|
| |
| |
| |
Het is de groente die het hem doet
Ik lit myn kaart yn de klok ôfstimpelje en stap op de masine ta. Myn foargonger teart noch hurd wat doazen foar my yninoar om in begjin te meitsjen. Ik taast nei de knop.
‘Apart,’ ropt Durk, ‘de automatyske heakket, dat kring.’
It betsjut ekstra wurk, fjouwer kear op de knop drukke ynstee fan ien kear. Sybesma stiet by de etiketearmasine mei ien te praten. As dizze wikkels op binne, moatte der oare om.
‘Ek oare doazen?’ rop ik.
‘Kistkes, tocht ik, mar ik wit net, miskien ek wol oare doazen.’
Hopelik kistkes, oare doazen is ek goed, en nije wikkels lokkich. Ierdbeien op sop, swart etiket mei trije grouwe reade ierdbeien. Juster ha wy it de hiele dei draaid. De oaren steane by de klok te wachtsjen oant de wizer op de folle oere springt, stimpelje hastich en ferdwine. Altyd wer in beroerd momint. Acht oeren lang sille wy hjir stean mei in ûnderbrekking fan tweintich minuten foar kofje. Lykwols is it kofjeskoft te koart, en de massalens fan de kantine te ûngeskikt om jin ta rêst komme te litten. It hastige iten, de kopkes kofje dy't gau-gau gleonhyt trochspield wurde, en dan noch in sigaret. Ik sjoch as de dea tsjin de lange dei oan. En lykas wol faker begjin ik de tiid te ferdielen yn lytsere parten dy't ik oersjen kin. As de streep sinneljocht oan dy stile ta skood is, of, as ik dizze doazen op ha, dan sil ik op 'e klok sjen. Ik gean nei de steapel ta en begjin te tearen, mar ik kin sa min by de masine wei om't ik foar elke laach buskes drukke moat. In nije doas derfoar. Stimpel dertsjinoan. Drukke. Pfff. Stik buord- | |
| |
papier dertusken. Ho, de iene baan is noch net fol. Ja? Drukke. Buordpapier. Even wachtsje. Fol. Drukke. Pfff. En de lêste stomp fan fjouwerentweintich buskes. Buordpapier derop. Flappen ticht. Hy sakket op de bân. In lyts triuwke en hy gliidt op de oare bân. Fuort is er. Nije doas. Stimpelje. Drukke. Pfff. 24 buskes. Buordpapier. Drukke. Pfff, dogge de fentilen wer. Hurd in nije doas meitsje. Boaiem ticht. Noch ien? Nee, hy is wer fol. Drukke. Pfff. 24. Mar even wachtsje op de lêste. Ja. Sakje litte. In triuwke. Ho! der komt krekt in doas oan fan myn maat foar my. Foarby, en mines op de bân. Nije doas op de hâlder. Stimpelje. Drukke. Pfff. Tèk-tèk-tèk-tèk docht de robot. In searje buskes kletst út de etiketearmasine wei op de betonnen flier. Sybesma raamt in doas om se op te heinen en set de stream stop. It reade each fan de robot sjocht kâld. Wienen de etiketten der net goed om plakt, of sieten der dûken yn de buskes? No't ik even lins haw, begjin ik hurd wat doazen yn 't foar te meitsjen. Sybesma leit wilens op ien knibbel om de buskes byinoar te sykjen. Hy klaut de wikkels derôf. Guon buskes skine net beskeadige te wêzen, dy set er apart, om se der aanst wer tusken te triuwen. Hy sjocht nei it steapeltsje etiketten, ferskikt it justjes en ynspektearret de rûte fierder. Hy peutert in flardsje papier by de robot wei en blaast it goudbrûns fuort. Dan lûkt er de handle oer en de buskes rôlje wer.
Ynearsten haw ik wol oanslach, want de izeren oanfierbân dy't nei Sybesma ta giet, sit metersfier stiif fol. Ik eagje by de soldering lâns nei de bân. Hy makket in heakse bocht en rint dan lykwidich oan dy fan de mannen foar ús, dwars oer de breedte fan de hal nei de muorre, dêr't er troch in gat ferdwynt. It fabryk is sa grut. Oan de oare kant wurde de buskes tichtfelze. De buskes mei ynhâld komme oangliden en draaie stadichwei ûnder de felsmasine. By twaen tagelyk lit de masine lidsjes op 'e buskes falle
| |
| |
en parset se dan fêst, hermetysk. En it fabryk wit oeral ried op, want mochten de buskes net goed sletten wêze, de bân rint justjes fierder troch in platte bak mei wetter. De man dy't derby stiet, pakt de buskes dêr't buollen út opstige út it wetter en set se apart. Wat wit dy derfan dat wy in ûngemakje hienen, dat de buskes har no boppe ús hollen opsteapelje as wolken fan in driigjend needwaar? In lytse oerwinning like it niis doe't even de masine heakke, mar wie it net earder sa, dat de fout by de minske siet; hie it net west oft de robot mei syn keffend lûd Sybesma op in flater wiisde? De produksje wurdt der yn alle gefallen net minder troch. De bân sit stiiffol en ik arbeidzje dûbeld sa hurd. Dy oan de oare kant witte dat net, en hja kinne om ús ek net ho-hâlde. Ek by har glide de bannen, hja binne ek mar in ûnderdiel dat it timpo net beynfloedzje kin. En noch fierderop? Och, it hat gjin doel de bannen oan har oarsprongen ta te folgjen. Oan de iene kant, skean boppe ús, is de blikôfdieling, dêr't de buskes út tinne blinkende platen parse wurde, en dat de bare hel fan lawaai is. Oan de oare kant steane de reservoirs mei sprútsjes, spinaazje, woartels, ierdbeien, beantsjes, kersen, boerekoal, brune beane, dopearte. Dy reservoirs moatte leech, want de oanfier giet aldendei troch, en de minsken hawwe ferlet fan ús produkten. It hat likemin sin om de oare yngong fan it emplasemint te nimmen, dy mei de brede stoepe en de eken doarren. Dêre sitte bleke minsken efter tafels te arbeidzjen en rinne soms wat tryst nei it loket om immen te wurd te stean. In pear treppen op is it domein fan de bazen, de brains yn elegante pakken. Troch harren oan te klampen as hja soms troch de ôfdielingen flitterje, berikt men net folle. De masines, sizze hja, dy geane sa hurd. Produksjesifers, hen. Begripe jo? De masine, no. It fabryk. Netwier? Lakonyk. It fabryk. fabryk, that 's all. It fabryk - men wurdt der gek fan, sizze de bazen. Oanfier en útfier. Der
| |
| |
moatte nije, gruttere frachtauto's komme, want ús ingenieurs hawwe in masine ûntwurpen dy't mear kapasiteiten hat. Mar as dy masine net goed útfalt, kinne wy de oanfierde griente sa gau net ferwurkje, en wy kinne it mar oerdwaan oan konkurrinten of ferrotsje litte. Wat in ferlies! It fabryk, men wurdt der gek fan, seit de baas. Fabryk. Fabrikant. Fabrikaazje. Fabrisearje. Ik fabrisearje, do fabrisearrest, hy fabrisearret; wy, jimme, jo, hja fabrisearje. Ik fabrisearre, do fabrisearreste, hy fabrisearre; wy, jimme, jo, hja fabrisearren. Ik ha fabrisearre. Ik hie fabrisearje moatte sillen, soe ik? Ha wy fabrisearre? Ha ik fabrisearre? Ha ik? Fabrisearje hie ik moatten, en ik ha... Dan kriget er sykteferlof en der komt in plakferfanger. Ik moat der noch yngroeie, seit de nije, mar produksje, produsint, persint, presint: fabryk.
‘Wêrom brûkst de oare knop net!’ raast Sybesma.
‘Durk sei, dy woe net,’ rop ik werom.
Hy pakt in lege doas en komt by my.
‘Lit ris sjen.’
Ik set de nije doas foar en druk op de automatyske. De earste stjit is normaal, de twadde ek, mar de tredde lit fierstelang op him wachtsje. De fjouwer oanfierbanen reitsje fol. Pfffng, docht it ding mei in skriemerich lûd. De fjirde stomp bliuwt op healwei hingjen. Sybesma stoot nei de etiketear en set him stil. Alles sit fol. Ik druk op de ienlingknop om it doaske fol te krijen. Sybesma skeakelt wer yn.
‘Temin druk?’
‘Of smarre,’ antwurdet er.
‘Miskien lek?’
‘Helje De Groat oars even. Ommers sa'n gedonder sa. Ik sil hjir wol salang om tinke.’
Ik draaf de hal troch nei de wurkpleats ta.
‘De Groat hjir?’ raas ik tsjin de ploechbaas.
Hy gniist. ‘Is der wat?’ seit er bedaard.
| |
| |
‘Hy docht it net, temin druk, of hy moat smard wurde.’
‘Wol er hielendal net?’ freget er, en giet oerein.
‘De automatyske net, de oare wol.’
‘O.’ Hy giet wer sitten. ‘Ik sil De Groat wol even stjoere, hy is krekt nei it blik.’
‘Wat no,’ raast Geartsma as ik by him lâns rin.
‘Myn automatyske wol net. Dines wol?’
‘Ja, sjoch mar.’
Ik nim myn wurk wer oer.
‘Hy komt aanst, Jansma soe him stjoere. Jansma skynde der sels gjin nocht oan te hawwen om hjir even te kommen.’
‘Hen!’ Mei oplutsen wynbrauwen sjocht er my oan. ‘Jansma?’
It komt my yn 't sin dat er alris earder oer Jansma op 'e tekst west hat.
‘It is in grutte koalle, dy hele Jansma.’ Hy komt in stap neier. ‘Se hawwe him it fabryk útwâdzje sillen om't er foar alles te stom wie en oeral de boel bedoar. Mar ús maat hie in goed tsjil yn 'e kroade - hy hat in neef dêrboppe - en doe ha se him ploechbaas makke. Jansma? In koalle!’
Wy arbeidzje in skoft fierder. In jonge bringt in steapel buordpapier, ús ploechbaas sjout efter him oan. Sybesma freget him oer de nije etiketten, kin 'k begripe, mar safier skynt it noch net te wêzen. Even letter komt De Groat yn syn ivich-smoarge overal.
‘Probearje ris,’ seit er. Op 'e nij bliuwt er hingjen. De Groat fielt oan de buiskes dêr't de lucht troch streamt, syn fingers glide oer de ferskillende ûnderdielen.
‘Nochris probearje.’ Ik druk wer yn en it giet goed, en nochris, en wer ferrint it normaal. Sybesma set him wer yn 't wurk.
‘Sa,’ seit De Groat.
‘Siet der wat los? Lek?’ freegje ik.
| |
| |
‘It is wer klear,’ seit er, en set ôf. Nei alle gedachten wit er sels ek net wat der oan hapere, mar as hy even oan in apparaat omnifelet, is it altyd samar wer ynoarder. Hy skynt it yn 'e fingers te hawwen.
Geartsma jout in skreau nei Bouma, dy't op in kistke sit te skriuwen. Hy wiist op de pols. Bouma sjocht ek op syn klokje. Hy giet oerein, set de hannen oan de mûle en raast: ‘Kofje!’ It is noch mar amper tiid. Ik gean leaver even letter, dan is it twadde skoft safolleste koarter, mar Geartsma kin noait syn tiid ôfwachtsje. Hy is no al by it wurk weirûn sadat syn maat fanneed wol stopje moat. Sybesma skeakelt ek út. Ik set noch gau wat doazen ree, pak it trompke ûnder de masine wei en rin efter de oaren oan nei de klok. Wy wachtsje oant de wizer fersprongen is: it soe ivich skande wêze en sjit der in heale minút by-yn. Guon fan it blik komme de draaitrep del en stowe by ús lâns. Wy drave efter har oan, in stik bôle yn de fûst, de mûle fol. Krekt as de lêsten fan it blik yn de lift stappe, skoot de doar ticht. Te let. Wy bûge ôf en geane by de seis treppen op; tredde etaazje. De klompen út en de kantine yn. In lange rige stiet foar ús te wachtsjen. Wy klauwe in bontsje út de bûs en skowe stadich fierder. Dy fan it blik besette de earste tafels, dat wy moatte fierder de seal yn. Mei noch in pear dy't by ús arbeidzje, meitsje wy in tafel fol. Elkenien blaast yn 'e hite kofje en besiket oft er it daaie kin.
‘Ha jim ek heard dat Fan der Mear ophâlde wol?’
‘Fan der Mear fan Berltsum?’ freget Wytzes.
‘Dat koe wol. Dy't no yn de moarnstsjinst sit; mei dy swarte bril.’
‘Ja, dat is him. Mar nee dat, dêr wit ik neat fan. Tsjong, sil dy ophâlde.’
‘Dat sizze se.
‘Wat sil er dan?’
| |
| |
‘Ik wit net.’
‘Witte jo der ek fan, Bouma?’ freget Sybesma op de man ôf. De ploechbaas stoarret de reek dy't er útblaast nei. Hy seit neat.
‘Hy komt wer by it leanbedriuw, dêr hat er foartyd ek west,’ ropt Geartsma, dy't in pakje sigaretten helle hat.
‘Yn Berltsum?’
‘Ja.’
‘Tsjong noch ta, Bouma, sil er nei it leanbedriuw?’ freget Sybesma iiskâld, ‘wannear hâldt er op?’
‘Mei in wike of wat,’ antwurdet de ploechbaas, de skyn fan ûnwittendheid farre littend.
Elkenien swijt.
‘Wêrom?’
Stilte.
‘Hy seit, hy hat genôch fan dit goare fabryk, hy wol wer yn de frije natoer,’ ropt Geartsma.
Wy dûke allegear foaroer nei ús kofje. Allinne in jonge blast as Geartsma kin soks derút blaffe. Ik besykje de tinzen in oare kant út te stjoeren: ‘Hy sil wol mear fertsjinje kinne, tink.’
It liket in aardige reden, mar elk foar oar wit wol dat Fan der Mear, mei er simmers wat mear fertsjinje kinne, dochs, mei it wurkleas wêzen winters, trochinoar rekkene der finansjeel wierskynlik net op foarút gean sil. Mar hawar, dat hoecht net sein te wurden.
Bouma sjocht op: ‘Wa't it hjir net nei it sin hat, moat mar gean.’ Hy besiket it ûnferskillich te sizzen, mar der leit in ûndertoan fan spyt yn syn stim.
Sybesma giet oerein om syn en myn kopke jitris foldwaan te litten. De oaren dogge ek sa, elk om syn bar. Wy bliuwe mei ús fiven sitten en wikselje gjin wurd oant de oaren werom komme. In nije sigaret wurdt draaid en oanstutsen. Wy hawwe noch sân minuten, mar it mocht
| |
| |
om my wol tiid wêze. Noch swijt elkenien. Ik stoareagje nei de muorreskilderingen.
‘Dat moat dêr in grutte troep wêze mei al dy froulju.’
De Jong, in fatsoenlike kearel oars, begjint in skuin ferhaal om dochs wat te sizzen.
‘Ik haw it heard, en ik wol der fierder ek gjin praat fan ha, want it is my yn betrouwen sein troch ien, mar it moat dêr soms sa slim wêze op 'e weverij, dat se de masines stilsette moatte.’ Hy wachtet even om de spanning te ferheegjen. ‘Dan binne al dy fammen fuort; nei de húskes’
‘Pisje, fansels,’ konstatearret Sybesma kalmwei.
‘Jahaa,’ ropt De Jong mei in úthaal, ‘en gij geleuf da!’
‘Wat dan,’ sist Geartsma. Hy wipt mei de stoel.
‘Jahaa, wat dan!’
‘In smearlapperij, dêre,’ ornearret Wytzes, ‘der binne guon by! No!’
‘Ik trof dy geile kringen yn de trein,’ falt Bouma yn. ‘Ik skarrele wat troch de kûpee's en dêr kom ik by dy froulju telâne, mar se woenen my der net yn ha! Opsoademiterje jonge, oars sil 'k...’
‘Tiid!’ seit Sybesma skerp; giet oerein en fuort.
Bouma sjocht fergrimmend. ‘No ja, doe bin ik mar gau ôfset,’ besiket er noch, mar nimmen harket mear nei him.
Wy spatte yn de lift, sakje wei, en marsjeare nei de stimpelklok. In minút te let, dat is tastien. Ik mei der net oer, sa krekt op it nipperke. Altyd wer sit ik yn noed dat wy in kear te let wêze sille, of ik allinne, want ik bin gauris de lêste dy't stimpelet. Dat komt, ik haw der in hekel oan dat ik earmen en skonken tsjin my oan skeuken fiel, en dêrom hâld ik my trochstrings efterôf. It is net de koarting op it lean dat my skou makket, mar it idee dat ik de regel oertrêde hie, soe ûnferdraachlik wêze. En wat soenen de bazen sizze as hja op myn kaart myn sloffens ûntdieken!
‘Alles okee, draaie!’ ropt Sybesma.
| |
| |
No't de masines wer begjinne swijt elkenien. De earste doas gliidt op de bân, en dêrmei falle it lichem en de tinzen yn har gewoane tear. De iene doas nei de oare, doazen en gjin ein. Dêr griente, dan buskes, hjirre doazen en fierderop kratten, frachtauto's fol. En oare auto's tôgje al mar troch nij iten oan foar de fret-op dy't fabryk hyt. Wy binne de iensellige wêzens yn de terms fan it bist en dogge elk ús hantaast oan de stofwiksel. Soms tink ik, it is in spin, dy't midden yn syn webbe sit te wachtsjen. Dan wer mien ik dat it in inketfisk is, de earmen krôljend nei alle kanten, de bek yn it wiidst iepen. Hy sit yn in tsjustere herne, dêr't nimmen ferkeare wol, mar dêr't lykwols elkenien hinne lutsen wurdt troch de biologisearjende macht fan de eagen, oant men beknypt wurdt yn de útswarmjende tentakels. Hy slokt jin troch, hy sûcht alle krêften út jin wei, dat men willeas en ûntmanne yn syn yngewanten swevet as de eunuchen yn de binnensealen fan in eastersk foarst. En elk slachtoffer dat er ferwurket, makket him sterker oant er ienris alles oerwûn en by him ynlive hawwe sil.
As ik foaroerhingje om in buske, dat driget hingjen te bliuwen, in triuw te jaan, stompt de doaze tsjin myn ûnderliif oan. Ik stap fuort tebek. Alle kearen dat my dat oer komt, moat ik oan de pearing tinke. Hy stjit as in man. Mar ik bin ek in man. Hy stompt behearske, sûnder opteinens, lykas guon lytse krobben, dy't it dogge om't it no ienkear moat.
Geartsma stiet ien of oar ferske te balten, de wurden en de wize binne skraachwurk te ferstean. Bouma praat mei de sjef. Even letter komt er by ús mei de nije etiketten. Ik freegje him oer de doazen.
‘Nee,’ skodhollet er. ‘Der moat al in nij stimpel op. En de lêste doas mei dizze etiketten moat in stik karton by yn stutsen wurde. Ik sil it daalks bringe. Prate jo it even ôf
| |
| |
mei Geartsma? Ik wit net wa fan jimmes der it earst oan ta is en se moatte net trochinoar.’
Wy draaie fierder. It steapeltsje etiketten belunet no hurd. Bouma rikt my it stik buordpapier en it stimpel oan.
‘Myn lêste,’ ropt Geartsma as er in doasfol op de bân treaun hat. ‘Hoefier bisto?’
‘Noch net klear, moatst de nije even fêsthâlde.’
Hja sette de masine stil, in skoftsje letter draait Sybesma uzes ek út. Ik meitsje de lêste doas mei de hannen fol en triuw him op de bân, mei it blauwe stik buordpapier derby.
‘Geartsma! Ja mar, hear.’
Ik skuor fan de oertallige buskes de etiketten ôf en ferwikselje it stimpel. Sybesma hat de nije wikkels teplak. De masine begjint wer. De buskes passearje de robot en falle dan yn ien fan de fjouwer banen. Se rôlje op my oan. It binne moaie wite etiketten mei in sulveren rântsje. Ierdbeien op sop.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd