Lietboeck inhoudende schriftuerlijcke vermaen liederen, claech liederen, gebeden, danck liederen, lofsanghen, psalmen, ende ander stichtelijcke liederen

[p. VII]

[Onderrichtinghe van tsinghen der Liederen en Psalmen]

Corte openinghe vande straflijckheden, in vele persoonen bestaende, by het singhen der geestelijcker Liederen ende psalmen, mits een onderrechtinghe, wat tot het recht Godt gheuallich singen is behoorende.

AEngaende tghene dat in vele menschen by het singhen der gheestelijcker Liederen ende Psalmen sy te bestraffen, tselue en is niet weynich maer seer vele, onder welcke menichderley straffelijckheden eerstelijc dese wort beuonden, dat meest een yder beyde Liederen ende Psalmen singt ende oeffent sonder een ware voorbereydinghe des herten ende opheffinge des gemoets tot Godt, dwelc nochtans die Heere voornemelijck is eyschende, want hy seer weynich oft niet en vraecht na het ghene dwelc metten monde oft lippen tot zijnen dienste voorts ghebracht wert, wanneer den gheest, therte ende tghemoet, die lippen ende den monde niet en beweghen noch en doen roeren, dit sien wy nochtans int ghemeen dat die lieden die claech Psalmen Dauidts dick-

[p. VIII]

wils inden monde hebben, ende vertoonen haer of sy met Dauid tot Godt claechden ende riepen, hoe wel (naer mijn besorgen) meest sulcx al geschiet sonder een aendachtighe opheffinghe haerder sielen totten Heere, ende sonder de waerheyt van het eerste ende laetste woordt des Psalms in haer te beuinden, want ontwijfelijck so is de menichte groot, die Dauids woorden dicwils gebedewijs gebruycken seggende: Heere ick ben van suchten moede, ende ick doe myn bedde swemmen den gheheelen nacht, ende nette mynen legher met mynen tranen,⁺de welcke nochtans noyt of seer weynich suchtens gheoeffent, of tranen met sontrouwigher herten gheschreyt hebben, ouer hare sonden ende ongerechticheden, ia groot is t getal der geenre die als Dauid dicwils spreken, ghelyk een hert cryst naer de water beecken, so roept myn siele O Godt naer v, myn siele dorstet naer Godt, naer den leuenden Godt etc.⁺diens sielen toch niet naer den Godt des Hemels, maer na den aertschen Godt ende Mammon, durstich, lustich ende begeerich zijn, och waer dit geschiet daer spreect wel den mont, maer niet het herte, daer roertmen wel de lippen, maer niet met aendacht den

+ Psa. 6. a, 7

+ Psa. 42. a 2

[p. IX]

geest noch de siele, derhaluen tselue grootelijcx te verwerpen ende te bestraffen sy.

Geneuen dit misprijselijck werck wort by vele menschen noch een ander beuonden, dwelck is begeerlijckheyt van ydelen lof ende eere, want Godt leyder geen cleen menichte op die heerlijcheyt, lieffelijcheyt van die voys, stem, gheluyt, ende Sanck, meer hooueerdich ende moedich, dan int singhen deuootich, ofte Gode gedienstich zijn, waer toe oock te besorghen staet, dat dese Lieden, die Psalmen ende Liedekens veel meer singen, om den wille van de lieffelijckheyt des stems oft der voysen, dan om de deuchdelijcke woorden, beteringe haersselfs of om die vermeerderinge van de eere Godes, waerlijck sodanige persoonen ooc niet weynich en zijn te misprijsen.

Die cleene aendachticheyt ende deuocie midts het cleyn aenmercken van het inhout der Liederen, dwelc by sommighe bestaet, wert daer aen ooc gheopenbaert dat sy beyde claech Lieden, gebeden, ende lofsanghen, int midden der ghemeenten singhen ende oeffenen, met ghedeckten hoofde, qualijck ghedenckende die woorden Pauli aldus luydende,⁺een yeghelijck man die daer bidt ende profiteert ende heeft wat opt thooft, die schendt syn hooft,

+ 1. Es. 11. a 3

[p. X]

waerlijck de ghene die daghelijcks in dit misbruyck veruallen, betuygen wel claerlijck, hoe weynich syt ouerleggen, dat sy Claechliederen ende lofsangen oeffende, spreecken metten Heere, die den Hemel ^‡ende die aerde gheschapen ende gemaect heeft, den welcken alle eere ende reuerentie behoort toegheeyghent te werden.

Tot dese straffelijckheden in delen bestaende, so en ist niet weinich te misprijsen dat int gemeyn persoonen die tot het singen der gheestlijcker liederen ende Psalmen onnut ende onbequam zijnde, selue nochtans oeffenen, dwelck zijn voornemelijck de ghene die een openbaer vleeschelijk leuen leyden, die eene sonde op die ander hopen, ende niet en betrachten ware boete ofte beteringhe haers leuens, ontwijfelijc sodanighe die gheestelijcke Liederen niet weinich en misbruycken, als sy de selue met grooter lichtueerdicheyt in haren Godtloosen monde nemen, ende dat noch meest als sy vol biers ofte Wijns ghedroncken syn, dese Lieden behooren te ghedencken, tghene Dauid beschrijft inden vijftichsten Psalm ^‡aldus segghende, maer tot den Godtloosen spreeckt Godt, wat vercondicht ghy mijn rechten, ende neemt mijn verbont in uwen monde, daer ghy nochtans

‡ Gen. 1. a, 1. Heb. 1. a, 3.

‡ Ps. 50. b, 16

[p. XI]

onderwijsinghe haet, ende werpt mijn woorden achter v, och mocht dit bedacht werden, in vele groote maeltijden ende gasterijen, daer meer ouerdaet dan soberheyt, meer ydelheyt dan deuocie, meer Godtloosheyt dan Godsalicheyt, meer lasteringhe Godes dan eere des Heeren, gesien ende gheuonden wert, so soude douertredinghe van het derde ghebot ^†Godts vry wat minder onder de menschen beuonden werden.

Tot het ghene voorseyt, ist oock grootelijcks te bestraffen, dat eenige die claechliederen oeffenen ende singhen, sonder de waerheyt van tghene sy spreecken in haer te beuinden, dwelck de ghene syn die int oeffenen der Claechliederen, haer laten hooren oft de voorgaende ende teghenwoordighe sonden, haer bedroefden, leedt waren en berouden, Item oft sy van sondighen wilden ophouden, ende ghenade van Godt begheerden, daer nochtans in de selue gheen ware leedtschap, gheen oprecht berou, ophouden van sonden, noch begheeren der Godtlijcker ghenaden, en wert gheuoelt noch ghevonden.

Niet min en syn die te achten, die tot God eenighe ghebeden ghesangwijs op strecken, inde welcke sy naer het luyt der woor-

† Exo. 20. a 7

[p. XII]

den, om Godes geest ende Hemelsche gauen bidden, ende nochtans het eewige goet niet en beminnen noch soecken, maer het aertsche van ganscher herten liefhebben ende nae iaghen, ontwijfelijck waer dese voorghestelde dinghen ende dierghelijcke ghesien, ghehoort oft beuonden worden, daer worden Claechliederen ende ghebeden, grootelijcks misbruyckt, ende inde plaetse dat een recht sontrouwich gheloouich bidder, die gebeden oeffent, ende ontladen wordt van sonden, so wert een sodanighen straffelijcken bidder, voorghemelt, die de ghebeden oeffent met sonden beladen, dewijle syn stem ende smeecken, voor als nae, van het eerste woordt tot het laetste, meest tsamen onwaerachtich, lueghen, vals, ende sonder waerheydt bestaende is, wandt hy spreeckt ende seydt het quaedt beroudt hem, ende spreeckt valschelijck, hy seydt zijn siele is bedroeft, synen gheest verslaghen, ende syn ghemoet door die kennisse synder sonden beancxt, ende en heeft noch een noch gheen van dese dinghen in hem bestaende, dit ende meer desghelijcks schijnt hy noch al te spreecken voor den Heere die daer siet ende kendt het binnenste van des menschen herte,⁺O hoe groot

+ Jer. 17. b10
Apo. 2. c, 23

[p. XIII]

is de straffelijckheyt in sodanighen mensche, och mijn vrienden denckt dit naer, hoedet v voor sulcks soo sult ghy sonde vlieden.

Gelijc als nu by de oeffeninge der claechliederen sodanighe misbruyck te bemercken als gheseyt is, alsoo en is oock het singhen der Danckliederen ende Lofsangen, by allen niet suyuer ende reyn, dewijle de selue meest te ontijde ende voor haer rechte of behoorlijcke ure ghesonghen ende gheoeffent worden, voornemelijck vande ghene diet beter soude betamen te schreyen, te suchten, te claghen, te smeecken, ende met tranen te bidden, dan te dancksegghen of te louen: Want die weldaet daer voor Godt int ghemeen in de Danckliederen ende Lofsanghen ghedanckt ende ghelooft wert, is, die vergeuinge van sonden, ende die vrymakinghe van tquade: Dwelck meest in haer allen, die danckseggen niet voor en gaet, noch en bestaet, maer veel meer het teghendeel in haer te vinden is, te weten het beleuen der sonden ende de ouerheersinghe van tquade, hoe berispelijck ende straffelijck, het oeffenen des lofsancx in sodanighen persoon is, can haestelijck van een recht verstandige verstaen werden.

Derhaluen dese dinghen als straffelijc

[p. XIV]

ende verwerpelijck insiende, laet ons het recht ghebruyck ende het Godt welgheuallich singhen der gheestelijcker Liederen ende Psalmen betrachten, dwelck alle Christgheloouighe menschen te doene schuldich zijn, ende op dat een yder in het beleuen des selues soude moghen gheleyt werden, so wil ick beneuen die openinge ende het verwerp der misbruycken voorseyt, van het recht gebruyck der Liederen ende Psalmen, en princepalijck der claech Liederen, lof ende danckliederen dit naer volghende aenteeckenen.

Eerstelijc segge ic aengaende die claechliederen ende ghebeden, in de welck die sonden voor den Heere beleden, ende om vergeuinge geroepen wert, de selue en behooren niet gheoeffent te werden sonder diepe aendachticheyt ende deuotie, want dese rechtelijck ghebruyckende, houden wy ons ghespreck niet met een tijttelijck verganckelijck mensch oft creatuere, maer ^†met den Heere^‡alder Heeren, met ^†den rechtueerdigen ^‡Almachtighen, ende bermhertigen Godt des Hemels ende der aerden, daerom behoort eerstelijck den mensche met herte ende ghemoet, hemseluen van alle aertsche ende sichtbaerlijcke dinghen af te keeren ende voor Godt hem

† Deu. 10. 17

‡ psal. 9. a, 5

† gen. 21. 33.

‡ exo. 34. a 6

[p. XV]

neder te ^†buygen, veruult met ware ^‡ootmoedicheyt, verslagentheyt, sontrouwicheyt, ende oprechte leedtschap, ouer alle voorleden ende teghenwoordighe sonden ende ongherechticheden, waerlijck sulcks is inden Heylighen Propheete Dauid gheweest ende ghebleecken, als hy syn Claechliederen voor den Heere wt gestort ende voortghebracht heeft, dwelck claerlijcken blijckt wt den ^†sesten ende eenen-vijftichsten Psalm in de welcke niet alleen en wort ghemerckt, die montlijcke bekentenisse ende belijdinge zijnder sonden voor Godt, maer oock in wat grooter dieper sontrouwicheyt ende verslaghentheyt, hy ghedaelt ende gheresen was, segghende ^†dat zijn siel ende gebeente verschrict waren, dat hy moede was van suchten, ende syn bedde dede swemmen dan geheelen nacht, en nette zijnen legher met tranen, ia dat zijn ghedaente was veruallen, ende van treuren out gheworden, etc. Sulcken sontrouwigen, verslagen gemoet, souden wy door de kennisse Gods ende onser sonden betrachten, op dat onse ghebeden wt sodanighen siele comende, God mochten behaghen, want Dauid ghetuycht dat die Heere aen sulcke siele heeft een welgheuallen segghende ^†die offerhanden die Godt be-

† Luc. 7. d, 38

‡ mt. 11. c 29

† Psal. 6.*.
Psa. 51.*.

† Psa. 6. a, 3

† Ps. 51. b, 19

[p. XVI]

haghen, syn eenen beancxten gheest, een beancxt ende verslaghen herte en suldy O God niet verachten, ende ergens seyt de Heere^†ick sie aen den ellendighen, ende die van eenen ghebroecken gheest zijn, ende die hem vreest voor mijnen woorde.

Ten tweeden behoort tot sodanighen opgheheuen herte, ende verslagen siele, een warachtich aendachtich begeerlijc^†bidden ende smeecken, om vergeuinge^‡ende quijdtscheldinghe van sonden, vryspreeckinghe van ongherechticheyt, ende suyueringhe van alle onreynicheydt, dat selue bestont oock inden heylighen Dauid, ghelijck wt den eenenvijftichsten Psalm is te bemercken,⁺al waer hy aldus seyt, God zijt mijns ghenadich na dijner goetheyt, ende doet mijn sonden wt nae uwe groote bermherticheydt, wast my wel van mijn misdaet ende reynicht my van mijne sonden.

Ten derden eyschen oock sodanige gebeden een vast ghelooue ende seecker vertrouwen, in de bermherticheydt Godts, also dat den sontrouwigen aenbidder seekerlijck ende vastelijck gelooue, dat Godt den Vader hem door de verdiensten Jesu Christi synes lieuen Soons, alle zijn ongerechticheden vergheuen, ende syne onsuyuerheden afwassen ende suyueren wil ende

† Esa. 66. a 2

† Mat. 7. a 7
Joa. 4. c, 23

‡ mt. 6. b, 12

+ Psa. 51.*.

[p. XVII]

sal, hier van spreeckt Jacobus seggende: dat wy gheloouich souden bidden ende niet twijfelen, want wie daer twijfelt die is ghelijck als een golue der Zee, die van den winde gedreuen ende beweecht wort, een sulcken mensche seydt de Apostel en dencke niet dat hy yet vanden Heere ontfanghen sal.

Ten vierden behoort tot desen een vast dadelijck voornemen ende opset, om voordaen de sonde te haten, te laten, ende gherechticheyt en Godsalicheyt te oeffenen.

Dese stucken behooren voornemelijck te bestaen inde persoonen, die de Claechliederen ende die gebeden, inde welcke de sonden beclaecht ende om vergheuinghe tot Godt geroepen wort, oeffenen, maer by de ghebeden inde welcke om vermeerderinghe der Goddelijcker gauen werdt ghebeden, behoort eerstelijck tghene voorseyt is vanden ootmoedighen toekeer des herten tot Gode, Ten tweeden, enen aendachtich bidden om tghene ons noodich, ende van Godt in synen woorde te gheuen belooft is.

Ten derden een warachtich oprecht begeeren, bouen alle tijttelijcheyt, des dincx daerom wy Godt bidden ende smeecken.

Ten vierden een vast gelooue, dat ons

[p. XVIII]

Godt tgene daerom wy bidden, om Christus ende zijnder beloften wil gheuen ende schencken sal, dit laetste stuck vanden gelooue is voornemelijck noodich in desen gebede: Ende soude in ons het ghelooue inden gebede vast ende sterck syn, so moeten wy princepalijck sien, op Godes almachticheyt, goetwillicheyt, ende ghetrouwicheyt, want waer geen seeckere kennisse hier van en is, daer en can ooc geen vast gelooue ende volgens dien geen recht gebet syn, want ist dat wy ghelooven God niet machtich te syn, om te geuen daer om wy bidden, hoe sal yemant hem hertelijck ende aendachtich om tselue mogen bidden ofte smeecken, ende of wy schoon al gheloofden Godes almachticheyt in desen, ende wy ontkennen syn getrouwicheyt, int houden synder beloften, ende syn gewillicheyt int schencken van syn toegeseyde gauen, hoe waert mogelijck om sodanige gauen te bidden, ende dat noch met gelooue, ontwyffelijck alleen de ghene die Godes mogentheyt int doen, zijn getrouwicheyt int houden, zijn goetwillicheit om geuen, sekerlijcken verstaen, kennen ende geloouen, die moghen bidden, verhoort werden ende vercrijgen, maer die andere niet, daerom behooren dese stucken, by de voorghenoemde gebeden inden aen-

[p. XIX]

bidder te worden beuonden.

Dit sy dan geseyt van de Claechliederen ende gebeden: Nu wil ic voorts comen tot die Danckliederen ende Lofsangen, om dese rechtelijc te gebruycken behoort ooc eerstelijck tgene voor van de Claechliederen gheseyt is, te weten aendacht ende deuocie, een herte afgekeert van die nederste deelen der aerden, ende opgestreckt tot die hoocheyt des Hemels, want die lof ende dancsegginge die tot Godt in dat Hemelsche wesen opclimpt, behoordt te ontstaen wt een herte siel ende gemoet ontgeest ende ontbloot van de creatuerlijckheden, welck afgetoghen herte siel ende gemoet, die lippen behooren te doen roeren ende den monde tot spreecken te beweghen.

Ten anderen so moet in den lofseggher ofte danckbaren mensche, die weldaet oft gaue daer ouer hy Godt louet ende dancket, voor die lofsegghinghe metter waerheyt wesen, niet inde meeninge ofte waen, maer inder daet ende seeckere beuindelijckheyt, dat is gheseyt, ist dat wy Godt willen louen ende dancken, van vergeuinge der sonden, so moeten wy voor al onse ooghen innerlijck slaen, ende ouermercken oft wy oock die ware vergheuinghe van alle onse ongerechticheden in ons beuinden, wil

[p. XX]

len wy den Heere dancken van de gaue des gheloofs ende synes Goddelijcken gheestes, so moeten wy seeckerlijck voelen, dat het ghelooue door de liefde werckende, in ons bestaet, ende dat den gheest Godts in ons leeft, regeert, woont, ende de ghenade Godes ons verseghelt, want waer die gaue voor de dancksegghinge in ons niet en bestaet, wat is sulcx anders voor een dancksegginge, dan die uoor haer rechte tijt ende ure gheschiet, ontwijffelijck het is onbehoorlijck Gode schijnelijc te dancken, met mont ende lippen, van zijn ghenade ende gheestelijcke salichmakende gauen ende de selue int minste noch meeste in ons niet te beuinden, derhaluen en ist niet anders dan een straffelijck verworpelijc werck, dwelc de werelt int gemeen oeffent, sy die Dauids Lofsangen ende danckliederen dicwils inden mont heeft, ende de weldaet daer ouer Dauid door een warachtich beuint in hem den Heere gedanckt ende gelooft heeft, niet in haer en voelen, waerlijck lieue menschen ghy die dese wegen bewandeldt, ende ingaet, ten is v niet nut noch profijtelijck, ten verstreckt n voor ghenen Godes dienst, noch ten is oock Gode niet welgeuallenden, dat ghy gelijck de geheylichde des Heeren, Godt voor verlossinge en heilichmakinge

[p. XXI]

lof ende danck zijt toeuoeghende, so langhe ghy met die Heylighen Godes, die gauen des Heeren niet in v beuindelijc en zijt hebbende: Och die gaue segge ic ander mael, moet die dancksegginge voorgaen, waer godes genadige gifte niet en is, daer wilt claghen, bidden^†ende smeecken tot den Heere opstrecken, wandt sulcx is v nut, dienstelijck ende noodich, maer naer het genieten der Goddelijcker weldaet, wilt danck ende lofsanck den Heere toeuoegen, dwelck die heyligen Gods gedaen ende geuolcht hebben, als aen Dauid te aenmercken ende gesien is. ^‡Looft den Heere mijn sie le ende al wat in my is synen heyligen naem, looft den Heere mijn siele ende en vergeet niet wat hy my goets ghedaen heeft, die v alle uwe sonden vergheeft, ende heelt alle uwe, ghebreecken, die v leuen vanden verderuen verlost, die v croont met ghenade ende bermherticheydt: etc. Aenschout ende ouerlegt mijn beminde vrienden, dese woorden des Propheets met aendachtiger herten, so sult ghy beuinden dat hy naer het beuint der weldaet Godts aen syn siele bewesen, int vergheuen synder sonden, ende int heelen synder ghebreken wtbreect met lofsegginge tot Gode, sulcx laet v tot nauolginge nooden int aenschou

† Mat. 7. a, 7

‡ Ps. 103. a. 1

[p. XXII]

wen uwer gebreecken wilt smeecken oeffenen, maer int beuindelijck geuoelen der genaden wilt den Heere danck lof ende prijs toeuoegen, sulcks aen vele heylighen gesien ende ‡ Godt wel gheuallich is.

Waer dit recht bedacht en inden gront ernstlijck gheuolcht ende betracht wordt, daer worden Claechliederen, gebeden ende Lofsangen voorts gebracht die Godt aengenaem zijn ende behaghen, maer waer het teghendeel daer van voor ghemelt is, ghesien ende beuonden werdt, daer ist tsinghen der Liederen, Gode niet aengenaem noch welgheuallende, hoe schoon oock het gheluyt ende de stem int ghehoor is,⁺Want der Godlooser, ydeler, houerdiger, gieriger, onboetueerdigher menschen gebet, stem, † danckliedt, offer of gaue, en mach die Heere niet behaghen, so lange als sy opten wech der sonden wandelen,⁺ende van herten haer tot hem niet en bekeeren, dwelc genoechsaem Godt teghens Israel gheopenbaert heeft, daer hy seyt †: En brengt niet meer spijsoffer te vergeefs, v reuck werck is my eenen grouwel, de nieuwe Maenden ende Sabbathen daer ghy in te samen coemt en vermach ick niet, want sy syn moyte en bedwanck, mijn siele is vyant uwer nieuwer Maenden, ende Jaergetijden, bouen ma-

+ Ecc. 15. b 10

+ Esa. 1. b, 13

[p. XXIII]

ten syn my de selue verdrietelijck, ick en cans niet lijden: etc. Ontwijffelijc heeft de Heere sodanigen mishagen aen Israels offerhanden ende schijnbare Godes diensten gehadt, door dien sy beneuen het wtwendich schijnheylich ghebaer, inder herten vals, onreyn, vleeschelijck, onbesneden, quaet ende boos waren, dwelc hy genoechsaem op verscheyden reysen door syn Propheten heeft gheopenbaert, derhaluen ist oock valschelijck te gheloouen, dat die Heere niet min tot die ghenoemde Christenen die de waerheydt des Christendoms niet en hebben, noch recht en soecken, maer in sonden leuen ende blijuen, en daerbeneuen, als een Godes dienst het singen der Danckliederen Lofsangen ende Dauids psalmen oeffenen,⁺spreeckt ende seyt, ghelijc hy tot Israel dede, als voorseyt is, ende noch by den Propheet Amos geschreuen staet † met dese woorden, of ghy my al brantoffer ende spijsoffer offerde, so en sal ick daer geen behagen aen hebben, Ja uwe vette danckoffer en wil ic oock niet aensien, doet slechts van my wech dat ghebleer uwer Liederkens, want v musijckspel en mach ick niet hooren.

Hier met wil ic op desen tijt mijn schrijuen afbreken, ende achte ghenoech van de

+ Amo. 5. 5 22

[p. XXIV]

ser materien in desen gheseyt te hebben, toch vermane ick eyndelijck een ygelijck, voor t straffelijck misbruyck hem te hoeden ende te wachten, ende het recht gebruyck naden wille ende het welbehagen Gods te betrachten, het sy in tvermanen, clagen, bidden, louen ofte dancken, so sal uwe oeffeninghe niet sonder vrucht noch te vergheefs zijn, maer sal Godt welbehaghen ende syn eere ende uwer beteringhe mits dijnes naesten stichtinge sal ontwijffelijck vermeerdert werden, waer toe God die Hemelsche Vader ons allen wil verleenen syn genadige gauen, door Jesum Christum synen lieuen Sone Amen.