Daghregister. Deel 2. 1656-1658

[p. 261]

<Martio anno 1658>⁺

Daghregister gehouden zedert Martio, anno 1658.

Adij, primo ditto, fray weer ende 't luchjen uytter zee van den N.Westen, doch aen⁺ d' oversijde van de bay na gewoonte Z.Z.Oost.

2en dito, betogen lucht en de wint variabel.

Sondagh, den 3en dito, doncker mistigh weer ende 't luchjen westelijck, waermede des avonts hier wel ter rheede arriveerde 't retourjacht d' Achilles, 20en December anno passado onder de vlagh ende 't commando van d' E. Heer Joan Cunaeus van Batavia vertrocken ende den 1en ende 2en February verleden door storm omtrent tusschen Mauritius ende Mascarinhas^(a) van de vloot affgeraeckt, ophebbende 92 coppen, altemaelen Gode loff fris ende gesont, mitsgaders maer 2 overleden.

Nieuwe maen, den 4en dito, 's morgens goet weer en de windt N.West met wat regen op den dagh. Ende wierd weder een schip gesien ende cort daeraen compt een sargeant met 6 soldaten over landt uyt de Saldanhabay van 't schip 't Wapen van Hollandt, geleydt door den vrijman Jurjan Jansz. van Amsterdam, die met haer sloep, de Peguyn, in dito bay lagh, met tijdinge dat verhaelde schip aldaer den 21en February verleden was aengecomen met veele siecken, nadat in compagnie van 't Wapen van Amsterdam op den 13en October anno passado uyt 't Vlie geseylt ende in de Spaense See van den anderen geraeckt waren, nergens als voorsz. bay aengeweest ende noch ophebbende 246 coppen, sijnde 9 personen overleden.

Soo haest was ons dese tijdinge niet gebracht off compt voorsz. schip Wapen van Hollandt, welck gesien was, noch op den middagh ter rheede, uyt welcke opperhooffden 't bovenstaende oock verstonden, sijnde den 13en October 1657 uyt 't Vlie voorsz. t'zeyl gegaen, overgevende ons de brieven ende pampieren van d' E. Heeren⁺ Bewinthebberen ter Camer Amsterdam^(b), neffens oock rapport dat in zee verstaen hadden het retourschip Hendriette Louyse den 16en October 1657 in Seelandt salvo was aengecomen, daervoor d' Almogende geloofft sij.

Tusschenwijlen wort oock geseyt van ons bosvolcq, dat deselve van 't geberchte hadden sien noch een schip seylen verbij de Bay Fals herwaerts aen, dat apparent een van de ander 5 retourscheepen sal wesen, ende hoopen desen avont, off morgen mede ten langsten, behouden binnen comen magh.

5en ditto, 's morgens clare lucht met stijve Z.Z.Ooste-coelte, doch op den dagh westelijck. Quamen daermede noch ter rheede de retourscheepen Orangie ende Hector, ende wierden noch 4 andre onder 't lant gesien, waeronder de 3 resterende van de retourvloot sullen wesen, welcke oock noch in 't vallen van den doncker voor de mont van de bay ten ancker quamen.

6en ditto, 's morgens stille, claere lucht ende op den dagh wat coelende van den N.Westen. Quamen de resterende scheepen Parel, Malacca ende Gecroonde Leeuw

+ Kol. Arch. 3970

+ 439

(a) Die Maskarene-eilande, oos van Madagaskar.

+ 439v

(b) Sien brief van die Kamer Amsterdam, 27 September 1657. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 850-853. K.A. Dit was 'n belangrike skrywe, waarin die Amsterdamse direkteure o.a. oor die politieke toestand in Europa, oor die moontlikheid van handel op die kus van Angola, en oor die boerdery aan die Kaap gehandel het. In 'n naskrif het hulle verklaar: ‘Met 't schip Amersfoort sullen Ul: te verwachten hebben twee brandewijns ketels en kuijpen.... Oock hebben wij aengenomen den persoon van Joost Blanck van Imbeeck op Amersfoort overgaende als hem op 't brandewijn branden verstaende....’ Aldus sou met die brandewyn-industrie in Suid-Afrika 'n begin gemaak word.

[p. 262]

voor den middagh mede noch fray ter rheede ende d' E. Heer Cunaeus (door den Commandeur tegemoet gevaeren wesende) ten eersten aen landt, alwaer na desselffs qualiteyt met het behoorlijcke respect ontfangen ende begonnen is openingh^1. van Compagnie's gelegentheyt, etc., te doen.

Soo was oock mede een Engels scheepjen g'arriveert, genaempt Bantam, daerop capiteyn Isaacq Teeler ende coopman Tomas Nieuman^(c), comende in compagnie van d' E. Heer Cunaeus van Batavia seylen, tenderende na Livorna in de Straet^(d).

7en dito, 's morgens coudt, mistig weer en de wint N.W. uytter zee.

Op dato is bij d' E. Heer Cunaeus en de Breeden Raedt hier aen landt (om eenige lecken te repareeren aen 't schip Malacca) geresolveert 't jacht de Schelvis op sij te laeten corten^2. ende alsoo in 'tselve eenige goederen uyt Malacca over te scheepen tot verhaelde lecken sullen wesen verholpen.

⁺ Item oock 't jacht d' Achilles overmorgen vooraff te senden na de scheepen Arnhem ende Honingen aen St. Helena met aenschrijvens ende ordre dat sijluyden onder hun tween niet sullen onderstaen vandaer na 't Vaderlandt te vertrecken, maer te blijven leggen wachten tot sijn E. met de gansche vloote aldaer sal bij haer gecomen wesen, omme alsoo gesamentlijck dan gecombineert^3. na de havenen des Vaderlandts te varen, etc.

8en dito, goet weer en de wint als vooren, quam 't vrijmansvaertuygh, de Peguyn, uyt de Saldanha-bay ende Dassen-eylandt met partij vis, vogels ende eyeren, beneffens een brieffken van ons volcq, resideerende op 't Robben-eylandt, geschreven, luydende als te weten:

‘Aen den Commandeur, etc.

't Getal der schapen is jegenwoordigh 454 stucx, soo jongh als oudt. Van de 6 stucx verleden in de boot gedaen, isser hier aen landt 3 gestorven ende met de groote drooghte, alsoo de oyen niet te veel melck hebben voor de jonge, sterven der nu als dan^4. eenige lammeren, daer in de regenmouson soo geen noot^5. van heefft. Oock soo souden de vrijluyden hier soowel een tentje van 6 à 8 stocken begeeren op te slaen, om in tijt als met contrarie-wint nergens heen en connen, te verblijven. Laeten UE. 'tselffde weten off sij 't doen mogen off niet. Versoecken mede voor ons om de vóór dato geeyschte waterputs; oock wat teer, alsoo der 6 à 7 oyen sijn die de steerten dienen affgesneden te sijn; compt hier nu al halffslagh^6..

(Ter sijde stont:)

In 't fort de Goede Hoope^(e),

desen 7en Meert 1658.’

‘Hiermede, etc.

(Was geteyckent)

‘Jan Woutersz.

‘Rijck Overhagen.

1. verslag.

(c) Isaac Taylor en Thomas Newman.

(d) De Straet beteken vir die sewentiende-eeuse seevaarder gewoonlik die Straat van Gibraltar. Die woord in (in de Straet) dui hier vermoedelik nie 'n plek aan nie, maar 'n rigting. Dus sou ‘tenderende na Livorna in de Straet’ beteken: seilende na Livorno in die Straat van Gibraltar. Vir hierdie verklaring word dank betuig aan prof. dr. P. Serton van Stellenbosch.

2. naderbring.

+ 440

3. tesame.

4. nu als dan: hierdie kombinasie, in dieselfde betekenis as nu en dan, nie in WNT nie, blykbaar ongewoon. By Brili kom die woorde nie voor nie.

5. las, gevaar.

6. d.w.s. lammers van 'n Hollandse ram by Hottentotse ooie. Vgl. o.d. 20/8/'58 in die middel.

(e) Klaarblyklik 'n skryffout van die kopiïs in die fort: die brief is natuurlik op Robbeneiland geskryf, en nie in die fort nie.

[p. 263]

's Namiddags wierd een schip voor de baay vernomen, maer cost vermits de stilte heden niet binnen comen.

Ende is op dato van d'. E. Heer Cunaeus vooraffgevardight 't jacht d' Achilles na St. Helena, ten eynde boven op den 7den deser aengeroert.

9en dito, 's morgens mistigh weer ende wint N.Westelijck, is verhaelde schip ter⁺ rheede g'arriveert, comende van Engelandt, den 12en September uyt Pleymouth geseylt, genaempt de Thomas, waerop capiteyn off schipper Ritchardt Alnoth ende coopman Schinder^(f) hebbende dese cust van Africa op 37 graden^(g) Z.breete aengeweest, nadat al op 34 graden was gecomen, vanwaer soo laegh weder affgedreven was ende een seer penible reyse gehadt, tenderende na de cust van India ende versoeckende water ende ververssinge, welck eerste hem toegestaen ende 't ander op eygen behoefftigheyt beleeffdelijck is g'excuseert^1., etc. Dit scheepjen was van omtrent 50 last, gemant met 20 coppen, sonder dooden.

's Avonts stijve Z.Z.Oostewinden,

Sondagh, 10en dito, wat affnemende, doch op den dagh weder heel hard opsteeckende, felder als gister ende aenhoudende den ganschen dagh ende nacht, mitsgaders oock den

11en dito, als wanneer 2 Engelse scheepen voor de bay quaemen, doch costen om de gemelte harde winden de rhee niet crijgen, maer mosten weder de bay uytseylen.

12en dito, 's morgens noch al even harde Z.Z.Oostewinden tot over middernacht, begond op te houden.

13en dito, redelijck goet weer, doch de wint aen d' oversijde van de bay noch al Z.Z.Oost, redelijck aencoelende.

Ende is op dato d' E. Heer Cunaeus met den Commandeur in 't landt geweest omme inspectie te nemen van alle gelegentheden ende hoe de saecken van den coorenbouw, etc., al in ordre stonden^(h).

14en dito, heel goet weer en de windt N.West, is opgemelte Sijn E. ten eynde voorsz. weder uytgeweest, met eenen oock hebbende besichtight het Caepmansleger ende beestiael, etc.

Op dato verstonden uyt een Hottento, dat den sargeant (om beestiael uyt sijnde) bij noch omtrent^2. de Groote-Berghrevier (stijff 18 uyr gaans van hier) geen inwoonders altoos^3. en had vernomen, ende dierhalven geresolveert was noch 7 à 8 daghreysens⁺ verder te marcheeren ende deselve op te soecken om, mogelijck sijnde, emmers een goet getal beesten thuys te brengen, waertoe d' Almogende sijn zegen verleene.

15en dito, in den morgenstondt mottigh weer en de wint variabel, welcke op den dagh na 't Z.Z.Oosten liep ende seer hardt deurbloes^4..

+ 440v

(f) Waarskynlik Richard Arnold, of Arnott, en Skinner. Die voornaam van laasgenoemde word nie vermeld nie.

(g) Ofskoon sowel die Haagse as die Kaapse eksemplaar van die Daghregister hierdie breedte aangee, is dit klaarblyklik 'n skryffout. Immers, so vroeg as die end van die sestiende eeu was dit al goed bekend dat die suidpunt van Afrika op ongeveer 35 grade suiderbreedte lê; op 37 grade is 'n mens reeds by die kus van Afrika verby. Vir 37 grade moet miskien 31 grade gelees word. Uit die Daghregister (I, p. 17) blyk dat Van Riebeeck op sy uitreis na die Kaap min of meer dieselfde moeilikheid ondervind het.

1. op eygen behoefftigheyt....g'excuseert, geweier om te gee met die ekskuus dat ons self behoeftig was.

(h) Deur sy ondersoekinge gedurende sy verblyf van 6 tot 19 Maart 1658, is Cunaeus in staat gestel om instruksies vir Van Riebeeck en die Politieke Raad op te stel, en ook aan Here Sewentien oor toestande aan die Kaap te rapporteer. Sien C. 700: Mem. en Instr., 1657-1685, pp. 27-41. K.A.; en Böeseken: Nederlandsche Commissarissen aan de Kaap, 1657-1700, pp. 160-161. Dr. Böeseken sê egter per abuis dat Cunaeus op 3 Maart (i.p.v. 6 Maart) aan die Kaap gearriveer het. Vgl. Daghregister.

2. in die buurt van.

3. Beter op sy plek vóór geen.

+ 441

4. Die verl. tyd bloes(en) i.p.v. blies(en) kom by V.R. meer voor, vgl. o.d. 15/10/1656.

[p. 264]

16en dito, 's morgens noch al aenhoudende tot omtrent middagh, als wanneer 't weer wat begond te bedaeren ende de boot van 't jacht de Schelvis nae 't Robbeneylandt gesonden wierd om eenige schaepen voor de scheepen met onderstaende briefken:

‘Aen Jan Woutersz ende Rijck Overhagen:

Laet volgen ende ons herwaerts comen met dese boot sooveel van de grootste schaepen voor de scheepen als deselve bequamelijck voeren ende overbrengen can.

Hier neffens gaen oock 2 rammelaers^1., 1 voester^2. ende 3 jonge conijnen in een mantjen en een coy. Laet se bij d' andre setten ende de coy wel bewaeren om, wanneer de conijnen daeruyt gewent sijn ende holen gemaeckt hebben, weder herwaerts gesonden te worden.

In 't fort de Goede Hope,

den 16en Meert anno 1658,

(Was geteyckent)

Jan van Riebeecq

Roelof de Man.’

Sondagh, den 17en dito, 's morgens heel moy weer en de wint westelijck, is voorsz. boot ten eynde voormelt eerst nae 't eylandt gevaren als sijnde vermits de opgesteecken Z.Z.Oostewinden gister na middagh tot nu belet gebleven.

Tegen den avont al weder stijve Z.Z.Oostewinden.

18en dito, 's morgens moy weer, sijn die van 't Wapen van Hollandt affscheyt gegeven ende g'interegeert de brieven ende annexe pampieren van d' E. Heer Commissaris⁺ Johan Cunaeus ende des forts de Goede Hoope, gedirigeert aen d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende d' E.E. Heeren Raden van India tot Batavia⁽ⁱ⁾.

Sijnde onderwijlen wat mede lustigh besigh de schippers van de respective retourscheepen onder de vlagge ende 't commando van voorsz. Heer Cunaeus met haere ververssinge aen boort te haelen omme morgen ten langesten mede onder seyl te mogen gaen, ende ten welcken eynde deselve oock sijn geinterregeert^3. de brieven ende pampieren van de Caep, gedirigeert aen d' Ed. Heeren Majores in 't Vaderlandt^(j).

19en dito, 's morgens fray, stil, warm weer, was 't Wapen van Hollant al voor daegh vertrocken ende fray in zee geraeckt met een variabel luchjen.

Ende gingh oock desen namiddagh mede noch onder zeyl d' E. Heer Cunaeus per de scheepen Parel, Orangie, Malacca, Hector ende Gecroonde Leeuw om haere thuysreyse over St. Helena te vervorderen, waertoe hun d' Almogende met Sijn heilige geleyde gelieve bij te wonen.

Soo gingh oock mede in compagnie met sijn E. voorsz. onder seyl 't Engels scheepjen Bantam, dat met de voorsz. retourvloot van Batavia tot hier was gecomen, tenderen na Ligorn^4..

Heden was de boot van de Schelvis geretourneert van 't Robben-eylant met 20

1. mannetjiekonyne.

2. Saamgetrek uit voedster, wyfiekonyn.

+ 441v

(i) Hierdie dokumente handel merendeels oor skeepsaangeleenthede. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 749-751. K.A.

3. Vir geintregeert.

(j) Ibid., pp. 751-760.

4. Die Livorna van hierbo.

[p. 265]

schaepen, daerbij tot 41 stucx toegedaen^1. ende aen de retourvloot verdeelt sijn, seylende ten dien eynde deselve vloote noch een goet stuck buyten in zee nae, als oock een van de Biscayse sloepen, die de schaepen aen gemelte scheepen overgelevert hebbende, des nachts aen de Schelvis waren weder aengecomen.

20en dito, 's morgens stil, mistigh weer en de windt N.Westelijck, waermede op dato van 't Dassen-eylandt hier quam t' arriveren het vrijmansvaertuygh de Peguyn met partij vogels, vis ende eyeren, mitsgaders een halff aem traen, relateerende dat Sondagh ende Maendagh, wesende eergister, noch laest omtrent 't Dassen-eylandt hadden gesien een groot schip, sijn cours hebbende ende debvoir doende nae dese Caep te seylen; willen hoopen 'tselve haest opdonderen mach.

‘Woonsdagh, den 20en Martio, anno 1658^(k).⁺

Alsoo van tijt tot tijd meer ende meer is blijckende, dat den persoon Jan Woutersz. door quaede comportementen, etc., anno passado van adsistent tot niet gedeporteert ende gracieuselijck noch gelaeten in soldaetsqualité, mitsgaders om occasie te mogen hebben om te leven ende hoopen van beterschap, gestelt tot opsiender over Compagnie's schaepen, etc. op 't Robben-eylandt, sigh aldaer noch al even quaelijck is dragende ende gansch niet passende op de gemelte schapen, volgens de getuygenissen der persoonen verscheyden maelen, ende noch gister, daer aen geweest, boven dat geduyrigh in stercken dranck (als se maer crijgen can, soo van 't rantsoen als voor gelt) is debaucheerende ende t' eenemael in de wint slaende de ordres hem successive ende iterative op 't een ende 't ander gegeven, voornamentlijck op 't stuck van 't vuyren op de g'ordonneerde plaetsen tot seyn voor Compagnie's scheepen om bij nacht te mogen daerop inseylen, volgens de clachten van d' E. Heer Cunaeus selffs ende meer andre, welcke ons verclaert hebben dat 's avonts onder dito eylandt sijnde, ende willende inloopen, maer een oogenblick tijts wat blickvuyr^2. ende anders gansch niet vernomen hebben, boven dat hij, Jan Woutersz., volgens rapporten voorsz. oock niet begeert sijn onderhoorigh volcq beter als hij op 't een als 't ander sullen passen, waerdoor wel eenige scheepen mochten ongeluck overcoomen, gelijck aen de Parel (daerop voorsz. Heer Cunaeus) bijna tot groote schaede van d' E. Compagnie was geschiet, ende dat aldaer is bevonden groot versuym in d' aenteelt van de schaepen, mitsgaders op verscheyden plaetsen eenige doot ende versmacht^3. -

Soo is, om die ende ander pregnantien meer, goet gevonden per 't eerste vaertuygh denselven vandaer te lighten ende 't oppergesagh te transfereren aen den persoon Rijck Overhagen, adelborst, welcke preuve van sijn debvoir ende comportementen alhier gegeven heefft, ende volgens 'twelcke dan oock verstaen is den fiscus mede te laeten gaen met last omme uyt crachte deses alle onse aldaer gesonden ordres den voorsz. Jan Wouters aff te vorderen ende meergemelten Rijck over te geven ende

1. toegevoeg (uit die voorraad aan die Kaap).

(k) Wat volg, is die notule van die Politieke Raad se vergadering op hierdie dag. Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 310-311. K.A.

+ 442

2. ‘een vuursein, gegeven met een toestel waarin men eenig buskruit liet branden’ (WNT, II,2848).

3. verstik of verhonger of verdors.

[p. 266]

distinctelijck voor te lesen, mitsgaders tot uytvoeringe van dien de behoorelijcke vermaeninge te doen, insonderheyt denselven wel in te scherpen den oppas op het⁺ vuyren voorsz., beneffens de goede acht op schaepen ende conijnen, mitsgaders sulcx meer, als ginder na genomen inspectie ende visite van alles ten dienste van d' E. Compagnie sal bevinden te behooren, ende na voltreckinge van dien voorsz. Jan Woutersz. met vrouw ende kindt overnemende, brengen aen 't jacht de Schelvis omme daermede in sijn soldaetsbedieninge over Mauritius na India te vaeren.

Aldus gedaen ten dage ende jare als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roelof de Man

Abraham Gabbema, secretaris.’

21en ditto, 's morgens fray weer ende 't luchjen N.Westelijck. Is des avonts ons volcq weder uyt 't landt weder thuysgecomen, welcke de passagie^1. gevonden hebben over 't vaste geberghte van Affrica daer de Bergh-revier tegenaen leght ende met een clooff diep uyt het landt deur compt lopen 1, wesende aen dito oversijde des gemelten geberghte soodanige vlacte vernomen, dat gemeent wordt men wel 100 mijlen verder soude reysen sonder eenigh meerder geberghte te ontmoeten, doch scheen de vlacte al steen ende kleyn, keyachtigh landt^2., onbequaem tot corenbou, etc., welcke wegh d' onse wel verder souden hebben ingewandelt, maer vermits de schraelheyt der gemelter vlacte, daer geen gras offte yts altoos tot voeder van de beesten op was ende dat deselve tot daer tusschen de 40 ende 50 uyren gaens van hier geen inwoonders altoos vernomen hadden ende haer victualie seer begonde te verminderen, item oock eenige van 't volcq door ongemack^3. sieckelijck te worden, waren deselve weder herwaerts gekeert ende 2 dagen terughgereyst hebbende, ontmoet 2 à 3 cleyne negerijen, item oock den Swarten Capitayn, altemalen wesende van de Chariguriquas, die 't Robbe-jachts bootjen anno 1656 in de Saldanha-bay gespoiljeert hadden ende van dewelcke noch bequamen.... koebeesten^4. ende.... schaepen^5., dat al was daer sij wilden affscheyden, ende uyt deselve verstonden de rechte Saldanhars soo ver te lande in waren, dat men se in geen maent soude bereysen cunnen, sulcx dat den sargeant ende sijn volcq genootsaeckt bleeff met verhaelde⁺ weynige beesten ende schaepen thuys te comen, achtergelaeten hebbende 2 persoonen, door sieckte ende ongemack als voorsz. onderwegen gestorven, ende een, naementlijck den baas-metselaer, eergisteravont in 't vallen van 't doncker swaerlijck van een leeuw gebeeten in den rechterarm, de bovenste ende onderste focelen^(l) glad aen stuck, ende ten ware de gauwigheyt van den sargeant Jan van Harwarden voorsz., stonde niet alleen verhaelde persoon, maer oock eenige meer van dito leeuw t' eene-

+ 442v

1. Tulbagh-kloof?

2. Kleyn, keyagtigh landt, klipperige grond, die klippies klein.

3. ongerief, ontbering.

4. Getal nie ingevul nie, ook in K nie.

5. ? Brill gis: vezelen.

+ 443

(l) Die Nuwekloof, naby die huidige Tulbagh. Vgl. Mossop: Old Cape Highways, pp. 45-50. Daar is 'n mate van verwarring hier in die Daghregister: die Klein Bergrivier - en nie die Groot Bergrivier nie - vloei deur die Nuwekloof. Soos ons weldra sal sien, het Jan van Harwarden, leier van hierdie ekspedisie, dit in sy eie dagverhaal inderdaad ook só gestel.

[p. 267]

mael verslonden geworden te hebben^1., sooals sijluyden met den anderen besigh waren haer eeten te parteeren^2. ende vuyr te maecken, doch heefft den voorsz. sargeant een snaphaen met een coegel gelaeden opgevadt, ende den leeuw recht voor op de cop settende, met een schoot soodaenigh daermede getroffen, dat soo daetelijcq doot bleeff, sonder ymandt eenige schaede meer te doen, sijnde een seer maegrigh ende hongrigen leeuw, hoedanigh sijluyden geen meer op reyse gesien hadden, maer wel somtijts 5 à 6 bij den anderen, lustige, vette gasten, als oock onder anderen een oliphant, verscheyden renosters, wolven, luperts ende oock in meergemelte groote valey seer schoone groote paerden^3. in 't wilt, neffens veel elanden, herten ende hinden, hebbende 't vel van voorsz. leeuw medegebracht om gevult ende in de groote sael opgehangen te worden, soodat dese gemelte tocht niet veel beschooten^4., maer integendeel 2 man 't leven ende den derden sijn gesontheyt gecost heefft, 'twelck al wat affsoetingh^5. bij sommige causeert; doch blijven den sergeant ende eenige andre echter even seer gemoedight om die tocht bij gelegentheyt weder te hervatten, daer Doman^6., den Hottento^(m), die op Batavia geweest ende nu met d' E. Heer Cunaeus geretourneert ende op sijn versoeck Anthoni genaempt is, sijn dienst mede toe aenbiedt.

Wat vorder op dito landttocht voorgevallen sij ende hoe ons volcq gereyst hebben, is bij onderstaende aenteyckeningh door deselve gehouden ende hieronder g'insereert in 't lange ende breede nae te lesen.

(Kyk Bylae II, bls. 459)

22en dito, fray, stil weer met betogen lucht, is des avonts met een variabel luchjen⁺ weder nae d' eylanden vertrocken 't vrijmansvaertuygh, de Peguyn.

23en dito, 's morgens regenachtigh weer en de wint N.westelijck.

Sondagh, den 24en dito, moy weer ende 't luchjen variabel.

25en dito, idem, mistigh weer en de windt als gister. Sijn d' opperhooffden van 't jacht de Schelvis affscheyt gegeven omme hun reyse van hier na Mauritius te vervorderen ende aldaer Compagnie's fortresse te demoljeeren ende den ommeslagh gansch ende gaer te lichten ende op Batavia off Ceylon te brengen^(r).

Soo is oock onse sloep (genaempt Schaepejacht) nae 't Robben-eylandt gesonden met den fiscus om aldaer eens inspectie van saecken te nemen ende de visite overal te doen, mitsgaders met eenen den persoon Jan Woutersz. te lichten ende Rijck Overhagen 't gesagh ende toesicht over de schaepen te transfereren, etc., als bij resolutie op den 20en deser daerover specialijck genomen, breeder g'extendeert.

26en dito, 's morgens 't luchjen zuydelijck, waren de Schelvis ende voorsz. Schaepejachjen ten eynde voorsz. al vroegh onder zeyl.
^{(n)
(o)
(p)
(q)}

1. I.p.v. verslonden geworden te syn.

2. uit te deel.

3. Volgens die beskrywing in die reisverhaal eerder kwaggas as sebras.

4. opgebring.

5. beneming van die lus.

6. Doman word nou ook tolk, naas Harry en Eva.

(m) Doman, wat omrede van sy sagmoedige voorkome ook as ‘Dominee’ bekend gestaan het, was een van die eerste Hottentotte om 'n bietjie Hollands te leer. Sien Daghregister, I, pp. 375-376; en Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, pp. 97 en 99.

+ 447

(r) Dit was ten gevolge van 'n beleid van besuiniging dat die Kompanjie sy kantoor op Mauritius opgehef het: ‘Aengesien wij bemercken dat de residentie op 't Eijlant Mauritius d'E. Compe. hoe langer, hoe onnutter werdt, en in plaetse van voordeel, niet dan schade toe en brenght, oock gants geen apparentie en sien tot de verbeteringe van die gelegentheijt....’ C. 409: Ink. Br., 1651-1660, p. 1011. K.A. Sien ook instruksies vir die bevelvoerders van die Schelvis. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 761-763. K.A.

(n) Hulle het dus ten suide van die Tierberg, in die omgewing waar Parow en Bellville vandag lê, in oostelike rigting getrek. In sy interessante bespreking van dié tog, het Mossop hierdie passasie per abuis laat lees: ‘they took the road over the Leopards Mountain towards the west....’ My kursivering). Old Cape Highways, p. 43. Die Nederlandse teks toon egter aan dat hulle nie oor die Tierberg getrek het nie, maar verby die berg en dat die trekrigting nie wes was nie, maar oos.

(o) Volgens Mossop is hierdie klein riviertjie ‘that small tributary of the Diep River which is known as the Stink River’ (op. cit., pp. 43-44). Dit is egter 'n vergissing wat toe te skrywe is aan die feit dat Mossop gemeen het dat hulle hier weswaarts getrek het.

(p) Heel waarskynlik deel van die Paardeberg. Mossop meen egter dat dit deel van die Riebeeek Kasteel-berg is (op. cit., p. 44).

(q) Hulle het nou voor hulle gesien die Tulbagh-kom en die voortsetting daarvan in die rigting van die huidige Worcester. Vgl. Mossop: Old Cape Highways, pp. 45-46.

[p. 268]

Ende quaem hier tegen den middagh oock wel te arriveren 't schip Wapen van Amsterdam in compagnie van 't Wapen van Hollandt, 13en October anno passado tegelijck uyt 't Vlie geseylt met 317 coppen, waervan op reyse 2 verdroncken ende 9 door sieckte overleden, sijnde met verscheyde siecken ende scheurbuyckige noch beladen, ende nergens aen geweest, maer hadden den 19en December d' eerste mael 't schip Amersfort ontmoet; item oock naederhandt op den 10en February, als wanneer uyt d' opperhooffden van dien verstonden dat deselve omtrent de cust van Brasil op omtrent 12 graden zuiderbreete een Portugese negerprijs (comende van Angola ende tenderende nae de Bay Tote La Sanctos^(s) genomen hadden met over de 500 slaven ende slavinnen, daeruyt gelight 250 stucx, hebbende de rest met het Portugees⁺ schip (dat oudt ende onbequaem was) laten varen, doch begonnen al eenige door de langhdurigheyt van de reyse al wat te versterven; ende waren sijluyden den 16en February verleden weder van den anderen geraeckt. Mogen hopen dat haest mede opdonderen sal.

Tegen den avont wierd noch een schip dight onder de wal gesien, 't welck te hopen sij voorsz. Amersfoort sal wesen, cunnende, vermits de windt schielick van den Z.Z.Oosten stijff opstack, niet ter rheede comen.

27en dito, 's morgens fray weer ende 't luchjen westelijck, waermede al heel vroegh hier ter rheede quam 't fluytschip de Spreeuw van de Camer Zeelandt, 12en October anno passado uytgeseylt ende in Pleymuyen om een ander mast, doch nergens anders, aengeweest, uytgebracht hebbende 154 coppen, waervan de Engelse in voorsz. haven affgelight^1. hadden 15 man ende 10 op de reys overleden, wes hier met 129 coppen behouden aengecomen, onder welcke veele siecke ende scheurbuyckigh ende waertoe derhalven nae gewoonte alderhande aerd- ende thuynvruchten, etc., tot ververssinge na boort gesonden is.

's Namiddaeghs compt noch een schip in de bay, 'twelck vermits d'opcomende Z.Z.Ooste harde coelte^2. niet coste ter rheede arriveeren, maer aen de overzijde in de mont van de bay ten ancker comen ende blijven leggen tot den

28en dito, 's morgens, dat de gemelte Z.Z.Oostewindt nae gewoonte deses tijts gestilt ende 't luchjen N.West wesende, verhaelde schip onder seyl gingh ende daermede vroegh voor den middagh noch wel ter rheede quam, sijnde 't schip Amersfort, 14en October daeghs na de Waepens van Amsterdam ende Hollandt uyt Vlie geseylt met 323 coppen, daervan 29 overleden ende ongeveer noch 30 sieck te coy leggende van scheurbuyck, waertoe de behorelijcke ververssinge na gewoonte daegelijcx aen boort geschickt wordt, mitsgaders de swackste aen landt gebracht om te vervrissen, gelijck mede alle de slaven ende slavinnen bij denselven als voorsz. omtrent de 12 graden Z.breete uyt een genomen Portugees schip op de cust van Brasil gelight, welck al tot op 170 stucx nae overleden ende noch veele heel sieck waren, mitsgaders

(s) Die Baai Todos os Santos, waar die stad San Salvador vandag lê, op die ooskus van Brasilië.

+ 447v

1. Moet dit beteken: in Engelse diens gepres?

2. Weer Z.Z.Ooste as adj. by coelte, net soos harde.

[p. 269]

meest bestonden in meysjens ende kleyne jongens, van welcke voor een jaer 4 à 5⁺ noch weynigh dienst sal te trecken wesen. Echter sijn deselve als voorsz. mede aen landt gebracht om verversscht ende weder opgequeeckt te worden^(t).

Soo compt oock op dato te retourneeren van 't Robben-eylandt het Schaepejacht met 20 schaepen ende den fiscus, neffens rappordt, dat den persoon Jan Woutersz. conform sijnen last aen de Schelvis had overgeset ende de slavin Eva weder hier gebracht ende op alles de visite^1. genomen hebbende, bevonden jegenwoordigh noch 399 schaepen, jongh ende oudt, op 't eylandt, de conijnen in redelijcken tier, mitsgaders den person Rijck Overhagen ten dienste van d' E. Compagnie aldaer, bequaem ende neerstigh genoegh, doch het thuynen ende wes meer dienaengaende, was van sobere apparentie. Echter bleven d' onse aldaer voornemens tegen de natte tijt naeder preuve te nemen ende volgensdien weder versoecken om allerley saeden, die haer sullen gestuyrt worden, mitsgaders oock een staeck ende pickcransen om bij aencompste van scheepen 's nachts te beter te cunnen vuyren, alsmede eenige paelen, nodigh tot het crael van de schaepen, etc.

Heden is oock 't Engels jacht de Thomas na Coromandel t'zeyl gegaen.

29en dito, 's morgens regenachtigh weer ende de coelte van den N.Westen.

30en dito, 's morgens harde Z.Z.Oostewindt. Ende quam op den middagh hier te arriveren de retourvluyte den Ulisses van Batavia met de scheepen Princes Royael, Hoff van Zeelandt ende Enckhuysen, 17en January verleden geseylt, ophebbende 44 coppen, daervan geen overleden, ende gister noch gesien het schip Hoff van Zeelandt, omtrent Caep d' Aguilles, dat dierhalven, neffens d' andre scheepen, alle uyren mede tegemoet gesien wordt.

Sondagh, den laetsten dito, 't luchjen van den N.Westen uytter zee wesende, quaem⁺ daermede wel ter rheede voorgemelt schip Hoff van Zeelandt, in compagnie ende op dato vertrocken als boven met 150 coppen, daervan 2 overleden, de rest vris ende gesont; wierd daetelijck vers vleysch ende thuynvruchten tot verversinge aen boort gesonden met ordre om haer te reppen ende vaerdigh te maecken soo haest doenelijck om weder nae St. Helena te vertrecken, ten eynde de vloote te eerder vandaer soude cunnen ende mogen t'zeyl gaen nae de havenen onses Vaderlandts.

Ende is desen avondt de fluyt Ulisses noch sijn despeche gegeven omme d' E. Heer Cunaeus aen St. Helena ten eersten cuntschap te doen hebben van d' ordre onser Heeren Meesters uytte vergaderinge der 17e voor sijn E. ende opperhooffden der retourvloote, wegen haer vertreck vooraff na de leste retourscheepen te wachten, etc.

+ 448

(t) Dit was die eerste keer dat 'n vry groot getal slawe tegelyk ingevoer is; voorheen is slegs enkele slawe individueel die land ingebring. Vgl. Blommaert: Het Invoeren van de Slavernij aan de Kaap (Argief-Jaarboek vir Suid-Afrikaanse Geskiedenis, 1938, I), pp. 5-26.

1. ondersoek.

+ 448v