Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Van den tafelen ende haren baesschen. C. XV.

19Hier na volget die figure aldus. Onse Here sprect: ‘Ghi 20sult maken, van houte van sethym, staende tafelen des taber- 21nakels. ’ Met desen houte van sethym, daer wi die tafelen 22ave maken selen, dat sijn die wande des tabernakels, soe 23verstaen wi vrie geweldecheit ons selves, dat es vriheit van 24gemoede, alsoe alsic hier vore seide in den derden poente. 25Want in dien dat wi ons selves geweldech sijn⁽²⁾, ende vri 26gemaect metter gracien Goeds, soe hebben wi hout van

(2) Sur. Hoc ipso enim quo nostri potentes sumus.

[p. 94]

1sethym, daer wi alle die tafelen eens geestelecs tabernakels 2ave maken mogen. Maer ghi selt dat weten, dat wi ons sel- 3ven alsoe vri geweldech besitten moten, dat wi, overmids 4die gracie Goods alrehande eigenheit van wille vrileke son- 5der arbeit vertien mogen, omme te volbringene den liefsten 6wille Goods; ende dat wi elke ongeordende ghelost ende 7neiginge onser nature verwinnen mogen, ende ons selven 8verheffen in ene geesteleke gelost, ende in ene overnatur- 9leke neiginge te Gode. Sìet, alse wi ons selven aldus besitten, 10soe hebben wi een vri onbedruct ghemuede, dat wel geordent 11es, ende effene bereet⁽¹⁾ tote allen maniere van dogeden, 12daermen bi versteet menecfoldecheit der tafelen. Ende alle 13dese tafelen selen staende sijn, dat es dat wi onse vrie ge- 14muede, met allen goeden werken, vrileke oprechten selen in 15die ere Goods. Nu sal iegewelke tafele ·x· cubitusse lanc 16sijn. Hier seldi weten dat elc vri begrijp van moede⁽²⁾ ont- 17sprinct ute Gode ende den vrien gronde des geests, over- 18mids naturleke vriheit des geests, ende ·j· nuwe beruren der 19vriheit Goods. Nu es die vrie moet, in iegewelc vri begrijp 20ochte opset, alsoe geweldech alle der sinne, utewindech ende 21inwindeeh, dat si heme onderdanech moten sijn; ende hi 22ufent de sinne, udewert ende inwert, in gerechter gehoer- 23samheit, na alre wijs dat iegewele vri begrijp verlicht wert 24van eigenre bescedenheit. Ende hier omme es elke tafele, 25dats elc vri begrijp, ·x· maten lanc; want elc vri begrijp es 26geweldech der ·v· sinne van buten, ende der ·v· sinne van 27binnen, te orboerne in den dienste Goods⁽³⁾. Want di vrie 28moet hevet beseten alle de sinne, alse sine eigene instru- 29mente daer hi mede werken mach, udewert ende inwert,

(1) Sur. acque paratum.

(2) Sur. unumquodlibet liberum animi propositum vel conceptum.

(3) Sur. ita ut omnibus illis decem in Dei cultu ac servilio uti queal.

[p. 95]

1alle maniere van dogeden, na alre wijs dat hi beweget wert 2van den geeste Goeds, ende van eigenre vriheit sijns selves. 3Want die vrie moet hanget, boven hem selven, in ·j· godlec 4gevoelen, ende daer ave es hi vri; ende hi es in hem selven 5·j· verstendech redelec gevoelen, dat goetwillech es, ende 6daer omme es hi rike van dogeden. Ende die vrie moet hevet 7onder heme ·j· sinlec gevoelen, dat onderworpen es der 8redelecheit, ende daermede es de minsche wel gesedet⁽¹⁾ 9van buten, in allen dogeden ende in allen goeden werken. Siet, 10aldus es elc vri begrijp ·x· maten lanc; want die vrie moet 11ordent ende ufent elken sin in ·j· volcomen werc, ende hi 12blivet selve vri ende ongehindert, ende overgaende alle werc 13in ·j· godlec gevoelen, ende dat gevoelen es ·j· ledech 14gront alre vriheit.

15Voertmeer soe es elke tafele ender halve mate breet. Hier 16mede proeven wi dat elc vri begrijp onderhalve mate breet 17moet sijn, want die vrie moet beveet⁽²⁾ siele ende lijf, alse 18·j· gehele mate ende ene halve, Gode met te dienne. Die 19ziele es die gehele mate, want si hevet volcomene werke in 20hare selven, dat es minnen ende bekinnen; nochtan behoe- 21vet si der halver maten, want en ware si metten lichame 22niet geenecht, si en mochte niet verdienen. Nochtan en es 23de lichame maer ene halve mate, want alle lijfleke werke, 24sonder werke des geests, en mogen Gode gereiken niet, noch 25salecheit verdienen⁽³⁾. Ende hier omme es ziele ende lijf 26·j· minsche, op dat de lijfleke nature des minschen, met al 27haren werken, edelheit, ende vriheit, ende ewecheit ontfaen 28mogen, overmids edelheit ende vriheit ende ewecheit der 29geesteleker naturen, daer si mede es ·j· persoen ende ·j· min-

(1) Sur. benè moratus est.

(2) Sur. continet ac complectitur.

(3) Sur. Deum neque atlingere, neque beatitudinem promereri possunt.

[p. 96]

1sche. Siet, in deser wijs moet elke tafel, dat es elc vri 2begrijp, onder halve mate breet sijn, anders en sout niet cle- 3den⁽¹⁾ in den tabernakel Goods.

4Voert sprect onse Here aldus: ‘Die siden iegewelker 5tafelen selen werden alsoe in gehouwen, dat die ene der 6andre moge werden toe gevoeget, ende in deser wijs selense 7alle bereet werden.’

8Hier suldi merken dat iegewelc vri minsche hevet altoes 9heblec in heme ene vriwillege neiginge tote Gode, ende tote 10alre dogetsamheit; ende in deser vrier neigingen es alheit⁽²⁾ 11des minschen bevaen, dat es herte ende sile⁽³⁾, ende alle 12die crachte, die vrie moet ende die hoge ghedachte. 13Ende dese vrie neiginge wert gesaect ende vereregen in 14den selven ogenblicke, daer de minsche hem selven ge- 15helec beveet⁽⁴⁾ ende vrilec begrijpt⁽⁵⁾ Gode te dienne met 16al dien dat hi selve es, ende eweleke geleisten mach⁽⁶⁾. 17Siet, dit heten wi ·j· vri begrijp. Hier moet vore gaen 18ende navolgen die vriwillege neiginge, die wi geliken 19der inhouwingen daer men die tafelen mede te gadere voecht. 20Want na iegewelc vri begrijp, blivet die vrie neiginge heb- 21lec⁽⁷⁾ altoes in den minsche tote dien male dat⁽⁸⁾ de min- 22sche weder in hem selven comt, ende sire vrier neiginge

(1) Versta passen. Surius: alioqui minimè idoneus futurus (conceptus) qui in tabernaculi Dei parietem jungatur.

(2) Versta de geheele mensch. Surius vertaelt totum in se hominem complectitur.

(3) B. herte ende sen, de siele, ende alle de crachte. Surius: putà cor, seusus, animam, vires omnes, enz.

(4) C. hevaet. Surius: quo se totum homo colligit.

(5) Sur. ac liberè statuit et proponit.

(6) Sur. cum tota substantia omnique facultate sua, id est, seipso tolo, et quidquid in omnem praestare poterit aeternitatem.

(7) Sur. secundum habitum.

(8) Sur. donec.

[p. 97]

1ware nemt. Dan oppenbaert hem echter⁽¹⁾ daer dat hi mint. 2Ende overmids die gracie Goeds ende die vrie neiginge 3sijns selves, soe wert die vrie moet van nuwes in minnen 4beweget; ende alsoe werct hi echter ·j· nuwe begrijp, ende 5rechtet op met allen den anderen in die ere Goods. Siet, 6aldus werden alle die vrie begripe bereet, ende altoes moet 7daer tusschen middelen⁽²⁾ die vrie willege neiginge, dat es 8die inhouwinge daer si alle mede vergadert werden ende 9op gereeht in die ere Goeds.

10Voert sprac onse Here dat deser tafelen ·xx· sal sijn in 11die middach side, ten suden wert. Met desen getale 12van ·xx· tafelen, die wi op rechten selen in die suut side 13ter sonnen wert, soe verstaen wi alle die vrie begripe, die 14vore gaende sijn den geboden Goods, ende den raden Goods, 15in allen dogedeleken werken; want elc goet were wert vore 16in den moede vrilec begrepen, eert gewracht wert van 17buten ochte van binnen. Ende hier omme, in dien dat wi 18ons selven geheel ende vrilec begripen, ende leven tote 19allen dogeden, na wise der gebode Goods, soe hebben wi 20·j· volcomen getal van ·x· tafelen op gerecht in die ere 21Goods. Ende voertmeer, alse wi ons selven niewerines⁽³⁾ 22inne en behagen noch en gelieven, dan hebben wi enen 23ledegen gront: ende alsoe mogen wi ons selven gheheel; 24ende vrilec Gode weder leveren, in ene pure stilheit; ende 25daerinne wilt God rasten ende woenen: ende alsoe volbringen 26wi die rade Goods, ende volmaken die andere ·x· tafelen. 27Want dat sijn alle die rade Goods, dat wi ons selven laten 28ende verwinnen, ende ons geheel Gode leveren, ende heme

(1) Versta dit bywoord in zyne onde beteckenis van iterum, demum. Surius zegt rurus. Zie Kiliaen.

(2) Sur. inter quae media semper intercedat oportet.

(3) Dat is nergens, in niets.

[p. 98]

1na volgen in enecheiden ende in rasten. Ende dat sijn die 2gebode Goods, dat wi alle ondoget laten ende verwinnen, 3ende ons vrilec ende geheel leveren tote allen dogeden, in 4gerechter gehoersamheit, omme die ere Goods. Ziet, aldus 5hebben wi ·xx· tafelen in onse rechte side.

6Hier toe geboet onse Here dat wi souden ghieten ·xl· sel- 7veren baesschen, alsoe dat ·ij· baesschen iegewelker tafelen 8werden ondergedaen, in die ·ij· hoerneke.

9Hier inne werden wi geleert dat wi moten hebben onder 10iegewelc vri begrijp, wille wijt Gode op rechten, ene suvere 11consciencie ende ·j· ledech onverbeelt⁽¹⁾ herte. Dit sijn 12·ij· selveren baesschen, die van noede moten sijn⁽²⁾ onder 13iegewelc were ochte begrijp, dat vri sal sijn. Siet, alle dese 14baesschen, die ten tabernakel toe behoeren, die werden alle 15ghesmolten ende ghegoten⁽³⁾ alse wi ons ledegen ende vrien 16van sunden, ende van al ongeordender neigingen, met 17consente, in iet dat gescapen es. Want willege ongeordende 18neiginge in iet dat God niet en es (alse die neiginge sonder 19ordeel ende berespen steet⁽⁴⁾), die es altoes ocsuun⁽⁵⁾) van 20sunden.

21Noch selen wi maken ·xx· tafelen in die ander side des 22tabernakels, noert wert, met ·xl· baesschen van selvere, 23geset ende geordent gelijc den iersten.

24Hier mede proeven wi dat wi selen vrilec van binnen 25begripen⁽⁶⁾, sonder wederwille, al te doegene ende te ver- 26dragene verduldelec dat God op ons gestadet⁽⁷⁾, in welker

(1) Sur. formis et imaginibus vacuum.

(2) Sur. necessariè supponendae.

(3) A. getogen. Al de andere handschriften hebben ghego-ten.

(4) Sur. si sit absque judieio et repraehensione.

(5) Gelegenheid, occasio zegt Surius.

(6) Sur. statuere ac proponere.

(7) Sur. quiequid Deo permittente nobis evererit.

[p. 99]

1wijs dat toecomt, van binnen ochte van buten, op ons 2selven ochte op onse naeste. Ende aldus sijn wi stare, in 3onse slinke side, jegen den noerdenen wint, dat es jegen 4alle die dinge die ons in eneger wijs becoren ochte beswaren 5mogen. Ende bier mede sijn wi vri in allen doegene 6gnoech⁽¹⁾ den geboden Goods, ende aldus hebben wi die 7ierste ·x· tafelen in onse slinke side. Voertmeer, wille wi 8den raden Goods volgen, wi en selen niet allene aldus be- 9gripen verduldechleke te lidene al dat ons toecomt; maer 10wi selen oec vrilec te Gode over neigen, ende begripen in 11ons selven altoes meer te dogene, ende leveren ons geheel 12in den vrien wille Goods, alsoe wat⁽²⁾ dat hi begrepen 13hevet van ewecheit met ons te doene, dat dat onse meeste 14vroude si: ende alsoe mogen wi doegen sonder doegen⁽³⁾; 15want al dat wi in der naturen, van buten ochte van binnen, 16doegen mogen, dat sal onsen geeste ene vroude sijn, hevet 17hi hem geheel Gode gegeven ende vrilec begrepen te leverne, 18sonder weder wille, in alre gelatenheit. Want hadden wi 19ons selves aldus vertegen in lidene, soe souden wi onse 20viande minnen, ende bidden vore de gene die ons persecutie 21daden. Want ware onse geest eendraehtech, ende eenwillech 22met Gode, ende overgegeven in gelatenheiden, soe ware 23hi salech ende onwandelbaer⁽⁴⁾; want heme ware troest 24ende ontroest, hebben ende daerven, ende alle tijtleke ver- 25wandelinge, gelijc in vrouden: ende hi hadde al dat hi 26woude, ende bi en soude niet ongeordens mogen willen. 27Siet, hier mede souden wi volmaken die leste ·x· tafelen

(1) Ben C ghenoech. Surius: praeceptis Dei facimus salis.

(2) Sur. ita ut quod is, enz.

(3) Sur. sicque pali absque animi dolore vel affliclione polerimus.

(4) Sur. immutabilis

[p. 100]

1in onse slinke side, ende volvoeren die rade Goods; ende 2aldus souden wi ons selven verwinnen ende alle dine, ende 3besitten die rijcheit, daer alle die vrie begripe inne inden 4ende beginnen. Wat alle die baesschen van selvere bedieden, 5onder iegewele vri begrijp, dat hebdi vore gehoert ende 6daer omme soe swigics nu.