Daghregister. Deel 2. 1656-1658

Augusty anno 1658

⁺ Adij, primo dito, 's morgens fray, liefflijcq, helder sonneschijn-weer ende stilte. Sijn des namiddaghs d' opperhooffden van de fluyt Nieupoort g'intregeert de brieven ende pampieren aen d' Ed. Heeren^4. Gouverneur-Generael ende d' E.E. Heeren Raden van India^(a), ende daermede gegeven haer affscheyt om met den eersten goeden windt uyt dese bay t' seyl te gaen ende hun reyse na Batavia te vervolgen, gelijcq ten dien eynde oocq twee uyren na midnacht, 't luchjen Zuyt-Zuyt-Oost wesende, sijn vertrocken ende de bay fray uyt in zee geraect. D' Almogende wil se vorder behouden reyse verleenen.

2 dito, 's morgens idem, liefflijcq weer ende 't luchjen Zuyt-oostelijcq.

Is den Chajnouquas capiteyn, Chaihantima (dickmael voornoempt) weder aen 't fort verschenen met 13 koeyen, die hem affgehandelt wierden. Ende gevraeght waerom niet, gelijcq in den eersten, met grooter partijen affquam, antwoorden dat d' inwoonders overal meest met coper vervult waren ende voortaen telckens niet meer aff te brengen stondt.

+ 138v

4. I.p.v. Heer.

(a) Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 821-824. K.A.

[p. 353]

Hem, gelijcq voor desen eenige andre oocq gedaen, verthoont sijnde monsters van al de sorteringe coralen, die van 't Gunese cargasoen bij 't pachuys noch overich leggen, wierden bij denselven (gelijcq de vorige) oocq niet g'acht, selffs de fine^1. noch 't alderminst, willende van de sleghte roode wel eenige hebben tot vereeringe, maer niet om yets weder voor te geven, sulcx dat coper 't beste is ende tabacq, brandewijn, broot off rijs tot toegift op de handelinge.

3 dito, 's morgens is denselven met eenige vereeringe van coper, cralen, tabacq, een staff ijser, broot ende brandewijn weder vertrocken, met belofte van haest weder met een cleyn partijtjen aff te comen.

De rogh met Nieupoort becomen, soowel als den taruw, in 't water geleght ende⁺ bevonden sijnde mede fray te spruyten, is ordre gestelt oocq altemalen te laten versayen ende volgens dien aen de vrije luyden mede omgedeelt, hopende Godt de Heere 'tselve beter sal laten voortcomen als 't vorige becomen zaetcooren, dat altemalen onbequaem om te versayen overgecomen ende verbroeyt was.

Heden middagh, 't luchjen Noordtwestelijcq sijnde, quamen daermede Compagnie's ende der vrijeluyden vaertuygen, Schapejacht ende Peguyn, aen 't hooft te arriveeren, 't eene met 3 schapen ende een ladinge schulpen voor d' E. Compagnie desen morgen van 't Robben-, ende 't ander met vogels, eyeren ende over de 1400 lb. gesouten robbevleys voor de slaven van 't Dassen-eylandt gistermorgen vertrocken.

Met welck voorsz. Compagnie's vaertuygh, ofte opgeboeyde boot Schape-jacht, 't onderstaende brieffken wierd gebracht, sijnde door die van 't Robben-eylandt geschreven, ende luydende als te weeten:

‘Aen den Commandeur, etc.

E.E. Heer,

Ul.^2. brieff mij ter handt gestelt, hebbe daeruyt verstaen hier schulpen aen strandt souden opgesocht worden, hetwelcq gedaen is, sooveel als Willem^(b) seyt hij voeren kan. Versoecke UE.E.^1. gelieft twee schoppen te senden om deselve van strandt op te scheppen. Terwijl ick aen de Caep ben geweest ende nu ben <hier> geweest, sijn sestien jonge lammeren gecomen, waervan eenige oyen sijn die haer jonge niet cunnen opbrengen. Verhoope UE.E. indachtig is, ick bij UE.E. sijnde, spracq van het weynich genot van onse brandewijn; waerop UE.E. tot antwoort gaff: als het brieffken hadde, soude dan het selvige cunnen crijgen; waernae ick gesocht hebbe, hetselve gevonde sijnde, late UE.E. het toecomen. Hiernevens gaen drie schapen,

1. Vermoedelik 'n term uit die handelstaal. Van Port. fino?

+ 139

2. Tot nog toe het Overhagen die afgekorte aanspraakvorm UE. (Uwe Edelheid) in sy briewe gebruik, Van Riebeeck Ul. (Uluyden). In hierdie brief begin O. met Ul. en gebruik verder UE.E. (wat Uwe Edelheden sou kan beteken). Sowel Ul. as UE.E. is blykbaar tot formules geworde afkortinge wat ook in die enkelvoud kan gebruik word. Met 'n getrouer teks kan Kloeke se ondersoek (vgl. Herkomst, ens., bls. 296 vlg.) verder voortgesit word.

(b) Willem Gerritsz., bevelvoerder van die Schapenjacht.

1. Vermoedelik 'n term uit die handelstaal. Van Port. fino?

[p. 354]

onbequaem tot den aenteelt. Soude UE.E. meer senden, maer sal deselve gaen laten tot datter schepen comen.

Actum op 't Robben-eylant, den 3 Augusty anno 1658.

(Was geteyckent:)

Rijck Overhagen.’

⁺ Sondagh, den 4en, 's morgens fray weer met betogen lucht ende noordlijcke windt. 5 <dito>, vuyl, nat weer ende windt Noordt-West.

‘Maendag, den 5en Augusty, 1658^(c).

Op dato ons met ernst aenwesende de vrije Saldanha-vaerders, gelijcq voor desen oocq meenichmael geschiet sij, om ten redelijcken prijse noch te coop te mogen hebben tot haren dienst ende gerieff de opgeboeyde boot Schape-jacht, vermits haer de Peguyn alleen te weynich ende cleyn valt, ende sijluyden dan fray souden gestelt wesen omme oocq de eylanden in de Saldanha-bay, soowel als 't Dasseneylandt, te bevaren ende d' E. Compagnie dan te meer van robbevleys voor de slaven cunnen versien, etc.;

'Twelcke bij den Raedt overleyt ende ingesien sijnde, dat voorsz. Schape-jachtjen daertoe expres was opgemaect, behalven noch een ander op stapel staende omme oocq, in plaetse van 't verongelucte Robbe-jacht, ofte een galjot, daermede de schapen over ende weder van 't Robben-eylandt te voeren;

Ende wijders oocq dat men 't dan, met een vaertuygh noch op stapel staende om 't Robben-eylandt te bevaren, vooreerst sal cunnen alleen affsien, om daerdoor ten minsten drie à vier man (op 't ander nodigh) mogen excuseren, dat gecalculeert is met 't vaertuyghsslijtagie ende risico, etc., wel eens sooveel soude costen als al 't robbevleys 'twelcq daermede jaerlijcx can aengehaelt worden, vermits het de gemelte vrije luyden d' E. Compagnie voor ½ stuyver 't lb. gesouten sijn leverende ende toebrengende;

Soo is eyntlijcq na rijpe deliberatie goetgevonden ende g'accordeert voorsz. Schapejachtjen (opgeboeyt van de tweede boot van 't Wapen van Hollandt, langh over steven 29 ende wijt schaers 7 voet) de gemelte vrije Saldanha-vaerders met seyl ende treyl, soo 't jegenwoordich is varende, over te doen tot drie hondert⁺ guldens eens, onder besprecq^1. ende conditie dat sijluyden dan sullen versorgen^2. d' E. Compagnie, geduyrich ende altijt wanneer se hier comen, behoorlijcq ende competent met robbevleys voor de slaven worden versien.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden

Abraham Gabbema, secretaris.’

+ 139v

(c) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 364. K.A.

+ 140

1. afspraak, ooreenkoms.

2. sorg (daarvoor).

[p. 355]

6 dito, 's morgens redelijcq goet weer ende 't luchjen variabel, waermede eenige van de vrije Saldanha-vaerders met verhaelde Schapejachjen, vernoempt Zeeleeuw, al derwaerts aen t'seyl gingen.

Ende quaem tegen den avondt een fluyt voor de bay die, vermits 't coeltjen na 't Z.Z.Oosten schoot, niet eer coste ter rheede comen als wat laet in den nanacht, sulcx den schipper, genaempt Pieter Jansz. Pietman, en de bouchouder Jacoma Borghgrave, des anderen daegs, den

7en, 's morgens tesamen aen landt comende, rapporteerden dat het was de fluyt Leerdam, met Nieupoort den 16 April verleden in compagnie uyt Texel geloopen met 172 gegagieerde coppen, waervan 3 overleden ende noch eenige aen 't scheurbuyck lagen, gingen ende stonden, waertoe ten eersten allerhande moes, aert-, ende thuynvruchten, neffens een koebeest ende schaep na boort geschickt wierd.

Waren seer spoedigh door de liny geraeckt, maer hadden tusschen d' eylanden van Martijn Vaas^(d) ende hier door stilte ende contrarie-windt wat gesuckelt ende geen schepen altoos vernomen, nochte oocq ergens aengeweest.

Soo wierd oocq 't zaetcooren uyt voorsz. fluyt datelijcq aen landt gehaelt om ten⁺ eersten noch in de grondt te werpen, waertoe 't landt al op voorraedt is ende wort claer gemaect, mitsgaders d' opperhooffden gelast tegen morgenavondt 60 man aen landt te senden om noch al meer landt van 't geboomte te laten ontruymen ende schoon te maecken, ten eynde de ploegh daerdeur sal cunnen gejaeght ende noch sooveel dit saysoen gesayt worden als emmers doenlijcq wesen sal.

's Avonts is 't ander vrijmansvaertuygh, de Peguyn, met een Z.Z.Oostewindt mede na 't Dassen-eylandt vertrocken om eyers, vogels, traen ende robbevleys te halen.

8 dito, fray weer ende 't luchjen Z.Zuyt-Oost.

9 dito, 's morgens ruygh weer met motregen ende stijve N.Westewinden, waermede omtrent midnacht aen 't hooft geretourneert was 't vrijmansvaertuygh, de Zeeleeuw, met vogels ende veel eyeren om onder den borgers ende aen de schepen tot bysonder goede versnaperingh te vercoopen, beneffens 6 halff amen traen ende 1400 lb. robbevleys gelevert aen d' E. Compagnie voor derselver slaven, sijnde den 6en verleden 's middaghs van hier vertrocken ende gisteravondt weder van 't Dasseneylandt herwaerts aen, sulcx haer last vandaer in drie etmael gehaelt ende seer spoedigh hier aengebracht hebben.

10 dito, idem, vuyl weer en de wint Noordtwestelijcq.

Sondagh, den 11 dito, weer ende windt als vooren. Insgelijcx ook den

12en.

Vollen maen, den 13 dito, nat weer ende wint als boven, was de Peguyn onverrichter reyse wederom gekeert, hebbende vermits dese westelijcke contrarie-windt verder als 't Robben-eylandt niet cunnen comen.

's Nachts sijn de Saldanha-vaerders met haer twee vaertuygen Peguyn ende Zeeleeuw⁺ tegelijcq weder na 't Dassen-eylandt vertrocken met een variabel luchjen.

(d) Die eilande van Martin Vaz, in die Suid-Atlantiese Oseaan.

+ 140v

+ 141

[p. 356]

14 dito, 's morgens fray sonneschijn-weer ende 't luchjen variabel.

15 ende 16 dito, idem, ende sijn heden d' opperhooffden van de fluyt Leerdam haer affscheyt gegeven, mitsgaders g'intregeert de brieven ende pampieren aen d' Ed. Heeren^1. Gouverneur-Generael ende d' E.E. Heeren Raden van India^(e), neffens ordre omme met den eersten goeden windt die Godt sal gelieven te verleenen, hunne vordere te doene reyse na Batavia te vervolgen.

17 dito, goet weer, doch de wint Noordt-West ende dierhalven contrarie voor de fluyt Leerdam om de bay uyt te seylen; des hij tusschenwijle noch een boot water liet halen.

Op dato sijn den vrij visser Maerten Jochumsz. alle beyde sijn slaven weghgelopen, daer Hottentoos ten eersten achter heen gesonden worden.

Sondag, den 18 dito, doncker, betogen, noordlijcke, coude lucht met dicke motregen op den dagh, als wanneer de wint oocq redelijcq stijff van den Noordt-Westen aencoelden.

19 ende 20 dito, idem, tot belet van voorsz. fluyt's vertrecq, ende quamen d' uytgesonden Hottentoos wederom met raport, dat sij de slaven bovengenoempt niet hadden cunnen weder opspeuren, noch vinden.

‘Dincxdagh, den 20en Augusty, 1658^(f).

Gemerct d' E. Compagnie jegenwoordigh versien is met een getal van over de 240 jongh ende oude koebeesten, daer onder gereeckent alle de ploegh- ende wagenossen, beneffens veele jonge aencomelingen, noch te cleyn om te arbeyden ofte voort te focken, echter boven deselve een redelijcq getal om te dienen tot ververssinge van Compagnie's aencomende schepen, indien niet in consideratie quam den vorderen nodigen aenteelt, vermits van d' inwoonders doch niet genoegh ende dat oocq maer slecht, out, uytgeslooft goet en can gehandelt worden;

⁺ Ende dat onse Heeren Majores ons per derselver successive brieven gansch serieus ende ernstich ordonneren ende bevelen omme, soowel als tot den landtbouw oocq alle mogelijcke middelen ende debvoiren aen te wenden tot den aenfocq van meergenoempt bestiael, als sijnde 'tselve noch vooreerst 't principael ooghwit ende intentie van d' E. Compagnie, ende volgens dien bij Haer Ed. verstaen wordende dat men de vrije luyden 't houden van bestiael sal open ende vrij laten, mits sij niets van d' inwoonders en sullen vermogen te handelen, - Soo is bij den Raedt, na overlegh van saecken, goetgevonden de gemelte vrije luyden met goet deel drachtige koeyen te versien, doch vooreerst maer alleen die haer op den lantbouw erneren ende plaets gemaeckt hebben deselve te cunnen houden ende bewaren, als sijnde haer de mest oocq hooch nodich op het landt ende moetende alleenlijcq heencomen ende leven van de vruchten, die Godt de Heere door sijnen zegen sal gelieven te verleenen, ende volgens dien d' andre vrije luyden, als: vissers, cleermaeckers,

1. Sic.

(e) Geen afskrifte van hierdie dokumente is in die Uitgaande Brieven in die Kaapse Argief te vind nie.

(f) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 365-367. K.A.

+ 141v

[p. 357]

meulenaers, wiltschutten, backers, timmerluyden, houtsagers, etc., die den dagelijcxsen penningh tot hun onderhoudt van den beginne aff genieten ende (soo gemerct wort) heel wel daerop te cunnen strecken, 't bestiael noch te onthouden ende verbij te gaen, ter tijt de lantbouwers ('t meeste aen gelegen ende 't bestiael meest nodigh ende noch al gebrecq hebbende) daervan competent ende behoorlijcq sullen wesen versien; volgens welcke dan verstaen is elcq huys van deselve lantbouwers, boven hare trecqbeesten die se jegenwoordich hebben, te versien voor eerst met noch ses goede, drachtige koeyen, ende dier haer vrouw ende kinderen bij hun hebben, met 12 stucx, om jonge beesten te mogen aenfocken ende haer oocq te beter op de melcq ende booter te erneren, daer se redelijcke proffijten van comen te trecken, sullende wij ons met 't overschot sien te behelpen tot ververssinge voor de schepen bovengemelt, soo verde het sal mogen strecken, ende uytten handel van d' inwoonders, daer noch bij te comen verhoopt ende verwacht wort.

Ende nademael d' E. Compagnie oocq versien is met over de 600 stucx schapen, welckers mest den lantbouwers mede alsoo nodich als van de koebeesten op haer landt is, mitsgaders oocq ingesien dat Compagnie's dienaers, als oppassers over deselve gestelt, op den aenteelt soo heel wel niet en letten als 't wel behoort, jae, sommige de slimmicheyt weten te plegen, dat se in 't velt oude schapen steelswijse cunnen slaen^1. ende met de jongen die geworpen worden haer getal (als den trop wat groot is) weten te stoppen^2. ende vol te houden, volgens exempelen voor dato meenichmael tot Compagnie's schade gebleecken, etc.,

Soo is oocq goetgevonden elcq huys van de lantbouwers, beneffens haer jegenwoordige⁺ schapen noch tot 50 stucx toe te doen, ende dat al te malen goede oyen ofte moerschapen, met die conditie dat elcq ten minsten een Hollantsen ram daer sal hebben bij te houden, om alsoo t' eenemael in Hollantsen aert te comen, alsoo aen 't halff slach rede bevonden wordt, dat se meerder jongen voort- ende opbrengen door de melcq die se meerder geven als de Caepse schapen. Ende dat al de rammen die de Caepse schapen werpen sullen, gesneden ende tot bequaem ouderdom gecomen wesende, aen d' E. Compagnie gelevert worden om te dienen tot te meer ververssinge van derselver passerende schepen, ende dat voor drie gulden yder, gelijcq haer de bovengemelte oyen sullen werden overgedaen, waerbij de lantbouwers dan in een goeden ploy^3. sullen gestelt wesen ende fraye gelegentheyt hebben om niet alleen behouden te blijven, maer oocq wel wat te cunnen prospereren, alsoo boven allen 'tselve uyt hare aentheelende thuynvruchten, eyeren, gansen, hoenders, eenden, calcoenen, etc. goede voordelen cunnen maecken.

Ende dewijle Wouter Cornelis Mostaert, vrij meulenaer al van voor dato, 7 stucx Hollantse schapen heeft gehadt, is (onaengesien^4. voorstaende exemptie) niet goetgevonden hem, schoon hij geen lantbouwer is, die aff te nemen, maer omdat <hij>

1. slag.

2. aan te vul.

+ 142

3. goeie toestand. Volgens Van Dale Suid-Nederlands.

4. ondanks.

[p. 358]

se nu heeft ende wel waerneempt, te laten behouden, mits geenige meer daertoe sal mogen copen, maer sigh met sijn eygen voor<t>teelt tevreden houden, ende beneffens alle andre hantwerckers (geen lantbouwers wesende) vorders mogen erneren met verckens aen te focken, dat de lantbouwers qualijcq cunnen doen omdat se deselve niet weten uyt het cooren te houden, als oocq met thuynvruchten, hoenders, gansen, eenden, calcoenen, eyeren, bijen, ende wes meer sij, selffs sullen cunnen ofte mogen goetvinden ende te raden worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden

Abraham Gabbema, secretaris.’

⁺ 21 dito, 's morgens helder, claer weer met een frisse Z.Z.Oostewindt, waermede de fluyt Leerdam al heel vroegh is t'seyl gegaen ende de bay uytgeraeckt. D' Almogende wil hem behouden op Batavia laten arriveeren.

Heden is den Commandeur weder d' eerste mael na sijn sieckte^(g) uytgeweest, hebbende de corenlanden ende -bouw overal wesen besichtigen ende op sommige saecken dienaengaende wat ordre gestelt, wijders oocq de vrije luyden allomme besocht ende aengesproocken, mitsgaders geseght dat elcq noch soo veel melckoeyen soude mogen haelen als in bovenstaende resolutie vervaet is, alsmede tegen morgen ende overmorgen sooveel wijngaerden^1. als elcq op 't landt ofte tegen sijn huysen genegen is te planten, doch wierden van sommige om haer ongelegentheyt^2. ende oncunde g'excuseert, ende andre maer een off twee aengenomen om tegen hunne huysen te planten, sijnde geenige van allen genegen daermede eenich landt te besetten; wes den Commandeur voornemens is door sijn particuliere vrije landtbouwers^3. ende slaven met dese affgaende maen (de rechte tijt wesende^(h)) een goet stucq van den Bosheuvel⁽ⁱ⁾ met jonge affsettsels^4. ende stecq^5. van wijngaert advantagieus te beplanten, om in den aenfocq emmers geen versuym te laten comen maer die sooveel doenlijcq te vorderen, 'twelcq de vrije luyden mede wel eenighsints soude cunnen doen, alsoo haer saetcooren doch altemaelen in de grondt is ende daertoe nu wel tijt soude overschieten, maer willen liever haer nieuw landt (tegenwoordigh dagelijcx noch omploegende) braeck laten leggen om tegen 't aenstaende saysoen met coren te besayen, dat mede goet is, als oocq dat sij haer jegenwoordigh besigh houden met bouwen hunner huysen, schuyren ende corenbergen^6., etc.

+ 142v

(g) Uit die Daghregister wil dit voorkom of Van Riebeeck uitstekende gesondheid geniet het. Slegs op hierdie datum en op 19 Oktober 1661 word vermeld dat hy siek was. Dit is interessant om daarop te let dat by albei hierdie geleenthede vir 'n paar weke lank geen Raadsvergaderings plaasgevind het nie. Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 364-365 en 662-663. K.A.

1. d.w.s. wingerdstokke.

2. d.w.s. dat hulle daar nie op ingerig was nie.

3. vryburgers in diens van die Kommandeur.

(h) Tot vandag toe is daar in Suid-Afrika baie mense wat glo dat wingerd by voorkeur met die afnemende maan geplant moet word.

(i) Die Kommandeur se plaas by Bosheuvel - tans bekend as Bishopscourt - sou spoedig een van die pronkplase van die tyd word.

4. gewortelde ranke, vgl. o.d. 26 Aug. hierna.

5. steggies.

6. miedens.

[p. 359]

22 dito, idem, moy weer. Sijn die aen d' oversijden van de reviere Liesbeecq, op Groenevelt ende daeromtrent woonen, naementlijcq Harmans, Brinckmans, ende Vasagies compagniën aengeseght, dewijle sijluyden door d' E. Compagnie nu soo treffelijcq in de beesten sijn geset, soo tot haer ploegen als melcq ende booter, etc.,⁺ dat sij nu nootsakelijck bij beurten ymandt van de hare (Duytsen ende eygenaers wesende) alle dagen met goet schietgeweer op haer bestiael sullen hebben te passen ende de wacht houden, omdat sijluyden aldaer soo wel voor de Hottentoos niet bewaect leggen als die aen dees sijde der gemelte reviere woonen, ende volgens dien haer deselve, gelijcq voor dato dickmael geschiet is, niet weder ontvoert worden, als vallende het d' E. Compagnie anders te beswaerlijcq, ende oocq niet wel doenlijcq nochte bij te brengen, haer telckens weder met andre trecq- ende melckbeesten (soo op 't credit aen) te versien, etc., omdat tot besnijdinge^1. ende schaersheyt in de nodige ververssinge van Compagnie's schepen van de inwoonders na genoegen niet can gehandelt worden, vermits deselve oocq maer oudt, onnut, uytgesloofft goet aenbrengen, sulcx dat elcq wat beter op den hooghnodigen aenteelt sal moeten letten. Ende opdat bovenstaende bevel, wegen de wacht over de beesten, te beter soude in achtinge genomen worden, sijn de verhaelde vrije luyden geseght, soo men haer nalatich bevindt, hun 't gemelte bestiael van d' E. Compagnie weder sal affgehaelt worden, ende waerop alle dagen visite sal geschieden, als oocq om te weten hoe 't met den aenteelt vordert, etc.

Tegen den avondt compt hier, Gode loff, wel ter rheede 't schip Henriette Louyse, daerop schipper Gerrit Jansz. ende onder-coopman Mathijs Okerman, 5 May passado van de Camer Zeelandt uytgelopen met 252 gagiewinners, waervan op reyse 3 sijn overleden ende noch maer 2 à drie sieckelijcq, doch was 't scheurbuyck al wat onder al 't volcq, waertoe derhalven ten eersten een koebeest ende allerhande moescruyden uytte thuynen na gewoonte wierd aen boort geschickt, hebbende onder de liny over de maendt gesuckelt, mochte anders al vroeger hier aengeweest hebben.

23 ende 24 dito, fray weer ende variable luchjens als vooren. Wierden dagelijcx soo wat schapen ende calffjens aengebracht door de Caepmans ende Gorachouquas ende gereuylt voor seeckere soort van rode coraeltjes, gevonden onder die van 't⁺ overgeschooten Gunese cargasoen, daer se redelijcq graegh na schijnen ende meer als na coper taelen^2., doch off 'tselve sal duyr hebben, leert den tijt ende ware te wenschen, vermits yder schaep off calff, tegen die coralen gereuylt, geen stuyver 't stucq comen te costen.

Sondagh, den 25 dito, idem, fray, warm, liefflijcq weer.

26 dito, betogen lucht met westelijcke windt ende mist. Heeft den Commandeur Riebeecq wel 1200 gewortelde rancken ende ongewortelde stecken van gesnoeyde wijngaerden op den Bosheuvel, omtrent drie uyren van 't fort, door sijn particuliere

+ 143

1. inkorting, besnoeiing.

+ 143v

2. vra, verlang.

[p. 360]

landtbouwers ende slaven doen planten, mitsgaders oocq eenige aen de vrije luyden (sooveel sij hebben begeert) omgedeelt, blijvende de moerwijngaerden^1. in Compagnie's thuynen staen, welcke eenige verleden^2. ende nu apparendt meest alle desen jare al sullen vrucht dragen, mitsgaders tegen 't aenstaende, weder goet deel van aff- ende voortgeset cunnen worden, als oocq van die den Commandeur heden voor sijn particulier, als voorhaelt, op advantagieuse plaetsen heeft laten planten ende steecken.

Ten dien fine dan selffs oocq uyt wesende, als mede omme empassandt na gewoonte de vrije luyden allomme te besoecken, als moetende die ende Compagnie's bouwerij (na sijn landt gaende) passeren, ende 't oogh soo wel over haer als Compagnie's lantbouw laten gaen, mitsgaders elcq tot sijn debvoir te vermanen ende animeren, wordt hem aengedient datter 14 slaven ende slavinnen van de vrije houtsagers den verleden nacht waren weghgeloopen, item oocq een van den Commandeur selffs, die, beneffens 2 van de voorsz. houtsagers slavinnen, noch waren achterhaelt. Des deselve houtsagers met eenige soldaten wierden g'accomodeert om te helpen najagen ende opsoecken,⁺ sijnde dogh geen Hottentoos soo na bij der handt om die 'tselve tijdelijcq^3. genoech te cunnen aendienen, boven dat den tolcq Doman als een stucq schelms^4. d' E. Compagnie, in alles wat hij can, maer soeckt te contramaineren, ende noch wel driemael soo argh ende schadelijcq voor d' E. Compagnie valt als Herry oyt sijn leeffdage geweest sij, volgens de blijcken dagelijcx daervan openbaar wordende ende de getuygenisse van de tolckinne Eva, rondtuyt verclarende dat hij den principaelsten contramaineur van d' E. Compagnie is ende haer voor een soubaster^5. ofte flickfloyster uytschelt, mitsgaders onder haer landtsluyden seer odieus maeckt, als divulgeerende dat se meer ten voordele van de Duytse als de Hottentoos spreeckt, ende seggende als se compt om yts te vertolcken: ‘Siet, daer compt de Hollanders voorspraeck weder aen. Sij sal haer eygen lantsluyden wat praetjes ende leugens comen wijsmaecken, mitsgaders ten lesten altemalen noch verraden’ - ende wes weer tot odieusheyt dienen mach, soodat wel te wenschen ware desen guyt noyt van de Caep geweest ende op 't Robben-eylandt met fatsoen ende sonder commotie coste gecregen worden.

's Namiddaghs quamen de vrije-luydenvaertuygen^6., Peguyn ende Zeeleeuw, van 't Dassen-eylandt heden morgen vertrocken, aen 't hooft te arriveeren met drie halff amen traen ende 3500 lb. ingesouten robbevleys, neffens partije eyeren ende vis, etc.

27 dito, 's morgens doncker, betogen lucht.

28 dito, wat claerder weer. Waren twee slavinnen wederom gevonden, welcke wesen^7., dat haer mans voornemens waren geweest de gemelte vrije houtsagers des

1. die wingerde (of wingerdstokke) waaruit die steggies verkry word.

2. Verstaan: verleden jaer.

+ 144

3. tydig, betyds.

4. stuk voor die genitief van 'n skeldnaam was in 17de eeus Ndl. baie gewoon: stuk diefs, stuk boefs, ens. Vgl. WNT XVI, 329.

5. Afl. van soubat, met verklaring van betekenis.

6. de (i.p.v. der) vrije luyden kan hier ook as genitief opgevat word, soos de Hollanders voorspraeck enige reëls hoërop. Dan hoef vrije-luydenvaertuygen nie as samestelling opgevat te word nie.

7. met gebare gewys (omdat hulle nog geen Nederlands kon praat nie).

[p. 361]

's nachts in den slaep den hals aff te snijden, indien sij hadden cunnen bij^1. messen comen.

Den vrij borger Harman Remajenne quam oocq met 2 slaven die hem heden ontlopen waren, versoeckende een kettingh om deselve daerin te clincken, dat hem is toegestaen. Voorsz. wedergecregen slavinne^2. was bij den Commandeur's lantbouwers boven van den Bosheuvel (daer se besich waren met ploegen ende 't gesicht over al⁺ de vlacten hebbende) gesien ende door haer nagevolght, uyt de ruyghte gehaelt, op welcq spoor ende 't wijsen van die vrouw de rest voorts nagejaeght ende gesocht worden.

Gelijcq oocq twee slaven van d' E. Compagnie den baeshovenier^3. verleden nacht ontlopen ende uytgebroocken, vandaer se, binnenshuys doch buyten 't fort staende, affgeslooten waren. Lieten derhalven wederom door de tolckinne Eva ende Doman twee van Caepman's volcq (aen 't fort wesende) dit weghlopen der slaven aenseggen ende dat sij haer volcq souden sulcx bekent maecken ende vrij waerschouwen, dat se deselve^4. (nu al omtrent 30 stercq ende wegh wesende) sochten ten eersten wederom te crijgen om door ons in kettinghs gecloncken te worden, off dat se haer wel haest eens mochten selffs op den hals vallen ende haer bestiael, geweer ende alles affnemen, als wanneer, gewapendt sijnde, door haer niet souden cunnen meer overmandt, maer van deselve meer ende meer geplaeght ende alle overlast met roven ende moorden aengedaen worden, mitsgaders in gevolge mettertijt voortteelende, als hebbende wel een derde van hare vrouwen mede, wel heel meester van alle de Hottentoos worden, die doch maer cleyne matte-huysjes hebben ende volgens dien soo defenciff niet sijn als de Hollanders, maer lichtelijck te overrompelen sijn - ende wes meer tot aenmaninge om te helpen opsoecken strecken mochte.

‘Woonsdagh, den 28en Augusty, 1658^(j).

Siende ende dagelijcx meer ende meer merckende aen de levendige exempelen dat de Gunese slaven soowel als de Angoolse tot het weghlopen even seer genatureert^5. ende genegen sijn, bysonderlijck nu dat se oocq selffs de vrije houtsagers, Leendert Cornelisz van Zevenhuysen ende Pieter Pouwelsz Cley (bij welcke sij soo wel, jae beter, als bij yemandt van al de vrije luyden getracteert worden) gister⁺ nacht tot 14 stucx sijn ontlopen, item mede noch twee van den vrij borger Harman Remajenne die hij gister wederom gecregen ende heden in de kettingh laten klincken heeft, behalven 2 ditos van den vrij visser Marten Jochumsz., den 17en verleden quijt geraect ende noch niet wedergecregen, mitsgaders desen gepasseerden nacht selffs van d' E. Compagnie buyten 't fort uit het steene huys van den hovenier (daer se in affgeslooten leggen) uytgebroocken, sijnde te samen met de 7 stucx voor dato d' E.

1. Ons sou sê: aan.

2. H en Brill het hier slavinnen.

+ 144v

3. Hendrik Boom. Sy huis het buitekant die fort gestaan. (Op kaart teenoor bls. 27 in Dl. I met M aangedui).

4. nl. die weggelope slawe.

(j) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 368-369. K.A.

5. van nature aangelê.

+ 145

[p. 362]

Compagnie^1., ende andre vrije luyden^1. 3 stucx, ontlopen, al 28 stucx slaven ende slavinnen, dat een stercq tropjen begindt te worden ende te duchten is haer ergens onthouden daer se hun weten te vergaderen, ende apparent wel altemalen van bekent sijnde^2., haren loop na toe sullen nemen ende soecken stercq te maecken, van welcq volcq (slimmer, stouter, veel dapperder ende courageuser als dese Hottentoos wesende) d' E. Compagnie, mettertijt door voor<t>teelinge aenwassende, wel vrij ander overlast als van dese lants natie mochte te vreesen hebben, bij sooverre daerinne niet tijdelijcq werde voorsien, - Soo is, gemerct de Hottentoos (soo se haer altoos houden ende voorgeven) doch schroomachtich voor de slaven sijn ende haer niet wel derven aendoen^3., na overlegh van saecken, tot voorcominge van 't vorder weghlopen ende Compagnie's daerdoor lijdende groot schade, als alle andre gevreest wordende onheylen meer, goetgevonden door den smith, hoe eer hoe liever ende voor alle ander wercq, ten eersten kettinghs genoegh te laten maecken omme alle der Compagnie's slaven (manspersoonen wesende) daerin te clincken (behalven eenige heele oude, sieckelijcke mannen, ende vrouwen ofte slavinnen ende cleyne jongens) ende sulcx oocq den vrije luyden alomme mede toe te staen die het versoecken, ten eynde ons, noch haer, geen meer en comen te ontlopen;

Item oocq dat men met cloecke lopers^4. ende soldaten alle debvoiren sal aenwenden om altoos, ten minsten die laest weghgelopen sijn, mogelijcq wesende, noch wederom te becomen.

Aldus gedaen, etc.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Jan van Harwarden ende

Abraham Gabbema, secretaris.’

⁺ Achtervolgens bovenstaende besluyt sijn de vrije luyden alomme de wete van ons consent om haer slaven in de kettingh te mogen clincken gedaen.

29 dito, heel moy, liefflijcq weer ende 't luchjen westelijcq. Sijn tegen den avondt des Compagnie's twee weghgelopen slaven wederom gecregen, doch van de vrije houtsagers, heden aen 't fort gecomen, noch niet meer als twee vrouwen; des deselve weder met soldaten (gevictualjeert voor vier dagen) sijn g'accommodeert om haer te helpen soecken.

Ende sijn heden alle des Compagnie's slaven in de kettingh gecloncken, excepto

1. Compagnie en luyden is 3de nv. - 7 stuks weggeloop van die Kompanjie en 3 stuks van die vryburgers.

1. Compagnie en luyden is 3de nv. - 7 stuks weggeloop van die Kompanjie en 3 stuks van die vryburgers.

2. d.w.s. die slawe kom bymekaar op 'n plek waarvan hulle blykbaar algar weet.

3. aanpak. Gewoonlik transitief gebruik.

4. boslopers. Vgl. Dl. I, bls. 295, noot 12. Boschlooper kom egter wel, in teenstelling met wat daar gesê word, in WNT voor onder die samestellinge en onder Boschjesman (WNT, Dl. III, 656).

+ 145v

[p. 363]

eenige oude mannen, jongens, ende vrouwen ofte slavinnen, conform de resolutie van gister.

30 dito, 's morgens schoon, helder weer en de windt als vooren. Sijn de voorsz. twee wederom becomen slaven na eenige castijdinge (selffs oocq op 't begeeren van haer eygen lantsluyden, die d' executie deden) in de kettingh gecloncken ende aen 't uytdraegen van der slaven dreckbalys ende ander vuyl, morssigh wercq gestelt.

Desen namiddagh sijn de vrije Saldanha-vaerders met haer twee vaertuygen na 't Dassen-eylandt vertrocken.

Ultimo dito, idem, liefflijcq weer. Sijn die van 't schip Henriette Louyse den gantschen dagh meest besigh geweest hare ververssinge voor de reyse per schuyt ende boots aen boort te halen.

Ende deselve oocq gegeven haer affscheyt omme, met den eersten goeden windt die Godt verleenen sal, hare vorder te doene reyse na Batavia te parformeren, mitsgaders ten dien fine overhandicht de brieven ende pampieren gedirigeert aen Haer Ed. aldaer^(k).

(k) Vir hierdie dokument sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 824-828. K.A. Die Kaapse owerheid het hom in sterk taal uitgespreek oor die houding van die skipper van die Henriette Louijse, Gerrit Janssen, wat sy manne nie wou toelaat om buitengewone werk aan land te doen nie, en ook insage in die voorrade-boeke van sy skip geweier het. Soos verwag kan word, het die Kaapse owerheid ook verslag gedoen oor die weglopery van slawe, en oor die maatreëls wat getref was om 'n herhaling daarvan te voorkom.