|
| |
| |
| |
Er zit een hond in oude kranten
Syts woe even nei buorfrou om in patroaneboek te freegjen. Mei in goed healoere wie hja wol wer thús, sei hja. Ik rekkene der lykwols yn stilte al op dat ik de hiele jûne allinne sitte soe, faaks seach ik har net iens mear. Ik moast mei de tsien foar njoggenen bus, ik hie nachttsjinst. Kertier foar achten hie ik de tee brún. De bern joegen har aldergeloks del en ik siet mei de fuotten op in stoel noflik te niksdwaan. Doe blêde ik wat yn in krante om. It binne nuvere jûnen as men der nachts noch op út moat. Foar alle kerweikes is de tiid te koart, men kin oars net folle as op de stoel sitte en om 'e trije tellen op it horloazje sjen, men sit hieltyd op 'e sprong om fuort. Sadwaande ferfeelt men jin ek noch.
Ik siet te beprakkesearjen hokker tiidferdriuw fan likernôch trije kertier oft ik fine koe en it skeat my yn 't sin dat ik lêsten dwaande west hie mei de kranteknipsels oer it Güntermann-proses. Om nochris nei it hok te sykjen hie ik gjin nocht oan, ik soe de útknipte stikken noch mar ris trochlêze. Ik helle it spul út 'e kast en lei it foar my del. Der stie noch krekt itselde yn as doe't ik it foar it earst lêzen hie. Fansels wie dat neat gjin wûnder, en dochs foel it my ôf. Ik hie in fage ferwachting hân dat der wat nijs by kommen wêze soe, in djippertaastende skôging oer de wreedheden fan Güntermann, de fraach nei it wêrom en boppe-al nei it wêrta fan syn eksperiminten. Faaks, tocht ik, sykje ik yn dy knipsels wat iksels útfine moat; ik moat it antwurd leverje, ik moat sels ta in fisy komme. De krante en de wrâld soargje foar it materiaal, ik moat it sortearje en yn systeem sette. Ik koe net op de krante leune, ik moast op eigen fuotten stean.
Wylst ik yn dy prakkesaasjes siet, waard der ‘folk’ rop
| |
| |
pen. Ik gyng nei de doar, der stienen twa manlju, ien fan myn eigen jierren en de oare fan in fiifenfjirtich jier.
‘Wy binne Jehova's Tsjûgen,’ sei de jongste.
Ik sei: ‘O.’
‘Wy sjogge nei de tekenen fan de tiid en wy witte dat Jezus' komst oansteande is. Leauwe jo yn Jehova?’
Ik joech gjin beskied, ik wist net wat ik derfan tinke moast.
‘As jo net witte wa't Jehova is en hoe't jo de wei gean moatte, sille wy jo dat fertelle, wy tsjûgje fan Jehova. Jo meie ús ek wol fragen stelle. Hawwe jo in bibel?’
‘Ja,’ sei ik.
‘Lêze jo dêr wolris yn?’
Ik knikte.
‘Ha jo wolris problemen as jo de bibel lêze, begripe jo alles?’
‘Ja,’ sei ik wer.
‘Dan wolle wy jo wol helpe om de bibel te ferstean.’
Doe begûn de âldere man, dy't oant no ta gjin wurd sein hie: ‘Oars koenen wy ek wol yn 'e hûs gean, as mynhear it goed fynt, dat praat nofliker.’
Ik knikte, want ik wie it wol mei him iens, dat men better sitte kin as stean, mar hy begriep my ferkeard, hy stapte my foarby de gong yn en de oare efter him oan. De keamersdoar stie noch iepen, hja rûnen der samar yn, en ik kaam efter har oan. Mar ik rûn der fuort wer út en seach op de stoepe. Kaam Syts mar thús!
Doe't ik wer yn de keamer kaam, hienen hja al in stoel nommen. Ik seach har ris oan, it wie my noch net dúdlik wat hja woenen.
‘Gean mar sitten, net?’ sei de jongste.
Ik gyng foar har oer sitten, en sei, want ik koe oars neat betinke: ‘Binne jimme net fan de fersekering?’
‘Mynhear is in grapjas,’ sei de âldste, ‘nee, wy ferse- | |
| |
kerje net it ierdske guod. Alles fergiet en it jild hat gjin wearde, it ivige libben, dêr giet it om. Binne jo ree om de dea yn te gean? Hawwe jo jo klear makke om foar de Ivige Rjochter te ferskinen, no daalk? Jezus hat sein: Wês jimme myn tsjûgen...’
Immen sloech my mei in wiete dweil om 'e earen, ik siet yn 'e bus en krige in koffer dy't út it net foel op 'e holle, sa'n gefoel krige ik, doe't ik ynienen ûntdiek wêr't hy it oer hie: Jehova? Ivich libben? Jezus? Dea? Jawis! God, dêr prate hy fan. Ik moast as de duvel sjen dat ik fuortkaam.
‘...wol mei my iens, tink. Jezus hat sein dat wy net rêste meie foar't elk him deljûn hat ûnder syn gesach...’
‘Ik moat fuort,’ sei ik. ‘It spyt my tige, oer tsien minuten giet myn bus, dat ja.’ Ik rûn de keamer út, die de jas oan en helle myn trompke.
‘Moatte jo fuort?’ seinen se.
‘Ja, ik haw nachttsjinst.’
Hja seagen inoar ris oan, gyngen doe stean.
‘Wy kinne wolris wer oankomme om ús petear fuort te setten, faaks is jo frou dan ek thús. Wolle jo dizze bledsjes keapje, elk tweintich sinten.’
‘Goed.’ Ik lei twa dûbeltsjes op 'e tafel.
‘Ien?’ sei er. ‘Dizze mar?’
Hja stieken my de hân ta en seinen: ‘Oant sjen dan mar.’
Ik stie mei it bledsje yn 'e hannen, ‘De Wachttoren’ hiet it. Wêr moast ik dermeihinne; hjir lizze litte koe net. Ik stiek it yn de jasbûse en sette fuort. Ik koe fansels wol nei de bushalte gean, al wie 't noch mar goed healwei njoggenen, mar steld dat Syts thúskaam, dan soe hja moarn freegje wêrom't ik sa betiid fan hûs gien wie. Ik bleau foarhûs stean, de Jehova's Tsjûgen rûnen op nei de buorren. Doe krige ik in goed idee, ik gyng nei buorfrou ta om Syts
| |
| |
dach te sizzen. Ik betocht wat ik sizze soe, wat hiel gewoans, neat skine litte. Hja sieten yn 'e keamer. Ik tikke op it rút en sei: ‘Ik gean fuort, hear!’
‘Ja,’ sei Syts. ‘Hast dyn bôle al fûn?’
‘Ja. De bern sliepe. Ik haw it teeljochtsje mar útdien.’
Hja knikte.
‘No dach, hear.’
Ik rûn op myn gemak nei de bushalte en wie net safolle te gau.
It folgjende doarp stapten in man en in jonge yn dy't foar my oer sitten gyngen. (Ik haw al ferteld wêr't ik altyd sit). De jonge hie in sjempotsje mei wetter yn 'e hân. Ik fûn dat wat nuver en seach der temûk nei. Der siet ferdoarje in toarnder yn. De man hie my blykber al in skoft oan sitten te sjen en derop wachte dat ik myn gesicht nei him tadraaie soe, want doe't ik myn blik sweevje liet fan de jonge oer de oare passazjiers, makke er fuort gebrûk fan de tel dat myn eagen sines metten.
‘'t Is wat, mynhear,’ sei er, ‘it bliuwe bern.’
Hy seach nei de jonge en twong my dêr ek ta.
‘Sjoch him noris mei syn fiskje, dat is it iennichste dêr't er om jout. 'k Haw hjoed nei ús dochter west, en de jonge soe dan mar mei, mar tochten jo dat er syn fiskje kwyt woe? Gjin kwestje fan! Ik sei al: ‘Jonge, lit dat no wêze, wat sil dat yn de bus,’ en myn wiif ek, mar wy koenen prate as Brugman, it potsje soe mei. En mynhear de kop yn 'e nekke. Ja, jo soenen sizze, it measte sit der net by, en dat is ek sa, mar jo moatte net tinke dat er net wit wat er wol. O heden, wat er yn 'e holle hat dat giet troch, sil 't bûge of barste. Sokken ha wat in iensidich ferstân, moat jo tinke, se witte mar in bytsje, mar wat se witte, dat wit gjin dûmny better. Skjin oan himsels is er noch noait hielendal, en it iten dêr griemt er mar wat mei om, mar ferskes, dy kin er allegear ûnthâlde. Jo moat tinke, hy sit
| |
| |
altiten foar de radio, dêr kin er him skoan mei rêde, en dan harket er mar en slacht mei de earms, en as der wer in nij ferske foar komt, dan ropt er de namme, jo soenen sizze, hoe hâldt er it útinoar. Ik sis wolris tsjin myn frou, sokken binne net gewoan dom, domme minsken, no ja, dy binne dom, dy binne oeral dom yn, mar dat mei him is oars, hy wit fan guon dingen neat, dêryn is er net iens dom, dan soed er der teminsten noch wàt fan ôfwitte, mar foar him bestiet it deagewoan net, en yn oare dingen is er in oar fier de baas. Hy wit fan it iene tefolle en fan it oare temin. En dwars, moat jo tinke, dwars en eigenwiis, en altyd syn sin trochsette, al sil er myn frou en my ek mâl meitsje mei syn gewrok en geflok, hy docht gjin lichten, hy sil syn sin ha, hy wol baas wêze. Ja fansels, hy kin it net helpe, it is in stumper, no, mar wat hat men it as âlder swier mei sa'nent. It is in opjefte, dat sis ik jo. En no binne de oaren der allegear út, en hy bliuwt by jin. Och, ik wit wol, doe wie it soms ek net bêst, doe't de oare bern noch yn 'e hûs wienen. Dat kin jo wol begripe, hy wie de jongste, mar hy woe it hiele hûs regeare, en as de bern net dienen wat hy woe, och minsken, wat ha wy wat hân. En dan tinke jo, as de oaren derút binne, dan wurdt it better, mar och, as de bern fuort geane, nimme se de fleur mei; salang't se der binne, hat men it drok, der is altyd wat, en as se gien binne, komt de lege keamer op jin ta, en men wit dat men âld wurden is. Allinne hy is noch thús, hy soe om syn jierren ek hast ferkearing krije kinne en skielk trouwe, achttjin is er no, mar ja, it stumper. Myn frou en ik wurde âlder, ja, myn frou is noch flink, dat net, mar wy ha ôfdien, it libben leit efter ús, en hoe moat dat no skielk mei de jonge, dêr prakkesearje ik sa faak oer. Ik ha wolris tocht, miskien kin er by ien fan de oaren yn, mar dat kin net, mynhear, nim dat mar fan my oan. Ik haw it fanmiddei nochris yn my omgean litten doe't ik by ús fanke siet,
| |
| |
mar ik tocht, jonge dit kin net, ja, om ús fanke en har man miskien wol, mar om har bern, dat soe sa'n druk op 'e húshâlding lizze, sokke opgroeiende bern en dan in omke yn 'e hûs dy't syn ferstân net hat...’
De âldman siet treurich foar him út te sjen en liet de holle foaroer sakje. Hy ferwachte gjin antwurd fan my, dêr't ik mar bliid om wie, want ik wist neat te sizzen nei't er my syn swierrichheden foarlein hie. Ik hie miskien sizze kinnen dat it yndied net tafoel en dat soks in slim krús wie, mar dat hie gjin sin, dat wienen mar opmerkings fan immen dy't antwurdet om him fan it gefal ôf te meitsjen. En him helpe koe ik ommers net, dizze man prakkesearre by nacht en by dei oer syn jonge en soe alle mooglikheden wol hifke ha, ek dy fan it gesticht wierskynlik, al prate er dêr net fan, mar ik doarst him net op dy mooglikheid te wizen, it wie sa'n aaklich wurd ‘gesticht’. Ferwachte de man nammers wol help fan my, of hied er him allinne mar útprate wollen, om't it moed him fol wie? Dat lei foar de hân, mar wêrom hied er my dan krekt útsocht as taharker? Earne moast er it fielen hân hawwe dat it ferskil makke oft er syn ferhaal oan my fertelde of oan in oar, ik wie it meast geskikt, mar wêrom? Ik kòè him net helpe, God nee, dat koe ik net. Al it lytse en grutte fertriet dat al den dei op my oan wâle, hie ik gjin remeedzje foar. De jonge siet foar my as in stomme tsjûge fan it leed, as in oanklacht, dêr't ik op antwurdzje moast mei de mûle sûnder wurden en de hannen fol legens. Miskien soe de man my de hannen om 'e kiel slaan kinne, en roppe: ‘do rotsak, do hast myn jonge sa makke,’ en my smoare. Dat wie foar him faaks it bêste, dan hied er wrek dien oer syn ûngelokkich bern, dan hied er de rekken lykmakke, en tagelyk myn rekken ek, it wie foar my ek it bêste; mar tajaan dat it myn skuld wie en swijend de straf ûndergean. It soe in befrediging wêze fan syn en myn rjochtsgefoel, mar kritysk sjoen soe
| |
| |
dizze ferjilding fansels net doge. Al woe ik om mysels en om de man de rol fan kweadwaner wol spylje, goedbesjoen stie ik net skuldich oan dizze ymbisile jonge, noch oan safolle lijen en ellinde, ik koe it wol oanfurdigje yn in royale bui, mar de echte, de grutte, de ivige skuldige oan it kwea wie ik net. Men soe in kanon bouwe moatte en dêrmei de loft ôftaaste, dat, as der al in God is, hy wjoklam út de himel plofte en seach yn hokker rotsoai wy hjir sitte. Mar as der gjin God is, of as de ellinde him neat skele kin, wêr moatte wy dan mei ús leed keare? Wat moat ik dwaan as ien my syn fertriet yn hannen triuwt, dwaan lykas Sybesma, dy't ik niis taknikt haw, in sigaret draaie en sizze: ‘Tankewol foar jo fertriet, lis it mar op 't matsje’; of jin oan in oar syn lijen bedrinke en gek wurde en yn it wetter springe? As der al in God is of net, dat makket ek neat út; foar de santich, tachtich jier dat ik yn dizze misêre sit, kin ik út twa hâldingen kieze: skuldich ta de dea of ûnferskillich. Dat oanheakjend by myn eardere tinzen soe ik no mysels oerleverje moatte ta de ferjilding? Mar wat foar nut hat soks? It is in te primitive konstruksje, krekt as dy fan de krusiging fan Kristus. God is lilk en wol him op ien wreke, Kristus stjert: God is net mear lilk. Faaks is dit skema foar God befredigjend, mar fan de minske út besjoen is it te simpel. In konkreet fergryp kin men wer goedmeitsje, mar it skuldich wêzen oan it bestean is op gjin inkele manier te boetsjen. Hja sizze dat God ús no alles ferjaan wol en dat wy gjin straf krije sille, mar dêr giet it net om, it giet om it dilemma fan de skuld, en dat hat Kristus net oplosse kinnen.
Ik murk dat ik myn shagpûdsje út 'e bûse helle hie en dwaande wie in sigaret te draaien. De walge friet my oan as de kanker, hjir siet ik mei myn filosofytsjes en gyng oer ta de oarder fan de dei, in sigaret is it antwurd op elke fraach, it leed wurdt fergetten mei cigarettes and whisky
| |
| |
and wild wild women, en likegoed springt de skuld fan alle kanten op jin oan as in keppel wolven: skuldich, skuldich! Ferjitte, Eale Hear, in sigaretsje yn 'e bek en dyn hannen om har boarsten.
De bus bleau stean, elkenien gyng oerein.
‘Mynhear,’ sei de man tryst.
‘Goejûn, hear,’ sei ik sa fleurich as ik mar koe, en striek in lúsjefers ôf. Wie dy jonge faaks noch it bêst ôf mei syn benypt ferstân? Faaks....? Ik woe leaver net planút ja sizze op dy fraach, hoewol't it my stadichoan dúdlik waard dat allinne de meast trochtrape egoïsten lokkich wêze kinne. Men soe jin opslute moatte op in iensum eilân, of yn in sel as in muonts, dat men lokkich wêze koe mei jins eigen libben en net steurd waard troch de smert fan oaren.
Ik stiek sûnder erch de hân yn 'e jasbûse en fielde it bledsje fan de Jehova's Tsjûgen sitten. Ik soe besykje moatte it kwyt te wurden, dat smoarge ding, mar it wie wat gek it op 'e strjitte te goaien. Doe kaam ik foarby in lektuerbus en dat brocht my op in idee, ik helle it krantsje út 'e bûse en treau it dêr yn. Miskien hie ien of oare pasjint yn in sanatoarium der belangstelling foar, en oars soenen se it altyd noch by it âld papier smite kinne om der in blinehûn fan te keapjen.
‘Ha jo even fjoer?’ sei in man tsjin my.
‘Sa mar?’ Ik hold him myn peukje foar.
‘Tankje,’ sei er. Hy bleau stean en naam my op. ‘Moat jo ek noch oan 't wurk?’
‘Ja,’ sei ik, ‘nachttsjinst fan 'e wike.’
‘Ik ek,’ sei er. ‘Wat tochtst oars. Nachttsjinst ferdarry. Moatst dy kant ek út? Gean 'k mei del.’
Wy rûnen in skoftsje swijend neistinoar. Hy hapte mei grutte halen oan syn sigaret.
‘Hast der wat sin oan? Nee, tink, hen. Rotsoai, jong.’
| |
| |
‘Nachts teminsten,’ sei ik.
‘Wis, nachts foaral, mar oars ek! Do sitst net by ús op 't fabryk, wol? Sitst op 't skûmplestikfabryk?’
‘Nee, konserven.’
‘Wat tochtst dat ìk siet?’
‘'k Wit net.’
‘Nee, wat tòchtst!’
‘'k Wit net. Skûmplestik?’
‘Skûmplestik?’ sei er. ‘'k Sil 't dy fertelle: Scooterfabryk! Dat 's noch wat oars as by jim. Skroefke draaie, de godgânske dei. Kinst dy net foarstelle wat wy dêr ha. Gek wurdst der, knettergek. De hiele dei skroefkes oandraaie, oere oan oere, en altyd itselde. Dat falt net ta!’
‘Nee,’ sei ik, ‘dat begryp ik skoan.’
‘In bûtensteander wit der neat fan,’ sei er, ‘scooters is 't alderslimste dêrst ta ferfalle kinst. Dan bisto noch bêst of. 'k Woe dat 'k it fabryk noait sjoen hie. Sil ik it dy krekt sizze: Ik stie noch leaver yn 't slyk. Ja, dat leaut in frjemd net, dy tinkt dat wy it op in prikje ha, mar sa is 't. Dêr kinst net by, hen.’
‘Ja,’ sei ik, ‘dat leau 'k fuort.’
‘Nee, do leaust it ek net.’
‘Nee,’ sei ik.
‘Mar 't is dochs sa, ik wie noch leaver by de domeinen.’
It wie in set stil. Doe sei er: ‘Witste, wy moasten it allegear langer frekke. Wat bedije wy ommers, in hongerleantsje! Wy binne net wiis om ús dêrfoar út te sloven. Gek binn' wy, allegear.’
‘Ja,’ sei ik, ‘gek, allegear.’
‘Do ek!’
‘Ja.’
‘En ik ek!’
Ik sei neat. De man hold ek op fan praten, hy seach
| |
| |
rjocht foar him út dêr't in pear froulju oan kuierjen kamen. Hy joech my in stomp mei de earmtakke.
‘Twa huorren,’ sei er heallûd.
‘Hoe wit jo dat?’ frege ik, want ik seach neat bysûnders.
‘Dat sjoch ik altyd fuort.’
De froulju rûnen ús foarby, se wienen hiel gewoan.
‘Ferdwaald, dames?’ sei de man gnyskjend.
‘Moai guod,’ sei er tsjin my. ‘Dy fierste, hast dy sjoen? Duvel, wat in wiif. Soest dêr wolris oer gear wolle?’
‘Ik bin troud!’
‘Ik ek. Wat tochtste! Fijne wyfkes, jong.’
‘Wêrom geane jo net út it fabryk wei?’ frege ik.
‘En dan? 'k Moat dochs fertsjinje!’
‘By de boer, bygelyks.’
‘By de boer, seit er. Binne der grutter rotsakken as boeren?’
‘Bûtendyk dan.’
‘En mei fiif jier ûngelokkich fan de rimmetyk. 'k Sil wol gek wêze.’
Ik die it swijen derta. Ynienen rôp er: ‘Hee, wachtsje even,’ en hy draafde in man op in fyts nei en sprong by him efterop.
Nuver, tocht ik, wat in nuvere man.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd