Volledige werken. Deel 1

(1884)–Theodoor van Rijswijck– rechtenstatus



[pagina 90]
II. Daar is in hem iet raatselagtigs, dat Van hooger spreekt dan 't aardsch verstand bevat. N. Beets, Kuser. Een koele nacht zeeg op liet aerdryk neèr De zilvren maen hing wieg'lend aen den sfeer. De vlakke hei was doodsch, en stil en klaer, En 't tegenpalend woud was bang en naer: En in de schaduw van zyn honderdjarig loof, Dat lang en vael in 't vlak der heide schoof. Lag 't heir, in groepen hier en daer gestroeid, Op 't schild gestrekt in diepen slaep geboeid. Niets stoorde er 't aeklig zwygen van den nacht, Dan 't eenzaem roepen van een verren wacht. Geen postvuer glom, geen groene takkebos Blonk onder 't flik'rend kraken, rood en ros. Op ieder voorwerp welk zyn weèrschyn trof. 'T was stil van aen den hemel tot in 't stof. De hopliên scholen zaem in 't licht der maen; Een deel van hen doorzag de starrenbaen; Een ander deel gaf zwygende gehoor, Naer 't nachtgekrysch van 't zwarte vooglen koor. En and'ren toekenden in 't vlakke zand, De rigting van hun togt, naer 's vyands land; En hoe de stryd een aenvang nemen kon, By d'eerste burg, by berg of diepe bron. Maer Eppo die aen Herman scheen verknocht,
[pagina 91]
Ten minsten sinds het aenvang van den togt; Was met den gryzaerd in het donker woud Gedrongen, en langs braem en kreupelhout, En ruige tronken, al een eind wegs voort Gekomen; eensklaps nam de jong'ling 't woord. En sprak: ‘Verhael my toch eens gryze, held, ‘Wat ramp, wat smart uw mannenboezem kwelt! ‘Ik deel zoo gaern eens anders rampen meê. ‘En heelde alvroeg myns naestens boezem wee ‘Waer 't my vergund was. O verberg my 't niet! ‘Uw dooven blik, die traen die nederschiet, ‘Die voorhoofds plooi, bedekt uw zilvren hair ‘Noch helmband niet; wat drukt uw boezem zwaer? ‘Ik ly niet dat een afgeleefde man, ‘Als gy, niet ruim zyn adem halen kan! -’ ‘Ach! jongling die zoo goedig in myn smart ‘Wilt deelen, en myn bloedend, krimpend hart, ‘Als lyden ziet, by elken boezemschok; ‘Uw blik dringt door myn dubb'len wapenrok. ‘Ja jonge held! Maer zoo gy vader waert, ‘En eene gâ hadt rusten onder d'aerd; ‘En eene dochter jong en teêr en schoon, ‘Die gy niet ruilen zoudt voor 's keizerstroon; ‘En geene magen meer als ik bezat; ‘En dan, door 't hagch'lyk bloedig oorlogspad, ‘Van haer gescheiden waert, onzeker van ‘Den dood te ontkomen, zeg my toch, zou dan ‘Uw boezem ook niet pynlyk slaen, ‘En zorg en angst op uwe trekken staen? ‘O! 't hart eens vaders is zoo week, zoo teêr. ‘Een kindertraen doet hem den boezem zeer. ‘Een enk'le zucht, jaegt hem het warme bloed ‘Door d'aedren heen, met ongekenden spoed.... ‘Ik zwoer myn gade, eer haer de koude dood ‘Voor altoos sloot in 's aerdryks donk'ren schoot; ‘Dat ik voor 't heil van Bertha waken zou, ‘En 't krygen laten; en de goede vrouw, ‘Te vrede met heurs kinds verzekerd lot, ‘Beval heur ziel in d'open schoot van God.
[pagina 92]
‘Myn slagzwaerd hing te roesten in de scheè. ‘Ik deelde zelfs geen enkel steekspel meê. ‘Myn borstkuras dat eens zoo helder glom, ‘Myn wapenschild door gansch het oosten om - ‘Gedragen hing doorkorven aen den wand. ‘Ik bragt myn dagen door op 't vrolyk land; ‘En naest myn telgje, in 't mollig oevergras; ‘Naby een bosch, of effen waterplas ‘Gezeten, deed ik haer in de natuer, ‘Gods wond'ren zien, by 't nuchtren morgenuer; ‘Of wen de zon in vlammendrood gehuld, ‘Den westenhemelkant met gloed verguldt; ‘Of als de nacht de slaepziek aerde boeit, ‘En 't firmament met tintlend vuer bestroeit. ‘Dan sprak ik - kind daer boven is de woon ‘Der zaligen, daer staet Jehovha's troon, ‘Op goud gevest. Daer huist der eng'len schaer; ‘Het middelpunt van alles, kind, is daer.... ‘Dan vroeg 't onnoozel wicht my soms: daer ook ‘Ging moeder heên toen zy heur oogen look ‘Niet waer? die brave vrouw 'k had haor zoo lief! ‘In zulk een stond zwol my de borst, ik hief ‘Den vinger dan omhoog, en zei - die star, ‘Die boven d'and'ren blinkt, daer ginder ver' ‘Dit is uw moeder, die in deugden ryk, ‘Tot 's boozen spot, in glorie staet te pryk ‘Gezet. Zoo sleet ik menig heilvol jaer, ‘Ik werd geen enkle neiging meer gewaer ‘Voor kryg noch jagt, of ander bloedig spel. ‘Myn Bertha wies in deugd en krachten, snel ‘Gelyk een ree dat dartelt in de hei, ‘Zoo hupte 't meisje in 't veld aen myne zy. ‘Geen kruidjen brak, geen kelkjen werd verplet, ‘Zoo luchtig was heur houding en heur tred. ‘Dan dreef de wind heur vlechten wild door een, ‘Of wierp ze golvend langs heur lenden heèn; ‘Als of 't hem lustte met den glans der zon, ‘Er om te dart'len, lyk als hy de bron, ‘In zilvren rimpels drukt, en glanzen doet. ‘O jongling! nooit zaegt gy een maegd, zoo zoet
[pagina 93]
‘Van vorm, zoo eêl van leest en stal. Maer, ach! ‘'T verschiet ging zwanger van een donderslag, ‘Die my het hart moest plett'ren in zyn val. ‘Eens op een morgen dreunde een luid geschal ‘Myn' wooning rond. Een ridder fier en schoon, ‘Trad binnen. groette my, en sprak op forschen toon: ‘O krygsman! op...! voor 't heilig vaderland! ‘De tweespalt viert heur woede toom en band; ‘Uwe oude makkers trekken 't zamen voort, ‘Het menschdom lydt, door wrok en vlam en moord. ‘Uw pligt eischt dat g'uw knechten zaem vergaért, ‘En u by 't heir der bondgenoten schaert. ‘De nood wil spoed, de wreedheid klimt on wast, ‘Het leger noemt u tot zyn veldheer: dit 's myn last! - ‘O’ sprak ik ‘wie gy zyt of wezen mogt, ‘Neen, 'k deel niet meer in zulken hangen togt. ‘Myn kracht is heên, myn leven reikt aen 't graf; ‘Myn lokken vallen als de blaedren af. ‘Myn slagzwaerd is myn zwakke hand te zwaer; ‘Myn eertyds trouwe en wakkere oorlogschaer ‘Beploegt het veld, beducht voor lost noch leed. ‘Hun degens zyn tot sikkelen hersmeed. ‘Ga, zeg de hoofden dat hun God verzell' ‘Maer dat men nooit op Hermans bystand tell'.... ‘Toen schoof de ridder zyn vizier omhoog; ‘Aenzag my met oen vonkenschietend oog, ‘En riep in drift: hoe! is dit Hermans tael? ‘Die kryger, die zyn vreeslyk treffend stael, ‘In dertig slagen zeegryk bliks'men liet? ‘En duizend turken uit, hun bonte zadels stiet ‘Der vreemden schrik, de roem van Duitschlands grond! ‘Wat laffe geest beheerscht, u dezen stond...? ‘Gaet, u het, heil van 't vaderland niet meer ‘Ter harte? moet uw glorie van weleer, ‘Door ééne blooheid slechts in 't niet ‘Verzinken? is het bloed dat in u vliedt, ‘Niet edel als voorheên? O gryze held! ‘De ware teelt der helden sneeft op 't veld. ‘Waek op! - Maer toen, toen onderbrak ik hem.....
[pagina 94]
‘Neen! riep ik uit met eene luide stem, ‘Die wis hem dringen kon door marg en been: ‘Neen, ridder, lafaerd was ik nimmer.... neen! ‘Die lastring duld ik niet, nooit zag de zon, ‘Op een van ons geslacht, die lafaerd kon ‘Geheeten worden...! neen myn bloed is rein! ‘De wapenschilden myner vaedren, zyn ‘Nooit door dien vlok onteerd; het oorlogs lot ‘Heeft myne zonen in hun bloei geknot. ‘Zy stietven, ja! op 't bloedig veld van eer; ‘Het slagzwaerd sloeg hun beide strydend neér. ‘Myn broeder ligt begraven in het Oost, ‘Waer de Semoen zyn beend'ren blaekt en roost..aant. ‘Ga! stoute ridder, zeg het leger, dat ‘Der vaedren bloed nog door myn aenzyn spat; ‘Dat ik hun volg in 't bloedig oorlogsplein; ‘En hoor my, ridder! zoo wy daer het sein ‘Des aenvals hooren, kunt gy aen myn zy ‘Doen zien, wie onzer, laf is, ik of gy!.... ‘Dit woord van lafaerd' dit wrong my de ziel ‘Met felle pyn. Myn vurige oogslag viel ‘Toevallig op een zwaerd, dat aen den muer ‘Te roesten hing. Op eens met al het vuer ‘Myns jonglingschaps, vatte ik het aen, en neep ‘Myn ving'ren om zyn elpenbeenen greep ‘Met kracht tot een; en trad tot by den wand, ‘Waer 't voorgeslacht in uitgehouwen rand ‘Was opgehangen; 't scheen of hun gelaet ‘My zeide: wapen u! en wisch den smaed, ‘Die onzen stam bedreigt. Ik hief het stael ‘Ten hoogen, zwaeide 't snorrend door de zael: ‘O helden! riep ik 'k volg u, 'k volg, ik ga!... ‘En de echo riep my driemael tegen: ga! - ‘O! 't afscheid viel my pynlyk, toen 'k myn kind, ‘Der zorg had aenbevolen van myn vrind. ‘Dit bitter vaerwel dat zy snikte, viel ‘Gelyk een looden staef op myne z'el, ‘Heur oogen, zoo bedrukt op my gerigt. ‘Staen hier in 't duister nog voor myn gezigt.
[pagina 95]
‘De heilige eed, dien ik myn gade deed, ‘Knaegt my de borst met ondoorstaenbaer leed. ‘Dit woord van lafaerd dringt my nog in 't oor, ‘En zet my aen, en dryft myn hersens door.... ‘De bange zorg die myne schreden stuit, ‘Vecht met den roem die in myn binnenst muit, ‘En vurig haken blyft naer 't bloedig sein. ‘Myn vaderhart krimpt weg in felle pyn. ‘Het bangst verschiet, dat ooit in myn gedacht ‘Zich opgedaen heeft, houd my dag en nacht, ‘In schrikb're mym'ring op. Ik vloek den stond ‘Die eens in wee myn moeders schoot ontbond, ‘En my helaes! een rampvol leven gaf, ‘Dat in verdriet of oneer, met het graf ‘Een einde nemen kan. Dan hef ik weêr ‘Als in berouw, myn blik naer hooger sfeer; ‘En smeek om leidzaemheid en om geduld. ‘Myn levenskelk mot wrangen drank gevuld, ‘Roert thans zyn bittren droessem naer omhoog.... ‘Zie daer nu jongling, wat gy in myn oog ‘Bespeurdet, wat myn rimpelig gelaet ‘U gissen liet... O waer' de draed ‘Myns levens afgebroken, eer myn hand ‘Een slagzwaerd stieren kon; eer Vaderland, ‘En Eer en Roem, en Liefde en Ridderpligt, ‘Hun zetel hadden in myn hart gesticht, ‘Ik waer gelukkiger dan nu. - Hy zweeg, De gryze held, Zyn kwynend aenzigt zeeg Voorover op zyn horst. Een stilte omving Hen, want het droef verhael des gryzaerds ging Door Eppo's boezem; eindlyk sprak hy: ‘God ‘Verzachtte uw toestand. Herman, en uw lot ‘Zal ligt zoo bitter, zoo ellendig niet ‘Omdragen zyn, gelyk gy 't in 't verschiet ‘Reeds meent 't ontdokken... Kom, dees aeklig oord ‘Is niet geschikt voor u. De nacht rukt langzaem voort, ‘Nog is de morgen ver. Laet ons het heir ‘Bezoeken, dat in slaep naest zyn geweer ‘De moede leden rekt... Hoor welk geschal ‘Er opryst! dreigt ons eenig ongeval, ‘Of vyandlyke list, of loos verraed?
[pagina 96]
‘Want immer heeft het misdryf en het kwaed ‘De stille nacht verkoren, en ter sluik ‘Zyn offers aengevat,’ Langs braem en struik En poelen voortgedrongen, staen ze bei Na weinig tyds, in 't maenlicht op de hei. Het leger sliep en drukte d'effen grond. De schyf der maen hing by den Horizont; En uit een kring van hopliên, die elkaer Verdrongen, en bywyl met vreemd gebaer In schaetrend lagchen borsten, steeg de kreet Die Eppo in het woud voor naedrend leed Doen duchten had. Een oud Bohemer, dieaant. Den wacht'ren voorkwam als des vyands spie, Had men gevat, en onder sterke wacht, Naer d'overheid ten onderzoek gebragt. Maer dra gevraegd, van waer en wie hy was; Herkende men in hem, het dolend ras Van Gitanos, dat nimmer legerspond Noch dak had, dan den hemel en den grond. Een wezen klein van was, doch dik en struis. Zyn kapsel was een hooge vilten buis, Rondom bemaeld met staertstar en planeet, En vreemde hemelteekens, en dit deed Hem twee voet hooger schynen dan hy was. Een band waerop m' uitheemsche woorden las, Versierde 't laeg gedeelte van zyn hoed. Een mantel die hem daelde tot den voet, Bedekte 't onderkleed, dat om en rond, Met koord en lint gezoomd was, breed en bont, Doch slordig; en zyn tint was donker bruin. Ofschoon het hoog gedeelte van zyn kruin Schier kael was, hing er lang en strenig hair Tot op zyn kraeg. Zyn aenzicht diep en naer Van trekken, had zoo iets verborgen, dat Als afschrik baren kon. Dan, hy bezat De kunst om in de starren, slechts by nacht, En over dag in 't rimp'len van de vacht Der handen, 's menschen lot te lezen. Daer
[pagina 97]
De hopliên om 't verschynsel altegaêr, Schier zamen waren; deed men om den tyd Te korten van den nacht, door bezigheid En jok, den man het lot van menig een, Daer nu de maen nog klaer en helder scheen. Uit 's hemels boek verhalen; zoo 't geval Een minnegrap besloot, dan steeg 't geschal, 'T gejuich van allen luid en hoog. Nu kwam Ook Eppo met den grysaerd aen, en nam In hunne vreugde deel; om d'ouderling Zoo 't kon wat opteruimen. In den kring Getreden, sprak liy: ‘Oude Zingaris, ‘Kom! als er iets in myne toekomst is, ‘Zoo leg' haer uit. Zeg my wanneer de trouw ‘My binden zal; wat meisjen ik tot vrouw. ‘Zal nemen, zwart of wit, of blond of ros: ‘Hoe vele sloten, schatting land en bosch, ‘Heur vader haer zal geven; of het wicht ‘Dat zy zal baren zoo'n verbrand gezigt ‘Als gy zal hebben?’ En de vreemde stak Zyn knokkels opwaerds, morde een poos, en sprak: ‘O toekomst, ontsluit my uw zwangeren schoot! ‘En zeg my, ‘En leg my, ‘Uw wonderen bloot. ‘De maen is nog helder, nog klaer is de nacht; ‘Nog blikkert het zevengestarnte met pracht, ‘Nog kwaken geen vorschen uit vyver en gracht. ‘Er ryzen geen misten, ‘Uit poelen die gisten; ‘Nog blakert de morgen de kimmen niet rood; ‘Kom zeg my ‘En leg my ‘Uw wonderen bloot. ‘Bescharmgeest van Gitana, wentel en ligt ‘Den sluier des noodlots voor my! ‘Verhelder, verklaar myn verbysterd gezigt, ‘De maen is nog rond, en de nacht is nog licht, ‘Het weêr is nog effen. ‘Geen wachthonden keffen,
[pagina 98]
‘Geen padden ontwaken, ‘Geen kiekvorschen kwaken, ‘By 't ryzen der misten, ‘Uit poelen die gisten, ‘Uit vyver noch sloot. ‘Kom zeg my, ‘En leg my ‘Uw' wonderen bloot. ‘Nog blakert de morgen de kimmen niet rood. Nu greep hy naer een zevenvoudig riet, Dat aen zyn gordel hing; sprong op, en liet Een wild geluid op ongekende maet Hun hooren: het zoo als wind onstaet, Die door een bergkloof blaest, en huilt en fluit. Dan stond hij kalm en sprak de toekomst uit. ‘Wat droomt gy van huis en paleis, en van slot, ‘En van grond en gebied, ‘O ridder! u wacht een vernederend lot ‘In 't verschiet. ‘Nooit werd gy verheft; maer gy zult het eens zyn, ‘Schoon heden uw boezem niet slaet. ‘Eens reikt gy uw hand, aen geen bruid in satyn, ‘By 't klinken der kelken vol schuimende wyn; ‘Eens drukt gy den liefdezoen op het gelaet, ‘Van een meisjen zoo naekt als de straet. ‘Maer echter toch blyft het geluk by uw'spond, ‘Zoo lang zy uw zyde beslaet. ‘Zie daer wat het tintelend ruim my verkondt: ‘Een meisje zoo arm, en zoo naekt als de straet, ‘Zoo als er in 't starrenboek staet -’ ‘Braef zoo!’ riep de ridder ‘gy hebt het geraên; ‘Geen kost'lyker boek dan de glinst'rende baen. ‘Hoor, als gy den dag van myn bruiloftfeest kent, ‘En zyt gy dan somtyds hier ergens ontrent; ‘Kom by dan ik nood u te gast aen myn disch, ‘Er mangelt een hond waer te knabbelen is. ‘Dan krygt gy het vas en de huid van het spek; ‘Er blyft voor u onder de tafel een plek.’ De vreemde gestoord op zoo'n vrind'lyk onthael,
[pagina 99]
Hernam weêr, en sprak weêr met bitzige tael: ‘Neen, hooger verheven; en ruimer als gy, ‘Zit ik op uw trouwdag uw bruiloftfeest by..... ‘Myn woonst is de hemel die tintelt en glimt. ‘Laeg daelt hy die 't licht en de waerheid beschimpt!’ Daer stonden de hoofden naer Eppo gewend, En keken terug op den pratenden vent, Die weder na 't slot van zyn tref'lyke reên, By dans en gebed met zyne armen uit een, De blikken ten hemel verhof. Maer de uchtendglans blikkerde op 't keizelig stof. En de douw daelde op loover en tak. De lichtjens bewogen in 't wigelend vocht, En zweepten den nachtuil terug naer zyn krocht; En de morgenroep klonk door het vlak.

Vorige Volgende

II.