmoedege, noch niemene en smaect noch 16ghelust Gode ere te doene, dan den oetmoedegen. Nu⁽²⁾ was 17Christus die oetmoedechste onder alle die werelt; ende hier 18omme was sine opgaende werdicheit te Gode meerre, ende 19gelusteger, dan alle der werelt: ende aldus gereicten die 20lilien die hoechde alle der geerden, want Christus was 21op gerecht met allen sinen crachten, ende met allen sinen 22werken, ende met al dien dat hi geleisten mochte, altoes 23sukende die ere sijns Vader. Ende hier na sele wi staen, dat 24wi des gevuelen soe wi meest mogen.

25Voertmeer, die scacht in midden ginc noch ene mate 26hogere boven alle die gerden; want die minsceleke nature 27in Christo die es verhaven boven al dat si verdient hadde, 28ochte verdienen mochte. Want dat God minsce worden es 29ende die minsche God, dat es in alrewijs onverdienlec, want

(1) Sur. non se extulisse, nec quicquam indè sibi arrogasse.

(2) Sur. Atqui.

[p. 153]

1dit es die bovengaende mate die God allene heeft gewracht, 2overmids sine grondeloese goetheit. Ende hier omme, hoe 3neder heme God gaf, ende hoe hoege hi die minsceit verhief, 4dat en mach niemen verstaen dan hi allene. Ende hier 5omme ginc die scacht in midden allene op boven alle die 6gerden; want die minsceit ons Heren en hadde en geen 7onthout op hare selven⁽¹⁾, maer si volgede eenvuldegleke 8haerre persoenlecheit⁽²⁾; want Christus besat sijn persoenleke 9wesen in ·ij· naturen: hi hadde ene ewege geboert ute sinen 10Vader, ende daer omme es hi die Sone Goods, ende gewarech 11God; ende hi hadde ene tijtleke geboert van sire moeder 12Marien, ende daer omme es hi sone des minscen ende 13gewarech minsce. Nochtan bleef elc nature in hare selven 14al dat si was, want die godheit en mochte niet werden 15mensceit, noch die mensceit godheit, maer si verenechden 16beide in den godleken persoen des Soens, ende elke nature 17van beiden was sine eigene nature, want hi es gewarechlec 18God ende minsce. Ende hier omme, overmids die genade 19Goods, soe sele wi ons selfs ende onser eigenre persoenlec- 20heit altoes vertien, ende volgen eenvuldechleke na onser 21gegoodder naturen in Christo⁽³⁾: soe mogen wi overfoermt 22werden⁽⁴⁾ met der eweger waerheit die Christus selve es, 23ende alsoe sal hi leven in ons ende wi in heme.

24Voertmeer, in dese bovengaende mate soe hadde die 25scacht noch ·j· gulden rondeel, ende daer boven enen

(1) Sur. Neque enim ulla ex parte Christi humanitas sibiipsi innitebatur.

(2) Sur. sed Verbum, cum quo una simul persona erat, simpliciter sequebatur.

(3) Sur. Quapropter nos quoque, divina freti gratia, nosipsos ac propriam personam nostram semper abnegabimus, et in Christo deificatam sequemur ac imitabimur naturam nostram.

(4) Sur. poterimus transformari.

[p. 154]

1guldenen cop, ende ute heme op gaende ene guldene lilie. 2Hier inne werden wi geleert dat die minsceit ons Heren, in 3haren iersten eenvuldegen opgange dien si in Gode dede, soe 4was si alsoe bevaen met eweger minnen, datsi sonder omme- 5keer in dire minnen ewelec bliven moet. Dit es onse hoechste 6rondeel van goude. Hier op stond een gulden cop, boven 7open, dat was die eenvuldege wide ontplukinge des gescapens 8geests ons Heren⁽¹⁾, die altoes vol was ende es eweger 9waerheit, ende godleker claerheit. Maer die cop was van 10beneden ront besloten, want die gescapene geest ons Heren, 11na sinen eenvuldegen opgange, soe heeft hi een ewech 12instaren in die godheit⁽²⁾, sonder enech ommesien ochte 13nedersien⁽³⁾. Ute desen eenvuldegen insiene soe wies ene 14opgaende guldene lilie, tote in dat overste van den scachte. 15Met deser lilien verstaen wi dat innechste versmelten ende 16vernieuten in minnen dat ie geufent wart. Dat heeft Christus 17geufent, want hi es selve die edele lilie-bloeme die op gegaen 18es ute der wortelen van Jesse, alsoe ons Ysaias de prophete 19bescrivet. Op dese bloeme, sprect hi, sal rusten die geest 20ons Heren, die geest der waerheit ende der verstendecheit, 21die geest des raets ende der starcheit, die geest der const 22ende der goedertierenheit⁽⁴⁾, ende die geest der vresen ons 23Heren salne vervullen⁽⁵⁾. Dit heten die ·vij· geeste ons He- 24ren, ochte die ·vij· gaven des heilegen Geests. Dit bedieden 25ons die ·vij· lampden⁽⁶⁾ die stonden op desen candelare;

(1) Sur. Cui impositus scyphus aureus supernè patulus simplicem ilam ac laxam creati spiritûs Christi apertionem sive hiatum significat.

(2) Sur. obtutus suos in ipsam perpetuò defigit divinitatem.

(3) Sur. nec respiciens unquàm, nec despiciens.

(4) Sur. spiritus scientiae et pietatis.

(5) Cfr. Isa. 11, 1-3.

(6) B. lampten.

[p. 155]

1want sinte Jan ewangeliste secht dat hi sach ·vij· berrende 2lampden vore den troen Goods: dat sijn, sprect hi, die 3·vij· geeste ons Heren. Ende hi secht voert in den selven 4boeke, dat hi sach staende ·j· lam alse gedoet; dat lam 5hadde ·vij· hoerne ende ·vij· oegen, dat sijn, sprect hi, 6die ·vij· geeste Goods, die gesint sijn al erterike dore⁽¹⁾. Dit 7lam dat was die minsceit ons Heren, die onnoeselec omme 8onse sunden gedoet es. Hi, Christus, na sijnre minsceit, 9hadde ·vij· hoerne der starcheit ende der cierheit: dat waren 10die ·vij· gaven ochte die geeste Goods, werkende ·vij· vul- 11dech. Hier mede verwan hi den viant ende aldat ons letten 12mochte, ende hier mede was hi bewaert ende gesiert in 13allen dogeden. Ende hi hadde oec dese ·vij· gaven alse 14·vij· oegen, daer hi mede bekinde ende gevuelde, na sire 15minsceit, alle dogede met onderseede; want iegewelke gave 16doet bekinnen ende gevuelen sunderlinge des gronts eenre 17hoetdoecht⁽²⁾ van den ·vij·⁽³⁾, ende alle dire dogede die 18ute dire hoeft doecht wassen mogen. Ende hier omme alle 19die ·vij· gaven doen bekinnen ende gevuelen hoe die geest 20Goods des minscen geest beweget, in ·vij· manieren, tote 21allen den dogeden die men werken mach. Ende hier omme 22suldi weten dat die doechde van den gaven, noch die gaven 23van den dogeden niet gesceden en mogen sijn noch werden; 24want sonder die gave Goods en mach gene doecht verdienlec 25sijn, ende hier omme motense altoes te gadere in een 26bliven.

(1) Cfr. Apoc. 4 et 5.

(2) B. hoeftdoghet.

(3) Sur. Enimverò donum quodque virtutis unius principalis ex septem illis primariis... fundum ipsum singulariter agnoscere atque sentire... facit.