Daghregister. Deel 2. 1656-1658

September anno 1658

Sondagh, den eersten dito, fray, liefflijck weer en de wint als vooren. Is 't schip Henriette⁺ Louyse des avonts met een Z.Z.Oost-luchjen ten fine voorsz. t'zeyl gegaen. D'Almogende verleene deselve gelucq ende behouden reyse.

2 dito, idem, schoon weer. Is den Commandeur weder in 't landt geweest om te sien hoe 't de vrije luyden ende Compagnie's ministers al maeckten met den bouw, deselve oocq wat tot de nodige debvoiren animeerende, etc.

Tegen den avondt weder thuyscomende, was des Chainouquas capiteyn, genaemt Chaihantima, aen 't fort verschenen met 31 oud ende jonge koebeesten, die hem voor coper ende tabacq affgehandelt sijn, ende na gewoonte, neffens eenige vereeringe, wat goet tractement is aengedaen, sullende, na sijn seggen, morgen noch meer comen.

‘Maendagh, den 2en September, 1658^(a).

Nademael Chaihantima (soo hij seyt) uyt den name van sijn meester, den oppersten der Chainouquas, beneffens verscheyde van de principaelste der Caepmans ende Gorachouquas, wederom, gelijck voor dato meer gedaen hebben, seer instantelijcq versoecken dat men haer de persoonen Chamy, alias Jan Couw, ende Boubo, alias Symon (op 't Robben-eylandt bij Herry gebracht) wilde vandaer laten halen ende weder in liberteyt stellen ende hun overgeven, met belofte dat se (in plaetse van de conditien met de Caepmans wegen de leverantie van bestiael gemaeckt ende bij haer niet mogelijcq te voldoen) wilden maecken^1. nu en dan soo goede troppen aen te brengen dat het dien taxt verre soude comen te overtreffen, alsoo

+ 146

(a) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 370. K.A.

1. sorg.

[p. 364]

doch de Caepmans daerom qualijcq dorsten meer hieromtrent comen, ende als men haer de voorsz. persoonen wederom gaff, sijluyden haer over ons natie (nu dapper voor bevreest wesende) als dan te geruster souden cunnen stellen, 'twelcq de tolckinne Eva soowel als Doman confirmeerden, ende mede affirmeerden sijluyden daerdoor oocq te meer bestiael souden affbrengen ende te genegender tot ons worden, - Soo is (ingesien, dewijle men doch niet can aen 't rechte bescheyt comen dat voorsz. Chamy ende Boubo de jongenmoorders souden sijn, ende Chamy, off Jan Cou oocq⁺ geen ander quaet als, staende d' E. Heer Cunaeus aenwesen alhier, heeft gedaen als 't weghnemen van de 13 schapen) na verder deliberatien goetgevonden eerst Jan Cou alleen te laten herwaerts comen, omme te sien wat vrucht sulcx voor eerst sal baren, als sijnde op den andren de meeste suspitie van de moort voorsz., doch den prinsipaelsten (off daer men 't seeckerst van sustineert) wort weghgehouden ende sal apparent noyt uytgevonden noch voortgebracht worden. Ende aengaende Herry, roept elcq even seer dat men dootslaen soude, des oocq g'arresteert blijft denselven (altoos vooralsnoch) niet weder hier te laten halen.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden

Abraham Gabbema, secretaris.’

3 dito, de wint variabel, is de boot Schape-jacht na 't Robben-eylandt affgevaerdicht met navolgend brieff geschreven:

‘Aen Rijck Overhagen,

Hiernevens gaet per de opgeboeyde boot Schape-jacht weder voor drie maenden provisie, daeronder 60 lb. broot ende 60 lb. rijs voor Herry ende Boubo, neffens het supplement van U brandewijn voor dato te cort gehadt, oocq de twee versochte schoppen om schelpen van strandt op te hoopen ende telckens met de boot een ladinge herwaerts gesonden te worden, waertoe, beneffens drie Duytsen^1., een slaeff medevaert, doch altijt wederom comen sal^2., ten eynde alles te spoediger magh voortgaen.

Laet den Hottento Khamy, alias Jan Cou, mede hier comen, maer Herry ende Boubo daer blijven, doch Herry geen wercq opleggen anders als op den aenteelt ende opqueecq van de jonge schaepjes onder U opsicht, alsoo out^3. ende onmachtich is eenich wercq te doen, ende voor wien, als oocq voor Boubo, bovenstaende rijs ende broot voor 3 maenden wort gesonden, neffens 3 lb. tabacq om haer daermede,

+ 146v

1. Nederlanders.

2. doch altijt wederom comen sal, maar hy moet in elke geval weer terugkom.

3. Eerste aanduiding van Herry se leeftyd.

[p. 365]

beneffens 't gevogelte ende vis, daer genoegh vallende, te spijsen ende altemets te laten roocken, tot te meerder moetgevingh in 't oppassen van de schapen die jongen crijgen, daer Herry bysonder goede kennisse van heeft, oocq om de⁺ jonge rammetjes te snijden, etc., maer Boubo mach wel schelpen helpen aenbrengen.

Vergeet niet ons te laten weten hoeveel schapen, jongh ende oudt, datter jegenwoordich sijn ende hoeveel daeronder om, sonder versuym van den voor<t>teelt, aen de schepen te verstrecken, mitsgaders oocq hoe de conijnen ende dassen aengroeyen, ende offer van de claver, hoy, gras ende sporrysaet tot meerder voetsel van de schapen al wat opcompt, ende 't hartjen^1. oocq noch leeft ende geworpen heeft, etc.

Hiermede, etc.

In 't fort de Goede Hoope,

den 3 September, anno 1658.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man.’

Op dato sijn noch 6 beesten ende een schaep van Chaihantima gereuylt ende denselven met een vereeringe van wat coper, tabacq, cralen, een mes, broot ende brandewijn versien.

4 <dito> idem, fray, liefflijcq, stil weer als vooren. Is op dato navolgende resolutie genomen om redenen in deselve (hieronder g'insereert) na te lesen, namentlijcq:

‘Woonsdagh, den 4en September, 1658^(b).

Uyt 't jongste generale schrijven onser Heeren Meesters, gedateert 16 April passado^(c), onder andren vernemende dat Haer Ed. in 't Vaderlandt bericht sijn hier aen de Caep veele oliphantstanden souden te becomen wesen, ja selffs door particulieren oocq wel overgesonden sijn^(d), 'twelcq niet can geschieden off moeten door de vrije luyden aen 't scheepsvolcq vercocht ende alsoo overgebracht sal worden, als woonende^2. in 't landt ende derhalven hebbende daertoe de beste gelegentheyt, vermits oocq voor dato door ons aen haer de reuylinge derselver van de Hottentoos toegestaen is, onder conditie van die (voor wel 4 mael sooveel als sij se inreuylen) altemalen aen d' Ed. Compagnie te brengen, op hoope daerdoor aen te meer quantité te geraecken, ende wij evenwel siende dat in al de tijt geen 3 à 4 tanden ten hoogsten door deselve sijn aengebracht, ende daeromme dan oocq te meer gedacht wordende sulcq overbrengen door haer ofte 't scheepsvolcq, daer sij se aen vercoopen, nootsaeckelijck moet geschieden, - Soo is bij den Raedt goetgevonden haerluyden⁺ voorsz. reuylinge wederomme te inhibeeren ende ten dien fine 't onderstaende bij forme van placcaet te laten pronunchieren ende affigeeren, mitsgaders den fiscus

+ 147

1. Wisselvorm van hertjen - die ‘reebockjen’ van O. se brief van 30 Julie hiervóór.

(b) Ibid., pp. 371-372.

(c) Sien C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 1032-1040. K.A.

(d) Met betrekking tot hierdie punt lees die brief: ‘Nae wij bericht worden souden daer mede oliphants tanden vallen, ende hoewel de Compe. die niet in handen crijght, datse particulier nochtans wel weten over te senden ....’ Ibid., pp. 1039-1040.

2. nl. die ‘vrije luyden’.

+ 147v

[p. 366]

ende geweldiger last gegeven op alles naeuw regard te nemen ende tegen d' overtreders op 't rigoreuste, sonder eenige conniventie^1., te procedeeren, etc., tot mainctenue van 'tselve, luydende als te weten:

Den Commandeur ende Raadt van Compagnie's fortresse de Goede Hoope ende verderen omslagh aen Cabo de Boa Esperance, etc., doen te weten^(e):

Alsoo gepresumeert wort, dat de vrije luyden de oliphantstanden, renostershoorens ende struysveeren (hier weynich genoegh vallende ende dierhalven op hoope van aen grooter quantité te geraecken haer voor desen toegestaen te reuylen onder die conditie om deselve aen niemandt anders als d' E. Compagnie te leveren, voor wel 4 mael sooveel als se haer costen) evenwel onder den duym aen 't volcq van de aencomende schepen ende andre vercoopen ende achter de handt houden, - Soo is 't dat wij, tot voorcominge van sulcx, den vrije luyden bij desen alomme de reuylinge voorsz. wel expresselijck interdiceren ende verbieden, verstaende sooveel aengaet d' olyphantstanden, renosterhoorens, struysveeren ende wes meer d' E. Compagnie dienstich mochte sijn, directelijcq ofte indirectelijcq ende onder wat pretext het oocq mochte wesen, maer yts van dien t' haren huyse door de Hottentoos gebracht wordende, sullen gehouden wesen 'tselve na 't fort te stuyren om aldaer voor d' E. Compagnie bemachticht te worden, op pene van 20 realen van 8en soo dickwils ymandt hier tegen sal hebben gepexeert^2., t' appliceeren naer uso^3., doch wegen andre cleynigheden als schiltpadjens, struysendoppen, melcq ende diergelijcke, daeronder niet begreepen, soo lange het onse Heeren Meesters uyt 't Vaderlandt niet anders comen te ordonneren.

Is oock verstaen navolgende persoon, overmits sijn besondere kennisse van het thuynen, boomplanten, griffen^4. ende enten, etc., als voornamentlijcq ten aensien van sijne bysondere bethoonende naersticheyt ende vlijt tot allen 'tselve, te beneficeren met navolgende acte van verbeteringe, etc., te weten: Jan Bundervoet van Gendt,⁺ hier te lande gecomen met 't fluytschip de Meese, den 12en April 1658 voor soldaet à 9 gl. 's maents, welcke sedert alhier in Compagnie's thuynen gebruyct sijnde, bevonden is een man te wesen van seer goede kennisse ende naersticheyt, wort derhalven op sijn versoecq ende bysondere bequaemheyt ende wetenschap van 't hovenieren ende boomplanten, enten, etc., als ten aensien van sijn presterende debvoiren, bij desen gestelt tot meester-thuynknecht, ende vermits soo cleyne gagie is winnende voor soo swaren, moeyelijcken arbeyt, van heden aff toegeleyt een beloninge van 14 gl. maendelijcx om daervoor sijn lopend verbandt aen d' E. Compagnie te voldoen.

1. oogluiking, toegewendheid.

(e) Wat volg, is 'n plakkaat van dieselfde dag. Kaapse Plakkaatboek, I (1652-1707), pp. 38-39.

2. gesondig, oortree.

3. naer uso, soos gebruiklik is.

4. ent, met die boom as voorwerp. Enten kan die lootjie of die boom as voorwerp hê.

+ 148

[p. 367]

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden

Abraham Gabbema, secretaris.’

5 dito, 's morgens fray, liefflijcq weer. Waren twee van des sargeants slaven weghgeloopen ende 12 Compagnies', elcq met een kettingh aen de beenen ende een ijsere kneppel aen 't eynde hangende tot te meer belemmeringh vast, sijnde van de thuynslaven ende uyt des hoveniers huys weder uytgebroocken, namentlijcq 5 mannen ende 7 vrouwen, hebbende na 't schijnt d' ander twee mans niet tijts genoegh cunnen 'uytraecken.

Na welcke slaven ende slavinnen op alle oorden ende passagies volcq is uytgesonden, maer wierden desen dagh door den corporael, Jan van Bemmel, niet meer als twee mannen gevonden achter de Gevel-bergen^1., over de Leeuwe-clooff, tusschen twee clippen aen de zeecant, cunnende uyt die niet anders verstaen noch begrijpen ofte de rest was hier ende daer op veel plaetsen verspreyt; des oocq overal daer se behooren te passeren, soowel nacht- als daghwachten sijn uytgestelt tot in de Houtbay ende Bay-Fals incluys, mitsgaders oocq al heel na 't Lupaerts- ofte Overgeberghte^2. van Africa, om na de resteerende 7 vrouwen ende drie mans noch sooveel mogelijcq uyt te sien, met ordre van niet thuys te comen voor sijluyden telckens met⁺ versch volcq, na de gestelde ordre, sullen werden verlost^3., sijnde oocq last ende slooten na Compagnie's corenlandt gesonden om de slaven aldaer 's nachts aen den andren vast te sluyten ende wel te bewaren, alsmede in 't bos ende overal daer eenige van Compagnie's wegen te wercq sijn ende alle die hieromtrent sijn 's avonts binnen 't fort^4..

De vrije luyden, mede bangh wordende, versochten eenige van de hare^5. aen d' E. Compagnie wederom te brengen, dat hun toegestaen is, als oocq conform onse resolutie van den 28 Augusty verleden de rest te mogen in kettinghs houden, etc.

's Namiddaghs compt 't Schape-jachtjen wederom van 't Robben-eylandt vol schelpen tot een calcqoven ende onderstaende brieffken geschreven aen den Commandeur, etc., ende luydende als te weten:

‘Den 5en September is de boot weder affgevaerdicht met schelpen. Het rantsoen is mij wel behandigt, waervan UE.E. hooghlijcq ben danckende. Het reebockjen

1. Die naam reeds o.d. 27 Julie 1657.

2. Slaan dit alleen op die lae berge oorkant Tafelbaai, of ook op die Hottentots-Holland- en ander meer afgeleë berge?

+ 148v

3. afgelos.

4. Vul aan: vast te sluyten.

5. nl. van hulle slawe.

[p. 368]

heb ick doot gevonden. Aengaende de conijnen: den aenteelt is niet te verwachten als van het wit^1.; de laest gesonden graeuw heeft negen jongen gehadt maer sijn alle negen doot, ende nu weer acht, maer mede^2. doot; het swart conijn is te oudt; <ick> can de oude graeuw niet te sien comen; de with heeft weder 4 jongen, die thien dagen out sijn. De dassen daer UE.E. aff schrijfft, can niet meer te sien comen als somtijts 1 à 2 off drie ten hooghsten.

Het getal van schapen, soo jonge als oude, is vier hondert veertich, want sedert icq aen de Caep was, ben drie à 4 ende veertich jongen^3.. Hetselve maeckt het getal van vier hondert veertich.

Jegenwoordigh ben geen off weynich oude oyen, maer wel eenige die geen jongh op cunnen brengen.

⁺ UE.E. schrijfft van Herry de lammeren te laten lubben - <hij> seyt het sijn wercq niet en is anders als koebeesten^4. te lubben. Ende bij de schapen te gaen: is 's morgens de jongen vóór son met de swart^5. bij de schapen tot de sterre aen de heemel sijn. Herry is oocq verwondert dat het soo wel gedaen wort. De rijs UE.E. voor de Hottentoos sendt, sal haer deselve altemets^6. geven.

Hier neffens gaet Jan, de Hottentoo, door UE.E. ordre.

Actum op 't Robben-eylant, anno 1658, den 5 September.

(Was geteyckent:)

Rijck Overhagen.’

In den nacht quam den sargeant ende fiscael thuys, te paert uytgeweest hebbende tot heel achter de Lupaerts-bergen na 't Overgeberghte van Africa, daer wel veel spoor van voetgangers hadden vernomen, maer niet cunnen weten oft van Hottentoos off slaven was; doch welcke die wegh uyt sijn, sullen noyt meer te vinden wesen, als sijnde te wijt ende breeden vlacte daer se niet cunnen beset^7. worden, soo wel als achter 't Caepse geberghte, daer den corporael Jan van Bemmel heden twee slaven vandaen gebracht ende gevonden had.

Voorsz. sargeant ende fiscael wisten te seggen, dat bij duysenden herten, steenbocken ende elanden na^8. 't Overgeberghte voorsz. vernomen hadden, doch soo weynich met de paerden te onderlopen als een vogel die vlieght.

6 dito, 's morgens fray weer ende wint als vooren. Wierden van de soldaten (in ende om de clooff van de Leeuwenbergh verleden nacht de wacht gehadt) des sargeants eene slaeff ende eene slavin thuysgebracht, gevonden soo als se omtrent twee uyren na midnacht meenden vorder te gaen ende in de maenschijn van voorsz. soldaten vernomen wierden. Uyt welcke slaven mede niet anders costen begrijpen off

1. d.w.s. die wit konynooi.

2. ook.

3. ben drie à 4 ende veertich jongen. Dit moet beteken: het daar 43 à 44 lammers aangekom, maar die konstruksie van die sin is onduidelik: ben 43 à 44 jonge schapen (bij gekomen)?

+ 149

4. 'n koebeest kan dus 'n bulletjie wees!

5. die swart slaaf.

6. van tyd tot tyd.

7. gevang.

8. in die rigting van.

[p. 369]

de rest was al overal verspreyt; maer alsoo die gister gevonden sijn, oocq sulcx te verstaen gaven, wordt gedacht dat se met malcander soo versproocken^1. sijn. Ende daeromme op voorsz. plaetsen ende passagies te naeuwer ordre ende last van oppassen gegeven.

‘Vrijdagh, den 6en September, 1658^(f).

Bij den Commandeur ende onderstaende leden des Raedts van 't fort de Goede Hoope, conform de gelaten ordre van d' E. Heere Joan Cunaeus, Ordinaris Raedt van India ende Commandeur over de laest gepasseerde retourvloote, mitsgaders gewesen commissaris alhier, ende desselfs nader rescriptie van St.-Helena, gesundeert^2. hebbende den sargeant, Jan van Herwarden, oft sigh van de gast- ende tapneringe (hem door d' E. Heer Commissaris Rijckloff van Goens 's jaers te vooren toegestaen) soude willen laten diverteren ende in plaetse van dien verkiesen de qualité van vendrigh, beneffens het ordinaire tractement daertoe staende; ende bevonden wesende desselffs gemoet soo genereus te sijn, dat voorsz. honnorable qualité voor de gemelte tap- ende gastneringe geerne heeft willen prefereren, met presentatie van sigh in alle saecken met meerder, liever dan minder, lust ende ijver ten dienste van d' E. Compagnie als oyt te vooren tot erkenninge van danckbaerheyt te laten gebruycken, voornamentlijcq in den nootsaeckelijcken landtbouw, daertoe hij, beneffens veele andre saecke, goede bequaemheyt ende preuve, behoorlijcke, ja, extraordinaire debvoiren gethoont heeft, - Soo is, omme hem daerinne meer ende meer te animeren ende encouragieren, uyt crachte van d' instructie des E. Heer Commissaris Joan Cunaeus voormelt ende desselffs rescriptie voorsz., goetgevonden denselven voorhaelde qualité van vendrigh met 36 gl. 's maents van heden aff bij desen op te dragen, mits sigh dan als voorsz. sal hebben te onthouden van de gast- ende tapneringe als te vil^3. wesende voor een persoon van soodanige conditie, ende sonder dat daeromme nochtans oocq een ander sargeant, conform d' expresse ordre van d' E. Heer Cuneus voorsz., beneffens hem alhier plaets gegeven maer sulcx door hem alleen als hooft van de militie boven alle ander saecken sal moeten waergenomen worden. Hetwelcke aengenomen hebbende, is hem dierhalven over dito avancement navolgende acte verleendt, luydende als te weten:

Jan van Harwarden van Zevender, hier te lande gecomen per 't schip den Salmander, den 10 Augusty anno 1653, voor corporael à 14 gl., naderhandt door extraordinaire diensten ende gepresteerde debvoiren bij ons gevordert tot capiteyn des armes met 20, ende anno 1657 in Maert bij d' E. Heer Commissaris van Goens, uyt deselve consideratien, wijders g'advanceert tot sargeant met 32 gl. maendelijcx ende onder-coopmansrantsoen^4., etc., wort op sijn versoecq ende bequaemheyt, uyt⁺ crachte van de gelaten instructie des E. Heere Joan Cunaeus^(g), Ordinaris Raedt van India ende Commandeur over dese jaers gepasseerde retourvlote, mitsgaders hier

1. soo versproocken sijn, so afgespreek het.

(f) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 373-374. K.A.

2. gepeil, gepols. Eng. sounded.

3. laag vir sy stand, burgerlik. Uit Frans.

4. Die range was onderkoopman, koopman, opperkoopman.

+ 150

(g) Sien C. 700: Mem. en Instr., 1657-1685, pp. 27-41. K.A.

[p. 370]

geweest als Commissaris van dese Caepse residentie, ende desselffs nader ordre bij missive van den laesten April verleden per 't jacht Maria van St.-Helena bovendien aen ons gesonden^(h), ten insichte van desselffs vigilantie ende bequaemheyt tot veele saecken ende voornamentlijcq den lantbouw, etc., bij desen gebeneficeert met de honorable qualiteyt van vendrigh neffens een verbeteringh in gagie tot op 36 gl. maendelijcx, heden ingaende, mits achtervolgende Sijn E. ordre voorsz., na het nieuw driejarigh verbandt met d' E. Heere Commissaris van Goens aengegaen, noch drie jaren daerenboven verbonden sal blijven d' E. Compagnie alhier aen de Caep te dienen ende sigh, sijnde militaire chargie^1. als hooft van de aenwesende militie, etc., alhier, tot alle voorvallende gelegentheden daer hij door sijn meerder toe gecommandeert sal worden, ende principalijcq 't waernemen van Compagnie's lantbouw, te laten gebruycken, sonder dat nochtans daeromme benevens hem een ander sargeant sal gebruyct ofte alhier geplaest worden.

Is oocq goetgevonden, om de weghgelopen slaven te beter wederom te becomen, voor elcke slaeff die opgevonden ende thuysgebracht worden tot een vereeringe te betalen 6 ende yder vrouw 4 realen contant.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Abraham Gabbema, secretaris.’

's Avonts omtrent 9 uyren wierden van de uytgesette wacht 2 slavinnen aen 't fort gebracht, gevonden aen de zeecandt achter de Leeuwenclooff daer de vorige omtrent gecregen waren, waerop noch meer volcq, met deselve slavinnen om aenwijsingh te doen, uytgesonden wesende, noch 5 vrouwen ende 2 mans omtrent midnacht op voorsz. plaetse gevonden ende thuysgebracht wierden, manquerende nu noch maer een, namentlijcq den slechsten slaeff van allen, daer noch al met wachters op te passen gecontinueerdt wierd, boven die na den vrij houtsagersslaven van Compagnie's ende sijnendtwegen uyt sijn.

⁺ 7 dito, 's morgens droogh, windrigh (doch heel goet) weer van den Z.Z.Oosten, sijn de verhaelde weghlopers twee aen twee in de kettingh gecloncken ende de schaeckels der kettingen wat dicker gemaeckt als daer se nu aen vast waren, omdat se die hadden weten aen stucq te crijgen.

's Middaghs is 't Schape-jachjen weder na 't eylandt gesonden om een ladingh schelpen.

Ende quamen na den noen partije Hottentoos van Caepman ende Gorachouquas leger, medebrengende een os ende een schaep tot largeringe van Khamy, ofte Jan

(h) Hierdie brief is te vinde in C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 1062-1064. K.A.

1. amp, pos.

+ 150v

[p. 371]

Kou, ende 2 jonge bulletjes met 3 schapen voor de lossinge van Boubo, ofte Symon, met belofften sij versorgen ende haer best doen souden datter van de andre Hottentoos uyt 't landt groote quantité beestiael affgebracht wierde, biddende maer wij haer de voorsz. twee persoonen wilden largeren. Waerop haer Jan Kou (met 't vaertuygh als voorsz. vooraff ontboden) is los gelaten ende geseght dat voor sijn lossinge niets begeert wierde. Sijluyden echter aenhoudende om 't aenvaerden van voorsz. os ende schaep, wierden die aengenomen doch ten duyrsten met coper ende tabacq, etc., betaelt, mitsgaders rontsom met brandewijn ende broot soodanig getracteert dat se, den buyck ende 't hooft wel gevult, halff droncken ende wel vernoeght vertrocken.

Tusschenwijle oocq versocht hebbende gehadt^1. om de lossinge van den andren, namentlijcq Boubo, alias Symon, ende daertoe voorsz. twee jonge bulletjes ende 3 schapen hebbende gebracht, is hun g'antwoort, dat wij denselven, als 't vaertuygh wederom quam, eerst souden cunnen ontbieden ende ondertusschen sien offer wel soo groote quantité bestiael te coop soude affgebracht worden als sij nu voorgaven ende riepen, etc.; waerop deselve antwoorden dat sigh morgen dien dagh^2. de beginselen daervan al souden laten sien, etc.

Sondagh, den 8en, doncker, graeuw, doch continue^3. al goet weer ende 't luchjen variabel, brachten met^4. al de vrije luyden wel de helft van hare slaven ende slavinne wederom aen d' E. Compagnie omdat se niet derven wagen deselve alle langer te houden, vermits doch gesien wordt, dat se t' eenemael uytte natuyr tot weghlopen⁺ genegen sijn, hoe wel sijluyden bij de beste van allen oocq getracteert worden.

9 dito, goet weer en de wint variabel als vooren met een redelijcq regenvlaegh, waren des 's nachts de vrije-luydenvaertuygen, Peguyn ende Zeeleeuwtjen, aen 't hooft g'arriveert, sijnde gister morgen van 't Dassen-eylandt vertrocken, medebrengende 3230 lb. robbevleys ende 4 halff amen dito traen voor d' E. Compagnie, beneffens 3 à 4000 versse eyeren ende vis om voor haer selffs aen 't volcq van de schepen te vercopen.

Soo was oocq des morgens vroegh den noch manquerende slechten slaeff wederom gevonden, sulcx nu alle der Compagnie's slaven thuys sijn, excepto 7 stucx Angoolse, langh voor dato ende al in den eersten weghgelopen.

Ende wierd met den dagh een schip voor de wal vernomen dat voormiddaghs noch al tijdelijcq ter rheede quam, vervallen sijnde geweest voor de Saldanha-bay ende van daer sedert gistermorgen tot hier voor^5. de windt opgeseylt, sijnde 't fluytschip 't Hardt van de Camer Rotterdam, daerop schipper Harman Ruyter ende bouchouder Abraham Blom, 27 May in compagnie van de fluyt Goeree uytgelopen met 134 gegagieerde coppen, van welcke een overleden ende weynige maer wat aen 't scheurbuycq waren, hebbende geenige plaetsen aengeweest ende de liny fray spoe-

1. versocht hebbende gehad - ongewone konstruksie.

2. Gewoonlik: morgen den dag, reeds môre, môre nog.

3. aanhoudend, voortdurend.

4. Sic; met skyn oorbodig.

+ 151

5. In die teks staan: van.

[p. 372]

digh gecruyst, doch hier omtrent de Caep 8 à 10 dagen langh in stilte^1. gesuckelt.

Soo retourneert oocq 't Schape-jachtjen met een ladinge schelpen van 't Robbeneylandt.

Ende sijn vandage 13 jonge ende oude koebeesten voor coper, beneffens 31 stucx schapen meest voor coralen ende tabacq gereuylt, sullende na 't seggen van den tolcq Doman ende tolckinne Eva (twee harde partijen^2.) dagelijcx al meer aencomen.

10 dito, 's morgens doncker, graeuwe, coude lucht ende westelijcke coelte.

⁺ Volle maen, den 11 dito, fray, liefflijcq sonneschijn-weer, wierd des 's morgens vroegh een schip voor de bay gesien, 'twelcq ten negen uyren voir^3. de middagh met een westelijcq luchjen al ter rheede arriveerde, sijnde de fluyt Goeree, daerop schipper Cornelis Voncq ende bouchouder Hendricq Haeghdoorn, met bovengenoemde fluyt 't Hardt in compagnie den 27en May passado tegelijcq uytgeseylt voor de Camer Rotterdam met 160 gegagieerde coppen, waervan onderwegen twee gestorven ende de rest maer weynigh <met> scheurbuyck gequelt, oocq nergens aengeweest waren, maer hier omtrent 7 à 8 dagen van stilte gesuckelt.

's Middags sijn de twee vrije-luydenvaertuygen, Peguyn ende Zeeleeuwtjen, na 't Dassen-eylandt vertrocken, hebbende haer eyeren ende vis aen de luyden van de schepen bijna altemalen uytvercocht ende tot gelt gemaeckt.

Heden sijn oocq 6 oude ende jonge koebeesten voir^3. coper, ende 26 schapen meest voor cralen ende tabacq gereuylt.

12 dito, idem liefflijcq, claer weer ende continuatie van handel in bestiael bijna in qualiteyt ende quantiteyt als gister.

13 dito, 's morgens doncker weer met een N.N.Oost, dogh op den dagh een westelijcq luchjen met regen.

14 <dito> claer sonneschijn-weer ende zachte Z.Z.Ooste-coelte. Sijn heden weder 4 koebeesten ende 26 schapen ingereuylt, mitsgaders 't Schape-jacht 's namiddaghs na 't Robben-eylandt vertrocken om schelpen.

Sondagh, den 15 dito, 's morgens idem weer, en de windt wat stijver als gister van den Z.Z.Oosten, ende gereuylt 6 koebeesten ende 31 stucx schapen van Cochoquas volcq, welcke dagelijcx mede seer aenhouden ende versoecken om de lossinge van⁺ Boubo, alias Symon, van 't Robben-eylandt, vermits uyt haerluyder volcx geslacht gesprooten is.

Doch wegen Herry schudden sij 't hooft ende seggen dat die wel op 't eylandt al sijn leven blijven mach, als sijnde causa movens^4. van alle onlusten.

16 dito, liefflijcq, helder sonneschijn-weer ende variable luchjens. Sijnder drie schaepjens ingereuylt.

17 dito, idem, liefflijcq weer ende wint als gister. Sijn die van de fluytschepen Goeree ende 't Hardt met hun boots den heelen dagh meest besich geweest hare ver-

1. windstilte.

2. teenpartye, opponente. Vgl. noot 4, bls. 385.

+ 151v

3. H het hier 'n paar maal die verouderde oi vir oo. K het oo.

3. H het hier 'n paar maal die verouderde oi vir oo. K het oo.

+ 152

4. die aanleidende oorsaak.

[p. 373]

verssinge voor de reys aen boort te halen, mitsgaders g'intregeert de brieven ende pampieren gedirigeert aen d' E. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India⁽ⁱ⁾, ende volgens dien oocq gegeven hun affscheyt om, met den eersten goeden wint die Godt verleenen sal, haer reyse na Batavia voorts te vervolgen.

Verleden nacht sijn der eenige van de beste schapen uyt Compagnie's corenschuyr (3 uyren gaens van hier) gestoolen, alsoo van de wacht (die, na 't blijckt, niet wel gehouden is) 's morgens noch twee voor de deure, gebonden aen een gevlechte^1. cousebandt^2., gevonden sijn ende welcke dieverijen niet door Hottentoos gedaen sij, maer gehouden^3. wordt op eenige van de vrije luyden. Des ordre gestelt is tot ondersoecq, etc.

's Namiddaghs retourneert het Schape-jacht van 't Robben-eylandt met schulpen ende navolgend brieffken, geschreven aen den Commandeur, etc., luydende als te weten:

‘E. Heer,

Den 15 September de boot met schulpen affgevaerdicht. UE. gelieft mij wat oude boter te senden tot het lubben van omtrent 25 jonge rammen, die bevoorens^4. op haer behoorlijcke tijt niet gelubt en sijn. Daer sijn der twee à drie die met het slangesmout^5. gesmeert sijn ende daer in laten druppen, maer is te dun, loopt er haest weder uyt. Symon, de Hottentoo, is siecq, can naeulijcx meer schulpen dragen, wort daerbij oocq heel mager, derhalven UE.E. gelieffden twee swarten te senden. Soude dan de boot gaende cunnen houden, maer nu valt het te swaer,⁺ vermits moeten aen d' ander sijde van 't eylandt gehaelt worden.

Actum op 't Robben-eylandt, anno 1658, den 15 September.

(Was geteyckent:)

Rijck Overhagen.’

18 dito, idem, warm, aengenaem weer als de vorige dagen.

‘Woonsdagh, den 18en September, 1658^(j).

Gemerckt den veehandel, na 't largeren van den Hottento Khamy (alias Jan Kou) van 't Robben-eylandt redelijcq gewackert, fray aenhoudende ende, soo 't schijnt, oocq is veroorsaeckende een meerder genegentheyt deser lantsnatie tot ons, etc.; ende dat dagelijcx seer gesolliciteert ende aengehouden wordt, selffs van de Cochoquas (rechte Saldanhars) om de lossinge oocq van den anderen genaemt, in haer spraecke, Boubo ende bij d' onse Symon, uyt haer geslacht (soo sij seggen) affcomstich, neffens affirmatie, belovende genegen te wesen met aenbrengen van bestiael ons goet genoegen te doen ende in alle vertrouwtheyt voortaen te handelen ende

(i) Sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 829-832. K.A.

1. Vroeër ook swak vervoeg.

2. in die vorm van 'n gevlegte riempie.

3. houden op de vrije luyden, die vryburgers daarvan verdink.

4. tevore. Vgl. Eng. before.

5. slangvet, vroeër ook as salf gebruik.

+ 152v

(j) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 375-376. K.A.

[p. 374]

wandelen met meerder gerustheyt als oyt te vooren, mitsgaders overwogen het weynige nut dat men can hebben met het naeuwer ondersoecq na den jongenmoorder ende dat, wanneer daervan gesproocken wordt, 'tselve telckens een schricq onder dese volckeren is barende, met vreese dat wij altijt noch op ymandt van hare principaelste sijn loerende, daer ter contrarie een meerder vertrouwen onder haer over onse natie aengevoet, veel proffytabler^1. ende geruster voor d' E. Compagnie sij, omme mettertijt door vertrouwden ommegangh met deselve te beter cundigh te worden 'tgene tot dato noch verborgen ende niet openbaer geworden is; ende wijders oocq insiende het jegenwoordige pryckel door de sieckte van voorsz. Boubo, volgens het schrijven gister van 't Robben-eylandt gecomen, vermits denselven⁺ comende te sterven, dese natie haer wel mochte inbeelden hem eenigh leet door d' onse aengedaen ofte ter doot gebracht was, 'twelcke een vreempt nadencken ende wel een bysonder mistrouwen mochte veroorsaecken, dat voor alle saecken op 't hooghste dient geweert, - Soo is, na overlegh van alles, entlijcq geresolveert ende vastgestelt denselven hoe eer hoe liever van 't eylandt mede hier te halen ende aen sijne vrunden weder over te leveren, omme emmers alle mistrouwen te weeren ende voornamentlijck een goet gelooff over ons onder dese natie meer ende meer aen te voeden.

Maer aengaende Herry, is niemandt van alle dese lants natie^2. voorspreeckende anders als alleen sijn nichte, de tolckinne Eva, die in des Commandeurs huys woonende, als Hester over Mardaghay, haren oom^3., dapper aenhoudt, maer wordt haer wijsgemaect, dat hij selffs niet begeert hier te comen, maer genegen blijfft daer voortaen in gerustheyt sijn leven te verslijten, vermits hem doch al sijn lantsluyden hatigh sijn ende dootslaen willen, waeromme wij hem uyt medogentheyt voor sijn haters beschermende^4., aldaer plaets, eeten ende huysvestinge geven ende volgens dien oocq geresolveert sijn te laten ende noch wat te bewaren, etc.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden

Abraham Gabbema, secretaris.’

Welcke voorstaende resolutie door den tolcq Doman aen de gemelte Hottentoos gecommuniceert ende gedivulgeert sijnde, heeft sulcx een groote blijschap onder haer gebaert.

Den vendrigh en de fiscael, te nacht met eenigh volcq uytgeweest sijnde om te soecken waer de gestoolen schapen mochten schuylen, ende gecomen wesende ten

1. Gewoonlik met Germ. uitgang profijtelijk. Profijtabel nie in WNT nie.

+ 153

2. Vir deses lants natie.

3. Ester was eintlik die dogter van die oom van Mordegai. Kyk Ester II vs. 7.

4. !

[p. 375]

huyse van Vasagies geselschap, hadden aldaer, na veel omsnuffelens, tegen den dagh dicht bij haer huys in een viercandt gat bij een boom op haer landt gevonden twee⁺ extraordinaire schoone vette hamels noch in haer vel ende 't gewey^1. maer uytgeschudt, welcke schapen door de soldaten wierden thuysgedragen, beginnende al te ruycken, waeromme die voor de slaven noch maer costen veroirbaert^2. worden, ende sijluyden dierhalven meer gestoolen hadden als se uytten goede coste nuttigen.

Op welck voorval door den lantbode 't volcq van Vasagies geselschap sijn in 't fort ontboden om haer op dese saecken te verhooren, alsoo wegen haer quaet^3. een van deselve al ten deelen door de mandt gevallen was.

Dan die dan gecompareert, sijnde de persoonen Pieter Visagie ende Hendricq Jansz. Schaycq van Montfoort^(k), heeft den voornoemde Schaick datelijcq 't faict bekent, doch soude voorsz. Vasagie, noch niemandt van sijn andre maeckers, daeraen mede schuldigh sijn, maer eenen Willem Pieters van Nimmegen, vrij dienaer ende lantbouwer van den Commandeur op den Bosheuvel, 3 uyren gaens van hier, welcke gister avondt het derde schaep vandaer gehaelt ende thuysgebracht soude hebben. Des derwaerts den vendrigh ende fiscael, hoewel 't al omtrent 4 uyren in den namiddagh was, datelijcq wierden heen gesonden om denselven te halen, wesende vooreerst gemelte Schaick onder de poort^4. in hechtenis gestelt.

Tusschenwijle waren 't volcq, na de noch weghsijnde slaven nu 10 dagen langh uytgeweest, wederom gecomen sonder eenige opgevonden te hebben, maer overal veel renosters ende oliphanten met honderden bij den anderen, insgelijcx oocq veele elanden, harten ende steenbocken, etc., mitsgaders verscheyde paerden in 't wilt, daer de Hottentoos dagelijcx om worden aengesproocken ons te brengen, maer schijnen tot de vanghst van d' een noch d' ander gansch niet te bewegen te sijn, wat men haer voor 'tselve oocq belooft.

Omtrent midnacht quamen den vendrigh en de fiscael van den Bosheuvel met voorhaelden Willem Pieters van Nimmegen, welcke op de poort gedetineert wierd.

19 dito, liefflijcq, stil weer als vooren. Sijn de gevangen persoonen, Hendricq Jansz.⁺ Schaycq van Montfoort ende Willem Pietersz. van Nimmegen, elcq bysonder ende oocq samen verhoort, bekennende hare schapedieverij opentlijcq uyt, ende dat niemandt meer van haer doen geweten hadde, nochte oocq, sij selffs de schapen gehaelt ende gedoot hebbende, raedt wisten om die te koocken off braden, leggende noch een heel schaep in sijn ingewant^5. bij den Bosheuvel in de reuyghte verborgen, doot en vergaet ofte verstinckt.

Heden is 't Schape-jachtjen, van schelpen ontladen sijnde, weder affgevaerdicht ende met stijve Z.Z.Oostewindt, tegen den avondt opsteeckende, vertrocken na 't Robben-eylandt met navolgend brieffken geschreven, luydende als volght:

+ 153v

1. ingewande.

2. gebruik.

3. wegen haer quaet, met betrekking tot hulle slegte daad.

(k) Ou Nederlandse stad aan die Ysel, in die provinsie Utrecht.

4. Dit moet 'n vertrek in of by die poort van die fort gewees het.

+ 154

5. in sijn ingewant, sonder dat die ingewande uitgehaal is.

[p. 376]

‘Aen Rijk Overhagen;

Uyt U laeste brieffken verstaen hebbende de sieckten van den Hottento Boubo, ofte Symon, heeft ons sulcx, ende andre redenen meer ten dienste van d' E. Compagnie, doen moveeren jegenwoordich het Schape-jachtjen expres aff te senden om denselven hier te halen. Sult hem dan op den ontfangh deser aen den quartiermeester hebben over te leveren ende met eenen 't vaertuygh vol schulpen laden, sonder voirsz. Hottento daer nochtans aen te wercq te stellen, alsoo tot dat wercq een slaeff ende slavin (sijn vrouw) mede gaet ende oocq wederom comen sal, tot wij daerinne anders sullen dispooneren, alsoo tegen de naeste reys ymandt sal overcomen om te sien hoeveel 't getal van de beste halffslachte oyen aldaer wel is ende hoeveel gelubde rammen voor de schepen, etc. Cundt derhalven tusschenwijlen maken te weten hoe alles staet om behoorlijcke ende pertinente aenwijsingh te doen.

Soo Jaspar Jansz. Duyff genegen is eens hier te comen om met ons over saecken van vrijdom te spreecken, gelijcq hij heeft laten weten, cundt hem nu laten mede overvaren.

De booter tot 't snijden van de jonge rammetjes wordt U bij desen toegesonden.

In 't fort de Goede Hoope,

den 19en September 1658.

Hiermede, etc.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man.’

⁺ 20 dito, 's morgens stil weer met betrocken lucht. Is den Commandeur uytgeweest om te sien hoe 't met den lantbouw ende dependentien^1. stonde, item oocq om seecker ander nieuwe vrije luyden hare percken landt aen te wijsen ende te laten affmeten, comende tegen den avondt met een frayen regen (langh na verlanght) tehuys.

21 dito, 's morgens westelijcke windt ende regenvlagen. Sijn de meergenoemde schapedieven voor den Raedt, versterckt met de vrije borgerraden^(l)), wederom verhoort, welcke bij hare vorige bekentenisse bleven persisteren^(m).

's Avonts wederom heel helder ende droogh weer geworden sijnde, is 't Schapejachjen vol schelpen (tot een kalckoven) van 't Robben-eylandt geretourneert, medebrengende, conform de gegeven ordre, den Hottento Boubo, alias Symon, die seer blijdelijcq van sijn vrunden ontfangen wierd, ende welcke vrunden al twee fraye, jonge bulletjes met drie schapen op voorraet hadden voor sijn lossinge, die wel wierden aengenomen doch niet voor de lossinge, maer met coper, craelen ende tabacq betaelt, als voor desen met den andren geschiet was, 'twelcke bij de Hottentoos voor een bysondere courtoisye wierd aengenomen, belovende haer best te sullen doen, dat ons veel bestiael wierde aengebracht, wesende nu in alles vernoeght, alsoo

+ 154v

1. aanhangsels, verwante sake.

(l) In hierdie tyd het Steven Janssen en Hendrik Boom as burgerrade gedien; en as sodanig het hulle dan ook die stukke in verband met hierdie saak onderteken. Vgl. C.J. 2952: Confess. en Interrog., 1652-1673, no. 53. K.A.

(m) Sien hulle bekentenisse. Ibid.

[p. 377]

om Herry noyt spreecken wilde, als sijnde een persoon, die (soo sij seggen) haer noyt als quaet gedaen ende oorsaecq verweckt had tot alle geresen onlusten, mogende daeromme harend'halve wel op 't Robben-eylandt al sijn leven blijven, opdat hij niet weder ander tweespalt veroorsaeckten ende sijluyden daerdoor van hare frequentatie ende handelinge met ons versteecken bleven, willende oocq haer best doen om eenige jonge paerden^1. van de moer aff te halen ende ons te brengen, doch wegen de herten ofte oliphantstanden, daer wij soolang ende van den beginne aff haer al toe hadden aengemaent, wisten geen raedt, als de eerste te radt sijnde ende te wilt in 't lopen, ende d' ander te vervaerlijck om aen te doen, etc.

Soo is oocq den gesaghhebber over de wacht van Compagnie's corenschuyr ende bestiael⁽ⁿ⁾ desen avondt verhoort wegen de slordige wacht daer gehouden, omdat daerdoor de schapen gestolen waren, etc., ende, dewijl der wat nader te informeren viel,⁺ de sake den fiscael in handen gegeven omme daerinne te procederen als na behooren.

Sondagh, den 22 dito, 's morgens guyr, coudt, droogh, windrigh weer van den Z.Z.Oosten met betogen lucht, doch op den dagh claer, helder sonneschijn.

23 <dito>, warm, droogh weer met stilte. Waren heden door Gogosoas, ofte den dicken capiteyn van de Caepmans, jonghste zoon, Pieter Otegno, 3 schapen te reuylen gebracht ende <wij> bij den tolcq Doman, ofte Anthony, als oocq de tolckinne Eva gesolliciteert eens te mogen na haer vrunden reysen, versoeckende met eenen tot vereeringe van hunne tolcxdiensten wat cooper, ijser, coralen, tabacq, broot ende brandewijn, etc., om wat te hebben aen haer moeder ende vrunden ende alle de inwoonders daer sij, voornamentlijcq Eva, bij compt, te animeren tot wat overvloediger toevoer van bestiael, als oocq jonge paerden, oliphantstanden, cevet, amber, saetpareltjes^2. (haer monster van gewesen ende medegegeven), item oocq allerhande vellen van elanden, herten ende steenbocken, etc., tot 'twelcq sij belooffden haer debvoir soodanich te doen dat se hoopten wij daervan de vruchten haest sien souden. Des sij tegen den avondt met fraye Duytse woorden ende beleeffde minnen^3., als bethooninge van danckbaerheyt over de genoten vereeringe, etc., affscheyt nam ende buyten in den tolcq^4. Doman, ofte anders genaempt Anthonys, matten huysjen gecomen wesende, datelijcq weder de vellen aentrocq ende haer cleederen thuys sond om, wanneer se wederom bij den Commandeur's vrouw thuys quam, die weder aen te doen, met beloffte dat se echter tusschenwijle Godt de Heere (in voorsz. huys leeren kennen) niet vergeten, maer altijt om dencken ende voorts trachten wilde te leeren, etc.

24 dito, 's morgens warm, soel weer ende stilte als gister. Was de tolckinne Eva al vroegh wegh, hebbende laten weten, dat se hoopten volcq met veel beesten, wederom comende, mede te brengen, etc., sijnde den tolcq Doman, ofte Anthony, wat nagevolght met insgelijcke gegeven hoope.

1. Vermoedelik kwaggas.

(n) Ibid., no. 55 (1).

+ 155

2. ‘kleine ronde parel(s) van ca. 1 mm. doorsnede’ (Van Dale).

3. ‘minen’, gebare.

4. Vir des tolcqs.

[p. 378]

⁺ Ondertusschen den Commandeur uytgegaen wesende na de corenlanden etc., waren, eer hij 's avonts wederom thuysgecomen was, bij den ondercoopman Roeloff de Man 's namiddags 5 jonge koebeesten ende 15 schapen voor coper ende coralen aen 't fort van de Cochoquas gebracht, ingereuylt^1..

Ende is op dato een van den vrij houtsager^2., Leendert Cornelisz., vrije knechts overleden, sonder yets nagelaten te hebben als eenige oude schult, van sijn geslooten reecqueninge uyt Vaderlantse schult gesprooten.

25 dito, 's morgens doncker, betogen lucht ende de^3. wint redelijck stijff van den Noordt-Westen, waermede de vrije-luydenvaertuygen, Peguyn ende Zeeleeuw, van 't Dassen-eylandt retourneerden met 5 halff amen traen ende 3210 lb. gesouten robbevleys voor de slaven, beneffens wat vis ende eyeren om onder de borgers ende andre alhier te vercoopen, etc.

't Heeft desen dach fray, lustich geregent dat treffelijcq te pas comt op 't cooren ende ander vruchten, alsoo 't langh droogh weer geweest is, ende daerdoor al wat begond te verdorren.

Op dato sijn de vóór meer aengetogen schapedieven weder verhoort in presentie van de borgerraden als voorsz. ende noch meer sulcke gasten^4. openbaer geworden^(o).

Tegen den avondt is een jongh veulen dichtbij 't fort in de duynbosjes door een grooten, mageren lupaert besprongen ende vernielt, geen 4 treden van den vrij meulenaer, Wouter Corneliss.^(p), met sijn slaven ende slavinnen besich wesende aldaer eenich dun houdt te cappen, welckers eene slavin, 't jongh paertjen onder de claeuwen van voorhaelden lupaert siende, daernae toetradt ende met een bijl, in de handt hebbende, denselven soodanigh in den hals ende het hooft hieu, dat hij datelijcq daerbij bleeff dootleggen, doch was 't veulen al de keel aff gebeeten, 't bloet uytgesoogen⁺ ende t' eenemael van 't leven beroofft, waeraen d' E. Compagnie, vermits de nodicheyt van paerden alhier, wel hondert gulden schade heeft.

26 dito, fray, nat weer, doch de wint wat stijff van den Westen.

Tegen den avondt quam den tolcq Doman met de drie zoonen van Caepman's capiteyn, namentlijcq Oringhkimma, alias Schacher, den outsten, Khuma, alias Jan, den 2e, ende Pieter Otegno, den 3e, voor desen met Schaccher gesaiseert geweest ende dus langh door vreese wegh gebleven, maer nu siende de verlossingh van Khamy ende Boubo weder gerust ende in een goet vertrouwen aen 't fort verschenen met vier koebeesten ende 13 schapen, die haer voor coper ende cralen sijn affgehandelt, belovende meer te sullen brengen ende haer gelatende over ons nu heel gerust ende in beter vertrouwen te wesen als oyt te vooren, voornamentlijcq soo men Herry maer van de Caep aff ende op 't eylandt bleeff houden, etc.

+ 155v

1. Wat V.R. dus blykbaar tot nog toe self gedoen het - in elk geval aan die fort.

2. Vir des vrijhoutsagers.

3. Die kombinasie ende de word selde geskryf. Gewoonlik ende, ook wanneer en de bedoel word.

4. d.w.s. skaapdiewe.

(o) Vir besonderhede sien ibid., no. 54.

(p) d.i. Wouter Corneliss. Mostert.

+ 156

[p. 379]

Nieuwe maen, den 27 dito, 's morgens noch al regenachtich weer en de wint als vooren, doch liep 's namiddaghs Z.Z.Oost met stijve, drooge coelte.

Als wanneer oocq den Chaihantima, een van des Chainouquas capiteyns, (veelmael genoempt) 14 koebeesten ende 21 schapen aenbracht, denwelcken vermaent wordende om eenige jonge paerden ende herten, etc., door sijn volcq te laten vangen ende hier te brengen, op beloffte van groote vereeringen, etc., gaff tot antwoort, dat se al te hardt lopen costen ende de Hottentoos niet gewent waren sooveel moeyten ergens om te doen.

28 dito, noch al even harde, drooge Z.Z.Oostewinden. Ware te wenschen dat het Godt de Heere hadde gelieft wat langer te laten regenen.

Desen voormiddagh is meest deurgebracht met verhooren van de schapedieven ende bevonden de dienaers van de vrije timmerluyden, Pieter Cley ende Dircq Vreem, mede schuldigh te wesen, volgens vrijwillige bekentenisse voor den Raedt⁺ (versterct met de twee vrije Borgerraden) gedaen, sijnde genaempt Michiel Bartholomeus van Swol ende Dircq Corneliss. Jongen Noteboom van Bodegrave^1.(q).

Op dato sijn weder 10 koebeesten ende wel 70 stucx schapen ingereuylt van de Cochoquas, meest voor coralen ende tabacq, bij welcq volcq de tolckinne Eva, na 't schijnt, veel goet doet, ende soo gister van de Caepmans ende den tolcq Doman vernomen is, soude sij na verscheyde ander troppen voornemens wesen meer te reysen, die se belooft heeft altemalen te animeren met bestiael, etc., tot ons aff te comen sacken ende van der Hollanders goede natuyren te informeeren, sulcx wel mochte sij een beter instrument tot wat goets voor d' E. Compagnie wierd als haer oom Herry geweest is.

Heden is een bosschieter van 't schip Louyse, siecq hier aen landt verbleven, comen te overlijden, genaemt François Isaacxs. van Gent.

Sondagh, den 29en dito, continue harde, schrale Z.Z.Oostewinden, tot schade aen 't cooren ende ander vruchten.

's Namiddaghs sijn de vrije Zaldanha-vaerders met hun twee vaertuygen, Peguyn ende Zeeleeutjen, na de Saldanha-bay vertrocken om herder te vangen ende droogen, alsoo d' E. Compagnie van robbevleys voor de slaven nu wel voor 4 maenden genoegh versien is.

Ultimo dito, 's morgens helder, stil sonneschijn-weer. Ende sijn dese maendt 5 slaven ende een slavin overleden, gaende al meest over de manspersoonen, ende ontstaende, soo gemeendt wort, omdat het al oude, bejaerde luyden sijn, welcke tot dit coude climaet soowel niet cunnen gewennen als 't jonge volcq, die volgens ordre al na Batavia sijn gelargeert, sulcx d' E. Compagnie met de wederom gebrachte slaven ende slavinnen van sommige vrije luyden (uyt vreese van weghloopen) in alles op

+ 156v

1. Hierdie lang naam kom in die lys van vryburgers voor as Dirck Cornelisz. Jonge Noteboom. Vgl. Leibbrandt: Letters Despatched, III, 266. Hy was afkomstig van Bodegrave en het 14 April 1658 vry geword.

(q) Ibid., no. 55 (2). Bodegrave is 'n dorp in Suid-Holland.

[p. 380]

dato alhier noch maer versien is met 34 mans ende 49 vrouwen, samen 83 stucx,⁺ meest al oudt, sleght slagh, ende onder deselve wel omtrent 30 man siecq ende gebreeckelijcq daer sonderlijcke geen dienst affgetrocken wort ende maer tot belastinge gedijen, doch oocq haest tot ontlastinge uytsterven sullen.

‘Maendagh, den laesten September, 1658^(r).

Gesien dat, sedert de verckens altemalen aen de vrije luyden ende particulieren sijn uytgegeven ende vercocht om bij haer buyten Compagnie's costen aengefoct te worden ende seer hebben beginnen te vermenichvuldigen, mitsgaders oocq gemerct onmogelijcq te wesen alle deselve, jongh ende oudt, conform onse beraemde ordre van den 26en July passado met heckens om den hals te laten loopen, vermits tot schade al is gebleecken eenige daerdoor, tot verachteringe van den aenteelt, wederom sijn om den hals geraeckt^1., behalven dat sulcx den verckenhouders oocq groote moeyten is veroorsaeckende ende voornamentlijck geen cleyne oncosten in 't betalen van 't schutgelt, conform onse resolutie in dato voorsz. daerop gestelt;

Item oocq gesien dat het sommige te veel moeyten is, om, na d' ordre in dito resolutie vervaet, hare thuynen met goede, stercke, dicke paelen^2. te beheynen ende selffs hare verckens uyt hun eygen open thuynen niet hebbende cunnen houden, deselve daeromme, alsoocq om van die moeyten ontslagen te sijn, aen andre weder hebben vercocht, nadat se al vooren gepreveligeert sijn geweest de eerste ende beste uyt allen den hoop uyt te kiesen, ende welcke luyden noch wel stoutelijcq derven (tegen den Commandeur selffs) seggen, nu se haer verckens hebben vercocht, andre haer verckens in hun open thuynen ofte daer omtrent vindende, de beenen aen stucq ende doot willen slaen, tot hindernisse van soodanigen aenfocq die de Heeren onse Principalen, beneffens den corenbouw ende ander bestiael, ons succesive soo hoogh aenbeveelen, jae, wel meenen bij ons daerinne den rechten ijver ende beleyt tot dato noch niet en is aengewendt, etc., -

⁺ Soo is 't dat wij, om, conform d' expresse last onser Heeren Meesters voorsz., den voortgangh van dien emmers niet te stutten maer sooveel mogelijcq te doen toenemen, als oocq om de houders der verckens tot het aenhouden ende den soo hooghnodigen aenteelt te meer te animeren, contrarie onse resolutie voorsz. goetgevonden hebben deselve van voorsz. heckens ende schutgelt te ontlasten, ende oocq die thuynen hebben ende houden willen, om de verckens daeruyt te doen blijven, te gebieden dat se hare thuynen soo vast sullen hebben te ompaggeren ofte beheyningen^3. datter geen verckens mogelijcq sij deur te comen, ende waervan de schouw^4. sal staen aen de fiscus en de lantschout om te sien off de heyningen wel soo stercq ende dicht sullen wesen gemaeckt, die sigh dan sulcx te veel moeyten laet wesen, sullen moeten gedulden ende haer hebben te getroosten de schade welcke

+ 157

(r) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 377-378. K.A.

1. om den hals geraeckt, verongeluk.

2. K het hier heggens.

+ 157v

3. In die teks staan beheynigen.

4. besigtiging, inspeksie.

[p. 381]

sijluyden door eygen nalaticheyt daerbij sullen comen te lijden, vermits het niet mogelijcq is soo groote cudde verckens soo naeuw te bewaeren datter niet eenige ter sijden aff na de oopen thuynen soude cunnen comen te loopen, hoedanige, nochte oocq andre, verckens echter yemandt sigh sal vervorderen daeromme eenich 't minste leet te doen, op lijffstraffe ende verbeurte van hondert guldens voor yder vercken, 't sij groot off cleyn, dat dienthalven eenich leet gedaen ofte dootgeslagen sal bevonden worden, mits oocq de houders van verckens sullen gehouden wesen elcq voor sijne cudde, hoe cleyn die is, een slaeff off Duytse jongen te houden, ten eynde deselve in 't uyt- ende indrijven met alle mogelijcke vlijt van de open thuynen sooveel doenlijcq affgehouden worden ende oocq 's nachts niet comen uyt te breecken, sonder dat nochtans (sulcx niet willens geschiedende) echter evenwel niemandt sal vermogen eenige soodanige bij nacht uytgebroocken verckens, in open thuynen comende, 't minste leet te doen, maer die ophouden tot 's anderdaegs ende alsdan bij fiscael brengen om sigh op de saecq te informeeren ende daerinne te procederen als bevonden sal worden te behooren, alsoo verstaen wordt die geen schade lijden wil, sijn thuynen als voorsz. sal moeten dicht maecken, gelijcq d' E. Compagnie wel heeft moeten doen, mitsgaders oocq ydereen gewaerschout dat in dese gestelde ordre ende straffe 't minste en sal worden gesimmuleert^1., vermits wij sulcx ten dienste van d' E. Compagnie ende voor 't gemeene beste alhier op 't hooghste nodigh vinden te behooren.

Ende opdat sigh niemandt op oncunde hebbe te beroepen, soo is desen ter behoorlijcke⁺ <plaetse> allomme door 't landt gepubliceert ende g'affigeert.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven, mitsgaders extract hier uyt gepronunchieert ende g'affigeert den eersten October daeraenvolgende^(s).

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwerden

Abraham Gabbema, secretaris.

1. doen asof, veins. Hier so iets as: deur die vingers sien, ontsien.

+ 158

(s) Sien Kaapse Plakkaatboek, I (1652-1707), pp. 39-41.