Daghregister. Deel 2. 1656-1658

Augustus anno 1657

Adij, primo dito, 's morgens betrocken lucht ende hard windrigh weer van den N.-Westen⁺ met regen, waerdoor na de gemelte sloep niet cost gesien worden, nochte oock den

2en dito, schoon het beter weer was, doch is echter 't Robbejachtjen (schoongemaeckt ende wat vertimmert wesende) weder van de wal gehaelt, wordende voorts wat opgeboeyt om beter zee te mogen bouwen^2., etc.

Heden isser tijdingh aen 't fort gecomen dat de vrije luyden van Harmans compag-

+ 116

2. bevaar; de zee bouwen, seewaardig wees.

[p. 151]

nie verleden nacht 5 à 6 schapen van de wolven vernielt waren, doordien d' een voor d' ander deselve gisteravondt niet hadden willen in de stal halen.

Soo hadden sijluyden oock desen morgen een kalff ende een schaep geslacht ende daermede lustich geslempert^1. sonder 'tselve alvooren aen den Commandeur, volgens de beraemde ordre, aen te geven offte bekent te maken^(a), sulcx te vresen is d'E. Compagnie weynich dienst sal trecken uyt den veehandel van de vrije luyden, alsoo deselve maer voor hun selffs sorgen, ende oock begint te blijcken, dat se tegen malcander leggen en cladden^2., d' een meer als d' ander daervoor aen d' inwoonders gevende ende alsoo den handel bederven^(b).

3 dito, 's morgens moey, liefflijck, sonneschijn-weer ende 't luchjen variabel, heefft den Commandeur den schipper van 't jacht Maria na vooraengetogen verloren sloep gesonden, die heel aen stuck op strandt gespoelt bevonden is, omtrent 1½ uyr gaens van 't fort. Echter is ordre gestelt dat se morgen met de boot buyten de brandingh aen een dregh te leggen^3. ende eenich volcq aen landt met een paerdelijn de stucken souden in dito boot gehaelt ende alsoo hier gebracht worden, om, mogelijck sijnde, noch een bequaeme schuyt voor gemelte jacht (heel nodich) aff^4. te maken.

't Werck aen de redout Corenhoop gingh mede lustich voort, met hope binnen noch 14 dagen heel affgemaeckt te crijgen.

Herry ende Caepman waren heden wel met over de 3000 beesten ende schapen aen de Soute-reviere gecomen, versoeckende onder ons beschut te mogen woonen, waerop⁺ haer de plaetse in de clooff, vooren geroert, aengewesen is - 't gevolgh sal de tijt leeren. Ende soo se daer comen, sullen se fray in een brave fuyck^5. wesen ende wijluyden eens mogen sien off men se daer, sonder d' oncosten van trenchement ende al die redouten, tot bequame devotie ende redelijckheyt brengen can.

4en dito, weer ende wint meest als vooren, sijn de vrije luyden over verhaelde saecken eens aengesproocken, ende vooreerst noch maer vermaendt hun doch niet tegen de beraemde ordres te stellen, maer die als goede onderdanen te gehoorsaemen, etc., 'twelcke na eenige blaeuwe excusen^6. over hare begaene overtredinge, belooffden ende hun vorders te dragen als behoorlijck was.

Sondagh, den 5en dito, 's morgens betrocken lucht ende stil weer.

6en dito, 's morgens 't luchjen van den Z.Oosten met betogen lucht, is den Commandeur met 't jachtjen Maria na 't Robben-eylandt gevaren, daer cort na den middagh wel aenquam ende (droogh weder wordende) alle saken noch fray voor den avondt affrechten, onder andren met den schipper van voorsz. jacht affsiende^7. een wel gelegen plaetse, om na de gelaten ordre van d' E. Heer Commissaris Van Goens op te vuyren^8. voor schepen die 's avonts voor de bay mochten comen, om daerop in te

1. gefees.

(a) Ooreenkomstig voorwaardes deur Rijckloff van Goens neergelê, was die vryburgers nie toegelaat om enige vee te slag voordat hulle die Kommandeur in kennis gestel het nie. 'n Plakkaat van 'n maand tevore (2 Julie 1657) het hulle inderdaad ook voorgeskryf ‘geen vee slachten voor haer selffs noch voor andere, sonder 't selve alvoren aen den Commandeur bekent te maecken’. Kaapse Plakkaatboek, I (1652-1707), p. 28.

2. knoei met die vasgestelde pryse; gewoonlik: te goedkoop verkoop, hier blykbaar: te hoë pryse betaal.

(b) Van Riebeeck het 'n bietjie later by Here Sewentien aanbeveel dat die vryburgers verbied moes word om vee van die Hottentotte te ruil. Here Sewentien het hiermee saamgestem en die uitkoms was dat op 5 Mei van die volgende jaar die veeruil vir die vryburgers by plakkaat verbied is. Ibid., pp. 34-35. Vir 'n bespreking van die veehandel in hierdie vroeë dae sien Thom: Geskiedenis van die Skaapboerdery in Suid-Afrika, pp. 3-11, 13-16, 22-26 en 43-47.

3. Die werkwoordelike konstruksie van die afhanklike sinne is verward.

4. van te maak.

+ 116v

5. een brave fuyck, 'n mooi val.

6. blaeuwe excusen, flou verontskuldiginge.

7. uitsoekende.

8. vuyren, vuursinjale maak.

[p. 152]

seylen, die derhalven sullen mogen loopen (soo haest verkent sijn) tusschen de wal van de Leeuwenberch ende 't voorsz. eylandt (de Caepse wal naest, om de clip Walvis^1.(c) te mijden) soolange deur tot het vuyr bij nacht, offte den vuyrberch^2. bij daegh (sijnde 't hooghste op gemelte eylandt) N.N.West van haer peylen, als wanneer met 't aldergrootste schip recht Z.Z.Oost sonder eenige schroom de bay mogen inseylen, tot sij sullen gecomen wesen op de diepte van 8, 7, 6, 5 ende 4 vadem goede santgrondt, na de schepen groot off cleyn sijn, altijt onthoudende dat de poorten van 't fort ende 't cat^3. recht over malcander nemen ende aldaer (doch niet lager) haer ancker laten vallen, als wanneer deselve gemelte poort ende cat, off 't midden van 't fort, meest⁺ Z.West ten Z. van haer hebbende, haer op de rechte rheede bevinden sullen te wesen; ende waermede met verhaelde schipper overleyt is datter seynen om dese rheede te beseylen genouch wesen sullen ende onbeschroomt op mach ingelopen worden.

Den Commandeur wijders besien de steenhouwerij, etc., ende de minder nodicheyt van 'tselve geconsidereert tegen de meerder nootsaeckelijckeyt van d' aenfocq van allerhande eetwaren, heefft 2 banditen van dito eylandt affgelicht om hier aen den lantbouw, etc., te gebruycken, latende daer om op d' aenteelt van de schapen te passen, de soldaten Jan Woutersz., getrouwt met een slavin van d' Heer Bogaerd, ende Cristoffel Muller, neffens een bandit ende Madagascarse^4. slavin, om met eenen het aldaer oock aen te leggen op de voorteelinge van quantite mieredicq ende pattattissen, ten selven fine medegebracht, ende gehoopt wordende dat in die sandige gronden apparent wel sullen aerden, daeromme gelast tot 'tselve alle behoorlijcke naersticheyt voor 't ledich gaen te contribueren.

De schapen waren redelijck wel aentelende ende al op 't getal van 360 gecomen, sulcx de aenteelt dit jaer de halve consumptie aen de schepen, etc., wel uytgewonnen heefft.

Ende de conijnen gebreecken maer rammelaers, souden anders in overvloet aengroeyen, als makende lustige gaten in de duynen ende wordende seer vedt ende gladt.

Alvooren den Commandeur van 't voorsz. jachtjen aen 't eylandt gevaren was ende alle dese saecken affgesien ende in ordre gebracht had, wierd een schip voor de wal vernomen. Des sich te meer haesten om weder tijdelijck in de Taeffelbay te comen ende daeromme desen avondt noch aen boort voer, medenemende 7 oude, uytgejongde ende vetgeweyde, cloecke oyen als calven, tot hoedanige groote ende vetticheyt al de schapen op voorsz. eylandt groeyen; doch alsoo het den ganschen nacht meest stil bleeff, heefft niet eer als den

7en dito, 's morgens omtrent een uyr voor daegh, cunnen t'seyl raecken. Echter

1. klip in see tussen Robbeneiland en die ‘Caepse wal’ (Brill lees: Walvis te Muyden!).

(c) Sien Februarie 1656, noot q.

2. hoogste punt op Robbeneiland waarop die sinjaalvure gemaak word.

3. d.w.s. die poort van die fort en die ingang van die kat moet in 'n regte lyn wees.

+ 117

4. Die Eva van die brief o.d. 19 Julie hiervoor? In die Monsterrolle van Mei 1657 en Februarie 1658 is alleen sprake van Catharina van Paliacatte, d.w.s. van die Koromandelkus.

[p. 153]

quam noch voor den middagh met variable luchtjes wel ter rheede, alwaer wat buyten⁺ aff vond 't op gisteravond vernomen schip, van welcke d' opperhooffden al aen landt waren, ende uyt deselve verstond, dat het was 't schip de Provintie, 13 April verleden uyt Zeelandt geseylt met 263 gegajeerde^1. coppen, waervan 7 overleden ende verongeluckt waren, de rest altemalen noch redelijck fris ende op de been, tot op 2 à 3 nae, wat scheurbuyckigh wesende, mitsgaders nergens aengeweest noch ymandt tusschenwege vernomen hebbende.

Den schipper, Andries van Nesse, bij d' E. Heeren Bewinthebberen aengenomen, sat in apprehentie over begaene overspel met de huysvrouw van den ondercoopman Huybrecht van Hocht ende andre vrouwen meer, volgens 't rapport van dito ondercoopman ende den opperstuyrman Pieter van Dalen, welcke den gedetineerden schippersplaetse provisioneel becleden, sulcx dat aldaer soo wat moeyten ende onlusten sijn voorgevallen, volgens eenige copien van beleyde attestatien^2. door den voorsz. ondercoopman aen den Commandeur alhier overgegeven^(d).

Wierd vooreerst versorgt de behoorlijcke ververssinge voor 't scheepsvolcq, ende d' opperhooffden voormelt gelast met 't schip voorts op de rechte reede te comen, om te eerder en beter haer water te halen ende tijdelijck^3. vaerdigh te mogen worden tot haer vorder vertreck na Batavia.

Met dit schip bequamen oock schrijven uyt de vergaderinge van 17e, gedateert 11 April verleden^(e), ende daerbij onder andren van 't vervolgh des slavenhandels op de custen van Gunea ende Angola, doch vermits 't achterblijven van 't jacht Hasselt noch ontbloot van de besloten instructie daer des Heeren Meesters desseynen ende ordres tot uytvoeringe van dien in uytgedruckt staen, sulcx wij noch ignorant blijven hoe die na derselver intentie aen te vangen; moetende derhalven blijven wachten na de compste van Hasselt off den Oliphant, op hope de gemelte instructie onder couverte van Compagnies pampieren daermede sullen becomen om ons na te mogen reguleeren, alsoo die van 't jachtjen Maria, den 13en July verleden hier al gearriveert, mede geen hebben.

Gister^4. dewijl den Commandeur na 't Robben-eylandt gevaren was, is 't gebeurt⁺ dat Herry, bij de Soute-revier sijn beesten wat dight bij Compagnies bestiael weydende, dewijl de wachters voor den regen onder eenige boomtjes wat verschuylden, 4 koeyen had van den trop affgecregen ende met een vaerdigheyt door twee van sijn volcq weghgedreven, welcke de gemelte wachters (opgestaen) missende, waren datelijck onder Herrys bestiael gegaen, wiens ende oock Caepmans vrouwen ende kinderen met haer huysen ende alles wat sij hadden met een snap^5. opgebroocken ende vluchtende waren, uyt vreese van vastgehouden te worden, doch hielden de gemelte beestewachters Herry vast, begeerende de 4 koebeesten wederom, off wilden se van de

+ 117v

1. gegagieerde, gasietrekkende.

2. beleyde attestatien, afgelegde getuieverklaringe.

(d) Hierdie dokumente is nie in die Kaapse Argief terug te vind nie; Van Riebeeck het hulle waarskynlik later aan die owerhede in Nederland gestuur.

3. tydig, op tyd.

(e) Vir hierdie brief sien C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 798-804. K.A.

4. Van R. vertel wat die dag van te vore tydens sy afwesigheid plaasgevind het.

+ 118

5. met een snap, ylings, inderhaas.

[p. 154]

sijnen affnemen, doch ontkende sterck daeraen geen^1. schult te hebben, hoewel hun haestige vlucht haer vuyl^2. genoegh maeckten; echter d' onse hem, noch sijne ende Caepmans beesten beset ende genoechsaem in haer macht hebbende, niet willende laten gaen, beloffde^3. hij door sijn volcq na te laten soecken, met versoeck dat dan soude mogen sijn ende Caepmans huysen wederom laten comen ende bij de gemelte Soute-revier gerustich woonen, 'twelck deselve hem belooffden. Ende daerop d' onse na 't overgeberghte al achter den Lupaertsbergh^4.(f) (was wel 4 à 5 uyren gaens) heen, daer sij se desen morgen eerst vonden, bewaert wordende van 2 Hottentoos, die haer gelieten off sij se door Herry's last opgesocht ende voor ons gevonden hadden, versoeckende derhalven wat tabacq voor hun moeyten, dat hun de wachters, als wel wetende sij de beesten genomen hadden ende nu doch door dwangh moesten restitueren, niet wilden geven - allen 'twelcke den Commandeur gecommuniceert wesende, gelast heefft d' onse haer te gelaten alsoff wij 't na hun voorgeven soo gelooffden ende aennamen, dierhalven ordre gevende dat de gemelte Hottentoos ende oock Herry quansuys voor haer moeyten wat tabacq soude gegeven ende niet anders als alle minne ende vrundelijcheyt bethoont worden, hoedanich den vrije luyden mede alomme is gerecommandeert, ende vooral te maecken haer bestiael ende treckossen⁺ wel te bewaren ende op hoede te wesen, ten eynde wij ons selffs bewaren voor oorsaeck van contentie, ende in tijt ende wijle te beter onse slagh met goedt voordeel eens sullen cunnen waernemen.

8en dito, 's morgens onstuymich, nat, vuyl weer ende harde westelijcke winden, waerdoor de Provintie de verleden nacht van twee anckers heel na de wal gedreven was, doende wesende om weder op te corten.

Heden bij den Raedt^(g) oversien de copien, attestatien ende confessien, etc., op gister door den ondercoopman van 't schip de Provintie overgegeven ende neffens den gesurrogeerden^5. schipper versocht redres in de saecken aengaende de faulten van overspel begaen bij den schipper Andries van Nesse met de huysvrouw van voorsz. ondercoopman, etc., ende waerover denselven, neffens oock dito vrouwe, genaempt Cornelia van Savelpoel, aen boort bij den scheepsraedt gedetineert sijn; - soo is na genomen deliberatie goetgevonden vooreerst scherp ondersoeck ende informatie te nemen off er oock eenige tweespalt in de jegenwoordige scheepsregeringe sij, ende door dese nieuwe gesurrogeerde ende opgeclommen officianten met goet reglement wel de behoorlijcke ordre gehouden wordt, ten eynde men daeruyt soude mogen sien off Compagnies costelijck schip met deselve voorts na Batavia te vertrouwen sal wesen, etc.

Ende aengaende de gemelte faulten: is verstaen bij gelegentheyt de attestanten ende confessanten eens te verhooren, omme na 'tselve daerinne dan vorders te handelen

1. Dubbele ontkenning.

2. verdag.

3. Sic.

4. Blykbaar dieselfde as die latere Tyger(s)berg. Vgl. joernaal van Danckaert o.d. 11/11/1659 en 25/1/1660 (Bylae, Deel III).

(f) Dit is die Tierberg, by die huidige Bellville en Parow. Oor die herkoms van die naam deel Valentyn mee: ‘Zij worden de Tijgerbergen genaamt, niet, om dat diergelijk wildgedierte zich daar onthoud, maar na zekere donkere of bruine vlekken, die de zelve van alle andere bergen daar klaar onderscheiden, en die 'er door den mist der herten op gemaakt worden, die dat land ook vet maaken’. Beschryving van Oud en Nieuw Oost-Indien, V, 2de Stuk, p. 11. Sien ook Botha: Place Names in the Cape Province, pp. 78-79.

+ 118v

(g) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol. 1651-1663, p. 243. K.A.

5. in die plaas gestelde, plaasvervangende.

[p. 155]

als bevonden sal worden ten meesten dienste van de Compganie, tot behoudenisse van voorsz. costelijck schip ende goet te vereysschen, ende waertoe dan sijn gecommitteert den schipper van 't jacht Maria ende Roeloff de Man, bouckhouder ende medelit in den Raedt deser fortresse, ten overstaen van^1. den Secretaris deses selven Raedts.

Nieuwe maen, den 9en dito, 's morgens stil, fray, sonneschijn-weer, waren die van de Provintie besigh haer verloren anckers weder op te vissen ende wat nader op de rheede te corten, daer se 's namiddaeghs geraeckten.

10en dito, idem, fray, lieffelijck weer. Is den Commandeur met voorhaelde gecommiteerde selffs eens mede na 't schip de Provintie gevaren om van alles ter degen⁺ informatie te nemen, gelijck dan geschiet ende gebleecken is:

dat den gedetineerden schipper, volgens andermael vrijwillige bekentenisse, verscheyde malen des ondercoopmans vrouw voorsz. vleeselijck bekent ende beslapen heefft, maer aengaende van de compassen te verleggen ende 't schip in Angola te willen brengen, ontkent wel expresselijck, roepende Godt tot sijn getuyge, hoewel eenige attestatien daertegens (doch niet heel suffichandt) sijn leggende^2., etc.

11en dito, mooy weer als vooren. Is den Commandeur met de schipper van 't jacht Maria ende eenige uyt den Raedt deses forts weder na boort gevaren, om den gedetineerden schipper op alles nader te verhooren, welcke bij sijne voorsz. confessie ende ontkenninge is blijven persisteren, sulcx niet anders is blijckende als dat sigh met den ondercoopmans vrouw verscheyde malen in overspel heefft verlopen, maer wegen 't schip op onrechte plaetse te hebben willen brengen, schijnt weynich aen te wesen.

Sondagh, den 12 dito, windrigh weer van den N.Westen met betrocken lucht.

13 dito, moy weer. Is den Commandeur ende den schipper van 't jacht Maria met hem gegaen na de Hout-valey, binnen deur de Clooffpas^(h), omme alle schuylplaetsen ende advenuen aff te speculeeren, ende waer de Hottentoos eenichsints met off sonder bestiael souden cunnen door passeren; die desen dagh ende oock den

14en dito, altemalen uytgesien ende bevonden hebben dat deselve souden cunnen besloten ende beset worden op niet min dan ses plaetsen, namentlijck op de Clooff-pas tusschen de steen- ende bosbergen^3., in d' E. Heer Van Goens caert^⋆ mede aengewesen ende geteyckent met de letter Fende P (?), op de knie van de leeuw^4. mede bij Sijn E. voormelt aengewesen met de letter F, mitsgaders vorders in de clooff^5. tusschen de⁺ Leeuw- ende Taeffelbergh, ende dan noch op drie plaetsen in de gemelte Hout-valey, sijnde ses besettingen tesamen, waermede men Herry ende Caepman (daer gelockt hebbende) soude cunnen binnen de voorhaelde palen^6. houden, ende sijluyden weyden genouch hebben tot al haer bestiael, uyt welckers aenteelt d' E. Compagnie dan soude

1. ten overstaen van, in teenwoordigheid van.

+ 119

2. sijn leggende, oorgelê, afgelê is.

(h) Constantianek. Vgl. Maart 1657, noot i.

3. Met die gesig na die Weste is die Steenbergen (vandag nog so genoem) links van die Clooffpas, en die Bosbergen regs, op die Suid-Oostelike hellinge van Tafelberg.

⋆ Vgl. Kaart teenoor bls. 101.

4. By die huidige Clifton?

5. Teenswoordige Tamboerskloofnek.

+ 119v

6. grense.

[p. 156]

cunnen haer gerieff halen na belieffte voor cooper ende tabacq, ende hun persoonen vrij ende liber sonder bestiael uyt- ende inlatende, dan daervoor in 't landt meer gaen halen ende alsoo onder Compagnies devotie^1. haer bestiael eygen^2. evenwel houden ende maer gedwongen sijn 'tselve aen ons te verhandelen ende meer te halen als 't haere te veel verminderden, etc.

Op den namiddagh begond vrij hard ende dight te regenen. Sulcxden Commandeur ende schipper voorsz. met haer volcq lustich nat ende vuyl thuysquamen, hebbende den voorleden nacht in de Hout-valey onder de bloote lucht gelogieert, omdat tot drage van de tent te veel volcx nodich was, etc.⁽ⁱ⁾

Eergister isser oock 70 man van de Provintie na 't bos gesonden om houdt tot 't hoofft uyt te slepen op het wagenpadt.

15 dito, 's morgens fray, helder, sonneschijn-weer, met variable, slappe coelte. Tegen den avondt wierd een schip onder de wal gesien, 'twelck den

16en, 's morgens, fray weer ende 't luchjen westelijck sijnde, al vroegh ter rheede arriveerde, sijnde 't jacht Hasselt, daerop schipper Jacob Hendricxsz. Moocker, ende ondercoopman Adriaen van de Venne^(j), 10 April in compagnie van 't jachtjen Maria uyt 't Vlie geseylt ende nergens aengeweest, op hebbende gehadt 152 gegagieerde coppen, waervan maer 1 gestorven ende de rest, Gode loff, noch altemalen fris op de been sijn. Ende alsoo voorsz. jacht Hasselt na d' ordre onser Heeren Meesters gedestineert is na de custe van Guinea, met 60 à 70 coppen, soo sijn de rest, namentlijck 81 persoonen, datelijck g'ordonneert op 't hier ter rheede leggende schip, de Provintie,⁺ over te gaen, omme daermede voorts na Batavia te varen, daer oock in overgescheept wordt de coopmanschappen ende andre goederen in voorsz. Hasselt ende Maria voor India geladen, ende wijders ordre gestelt om dito jacht in aller ijl vaerdigh te laten maken tot haer vorder te doene voyagie voorsz., waertoe de Maria al langh gereet heefft gelegen ende dierhalven Hasselt de hulpende^3. handt te bieden, aenbevolen is.

17 dito, 's morgens regenachtich doch bequaem weer en de wint westelijck, is 't voorsz. volcq al ten eersten overgeset.

18 dito, guyr, cout, weer en de wint van den N.Westen, met felle regenbuyen.

Conform onse resolutie^(k) van den 8 deser, na gelegentheyt genomen hebbende soo veele informatie van de gelegentheyt der jegenwoordige scheepsregeringe des schips de Provintie als mogelijck is, mitsgaders oock wegen d' onlusten tusschen 't Vaderlandt ende hier op dito schip voorgevallen, etc., ende daerbij onder andren gesien de schrale blijcken van dat den gedetineerden ende bij d' Ed. Heeren Meesters aengenomen schipper, Andries van Nesse, souden hebben willen Compagnies schip op verkeerde havens brengen, soo hem van de jegenwoordige scheepsregeringe wordt te last geleyt, edoch niet suffichandt noch claer genouch bewesen, maer ter contrarie niettemin sijn sondigh ende overspelich leven begaen met de huysvrouw van den

1. gesag.

2. as hulle eiendom.

(i) Hierdie oorspronklike plan om Herry en die Kaapmans agter die berge op te sluit, is egter nooit uitgevoer nie.

(j) Vermoedelik dieselfde as Vennes, wat 'n verbasterde naam is vir Wijdenes, 'n dorp in Noord-Holland naby die stad Hoorn.

+ 120

3. Hulpen heet 'n Suid-Ndl. byvorm van helpen. Vgl. nog behulpsaam, hulpmiddel, hulpvaardig, ens. Kyk deel I, bls, 108, noot 1.

(k) Soos in baie ander gevalle, is die aantekening van hierdie dag eenvoudig 'n woordelike afskrif van die notule van die Raad van Justisie se vergadering op dieselfde dag. Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 246-247. K.A.

[p. 157]

ondercoopman Huybrecht van Hocht, genaempt Cornelia van Savelpoel, volgens eygen vrijwillige ende onaffgedrongen confessie, waerover bij den scheepsraedt, vóór hare compste alhier op den 21en Juny passado, is in d' ijsers^1. geset ende tot dato gedetineert gebleven, ende ingevolge, om 't schip weder van een goedt opperhoofft te versien, den opperstuyrman Pieter van Dalen in sijn plaetse gesurrogeert, mitsgaders den derde waeck^2. Thomas Woutersz. eerst in den gedeporteerden^3. onderstuyrmansplaetse ende nu tot opperstuyrman, den gewesen vierde waeck^2. tot onderstuyrman ende den hooghbootsmansmaet weder tot vierde waeck.

Ende gemerckt dat tot affdoeninge van voorhaelde saecken veele tijts souden vereysschen, vermits de meerder informatien van sommige saecken noch soudende moeten werden genomen, waerdoor dit costelijck schip in sijne te doene reyse vrij soude werden geretardeert, tot groote schade ende intrest^4. van d' E. Compagnie, op 'twelck ende wes meer dienaengaende den Raedt 't principaelste is lettende;

Item oock, gesien dat den gewesen opperstuyrman ende nu alsboven bij den scheepsraedt gesurrogeerden schipper Pieter van Dalen in de regeeringe goede ordre is houdende ende 't werck wel aenvordert, etc.;

Soo is bij den Raedt deser fortresse, g'adsisteert ende versterckt met de opperhooffden van de jachten Hasselt ende Maria, verstaen die surrogatie voornamentlijck, nevens oock alle d' andre aengaende d' opclimmingen der bedieningen bij den scheepsraedt gedaen, op approbatie van d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India in haer geheel ende desen voorsz. Pieter van Dalen op approbatie voorsz. als schipper ende opperhoofft op dito schip te laten. Maer om te besorgen dat 'tselve oock van een goet stuyrman mochte versien wesen, waermede het schip bij sieckte off overlijden van voorsz. Van Dalen soude cunnen ende mogen voorts terecht gebracht worden, alsoo der doch een is manquerende, vermits den persoon Thomas Woutersz. hierboven genoemt daertoe niet bequaem g'oordeelt wordt ten aensien van sijn droncken ende gedebaucheert leven, alsmede sijne strengigheyt ende vuyle bejegeninge tegen 't volcq, deselve^5. veele t' onrechte met een droncke hoofft slaende ende scheldende voor honden, etc., daer seer over geclaegt wordt ende in sodanigen schip wat teer^6. ende periculeus valt, - soo is, omme alle vordre onlusten voor te comen, ende om redenen voormelt, oock verstaen den opperstuyrman van 't jacht Maria, genaemt Harman Albertsz. van Enchuysen, wesende een fray, bedaeght ende in d' Indische navigatie een ervaren zeeman, op meergenoemde schip de Provintie tegen verhaelden Thomas Woutersz. te laten overgaen, ende die weder op 't jacht Maria, omme met 't eerste ander aencomende schip voorts na Batavia te varen ende de confirmatie van sijne surrogatie bij d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India te⁺

1. Hier dus die gediftongeerde vorm, teenoor iser o.d. 19 Julie hiervoor.

2. Ondergeskikte rang by die Oos-Indiese Kompanjie.

3. afgesette.

2. Ondergeskikte rang by die Oos-Indiese Kompanjie.

4. nadeel. Die oorspronklike betekenisverhoudinge van die woord: belang, nadeel, skadeloosstelling, vergoeding is baie ingewikkeld.

5. volcq word blykbaar as 'n meervoudige begrip gevoel, anders kon ons 'tselve verwag het.

6. delikaat, gevaarlik.

+ 121

[p. 158]

solliciteren, mitsgaders den onderstuyrman Jan Claesz. de Lange van 't jacht Hasselt, mede ervaren in de Indische navigatie, tegen den opgeclommen onderstuyrman Jan Pietersz. van Durkerdam^(l) ende die weder op Hasselt te laten gaen, waerbij dan, noch blijvende haren gemaeckten vierde waeck Adriaen Goons, vertrouwt wordt gemelte schip weder van suffichante hoofftofficieren versien is ende met Godt de voorste in goede ordre wel terecht sal gebracht worden.

Ende opdat geenige nieuwe onlusten mochten rijsen maer alle occasien daertoe geweert ende voorgecomen blijven;

Item oock dat om redenen in den beginne verhaelt, ons de tijt ende bequaeme gelegentheyt manqueert de saken wegen den gedetineerden ende hier aengeclaegden schipper Andries van Nesse alhier finaelijck aff te doen, soo is verstaen denselven uyt sijne banden (sedert 21 Juny passado verdrietich in gelegen) van dito schip te laten hier aen landt comen ende verblijven tot het eerst hier aencomend ander schip, omme hem daermede dan voorts na Batavia te laten varen, ende van alle de pampieren ende stucken tot sijnen laste, etc., een stel nu met dit schip de Provintie, weder haest seylwaerdich wesende, ende een ander stel, off dubbelt^1., met het eerstvolgende schip, ten eynde die saken na 't goetvinden van d' E. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India bij den rechter op Batavia in beter ordre als hier, mits d' ongelegentheyt, etc., wel geschieden can, soude mogen affgedaen worden, neffens wel expresse recommandatie ende bevel aen den ondercoopman Van Hocht, sijn vrouw (sieck te koy leggende ende daeromme scheep latende blijven) geduyrende de noch te doene reyse wel te bewaren als na behoren, tot preventie van meerder onheyl ende onbehoorlijckheden;

Is oock goetgevonden de vordere officieren voor ons te roepen ende elck tot presteringe van hun debvoir ende onderhoudinge van goede ordre ende gehoorsaemheyt een behoorlijcke vermaninge te doen, alsoock alle den scheepsvolcque in 't gemeen,⁺ ten eynde haer alle als getrouwe dienaers van d' E. Compagnie te dragen ende hun uytterste debvoir aen te wenden om Compagnies schip ende goet in alle getrouwicheyt op Batavia te brengen.

Ende alsoo, door 't haestich vertreck van voorhaelde schip de Provintie uyt Zeelandt, den sieckentrooster (daerop bij d' Ed. Heeren Bewinthebberen ter selver Camere aengenomen) is achteruyt geseylt^2. ende blijven staen^3., sulcx dito schip daervan^4. ontbloot is, 'twelck door voorhaelden Thomas Woutersz. altijts is gedaen, ende om dito ampt van hier tot Batavia provisioneel te becleden ons jegen woordigh voorcompt ende sigh aenbiedt den persoon Gerrit Valcq van Schoppingen^(m), adelborst, met ernstich versoeck ende bede om daertoe te mogen werden g'employeert, - Soo is 't dat wij (verseeckert sijnde van sijn goet comportement, stil ende stichtelijck leven, mitsgaders desselffs bequaemheyt in 't lesen ende singen der psalmen) denselven sijn

(l) Of Durgerdam, 'n dorp in Noord-Holland, naby Alkmaar.

1. kopie.

+ 121v

2. deur wegseil van die skip agtergelaat.

3. d.w.s. op die land.

4. nl. (van die dienste) van die sieketrooster.

(m) Schöppingen, Pruisiese dorp in Munster.

[p. 159]

versoeck toestaen, omme de gemelte plaetsen van sieckentrooster geduyrende de reyse van hier tot Batavia provisioneel te becleden, ten eynde oock te meerder devotie ende stichtelijcke dissiplyne onder 't volcq sal mogen gehouden worden; ende omme dito ampt in te meer waerde ende behoorlijcke achtinge onder den gemeenen man te doen hebben, sullen de opperhooffden hem volgens gebruyck sijn eetplaets in de kajuyt^1., mitsgaders desselffs slaepstede mede ter behoorlijcker plaetse laten hebben, doch aengaende de confirmatie van voorsz. ampt ende augmentatie in gagie, etc., sal denselven hebben te versoecken aen d' Ed. Heer <en> Gouverneur-Generael ende d' EE. Heeren Raden van India tot Batavia, aen welcke Haer Ed. wij 'tselve gedefereert ende hem volgensdien vorders gerenvoyeert laten.

Sondagh, den 19en dito, wat bedaerder weer en de wint N.West, met regen als gister.

20en dito, fray, helder, sonneschijn-weer met stilte.

Heden bij den Raedt van 't fort de Goede Hoope⁽ⁿ⁾, gesterckt met den Breeden Raedt van de jachten Hasselt ende Maria, genomen sijnde de nader lecture van de brieven ende secreete instructie onser Heeren Meesters nu jongst becomen^(o) op 't stuck⁺ van den slavenhandel ende despeche der gemelte jachten tot dien eynde na Guinea ende Angola, etc., mitsgaders oock derselver ordre omme 't jacht Hasselt gemant te laten met 60 à 70 coppen ende 't jachjen Maria naer advenant^3. ende vereysch van saecken, soo is, na verscheyde ende omstandighe genomen deliberatien, bij meerderheyt van stemmen goetgevonden meergenoemde jachten te mannen, als te weten, Hasselt, sijnde het grootste, met 70, ende Maria, 't cleynste, met 36 coppen, als wordende bij de gemelte scheepsoverheden verstaen, met minder het desseyn van d' E. Compagnie niet wel soude cunnen uytgevoert worden, vermits op de custen van Angola in 't cruyssen eenige waerdige prinsen^4. becomende, oock volcq nodigh sij om die na d' ordre onser Heeren Meesters te mannen ende herwaerts op te senden, doch wanneer sonder becominge van eenige waerdige prinsen, de tijt sal verstreecken wesen voor 't jacht Hasselt om na order te lopen tot de g'ordonneerde slavenhandel, is verstaen dat denselven dan niet meer sal ophouden als 60, ende 10 man overgeven aen 't jacht Maria, omme hier terugh te brengen, nadat met deselve daer (bij den Breeden Raedt der gemelte jachten alsdan nader over te delibereren) noch eenige meerder tijt na Hassels affscheyt sal gecruyst hebben, ende dan empassandt in 't herwaerts keeren over te steecken na St.-Helena Novo^5.(p), om dat eens te besichtigen off daer misschien 't een off 't ander Portugees vaertuygh noch mochte vinden ende met eenen de gelegentheyt van die plaetse ter degen aff te sien ende teyckenen, mitsgaders van daer vorders op Out St.Helena, omme de aldaer noch sijnde paerden, mogelijck

1. offisierskajuit.

(n) C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 248-249. K.A.

(o) Hierdie dokumente is te vinde in C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 790-804. K.A.

+ 122

3. eweredigheid.

4. pryse, buitegemaakte skepe. In Oud-Frans kom prise en prinse naasmekaar voor, verl. deelw. van die oorspronklike Lat. prehendere, gryp.

5. Tog seker St. Helena Nova, waarmee Van R. 'n onbekende eiland moes bedoel het; want in 1677 kry die offisiere van die Boode instruksie om aan die Portugese op die Weskus te vra waar die eiland St. Helena Nova lê. (Godée Molsbergen: Reisen in Zuid-Afrika, I, p. 133, noot 2).

(p) Wat betref St. Helena Novo, sien Februarie 1656, noot e.

[p. 160]

ende voor dese plaetse seer nodigh wesende, empassant aff te halen ende mede te brengen, beneffens soo veele appel- off lemoenboomtjes ende jonge verckens als sal cunnen bergen, om hier aen te planten ende voort te teelen.

Wijders oock wat nader oversien de facture van de coopmanschappen bij Haer Ed. voorsz. totten gemelte slavenhandel geprojecteert ende in 't jacht Hasselt geladen, is verstaen deselve soo in sijn geheel te laten medegaen sonder daer yets aff te doen; item oock het loot, voor India daerin gescheept, om de minste tijtspillinge ende de⁺ jachten te^1. eerder te cunnen affvaerdigen, alsmede omdat 'tselve wat ranck is ende qualijck weder bij sijn last soude te crijgen wesen.

Aengaende de 25 leggers gevult met gordt, waervan al een op de herwaertsreyse is geconsumeert ende noch 24 resteren, is goetgevonden maer 12 aen landt te laten comen ende in droge vaten over te storten, mitsgaders beneffens die ledige, de ander 12 volle leggers met gordt aen boort te laten tot spijsinge van de te handelen offte te verovren slaven, in plaetse van 8 halve leggers offte grofftonnen paerdeboonen, hier te sayen. Mitsgaders van de 12 leggers meel (daer der oock 2 op de reys van sijn geconsumeert) oock een aen boort te laten ende de ander 9 stucx aen landt te nemen, ende dan vorders meergenoemde jacht Hasselt te versien met soo veel oude, heele ende halve leggers, offte verckens, tot water, als bij den anderen te crijgen wesen sal, gelijck aen 't jachjen Maria rede geschiet ende van lant met 12 hele ende 8 halve leggers offte vleesvaten versien ende rede claer leggende is, sullende derhalven met sijn boot ende volcq dagelijcx die van Hasselt alle mogelijcke hulp doen, om in allerhaest tot de te doene vojagie vaerdigh ende gereet te worden, vermits het, om op de gedestineerde plaetsen te cruyssen, al wat laet in den tijt wordt, ende daeromme oock goetgevonden is na Hassels vertreck van Angola, na order 't jachjen Maria als voorsz. noch eenigen tijt te laten nacruyssen.

's Namiddaghs is den Commandeur, beneffens alle de voorgemelte raetspersoonen, gevaren aen 't schip de Provintie ende aldaer voor 't volcq (conform de resolutie van den 18en deser bij deselve genomen) den gewesen opperstuyrman Pieter van Dalen als opperhoofft ende schipper van dito schip g'authoriseert ende de veranderinge in de verdere hoofftofficieren gemaect, mitsgaders gedaen de vermaninge aen 't volcq tot hun debvoir ende gehoorsaemheyt, etc., dat deselve met eenparige ende genoegende^2. stemmen overluyt beloffden^3., daermede haer toegewenst is de vordere behouden⁺ reyse tot Batavia, ende den bottelier gelast elck een mutsjen Spaence wijn te schencken tot de meerder moetgevinge, etc.; sijnde den schipper vorders aengeseyt morgen sijn ververssinge voor de reys te halen, omme met Godes toelatinge overmorgen te mogen t'seyl gaen.

21 dito, fray, warm ende stil sonneschijn-weer als gister.

22 dito, idem. Ende sijn heden d' opperhooffden van 't schip de Provintie affscheyt

+ 122v

1. In die hs. ter.

2. WNT IV, 1560 gee voorbeelde van ‘verl. deelw. genoegd in den zin van vergenoegd, tevreden’.

3. Dieselfde spelling o.d. 7/8/1657.

+ 123

[p. 161]

gegeven omme met den eersten goeden windt die Godt verleenen sal, t'seyl te gaen ende hun vorder te doene reyse na Batavia te vorderen, neffens de brieven ende annexe pampieren gedirigeert aen d'Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India^(q).

Vollemaen, den 23 dito, goet weer en de wint westelijck, waerdoor verhaelde schip belet bleeff t'seyl te gaen.

24 dito, hard, windrich weer uytten N.Westen met wat regen, tot belet van voorhaelde schips vertreck.

25 dito, idem, tot belet als voren. Ende quam hier des voormiddaegs, Gode loff, wel aen te langen 't schip Enchuysen, van Enchuysens Camer, daerop schipper Jan Corneliss. Swart ende ondercoopman Jan Huygh, ultimo April passado uyt 't Vlie geseylt met 242 gegagieerde coppen, daervan 5 overleden ende de rest noch redelijcq wel te pas waren, excepto eenige wat scheurbuyck onder de leden hebbende alsoo nergens aengeweest waren.

Met dit schip bequamen nader schrijvens van onse Heeren Meesters, gedateert 16 ende 20 April^(r), waerbij onder andren vernomen 't arrest van de Nederlantsche schepen in de havens van Vranckrijck^(s), etc.

's Namiddags arriveerde oock 't schip Rotterdam, voor die Camer den 19en April verleden uyt Goeree ende voorts, mits contrarie windt, achterom geseylt, nergens aengeweest ende uytgevoert hebbende 313 gegagieerde, daervan 3 overleden, ende⁺ rest maer wat noot van scheurbuyck hadden, doch noch al gaende ende staende op de been.

Sondagh, den 26 dito, regenachtich weer ende 't luchjen variabel. Heden is 't Robbejachtjen gedespecheert na 't Robben-eylandt om schapen voor de schepen met onderstaende briefken geschreven aen Jan Woutersz., luydende als te weten:

‘Laet aen thoonder deses, Joris Jansz. van Amsterdam, volgen 30 stucx van de grootste schapen voor de schepen ende ons met eenen weten hoeveel datter 'tsedert ons vertreck vandaer weder aengegroeyt sijn. De palen ende victualien, etc., sullen Ul. dese weecke mede toegesonden worden.’

27 dito, 's morgens mooy weer ende 't luchjen van den Z.Z.Oosten, waermede 't schip de Provintie is t'seyl gegaen. D'Almogende wil 'tselve salvo geleyden.

28 dito, heel moy weer met stilte.

29 dito, 's morgens moy weer als vooren, was 't Robbejachtjen van 't eylandt geretourneert met 30 stucx schoone schapen, medebrengende onderstaende brieffken, geschreven aen den Commandeur Jan van Riebeeck, ende luydende als te weten:

‘Wij senden per de sloep Robbejacht, volgens UE. ordre, 30 stucx schapen, soo rammen, oyen als hamels, soo dat hier in 't geheel noch suyver blijven 340 stucx, waervan dat eerst tegen December weder een partij sullen bequaem wesen om te halen alsoo 't meest allegaer jonck goet, meest oyen ende suygende^1. oyen <sijn>.

(q) C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 684-690. K.A. Hierdie stukke het o.a. bevat volledige voorskrifte vir skepe wat Tafelbaai snags binnevaar.

(r) C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 806-821. K.A.

(s) In die brief van 20 April is verklaar dat alle Hollandse skepe in die hawens van Frankryk verbeurd verklaar is, en dat, indien oorlog uitbreek, die Kaap dadelik daarvan in kennis gestel sou word. Ibid., pp. 821-821. Die Kompanjiesowerheid het in hulle briewe van 15 en 23 Junie 1657 weer na hierdie kwessie verwys. Ibid., pp. 824-825 en 828.

+ 123v

1. d.w.s. lammerooie.

[p. 162]

Hier blijven noch 5 halffslachte rammen bij den trop.

De meredickwortelen bij UE. jongst medegebracht, die begindt al fray te schieten; verhoope (naest Godt) wel sal groeyen ende voortcomen met den segen van denselven,⁺ maer connen niet bevinden off bemercken dat de pattattissen noch opcomen. Met 't ander saet gaet redelijcq. Geliefft ons noch wat sla- ende raepsaet te senden, alsoo den thuyn noch^1. soo groot hebben gemaeckt.

Versoucken oock aen UE. als dat ons geliefft de vlacke pan wederom toe te senden, dewelcke verleden met 't Robbejacht aen de Caep sonden om deselve wat te vermaecken^2. alsoo der een gadt in was ende oock heel dun versleten, waermede hier ontriefft ende verlegen sijn. Als UE. ons palen stuyrt, geliefft ons dan oock met wat spijckers, enckelde middelnagels ende soo een boorijser te versien. 't Omslach hebben wij wel. Sendt ons oocq wat teer.

Versoucken aen d' E. Heer hooglijcq ende demoedelijck dat gelieffde, als ons ransoen stuyrt, in plaets van gordt mochten rijs crijgen, alsoo deselve wat streckende^3. is om tot een peguynsboutjen te eeten; versoeckende mede als dat ons een haen met 2 à 3 hoenders^4. toesendt om hier te loopen - soude dan oock lijcken offt een boeredorp was.

Op 't Robben-eylandt desen

28en Augusty 1657.

Hiermede, etc.

(ende was geteyckendt)

Jan Woutersz.

't Begon op den dagh al wat stijff te wayen van den N.Westen, welcke windt tegen den nacht noch al meer opstack.

30 dito, 's morgens onstuymich weer met harde Noordt-Weste-winden ende regen, tot belet voornamentlijck van de jachten Hasselt ende Maria's vertreck na Guinea, waertoe haer affscheyt al gegeven is^(t).

Ultimo dito, idem weer ende wint als vooren, doch niet soo hard.

+ 124

1. nog 'n maal, twee maal.

2. regmaak.

3. O.d. 30/9/1652 word die woord gebruik in die betekenis langer te laat hou, verder mee te kom. Hier skyn dit te beteken as goeie aanvullig te dien.

4. Meerv. van hoen, hier = hen. Vgl. WNT VI, 809.

(t) Van Riebeeck het instruksies vir die bevelvoerders van die Hasselt en die Maria opgestel, maar verduidelik dat dit in samehang met die instruksies van Here Meesters gelees moes word, en dat die laaste in ieder geval nougeset nagekom moes word. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 701-704. K.A.