|
| |
| |
| |
Aenteekeningen.
Eppenstein, is de naem van eenen bouwval die in Nassau by de omstreken van den Ryn, op eene hoogte ligt; en van de vreemdelingen om eene wonderbare volkzage dikwyls bezogt wordt. Men vindt er melding van gemaekt in Potter's vruchten der eenzaemheid. Doch zie hier den tekst van een fransch schryver, welke my ten leidraed heeft gedient.
Au pied du Mont-Taunus se trouvent quatre beaux vallons que le printemps vient orner chaque année du plus beau tapis de fleurs. C'est au milieu de ces vallons qu'on voit au haut d'une montagne les tristes ruines du vieux château d'Eppenstein. Il fut bâti, il y a bien des siècles, par un chevalier appelé Eppo. - Celui-ci s'était égaré un jour en chassant dans ce pays, qui était encore très sauvage et très inculte alors. Eppo, tout épuisé de fatigue, alla se coucher près d'une fontaine qui venait sortir de dessous un rocher au pied de la montagne. S'y étant reposé pendant quelque temps, il se leva dans le dessein dechercher un chemin pour retourner chez lui, lorsqu'il entendit tout d'un coup le chant d'une femme. L'air en était triste, et la voix semblait venir de l'interieur de la montagne. Le chevalier chercha à se frayer un passage à tra vers les broussailles pour découvrir un chemin qui conduisît au haut de la montagne, et il se trouva tout-à-coup devant une caverne, à l'entrée de laquelle était assise une jeune dame d'une beauté admirable. Elle venait de finir la triste chanson que le chevalier avait enten- | |
| |
due, et des larmes amères coulaient le long de ses joues vermeilles qu'elle était occupée à sècher avec ses beaux cheveux bruns qui tombaient en longs anneaux sur ses é paules. Lorsqu'elle apperçut le chevalier, elle étendit ses bras vers lui, en le priant d'une voix douce en tremblante de venir la secourir.
Eppo lui demanda de quel pays elle était, et comment elle était venue dans ce désert.
Je ne saurais vous raconter mon malheur qu'en peu de mots, repondit la jeune dame, car l'heure est prês de s'écouler pendant laquelle mon persécuteur est enseveli dans un profond sommeil. Je m'appelle Berthe, et je suis née au chateau de Bremthal qui se trouve en face de nous. Le géant. qui habite sur cette montagne, a tué mon père et mes frères, et il m'a emmenée captive dans sa demeure où il ne cesse de me tourmenter de son amour. Il a déjà souvent voulii me faire violence, mais ses forces l'abandonnent chaque fois, aussitòt que je commence à réciter des prières, et il est hors d'état de pouvoir me faire du mal. Un sommeil profond s'empare de lui tous les jours vers l'heure de midi, et personne ne saurait l'éveiller alors. Il est précisément dans cet état en ce moment, et il est couché sur la croupe de la montagne.
J'enverrai ce monstre aux enfers, s'écria Eppo, en tirant son épée.
Hélas, repondit la jeune dame, aucun fer ne saurait blesser le géant.
Je le précipiterai donc en bas de la montagne.
Cela est également impossible; car cent bras ne sauraient le faire bouger de place, tant qu'il dort.
Le chevalier lui fit la proposition de venir se sauver avec lui.
Ne voyez-vous donc pas, lui dit Berthe, qu'une chaine m'attache à ce rocher. Le monstre m'y lie toutes les fois que l'heure de son sommeil approche, et qu'il part pour s'abreuver du sang des hommes qu'il tue.
Je veux vous délivrer, belle dame, s'écria le chevalier, dût-il m'en couter la vie.
Berthe lui jeta un regard plein de douceur pour exprimer sa gratitude, et lui dit: si vous yêtes résolu, rendez-vous au chateau de mon père, et faites vous donner par le vieux prévot le filet de fer que mon père à rapporté de la Palestine. Il est d'un tissu merveilleux, et il pourra nous servir à prendre le géant.
Elle convint ensuite avec Eppo de quelle manière ils procèderaient, et celui-ci se rendit aussitôt au chateau de Bremthal pour
| |
| |
y chercher le filet avec lequel il se trouva le lendemain à la place que Berthe lui avait indiquée. Il y avait à peu près une heure qu'il l'attendait dans le bocage, lorsqu'il entendit sa voix qui l'appella à travers la grille de la caverne, en lui disant: Dieu nous envoie un moment très favorable; le géant est de l'autre côté de la montagne oû il s'occupe à sa faire une flûte. Donnez-moi vite le filet, et attendez ici que je vienne vous appeler une seconde fois. Le chevalier lui fit passer le filet à travers la grille, car il était souple à pouvoir se faire à toute forme, et Berthe s'empressa de gagner le haut de la montagne, oû elle étendit le filet dans la place oú le géant avait coutume de se reposer. Elle eut grand soin de le couvrir de mousse qu'elle sema de fleurs, qui croissaient en grande quantité à l'entour.
L'heure de midi s'approcha - le géant s'avança, à mi-endormi, vers le lit, et il vit avec plaisir le soin que sa belle captive avait pris de le parer de fleurs. L'ivresse de sa joie lui fit aussi oublier cette fois de l'enchaîner, et il se laissa tomber sur sa couche. A peine le sommeil eut-il fermé ses paupières que Berthe tira le filet sur lui, et alla appeller le chevalier.
Eppo avait de la peine à parvenir au haut de la montagne, car le seul chemin praticable qui y menait, prenait dans l'intérieur de la caverne qui était fermèe. Il arriva pourtant à la fin à la cime, après s'étre frayé un passage á travers les broussailles dont les branches entrelacèes formaient tout-á-l'entour un rempart presque impénétrable. La belle Berthe vint à sa recontre, la pudeur sur le front, et le pria de l'accompagner jusques chez elle.
Je le ferai très volontiers, repondit Eppo; mais vous n'y êtes pas en sûreté contre les attaques du géant, qui pourra bien parvenir à la fin à rompre le filet, et tout les habitants de la contrée seraient de nouveau exposés à être devorés par lui; il faut donc que je l'extermine avant toute chose. Berthe poussa un profond soupir, car elle craignait pour la vie du chevalier; mais celui-ci la mena au bas de la montagne, en la priant d'y attendre son retour, sur quoi il remonta sur le sommet. Le géant était couché sur le penchant d'un rocher rapide, et le chevalier essaya plusieurs fois de le précipiter en bas, mais tout ses efforts ne pouvaient faire bouger le monstre de sa place. Il s'éveilla à la fin, en se voyant pris dans le filet, il se mit à hurler d'une maniêre si terrible que tout le désert en retentit au loin. Il fit un effort pour se lever; Eppo, saississant ce moment, le poussa sur les bords du
| |
| |
rocher avec une telle violence que le monstre roula en bas. Mais les membres énormes du géant qui furent brisés dans sa chute s'accrochèrent aux pointes des rochers, et ce ne fut que três longtemps après que la vie abandonna entièrement ce corps monstrueux. Les oiseaux de proie vinrent en foule s'abreuver de son sang, et leurs cris se melèrent aux gémissemens affreux du mourant.
Eppo ne tarda pas à descender de la montagne pour aller retrouver la belle Berthe. Il la ramena aussitôt chez elle, et elle devint son épouse, quelque temps aprês. Un château s'éleva par ses ordres au haut de la montagne où il avait trouvé son épouse, et il reçut de lui le nom d'Eppenstein. Il fit ensuite récueillir les ossemens du géant qui furent suspendus comme un trophée á la voute de la porte d'entrèe du nouveau chateau.
| |
Bladzyde 81.
En smeekten leenheer en vassael.
De vassael, is de leener of leenman, die van zyn vorst of leenheer, een leengoed, aen zekere verbintenissen onderworpen, ontvangt, voor trouwe dienst of andersins. Het woord en de zaek stammen uit de middel eeuwen voort. De namen vassus en vasallus, werden in die tyden door elkaer gebruikt; en duiden zoo veel aen als gezel. Het leenschap is na alle gedachten uit Lombardyë herkomstig, (van hier ook Lombaerd, bank van leening). De wingewesten of veroverde provinciën op vyandlyke volkstammen bemagtigd, werden veelal onder de dapperen verdeeld; dit was de oorsprong der leengoederen. Ook wel werden de landen zelve door hunne eigen vorsten verdeeld, en voor zeker tyd, ook wel eeuwigduerend, altoos onder zekere voorwaerden, aen dappere krygshelden geschonken; welken in alle geval, met raed en daed hunnen heer ten dienste moesten staen. Wen nu de leenman of de begiftigde, zynen eed schond, en tegen de hem voorgeschrevene plichten zondigde, ontnam de vorst hem het leen; en daer door ontstond er menig bloedige oorlog.
Alhoewel ik hier myne aenmerking over het aengehaelde vers kan doen eindigen wyl dezelve tot het gedicht niets meer bydraegt; wil ik echter deze stof meerder uitbreiden, wyl zy nog al belangryk schynt.
De neiging onzer voorvaderen tot den kryg, was in vroeger eeu- | |
| |
wen zoo onuitbluschbaer, en zoo blakend naer wapendaden en heldenfeiten dat zy, daer het land nooit bestendig in eigenlyken oorlog was, persoonlyke twisten en geschillen (by de duitschers fehden genaemd) onderhielden; en mangelde deze ook, dan togen de roemzuchtigsten onderling, ook wel alleen op avonturen uit, en voerden kryg voor eigen rekening tegen de naburige volken en kasteelen; of woonden veldtogten by in verre landen, by in oorlog zynde volken. De ridders werden in zulke togten van een aental mindere gelukzoekers vergezeld die hen ten gevolg strekten, en zich alleen aen hunnen bevelhebber verbonden. Caesar en Tacitus kenden reeds die kleine horden, en bewonderden in hun de verkleefdheid aen hunnen heer of aenvoerder. De duitscher verbond zich nimmer dan voor zyn ganschen levenstyd aen hem, dien hy voor zyn hoofdman eens had erkend, en was steeds bereid met hem de zwaerste togten aen tevangen. Als hunne natie den kryg werd aengedaen, schaerden zy zich by het groote leger om hunnen heer, als een vasten muer. Het leven en de vryheid der hoofdmannen, was hen als een heilig pand vertrouwd, en bleef die op het slagveld, dan sprong het heele gevolg over de kling! want het was eene eeuwige schande uit een gevecht te keeren waer het hoofd gesn euveld was, en als lafaerd werd zulke uitgekreten. Voor solde ont vingen deze gezellen, (van hier het middeleeuws latyns woord Vasallus), een aendeel der buitgemaekte wapens, paerden, kleedingstukken en levensmiddelen; welteverstaen als er de bevelvoerder het voorname deel van tot zich getrokken had. (Denkelyk is het woord voornaem hier van afkomstig).
Later, toen de noordmannen het zuiden van Europa doortrokken, en vele landen veroverden, werden er verscheide gewesten ten leen geschonken aen ridders, en andere dapperen die hun lang verzeld hadden, ter belooning van menig schitterend wapenfeit. Dit leen verviel echter na hunnen dood weder op den leenheer terug; die het dan veelal aen den zoon van den overledenen herschonk, indien deze door zyn gedrag er eenigsins aenspraek op kon maken. Na vele eeuwen maekte de gewoonte dit tot eene wet; en onttrekking des vaderlyken leens, ten nadeele van zyn afstammeling, hoewel door niets aen hem verbonden, werd wraekschreeuwend en onrechtvaerdig genaemd.
Keizer Conrad maekte eindelyk voor Duitschland in 1025, en voor Italje in 1037, de leenen erfelyk voor de oudste zonen, eene uitdrukkelyke wet beval even eens den geestelyken in rang te zullen vervangen.
| |
| |
In de barbaersche tyden of middeleeuwen welke na de eerste germanische volkverhuizing zyn aengevangen; of volgens andere na den dood van Karel den grooten; in de tyden toen de sterkste alleen alle recht had, begonnen de mindere zich aan de meerdere te kleven, om hunne bescherming te konnen genieten, want de baenderheeren en ryke bisschoppen langs eenen kant, de hertogen en graven langs den anderen kant, onderdrukten zoo lang de onder hen woonende landeigenaers, (heirbaensmannen) dat deze hunne onafhanglykheid niet langer wilden of konden verdragen; en hun recht en eigendom den onderdrukkeren, om in veiligheid te konnen leven, opdroegen. Echter bleven er nog altoos eenige wie zich schaemden, onder eenig hoofd te moeten staen; zy togen op avonturen uit en schonken hunne eigendommen weg, zonder eenig verhael of voorwaerde, aen eenen hertog, ook soms met een godsdienstig inzigt, aen een stift, of godshuis.
By de saxische keizers, werd het groote, of stadhoudersleenschap by optogt aen eene banier erkend, en werd daerom ook weleer vanenleen geheeten. By de kleinere door een zwaerd, en by de geeestelyken door eenen ring en staf. Sederd de vrede van Worms (1122) voerde de keizer een schepter als onbeperkten of opperleenheer.
De burgleeners waren heeren die een burg bewoonden die ter demping eens volks, ter bewaring van eenen stroom of ter beveiliging der grenzen gebouwd waren. Deze bewooners hiet men burggraven en hunne onderhoorige, burgmannen. Buiten de manschappen en geldelyke opbrengsten die elke leenman, naer mate zyn gebied zich uitstrekte, aen zyn heer by oproeping of tyd verloop verschuldigd was, bestonden er nog kleinere verplichtingen, als van jaerlyks een paerd ten geschenke te zenden, een paer honden, eene valk enz. Ook waren er handelingen aen verbonden, zoo als het vasthouden der stygbeugels, het voorop treden by de heirtogten en andere soortgelyke.
Indien er een leenman ten achter bleef aen zyne plichten, betrekkelyk de opbrengsten, had zyn heer het recht hem te dagen en te vonnissen na zyn welgevallen, (leengericht). Een zeker aental vassalen gelyk in rang en geboorte met den beschuldigden, moesten echter by dit gerecht tegenwoordig zyn. Indien het zaken waren waer 's keizers eigen belang in gewikkeld was, dan had de Palts-graef het voorzitterschap. In de elfde eeuw kende de onderdaen geene andere plichten dan die welke hy zynen
| |
| |
leenheer schuldig was. En wie niet leenheer of vassael was, werd by de arme of lage volksklas gesteld.
Na verloop van tyd werden al de duitsche vorsten vassalen des keizers, de laetste waren de heeren van Braunsweig en Hessen, en de graven van Thuringen, en werden alsdan hertogen en landgraven genaemd; ook trok de keizer geene uitgestorvene leenschappen tot zich, maer verdeelde die verder, (naer zyn welgevallen echter), om zoo den voortduer des leenwezens te verzekeren en in zwang te houden.
| |
Bladzyde 89.
Een bywacht trok vooruit.
By wacht, zoo noemden de vlamingen in vroeger eeuwen, eenen voorpost, eene voorwacht of liever brandwacht. Deze uitgezette posten waren hoogst noodlottig aen de vreemdelingen in oorlogstyd, vooral aen de franschen, die der vaderen bodem dikwils met een verdelgend inzigt bezochten. Telkens wanneer zy die kleine afdeelingen van een grooter leger aentroffen, gaven zy eene fransche uitspraek aen het vlaemsch woord, (bywacht) en bivouac verkreeg later in Frankryk het burgerrecht.
| |
Bladzyde 94.
Waer de Semoen enz.
De oostersche dichters hebben dikwils den Semoen in zinnebeeldige toepassingen gebruikt, en veele nieuwe dichters hebben hem heden in hunne werken gebezigd. Velen die niet met dit woord, of met de hoedanigheid van het zelve bekend zyn, zal deze aenteekening niet onaengenaem zyn.
De Simoun of Semoon is de heete zandwind, die van tyd tot tyd in de woestynen van Asia en Afrika woedt. De Arabieren noemen hem, den adem des doods, om de vreesselyke eigenschappen, welke men hem toeschryft. Zyne hitte is zoo buitengewoon groot dat men het moet ondervonden hebben, om er zich een denkbeeld van te maken. In het klein vergeleken, heeft hy veel van de hitte eens broodovens, wanneer die in gloed gestookt is, gestopt, en korts daer na geopend word. Wanneer deze winden opstaen, krygt de lucht een onrustig voorkomen; de
| |
| |
hemel anders altoos zoo helder en zuiver in die streken, wordt opeens als overtrokken. De zon verduisterd, en vertoont slechts eene vaelroode schyf. De lucht is echter niet mistachtig, zy is dik van een allerfynst en doordringend stof, dat door een snellen wind wordt voordgedreven, en allengs dikker en heeter wordt, namate hy voortduerd; ook de levende ligchamen kondigen zyne nadering aen, door zekere veranderingen welke zyne verschyning op hen verwekt. De longen door de onzuivere lucht benauwd, worden zamen gedrongen, de ademhaling wordt kort en moeyelyk, het vel word schrael, en eene inwendige hitte schynt de ingewanden te roosten. Wee den reiziger, die ver van huis of schuilplaets door den zandwind overrompeld word, want zelden ontloopt hy den dood. En wel byzonder dan, wanneer hy uit de hoogte nederstort, want dan verdubbeld de snelle drukking des winds zyne hitte, die oogenblikkelyk eene dood veroorzaekt, die somtyds met de byzonderste omstandigheid gepaerd gaet. Somtyds wordt er één persoon slechts, te midden eener karavaen terneêr geslagen; somtyds de geheele karavaen zelve. En dan weêr ontkomt men het gevaer, met een doek voor de oogen te houden en den neus te stoppen. De kameelen wroeten een kuil in het zand, zoo zy iets gewaer worden, en stoppen hunne neusgaten in de aerde tot dat hy hen over het hoofd gevlogen is; of vinden dikwils tyd om hem te ontloopen, lyk de Arabieren doen. Te Bagdad is hy enkel doodelyk op de hoogtens, torens of bruggen, doch in de vlaktens en in de dalen schaedt hy zelden.
Tot dus verre is de zandwind altoos gekend, en beschreven geworden; doch het is waerschynelyk dat de dichters zyne kwade eigenschappen byzonder vergroot hebben. De tegenwoordige reizigers door die strek en, kennen hem heden weinig verdervelyks toe. De bekende reiziger Burchardt, die door dit verschynsel overvallen is geweest, juist op die plaets waer het zeer gevaerlyk is, drukt zich aldus uit:
‘Ik vroeg aen myne reisgezellen of zy ooit eenige kwade gevolgen van den Semoen of den zandwind, gezien of ondervonden hadden. Zy antwoordden my, dat hy nooit aen eenen hunner noodlottig geweest was, en dat het niets anders is dan een zuidwesten wind, die het fyne zand, door de zon geblaekt, van de korst der woestyngronden losveegt en voor zich heen doet stuiven. Het kwade gevolg van dien wind is, dat hy het nat in de outers (waterzakken van bokkenleder,) doet op droogen, en
| |
| |
daer door de reizigers dikwils een schrikkelyken dorst doet lyden, welke ligt den dood kan veroorzaken.
In het zuidelyk gedeelde van Asia echter grypt dit geene plaets: daer zyn de waterzakken allen van koeleder, en ondoordringbaer tegen den Semoen; in Arabië en Egypte, waer die uit geitenvellen zyn samengesteld, grypt dit dikwils plaets. Want eens, op myn doortocht van Tor naer Suez, had de Semoen op één morgen meer dan het derde deel des waters verslonden. De hevigste zandwind die my overvallen heeft, ontstond by Souakin. Ik stond zyne felste woede door, zonder nogtans groote folteringen te hebben geleden; en nimmer heb ik gehoord, dat hy verder schadelyk aen mensch of dieren is geweest. Wat men er meer van verhaelt, zyn sprookjes der Bedouynen, om de reizigers en de karavanen te vervaren. De Thermometer klom wel, zoo ik ondervond tot 121 graden, doch dit gold maer voor een kwartier uers, te weten, zoo lang tot de Semoen voorby was.’
| |
Bladzyde 96.
Een oud Bohemer enz.
De Bohemers, zyn dwalende volkstammen, die de franschen tegenwoordig Zingaris, de duitschers Zigeuners, de engelsche, Gypsies, de italjanen Zingari, de spanjaerden Gitanos en de nederlanders veelal Heidens noemen. Dat zy algemeen onder den naem van Bohemers bekend zyn, is dat ze ons langs Bohemen het eerst zyn toegekomen, niettegenstaende hebben velen hun voor inwoonders van dit gedeelte van Duitschland doer, doorgaen.
De goede vader Cats zegt, dat het een Volk was.
Gedurig omgevoert in alle vreemde palen,
Dat, (soo het schijnen magh), als in het wilde leeft,
Maer des al niet te min sijn vaste wetten heeft.
Het laet sich overal den naem van Heydens geven,
En leyt, al waer het komt. een wonder seldsaem leven.
Het roemt sich, dat het weet uyt yders hant te zien,
Wat iemant voor geluck of onheijlsal geschien.
Hun oorsprong is raedselachtig, en hunne herkomst werd nimmer juist aen gewezen, ofschoon er vele geleerden zich op toegelegd hebben, als Etienne Pasquier, William Jones, Grellmann en anderen. De
| |
| |
Algemeine Hand-Encyclopadie für die gebildeten stande, zegt er verder over:
Het is een volk dat een zwervend leven leidt; dat raedselachtig van afkomst, in kleine benden door de drie bekende warelddeelen kruist. In 1750 waren hunne troepen in Duitschland nog talryk, doch nu zyn zy er slechts nog met den naem bekend.
Volgens alle narichten zyn de Zigeuners eerst in 1417 in Europa verschenen; zy waren de turksche grenzen over, langs Hongarien in Duitschland gekomen. In troepen van verscheide honderden verdeeld, door een Woywode of graef zoo als zy hem noemden, aengevoerd, naderden zy Zwitserland, Bohemen, en de Nederlanden. Zy gaven voor, dat zy Kristenen uit Egypten waren, en door eene zevenjarige bedevaerd, de zonden hunner voorouders moesten boeten; die Maria, met het kind Jesus op de vlucht zynde, herbergzaemheid geweigerd hadden. Het bygeloof en de onwetendheid dier tyden gaf geloof aen dit uitstrooisel.
Zy wisten zich zoo te doen voorkomen, als of zy door een Hoogerwezen tot de Heiligheid geroepen waren. Hunne valsche godsdienstigheid en zelfsverloogchening ging zoo ver, dat keizer Sigismond (1432) en andere vorsten, hun openlyk bescherming aenboden, en zendbrieven medegaven, op welker vertoog men overal verpligt was hun te ontvangen en te herbergen. Men weet niet waeruit de naem van Zigeuner (Cingari, Cigani) voortgekomen is: volgens eenige schryvers worden zy naer hun vaderland genoemd; volgens anderen hiet men hun nog wegens hunne kleur, Egyptenaers, Faraóners, Mooren en Tartaren. In Frankryk, waer zy eerst in 1427 verschenen, gaf men hen den naem van Bohemers. Hunne bezigheden op reis bestonden in smidswerken, veeartseny, en waerzeggeryën. Zy lazen de toekomst in de plooien van den palm der handen, ook uit de starren, en andere luchtverschynsels; en een ander gedeelte van hen, hield zich niet bezig, dan met rooven en stelen.
Toen er talrijke klagten langs alle zijden tegen hun oprezen, begon men hun min zacht te behandelen, en zware straffen voor te leggen; doch vruchteloos; noch de bedreiging, noch de uitoeffening der straffe zelve maekte op hen geen indruk of verbetering. Nu werden zy allengs uit de meeste Europesche staten verdreven, doch slopen telkens er weder in, by kleinere hoopen verdeeld; en toen werden er tegen hun nog strengere bevelen gegeven.
In Hongarien en Zevenbergen, werden zy nog geduld, doch be- | |
| |
handeld als een uitschot des menschelyken geslachts, en den ingang der steden en bemuerde plaetsen werd hun strengelyk verboden. In 1768 nam keizerinne Maria Theresia het menschlievend besluit van hun tot vreedzame en bruikbare leden der samenleving te maken; zy zouden zich naer 's lands wetten eenigsints moeten gedragen, zich der duitsche spraek en kleedingsdracht moeten onderwerpen, en niet meer Zigeuners maer Neubauern heeten; doch dit bevel werd niet na behooren voortgezet, noch nagekomen. Toen werden in 1779 strengere bevelen tegen hun gegeven en uitgevoerd. Hunne kinderen die boven de vyf jaren oud waren, werden hen ontnomen, en by de dorpelingen tegen een door het bestuer betaeld kostgeld, opgevoed. Later deed keizer Joseph op het spoor zyner moeder groote moeite om de Zigeuners te hervormen; dit gelukte eenigsints, doch altoos bleven zy aen oude gewoontens verkleefd. Hunne hutten zyn slecht aeneengetimmerd, onaenzienlyk vuil, en gelyken na krochten van wilde dieren; ook hebben zy nimmer hunne bonte kleeding willen verwisselen voor de Europeaensche dracht. By gebrek aen vernuft mangelde 't hen echter niet, wyl er in Duitschland goede muzykanten uit hen voordkwamen; en de slechte gereedschap waer van zy zich bedienden, belettede hen niet, van alle slach van yzeren en koperen voorwerpen te smeden en er zekeren handel mede te dryven.
Het getal der Heidens of Zigeuners dat zich in Duitschland bevond, beliep ruim op 300,000, en in Polen en Rusland was hun aental weinig minder. Hunne afkomst, zoo als zy deze opgeven, is een verdichtsel, en bleef immer raedselachtig. Er zyn schryvers die beweren dat het joden zyn, die na het verwoesten van Jerusalem uit hun land getrokken zyn, en by hoopen de wareld doorliepen; doch spraekkundige geleerden hebben door onderzoek op hunne tael, bevonden, dat zy veel overeenkomstigs hebben met de bewooners van den Hindostan; en dat zy dit gedeelte der Paria's kunnen zyn, die gedurende de krygstogten van Timur (Tamerlan) in 1398-99, met eene goede gelegenheid hun vaderland hebben verlaten om elders een beter lot te zoeken.
| |
Bladzyde 104.
Klieft hem 't hoofd tot aen de tanden...
Deze, en dergelyke soorten van uitdrukkingen waren in de vroege riddertyden algemeen in zwang. Geraert van Velzen
| |
| |
dreeg graef Floris den vyfden het hoofd tot aen de tanden op te kloven. Dit waren zyne eigen woorden zegt Bilderdyk, zie zyne vaderlandsche geschiedenis. II. deel bl. 252.
| |
Bladzyde 113.
Kwam een Menestreel verschynen.
Minnezingers, (Menestreel komt van de fransche benaming voord.) Zoo hiet men de duitsche dichters der middeleeuwen, naer den hoofdinhoud hunner liederen; zy worden soms ook Zwabische zangers genoemd, wyl zy dikwils den voorkeur aen die spraek gaven by het zingen hunner gedichten.
Het waren meest ridders en edellieden die door het poëtische leven der ridderschap, dat uit Kryg en Liefde bestond, van nature zelve tot zingen aengespoord weden. Zy leefden en verkeerden aen de hoven, op de kasteelen der leenheeren, en in de ridderlyke zamenkomsten. Keizer Frederik de tweede hield veel van hen, en aen de hoven van hertog Léopold den vierden, en Herman landgraef van Thuringen bevonden zich altoos minnezingers; by vreugdefeesten en gastmalen wekten zy de behaegziekte in de juffers, en den moed in de ridders op. In kampstryden en steekspelen, blaesden zy den moed aen by hunne partyen; zoo als de Troubadours in de jeux mipartis, doch die waren zoo ernstig niet by de franschen. (Men herinnere de gevechten op den Wartburg in 1207.)
De vrouwen van hooge afkomst en de edele matroonen van dien tyd, waren als betooverd na de minnezingers; en daerin hadden de ridderlyke dichters ook juist hun voorgenomen doel bereikt; te bevallen aen de vrouwen voor wie zy iets opzongen, en geliefkoost te worden van de meisjes welke zy het zoet der liefde verhaelden, en eenen gezegenden minnenhandel voorspelden; dit was de leidraed hunner oefeningen.
De befaemde minnezinger Ulrich von Lichtenstein, is heden nog in Duitschland alom bekend; en Henrick Frauenlob welke in 1318 te Mentz stierf; (de algemeene verblyfplaets dier zangers) werd van de vrouwen en meisjes dier stad, met zeer veele eer ten grave gedragen. Nog ten huldigen dagen ziet men er zyn grafsteen nog in de domkerk.
Later kwamen er ook geringere lieden onder hen te voorschyn, die even als de ridders, door den natuer begaefd maer er voordeel
| |
| |
wilden van trekken; en er als eene broodwinning van maekten Deze laetsten ontleenden nu en dan, of om zoo te zeggen, vertaelden wel eens de fransche liederen der Troubadours en Trouvères, welke hunne liederen zongen in akkoord met eenig snaertuig; waerom zy ook later Fiedler, speellieden genaemd werden.
Onder de ons overgekomen gedichten uit die tyden, is het lied der Niebelungen, (een heldendicht van vry langen adem) het beste. De voortreffelykheid der behandeling, en de eenheid des onderwerps, hebben het wel eens by de grieksche Epopée doen vergelyken. De naem des schryvers is in de vergetelheid gebleven.
De Minstrels, by de engelschen, waren een slach van Troubadours; die by de verovering van dit koningryk door de Noordmannen (1066) daer henen togen. Zy zongen daer voor den nieuwen adel, frankische gezangen, terwyl het volk zich met zyne Angelsaksische baladenzangers vergenoegde; die men echter later ook met den naem van minstrels kenmerkte.
De verplantte fransche Troubadours, bevredigden zich na verloop van tyd niet met zingen en luitspelen meer; by tusschenpoozen maekten zy alle soort van vreemde gebaren, poetsen en hansworsteryen, om de heeren des te meer te believen, die, zoo als nu nog, in al wat nieuws is, behagen schepten. Door deze handelwys verloren zy eindelyk alle achting voor hunne kunde, en uit hen sproten de hofnarren voort, zoo men wil hebben. Koningin Elisabeth jaegde de narren uit heur hof; zy werd door den adel gevolgd, en hun bestaen verging.
Ofschoon de minnezingers in Duitschland en de Nederlanden niets van het belagchelyke der Troubadours hadden overgenomen; werd hen echter de naem van nar toegeworpen, en zy worden als zoodanig aenzien. Hun daerzyn scheen alleenlyk den ryken en hovelingen, welken voor vreemdere nieuwigheden waren ingenomen, ten speelpop te moeten verstrekken, het welk hun eindelyk ook eens druk begon te vervelen, en even als elders verloor Duitschland zyne dichters.
Tot slot, merk ik aen, dat Europa na jaren blindheid, zyne dichters, Gode zy dank! weder heeft zien herryzen; en door dankbaerheid ontvlamd, hebben de natien zich in der zelver bestaen verheugd, om den eeuwigen roem die zy het vaderland nalieten. Slechts het byna verbasterde België, miskent en loogchent zyne Barden! Even als voor vier eeuwen de Minstrels in Engeland, schynen de Nederlandsche dichters, den nieuwen of
| |
| |
afgevallen adel ten speelpop te moeten verstrekken; en als vervelende wezens schuwt men hun byzyn! (dit zy eene nota voor het toekomend geslacht).
| |
Bladzyde 155.
En toetste stem en veêl.
Veêl is het verkleinwoord van Vedel; by d'oude dichters was dit woord meer in zwang dan heden. Op Orpheus heilige veel, zegt Vondel. Allen slach van snaertuig werd daar onder begrepen; in Limburg zegt men nog altoos fidel. Het fransche violon komt van dit woord voort.
Men zal ergens vinden, B.V. hongen voor hingen, hy gong voor hy ging, hy kost voor hy kon, vong voor ving, veur voor voor. (Hy sloeg zich veur 't voorhoofd, zegt Vondel ook ergens wel.) enz. Soortgelyke uitdrukkingen zyn by onze noorderbroeders mogelyk niet gangbaer; hier echter, op het gebruik steunende, dagt ik het geene zwarigheid te zyn, daer ik toch maer voor België schryf; de Hollanders kunnen my zeer goed msisen.
|
|
Auteursrecht onbekend