Daghregister. Deel 2. 1656-1658

Julius anno 1657

Sondagh, den eersten dito, 's morgens noch al regenachtich weer, is verhaelde schrijven (heden gedateert) na den Engelsman gesonden, met versoeck hetselve ende oock onse vorige ter handt gestelde brieven aen onse Heeren Meesters wel^5. te willen laten bestellen, etc.

2 dito, 's morgens vuyl, cout, regenigh weer ende wint als vooren, doch niet soo hard; ende 's namiddaghs, 't luchjen comende van den Z.Z.Oosten, is 't meergenoempt Engels schip de Welcom, daermede t'seyl gegaen, neffens eenige brieven ende pampieren van ons gedirigeert aen d' Ed. Heeren Bewinthebberen ter Camers Amsterdam ende Zeelandt, als vooren aengeroert.

't Bleef 's nachts heel fel van den Z.Z.Oosten waeyen tot den

3en dito, 's morgens, wierd stil ende heel fray weer.

Heden vernomen ende evident gebleecken sijnde, dat de persoonen Hans de Bout, Carel Broers ende Jan Claesz. van Wesselenboere^(a), wagenvoerders, door achteloosheyt hebben verwaerloost offte verlooren ende laten verdrencken^6. drie van Compagnies treckossen, tot groote verlegentheyt ende schade in verscheyden saecken, soo is verstaen ende goetgevonden, omme haer te beter te doen oppassen ende oock tot exempel van andre, voor deselve op reecqueninghe te laten belasten 50 gl. yder

5. Vgl. o.d. 11/5/1657 en 15/6/1657.

(a) Waarskynlik Wesselbüren, 'n dorp in Holstein.

6. Dieselfde vorm o.d. 10 Julie hierna.

[p. 140]

⁺ os, hoewel se d' E. Compagnie wel 3 mael sooveel waerdich sijn in den arbeyt, ende dierhalven haer te doen een dreygement van na desen soo goetcoop daer niet aff te raecken, maer dat voor elck beest, in 't aenstaende comende te verliesen, ten minsten sullen te betalen hebben hondert gulden^(b).

4 dito, moy weer ende 't luchjen suyclijck als gister.

5, 6 ende 7 dito, idem. Sijn heden weder een deel volcx na 't bos gesonden om noch al meer balcken voor 't hoofft uyt te halen. Item oock een licht ploegjen in ordre gestelt, om eenich landt in de thuynen mede om te ploegen, dewijl 't door de gestelde 20 mannen niet al met spitten can gaende gehouden worden, maer veel weder soude moeten leggen verwilderen.

Ende blijfft de ploegh omtrent 2 uyren gaens van 't fort oock noch al gestadich aen de gangh, beneffens eenige luyden die de ruyge crekelboomen ende -wortels uytroyen, etc., om claer baen voor de ploegh op voorraet maecken te hebben^1., sijnde oock dese ende verleden weeck goede partije garst ende bonen op dito landt voor d' E. Compagnie gesayt, boven dat^2. de vrije luyden mede redelijck aen^3. maken ende sayen.

Sondagh, den 8en dito, 's morgens hard, windrigh weer van den Z.Z.Oosten.

9 dito, 's morgens heel fray, stil, helder weer. Is den Commandeur uytgegaen om te speculeeren wat landt omtrent Compagnies omgeploegde ende al besaeyde ackers, 24 à 25 mergen groot, noch bequaem te maken wesen sall om daer al vorders aen te bouwen. Sulcx dan over de drooge bosrevier^(c) gecomen sijnde, heefft aldaer noch affgesien ongeveer soo veel als rede aen dese sijde van dito revier is omgearbeyt ende bijna al besayt.

Soo heefft oock op 't versoeck der vrije luyden van Stevens Compagnie <orde?> gestelt op 't graven van een sloot langhs ende om haer landt, om 'tselve (in de regentijt onder water leggende) daerdoor droogh te mogen houden, waertoe sijluyden te swack waren ende daeromme nootsaeckelijck wat moesten geholpen worden,⁺ cunnende anders Compagnies wagens met haer vrachten houdt mede qualijck daer passeren, vermits door de natticheyt al te diep insacken.

Ende heefft mede aengewesen ende gelast dagelijcx seecker soort van jonge boomen uyt 't bos te brengen om buyten rondtsom Compagnies thuynen hier in de Taeffelvaley te planten, waertoe de rabatten om deselve claer ende schoongemaeckt werden, om beschut te maken voor de harde valwinden alhier subject, etc. Meteenen mede wat speculatie genomen hebbende op de eene offte principaelste geprojecteerde redout tot bescherminge van de landerijen ende weyden op de bequaemste plaetse te begrijpen^4., waertoe omtrent ten midden^5. tusschen de vrije luyden woningen van Jan Reyniersz. ende Stevens compagnie een seer goede gelegentheyt op een fraye

+ 108v

(b) C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 235. K.A.

1. Kontaminasie van te maecken en te hebben? Vgl. o.d. 30 Julie hierna: om gereet maecken te wesen.

2. bowe en behalwe wat.

3. redelijck aen; vgl. Afr. stadig aan.

(c) Miskien een van die vae destydse benamings vir die Liesbeekrivier, of vir 'n deel daarvan. In dié tyd het die Liesbeek nog geen vaste, erkende naam gehad nie. Soms is daarvan gepraat as die ‘Soete’ of ‘Versche’ rivier; en toe die vryburgers op hulle grond gevestig is, is dit die ‘Amstel’ genoem. Daghregister, 21 Februarie 1657.

+ 109

4. op te rig.

5. ten midden, halfpad.

[p. 141]

hooghte uytgevonden heefft, welcke 't gesichte can hebben over Compagnies bogaerd ende al de landerijen van de jegenwoordige vrije^1. geworden luyden, behalven dat bij dese situatie, in plaetse na de voor desen gemaeckten overslagh^2. van noch 4, niet meer als 2, wachthuysjens sullen behoeven geset, namentlijck een over de Soute-revier, daer de redout Duynhoop ende 't fort 't gesicht op hebben ende 't uytterste offte verdste boven Harmans compagnies woninge off landt, onder welckers oogh noch wel 4 à 500 mergen landt can beslagen worden, sijnde tesamen omtrent 2½ uyr gaens van 't fort, recht beneden 't bos daer d' E. Compagnie ende de vrije luyden al haer timmerhoudt van daen haalen; sullende dan van den andren leggen, te weten: Duynhoop, aen dese candt de Souterevier, van 't fort omtrent ½ uyr; ende 't eerste wachthuysjen van^3. Duynhoop ½ uyr; de principaelste redout, hiervoren affgespeculeert, stijff soo veer; ende 't laeste wachthuysjen boven Harmans compagnie wel omtrent een uyr gaens, waermede dan wel soo veel landt ende weyden can bewaert worden, als vooreerst nodigh ende niet alleen beslagen is, maer oock noch al veel meer sal cunnen beslagen werden.

10 dito, schoon weer ende windt als gister. Is den sargeant met eenige gravers heengesonden, om tot der vrije luyden hulp de gister affgesteecken sloot langhs ende om haer landt te graven, opdat 't saet op haer landerijen niet mochte verdrencken,⁺ maer 't water bequaemelijck affgeleyt worden.

Soo is oock den lantmeter ende schipper van 't Robbejachjen (neffens 2 soldaten tot haer geleyde) uytgesonden om de streckingen ende distantien van hier langs de zeecandt, tot in 't Houtbaytjen nochmael partinent aff te meten ende peylen, om emmers alles ter degen in een caerte sonder fauten (mogelijck sijnde) te brengen, etc.

Nieuwe maen, den 11en dito, 's morgens doncker, betogen lucht ende stijve N.Westecoelte met al vrij wat sware coude stoffregen.

12en dito, redelijck goet weer ende wint als vooren. Is den Commandeur weder uytgeweest, onder andren Compagnies bogaerdt mede ordonnerende met een goede sloot te omgraven om de beeste te beter daer uyt te houden, vermits de schuttingh van palen om deselve gemaeckt somtijts van 't bestiael aen stuck gelopen worden.

Waeromtrent^4. de lantmeters ontmoeten^5. welcke, vermits 't regenachtich weer op gister, alles noch niet volbracht hadden, dat anders wel souden hebben gedaen. Des daeromme noch meermalen sullen moeten uytgaen.

's Avonts wierd een schip beneden 't Robben-eylandt gesien, 'twelck den

13en, 's morgens aen d' oversijde van de bay g'anckert leggende, met een N.Oostcoeltjen voor den middagh fray ter rheede quam, sijnde 't jacht Maria, den 10 April verleden uyt Vlie geseylt voor de Camer Amsterdam, in compagnie van 't jacht Hasselt, daer met een storm in de Spaense zee affgeraeckt is, vorders nergens aenge-

1. Die samekoppeling vrijeluyden gesplits deur geworden.

2. plan.

3. d.w.s. ½ uur van Duynhoop af.

+ 109v

4. d.w.s. in die buurt van die ‘bogaerdt’.

5. Die onderwerp is blykbaar den Commandeur hoërop.

[p. 142]

weest, op hebbende 38 gesonde coppen, sonder eenige dooden, den schipper genaemt Claes Fransz. Bordingh, ende beyde dese jachten bij d' Ed. Heeren Bewinthebberen gedestineert tot den handel van hier op de custen van Guinea ende Angola. Is derhalven bij den Raedt goetgevonden 'tselve van sijn inhebbend goedt voor de Caep te ontlossen^1., alsmede aen boort claer ende voor de handt te doen houden de⁺ goederen voor India, daerin geladen, omme in 't eerste aencomende schip over te laten schepen ende voorts na Batavia te senden, als breder bij resolutie daerover heden genomen^(d).

14 dito, 's morgens vuyl, regenachtich weer en wint N.West, doch liep tegen den namiddagh wat zuyelijck, waeromme 't Robbejachtjen gesonden is na 't Robbeneylandt met provisie voor 't volcq aldaer, achtervolgende d' inhoude van onderstaende brieffken geschreven aen Jan Woutersz. ende luydende als te weten:

‘Wij senden Ul. per 't Robbejachtjen weder provisie voor 2 maenden. Ende laet ons weten hoe het met de aenteelt van de schapen al gaet, alsmede wat het vuyren (bij U in de verleden nacht gedaen) beduyt. Laet oock 't volcq aen de steenhouwerij naerstigh aen wercken alsoo daerinne sal moeten gecontinueert worden. Hiermede, etc.

Jan van Riebeecq.’

Sondagh, den 15 dito, 's morgens fray, stil, helder sonneschijn-weer.

16 dito, 's morgens hard, windrigh weer van den Z.Z.Oosten, doch wierd op den dagh stil.

17 dito, fray weer. Den Commandeur nu ende dan veel malen uytgeweest, mitsgaders wel terdegen affgespeculeert ende omtrent 1¼ uyrs gaens van 't fort achter den Taeffelbergh op een hogen heuvel in de vlacte tusschen Steven ende Jan Reyniersz. woninge offte bouwerijen uytgesien hebbende een seer bequaeme ende gelegene plaetse omme tot bevrijdinge^2. van Compagnies geplante bogaert, alsoock derselver ende vrije luyden geboude ende al besayde landerijen, etc., te stellen de principaelste ende sterckste redout, omme onder beschut van dien oock Compagnies bestiael seer nootsaeckelijck te weyden ende bewaren; soo is bij den Raedt, van alles terdegen mede oculaire inspectie genomen hebbende, aenwijsinge ende verthoninge gedaen zijnde, dito plaetse ten eynde voorsz. voor de bequaemste ende best gelegen mede g'oordeelt⁺ ende dierhalven goetgevonden deselve plaetse daertoe vast te stellen; mitsgaders, ten aensien 't metselwerck aen de rosmeulen gedaen is, met den aldereersten aen 't opmaecken van dito redout te vallen, omme vóór de compste van de Saldanhars ende andre natien diep uyt 't landt (gerucht wordende tegen de drooge tijt aff te comen) noch vaerdich ende in volcomen deffentie te hebben, mitsgaders die te nemen op cleyn royael^3. off 16 voeten viercant, met 2 verdiepingen, boven pladt, ende met een

1. Verouderde vorm, teenswoordig lossen.

+ 110

(d) C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 236. K.A.

2. vrywaring, beskerming.

+ 110v

3. Volgens aanhaling in WNT (XIII, 1535) het ‘Kleine Royaal-Vestingen’ tog nog altyd 'n binnenste-poligone van 40 tot 50 roedes.

[p. 143]

oversteeck ende borstweer om bequamelijck 2 stuckjes op te cunnen stellen, tot te meerder ontsagh voor dese^1. lants natie, welcke anders met hun bestiael over al de besaeyde landerijen mochten lopen - dat hierdoor fray sal cunnen voorgecomen worden, alsoo de gemelte redout 't oogh heefft van de strandt der Taeffelbaey aff over al de beslagen landerijen ende Compagnies boogaerd, tot heel aen den bosheuvel toe, welcke rijkelijck in 't midden op den hals tusschen beyde de bayen is leggende, behalven Compagnies besaeyde landerijen, die wat in een dal achter een ander heuvel beneden 't bos tegenover Harmans bouwerij gelegen sijn, ende daeromme van dese redout maer ten deele can beschout^2. worden, doch is met een cleyn wachthuysjen mede wel te bewaren, 'twelck in 't oogh van dese gemelte redout leggen ende voorts onder sijn gesicht mede hebben can al de gansche rest van de landerijen in ende tusschen alle valeyen gelegen tot aen den bosheuvel^(e) voorsz. incluys, doch wordt die nochte oock 't ander wachthuysjen (op de Soute-revier, daer 't fort ende de redout Duynhoop op sien can) ende dito^3. wachthuysjen dan vorders (op de meergenoemde redout ende die weder op 't eerstgenoemde wachthuysjen) noch niet heel nodigh geacht te maken, maer na voltreckinge van de in desen gementioneerde redout eerst in 't fort te begrijpen de geprojecteerde ende bij d' E. Heer Van Goens voor goetgekeurde packhuysen aen de noch onbemetselde sijgordeijnen^4., seer nootsaeckelijck om beneden slaven ende op de solders het coren te bergen, dat met Godt de voorste dit saysoen staet gewonnen te worden, waertoe wij meenen onse jegenwoordige gelegentheden^5. al wat te cleyn sullen vallen.

Wijders gedacht op den naem van voorsz. redout is deselve ten aensien van cituatie 111 goetgevonden te noemen Koorn-hoop^6..

‘Gemerckt^7. dat conform onse resolutie van den 6 November anno passado^(f) door 't maken van 15 hemden uyt een stuck Gunees linnen, namentlijck 12 mans^8. van 3⅜ ende 3 jongens^9. dito van 3 ellen, bevinden de mans ⅛ el te cort vallen ende de jongens hemden te veel overhouden, soo is verstaen van nu aff alle de hemden even groot ende volslagen te laten maecken, namentlijck van 3½ el yder, genaeyt met soomen ende al ende, soodanige 14 uyt een stuck Guinees linnen voor 't oude nayloon van 8 stuyvers per hembt, waertoe dan ruym 50 ellen (de halsboorden ende oxeldoecken^10., etc., daeronder gereeckent) gaen sal, ende tot 26 stuyvers den gemeenen volcke cunnen uytgegeven, mitsgaders evenwel de gewoonlijcke advance van hondert per cent op 't Gunees linnen voor d' E. Compagnie gevonden worden, te weten:

1. Van R. weer in die moeilikheid met die genitief. Vgl. den sieckentroosters vrou 6/6/1652, ens., bls. 130, noot 1 hiervóór.

2. oorskou, gesien.

(e) Dit is waar Wynberg vandag lê. Van Riebeeck het van Here Sewentien in hierdie omgewing 'n vrugbare stuk grond ontvang, wat hy ‘Bosheuvel’ genoem en spoedig tot een van die mooiste plase van sy tyd ontwikkel het. Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, p. 148.

3. genoemde, d.w.s. die klein waghuisie teenoor Harman se boerdery.

4. walle in die fort.

5. d.w.s. pakhuisruimte.

6. Die teenhanger dus van Duynhoop, aan die fort se kant van die ‘Soute-revier’.

7. Die volgende hemderesolusie word deur Brill weggelaat.

(f) C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 192. K.A.

8. manshemde.

9. jongenshemde.

10. lappe in die vorm van 'n driehoek wat dien om die mou van 'n hemp onder die armholte met die lyf van die hemp te verbind.

[p. 144]

Voor een stuck dito linnen à 5 ra. van 48 stuyvers (costende incoops 6 gulden) sooals 't na de maniere van India op reecqueninge uytgegeven wordt	f 12.-.-
Ende voor 't nayloon als voorsz. 8 stuyvers per hemdt, sijnde voor 14 stucx	f 5.12.-
	_____
maeckt tesamen	f 17.12.-
Sulcx op 't gelt voor 't nayloon betaelt wordende oock noch omtrent 12 per cento advance is vallende, namentlijck op de bovengestelde 5 gulden 12 stuyvers	f .12.-
	_____
Alsoo 14 hemden à 26 stuyvers van 1 stuck linnen uytbrengen netto.	f 18.4.-

Ende waermede de luyden door dese verminderinge in prijs ende vergrootinge der hemden vrij verlicht ende oock te meer ende beter geaccommodeert, mitsgaders⁺ alle misnoegen geweert sal worden. Des oock den boeckhouder der soldijeboucken naeuw regard sal hebben te nemen op de maet van de hemden hiervooren aengeroert, ten eynde gelet worde deselve met hare mouwen de volle breete van 't linnen hebben, sijnde tesamen 1½ el met soomen ende al, gelijck boven van de lengte mede geseght is.

Vorders gesien dat sommige van de vrije luyden nietjegenstaende onse doorgaens doende minnelijcke waerschouwinge, etc., nochtans al even stout ende moetwilligh haer voet- ende wagenpaeden nemen door ende over Compagnies besayde landerijen, schoon haer andre bequaeme wegen tersijden, beneden ende boven heen genoech sijn ende dagelijcx noch al worden aengewesen, soo is, omme alle schaden op Compagnies landerijen voor te comen ende andre pregnantien^1. meer, verstaen daerop te stellen dese navolgende penen, namentlijck:

Dat niemandt, soowel vrije luyden als Compagnies dienaren, sullen vermogen over Compagnies noch der vrije luyden beploegde, besayde offte geboude landerijen te voet noch te paerde offte^2. wagens mogen gaen offte rijden op de verbeurte van 5 ra. d' eerste ende 10 ra. de 2e mael, boven de vergoedinge der schade aen ende op Compagnies offte eenige luyden haere landerijen gedaen;

Ende sal niemandt oock eenige vruchtbomen verderven op verbeurte van lijff^3. ende goet;

Gelijck oock die bevonden wordt eenich gewas op 't velt staende gesneden, vertreden offte andersints beschadicht te hebben, voor den tijt van 12 maenden aen de gemeene wercken te arbeyden sal gebannen worden;

Soo wordt oock, om voor te comen 't breecken van heyningen, paggers^4. offte schuttingen, ydereen gewaerschout wel toe te sien ende sorge te dragen hare beesten

+ 111v

1. Moet so iets as gewigtige redes beteken.

2. offte of off te of offte te?

3. lewe.

4. Maleis pagar, omheining, skutting.

[p. 145]

ende treckossen wel te bewaren, dat deselve genige van de voorsz. heyningen, paggers offte schuttingen comen te breecken, voornamentlijck van Compagnies thuynen offte boogaerd, nochte oock over de geploegde landerijen te loopen, op verbeurte van soodanich beest als daerop gevonden ende eenige schade aengedaen sal hebben;

Sullen derhalven degene die beesten ende vee houden, schuldigh sijn sorge te dragen dat deselve in het uyt- ende indrijven geen schade en doen, op verbeurte van 6 ra. van 8en ende vergoedinge der schade;

Ende opdat dese ordre ende andre g'emaneerde^1. placcaten doch te beter souden mogen worden gemainteneert, is goetgevonden den bij d.E. Heer Van Goens gesteld ende beëdichden secretaris deses Raedts, Abraham Gabbema^2., bij desen op approbatie ende nader goetvinden onser Heeren Meesters te substitueren tot fiscus ende lantschout provisioneel ende hem te laten genieten d' emolumenten naer uso^3. daertoe staende, om te beter op alles te mogen toesien.

Aldus gedaan ende geresolveert ten dage en jaare als booven, mitsgaders extract hieruyt gepronuntieert enter behoorlijcke plaetse g'affigeert^(g).

18en dito, lieffelijck, stil, sonneschijn-weer.

19en <dito>, 's morgens was 't Robbejachtjen weder van 't Robben-eylandt geretourneert, met tijdinge dat de steenhouwerije sigh sleght liet aensien, maer de schapen al tot 350 aengeteelt waren, mitsgaders de mieredick ende andre saden redelijck voortquamen, volgens d' inhoude des onderstaenden brieff vandaer geschreven, luydende als te weten:

‘Aen den Commandeur Jan van Riebeeck.

De oorsaeck offte redenen waerom wij op den 13 's avonts vuyrden, was alsdat de steenhouwerij hier niet veel en beschiet^4., doordien dat de overhangende clippen affgebroocken zijn ende hoedat dieper incomen, de clipstucken door haer sandicheyt^5. geen steen en can aff gefatsoeneert^6. werden, alsoo deselve onder de handen in 't maecken vermorselen; oock als 't des nachts maer regent, laet staen daeghs, cunnen dan niet verwerckt worden; mede die hier gemaeckt is, smelt door den regen wegh tot sandt als 't is, ende die se maecken en^7. blijven van de thien geen vier heel, soodat 's weecks boven 100 stucx niet can gemaeckt werden, ende moeten dan noch⁺ den regen ende 't avondt off morgen^8. 't dragen uytstaen. Soo is ons mede van node tot de steenhouwerije vier ijserwiggen, sijnde 1½ voet lanck, met twee moockers^9., alsoo met de coevoet niet meer cunnen breecken als maer schervelinghs^10., onbequaem om steen aff te maecken; oock drie ander stercke persoonen (als de steenhouwerije

1. uitgegane, bekend gemaakte.

2. Hy was as Sekretaris voorafgegaan deur Pieter van der Helm, Fredrick Verburgh, Roelof de Man en Caspar van Weede.

3. usus, gebruik, gewoonte.

(g) Hierdie dag (die 17de) se aantekening is weer 'n woordelike afskrif van die notule van die Politieke Raad se vergadering op dieselfde dag. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 237-240. K.A.

4. vorder.

5. Brill het handicheyt.

6. gevorm, vorm gegee.

7. Negatief: nie.

+ 112v

8. t' avondt off morgen, vroeër of later.

9. breekhamers.

10. by wyse van skerwe. Of is dit die meervoud van 'n snw. sche(r)veling? Kyk Verdam: Mndl. Wdb. s.v. sche(r)vesteen. Nie in WNT nie.

[p. 146]

voortganck sal nemen) die der haer wat op verstaen, voor dese alhier Louwerens Albertsz. met Jasper Jansz. Duyff die den meesten tijt sieck sijn, de een met de berbery en d' ander met de Seylonse sieckte^(h) ende gans geen crachten en hebben om een steen te versetten, ende Eva⁽ⁱ⁾, die niets ter werelt doen en wilt, dan^1. loopt over 't eylandt ende jaegt de schapen van haer lammeren, die wel een van doen heefft die op haer past, ende naer wijsen, beduyden offte slagen niet wil hooren ende niet verstaen can, soodat hier met dat volck en werck geen eere sal te behalen wesen. Hope met Godt een beter.

Oock soo hebben hier in 't N.W. eynde van 't eylandt een tuyn begrepen, lanck 100, breet 60 voet, gegraven met een gracht overal meest diep drie voet (connen in de natte tijt niet dieper comen) waerin al ons saet door UE. aen ons passado gesonden, ende comt alles op, behalven pattattissen, doch de mieredickwortelen crijgen fraye spruyten. Oock 't ander saet comt alles op (verhopen met Godt dat alles wel sal gedijen), insonderheyt de raepen die haer noch best laten aensien, doch den tijt sal den besten leermeester worden. Hadden wij meer saedt gehadt, souden meer gesayt hebben. Light^2. dat den tijt wel verloopen is, alsoo de drooge tijt aencompt; doch wij weten 't niet.

Wat aengaet de aenteelt van de schapen, is sedert verleden maendt 20 stucx, soodat jegenwoordigh is 350 in alles, suyver, ende sijn in dese maendt al meest halffslagh gecomen, en dat oyen. Hier sijn oock 7 à 8 oude oyen die gelamt hebben, doch deselve^3. al doot, soodat se wel van hier dienen^4., eer dat weer met jongen worden en connen dan niet weghgestuyrt worden.

Op den 12e van dese maendt, comende in de N.hoeck, vonden aldaer een graeuw conijn doot, soodat hier noch maer drie stucx, te weten een wit, 1 graeuw ende een⁺ swart, sijn geweldich speuls. 'T is jammer datter geen manneken bij en is; 't landt souden hier in corten staen vol te worden. De dassenaenteelt cunnen niet bemercken.

Wij senden UE. bij desen 7 staerten^5., staet weynich meer te comen doordien al halffslach voortgebracht wordt, dat hier schoone beesten worden. Oock connen met dese luyden niet een staert affsnijden offte lubben.

Hiermede, etc.

(Tersijde stondt:)

op 't Robben-eylandt,

desen 16en July anno 1657.

(Onder stondt:)

UE. onderdanige ende dienstschuldigen dienaer,

(was geteyckent:)

Jan Woutersz.

Bij bovenstaende missive (heden becomen van 't Robben-eylandt) gesien de sobere apparentie van de steenhouwerije, etc., doch ter contrarie weder oock de redelijcke hope van de voorttelinge eeniger aertvruchten, voornamentlijck de mieredick, daer

(h) Beri-beri is, soos voorheen vermeld, 'n endemiese siekte, wat op baie plekke in die Ooste voorkom en veral deur verlamming van die bene gekenmerk word; ‘Seylonse sieckte’ is miskien 'n vorm van spru, in Engels ook bekend as Ceylon sore mouth.

(i) 'n Dertigjarige slavin wat op Madagaskar aangekoop was. Sien Blommaert: Het Invoeren van de Slavernij aan de Kaap (Argief-Jaarboek vir Suid-Afrikaanse Geskiedenis, 1938, I, pp. 5-6). Sy moet nie met die Hottentottin Eva verwar word nie, wat 'n vrye persoon was en in die Daghregister dikwels ter sprake kom.

1. behalwe, as.

2. allig.

3. d.w.s. die lammers.

4. behoort te gaan.

+ 113

5. d.w.s. sterte wat van die jong vetstertooie afgesny is.

[p. 147]

sich d' E. Compagnie veel aen gelegen laedt, om te dienen voor deselver schepen tot ververssinge op de reysen na India ende Patria respective, soo is verstaen, soo haest 't hier ter rheede leggende jachtjen Maria van sijn iser^1. ende loot ontladen ende weder met steen in de plaets sal geballast^2. wesen, ende 't jacht Hasselt (beyde na Gunea gedestineert) tusschenwijle noch niet te voorschijn comt, dat den Commandeur Riebeecq dan eens selffs in persoon daermede derwaerts varen ende van alles nader ende pertinente visite^3. ende oculaire inspectie nemen sal, omme oock met eenen op de bequaemheyt der gronden mede te letten, tot voortplantingen der pattattissen, welcke, gelijck de mieredick, op sandige gronden wel wassen willen ende daeromme gehoopt wordt, daer redelijck sullen aerden, om 't volcq op dito eylandt (tot bewaringe van de schapen doch moetende leggen) daeraen noch wat werck te geven voor 't ledich gaen, alsoo de pattattissen een seer bequaeme aertvrucht, ja soo goedt als broot is, tot spijsinge van menschen hier ten hoochsten nodigh.

Item oock om met den schipper ende stuyrman uyt te kiesen een bequaeme plaetse tot een baken om op te vuyren voor schepen die 's avonts voor de bay comen, om daerop in te mogen seylen, etc.

Heden is den lantmeter met den schipper van 't Robbejachtjen weder uytgesonden⁺ om dese Caep van hier tot in de Bay Fals langs de zeecandt buyten nochmael eens pertinent aff te treden, meten ende peylen, mitsgaders ten dien eynde geprovideert voor 6 etmael onder hun vijff persoonen.

Ende den Commandeur voornemens morgen (bequaem weer wesende) uyt te gaen ende een bequaeme plaetse bij 't corenlandt aff te sien, om een goede schuyr^4. op te slaen ende vaerdich te laten maken tegen December aenstaende, dat de granen bij goet gewas (dat Godt geve) staen rijp ende gemaeyt te worden, omme deselve daerin vooreerst te bergen ende dorssen^5., mitsgaders vandaer dan schoongemaeckt in sacken met de wagens in 't fort op de solders te halen.

Heden is begonnen een sloot 8 voeten wijt ende drie diep te graven om Compagnies boogaerd bij 't ronde doornbossjen, omtrent 1¾ uyren gaens van 't fort.

20 dito, 's morgens fray, liefflijck, sonneschijn-weer als vooren. Is den Commandeur ten eynde voorsz. (ende den schipper van 't jacht Maria met hem) uytgegaen, affgesien hebbende een goede plaetse tot een corenschuyr, na verrichtinge van 'twelcke ende stellinge eeniger ordres op verscheyden saken (den corenbouw concernerende) tegen den avondt weder is thuysgecomen ende aldaer overslagh^6. gemaackt hebbende tot opstellinge van voorhaelde corenschuyr.

Wijders oock staet gemaeckt dat d' E. Compagnie al omtrent 50 à 60 mergen landts nodich sal hebben jaerlijcx te bebouwen, tot spijsinge deses guarnisoens ende

1. Ongediftongeerde lang i.

2. met steen as ballas gelaai in plaas van die geloste yster en lood.

3. In die oorspronklike betekenis: skouing, ‘oculaire inspectie’.

+ 113v

4. Die geboorte van Groote Schuur, vandag nog die naam van die woning van die Eerste Minister.

5. Graan word in Nederland gewoonlik binne in die skuur gedors.

6. plan, ontwerp.

[p. 148]

slaven, etc., met hope uyt den bouw der vrije luyden de rest voor de schepen ende Batavia binnen een jaer 2 à 3 wel sal comen, ende alsoo des guarnisoens montcosten, sonder daervoor gelt off betalinge te geven, aengaende graenen ongetaxeert te houden, maer met Compagnies eygen volcq ende slaven uyt den lantbouw te winnen - Soo is goetgevonden gemelte schuyr te nemen op 108 voeten lengte, ende, beneffens de uytladingen^1. ende al, op 40 voeten wijtte, Rijnlantse maet, met 10 binten^2. 12 voet van den andren, etc., omme emmers met de granen (tegen December toecomende⁺ met Godes hulpe staende gemayt te worden) niet verlegen te vallen, maer genouchsaeme plaetse tot berginge te hebben.

Ende opdat dit werck doch tijdigh genouch soude mogen affgemaeckt worden ende gereet wesen, item oock gemerct d' E. Heer Commissaris Van Goens, bij desselffs hier gelaten instructie, onder andren is ordonnerende met het onderhanden sijnde hoofft ons sooveel niet te haesten als wel aen 't werck nodich tot den corenbouw, etc. - Soo is goetgevonden de timmerluyden van 't hoofft aff te nemen ende Maendagh aenstaende ten eersten, beneffens 't werck aen de redout Corenhoop (dat weynich is) de houtwercken van de voorsz. corenschuyr te laten vaerdigh maken ende door de wagens, ter plaetse daertoe uytgesien^3., aenbrengen, mitsgaders 't hoofft voortaen voorts aff te laten maken met sooveele timmerluyden uyt de aencomende schepen als successivelijck daertoe, sonder hinder van 't nodige scheepswerck staende haer leggen alhier, sal cunnen gemist ende aen 't werck gestelt worden, om 'tselve oock al meteenen mede te eerder vaerdigh te crijgen^(j).

't Begon tegen den avondt heel stijff te wayen van den Z.Z.Oosten, geduyrende den ganschen nacht ende den

21en dito, met droogh weer, tot tegen den avondt, dat het begond te stillen.

Sondagh, den 22en dito, fray, lieffelijck, sonneschijn-weer.

23en dito, idem, als wanneer voorhaelde resolutie in 't werck gesteld ende alles met ijver bij de handt genomen wierd.

24 dito, wat regenachtich, cout weer, is den Commandeur selffs mede na 't bos gegaen, om tot alles de behoorlijcke ordre te stellen, etc., steeckende ende bakenende⁺ onderwegen empassandt mede meteenen aff 't vierkandt tot de redout Corenhoop, om de metselaers ten eersten daeraen te werck te doen comen.

Heden is den lantmeter ende schipper van 't Robbejachtjen weder thuys gecomen, hebbende de gansche Caep langhs de zeecant altemalen pertinent affgemeten ende gepeylt, om perfectelijck in de caert te brengen, etc.

Volle maen, den 25en dito, doncker, mottich, stil weer.

26en <dito>, idem, stil doch claer sonneschijn-weer. Is 't Robbejachtjen tegen de wal gehaelt om wat versien^4. te worden.

27 dito, idem, stil weer. Ende quam Herry 't eerst wel in langen tijt weder aen 't

1. oordekte op- en aflaairuimte.

2. dwarsbalke.

+ 114

3. uitgesoek.

(j) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 242. K.A.

+ 114v

4. opgeknap. Word nog so gebruik in Afrikaans.

[p. 149]

fort, vragende waer hij ende Caepman (nu wij 't landt overal soo omploegden) haer woonplaetsen ende weyden voor de beesten hebben souden. Op 'twelcke hem g'antwoordt is: daer se nu woonden, sijnde in 't landt na 't overgeberchte van Africa, meest Oostwaerts ende wel soo Noordlijck, omtrent 8 à 10 uyren gaens van hier^(k).

Hij seyde, dat de Saldanhars op comende wege herwaerts aen waren, ende soo haest de drooge tijt aenquam met groote meenichte affcomen, haer dan dootslaen ende al hun bestiael affnemen soude; versocht daeromme dat met Caepman hieromtrent mochten comen woonen. Hem wierd gesegt, dat de weyden voor ons bestiael hieromtrent noch cleyn genouch vallen soude. Hij wederom vraegde off den Commandeur (daer soo goede vrunden mee was) dan begeerde dat hij ende Caepman van de Saldanhars souden dootgeslagen worden.

Waerop hem g'antwoordt wierd, ingevalle ons beeste wilde verhandelen, soo souden se mogen comen woonen achter de clooff^1. van de Taeffel- ende Leeuwenbergh, op de buytenzeecandt^2., meest Z.West van 't fort^(l), maer niet achter de Leeuwenbergh N.Westwaers van 't fort, daer des Commandeurs boulandt^⋆ is^(m), offte wel, vermits de bequaemheyt ende goede gelegentheyt, nodich tot Compagnies weylandt sal moeten⁺ gehouden ende gebruyckt worden^3..

Herry seyde hij cost van sijn bestiael niet missen alsoo der aff leven moeste, maer van Caepman soude hij besorgen, dat wij altemet^4. wat cregen, ende voornamentlijck wilde hij maecken dat wij groote menichte van de Saldanhars reuylden, als wij maer copers genoech hadden - van 'twelcke hem verseeckeringe gedaen ende de stucken bij menichte gethoont wierden, mitsgaders toegestaen, dat met Caepman achter de clooff voorsz. soude mogen onder ons beschut comen woonen.

Hij versocht dat boven op de clooff, tusschen 't hoofft van de Leeuw- ende N.hoeck van de Taeffelberch⁽ⁿ⁾ in ons gesicht haer huysen mochten stellen, anders vreesden dat de Saldanhars haer achter deur de Houtvaley om souden overvallen^(o), sonder dat wij 't souden cunnen sien; 'twelck hem toegestaen is, mits haer beesten in dese valey niet, maer bij de zeecandt heen achter voorsz. clooff tusschen 't hoofft van de Leeuwenberch ende Houtbaytjen langs de Gevelbergen^5. souden weyden^(p), alsoo 't landt van dese Taeffelvaley ende de vlacte achter den Leeuwenberch (den Commandeur voorsz. van d' Heer Van Goens vergunt) nodigh tot weyden voor Compagnies bestiael van doen hebben, etc. Waermede denselven, beneffens oock eenige andre Hottentoos van Caepmans volcqjen (altemets oock een woordt inbrengende) haer schenen tevreden ende vernoeght te houden.

Herry was al weder den Commandeur aen, om met de Caepmans gesamentlijck de Saldanhars, hier comende, te overvallen ende haer bestiael aff te nemen, doch wierd

(k) Dus in die rigting van die huidige Stellenbosch, Paarl en Malmesbury.

1. Tamboerskloof.

2. Teenswoordige Kampsbaai.

(l) Dus aan die anderkant van Kloofnek, waar Kampsbaai en Bakoven vandag lê.

⋆ Des Commandeurs lant, door d' E. Heer van Goens vergunt om te bouwen, is zeer bequaem gelegen tot weylandt voor d' E. Compagnie. (Noot in die teks).

(m) Dit is waar Groenpunt vandag lê. Rijckloff van Goens het vroeër in 1657 grond in hierdie omgewing aan Van Riebeeck gegee. Toe dit egter nodig word om die Kompanjie se vee hier te laat wei, het Van Riebeeck die stuk grond by Bosheuvel ontvang, waarvan ons reeds verneem het. Noot e van hierdie maand. Sien ook Godée Mclsbergen: Jan van Riebeeck, p. 148.

+ 115

3. By die teenswoordige Seepunt.

4. af en toe.

(n) Dus op Kloofnek.

(o) Deur Constanianek en die vallei van Houtbaai.

5. Teenswoordig ook Twelve Apostles genoem.

(p) d.w.s. op die grond tussen die Gewelberge (Twaalf Apostels) en die see - wat as weiveld egter baie ongeskik moes gewees het, aangesien dit maar klein en klipperig is, en baie ongelyk teen die berge lê.

[p. 150]

hem g'antwoordt dat de Hollanders geen volcq waren, die yemandt 't hare ontnamen, maer met alle natien van de werelt sochten in vruntschap te leven ende handelen, etc. - dat hem niet scheen na sijn sin gepraet te wesen.

28en dito, fray, helder, stil, sonneschijn-weer.

⁺ Sondagh, den 29en dito, idem, tot tegen den avond, begond heel stijff te wayen van den Z.Z.Oosten, geduyrende den ganschen nacht met vehemente valbuyen over den Taeffelberch.

30en dito, 's morgens noch even harde winden met claer sonneschijn-weer. Is den Commandeur eens weder gaen besichtigen hoe 't gestelt was over de vlacte daer de gracht ende trenchementen souden gemaeckt worden, vindende eenige bakens noch staen, ende andre weghgehaelt, mitsgaders oock veel waters overal op 't landt, sulcx na alle apparentie <het?> trenchement door die natticheyt telckens souden invallen ende affcalven.

Ende alsoo 't jacht Hasselt noch niet opdondert, heeft den Commandeur aen den schipper van 't jachgen Maria ordre gegeven om gereet maecken^1. te wesen morgen vroegh mede na 't Robben-eylandt te varen, ten eynde op den 19e deser aengeroert ende geresolveert.

Heden is 't fondament van de redout Corenhoop gelegt ende begonnen aen te metselen.

Ultimo dito, 's morgens 't luchjen wat van den N.Oosten sijnde, is den Commandeur al vóór daegh na boort gevaren ende met verhaelde jachtjen onder seyl gegaen, maer alsoo op den dagh de wint wat hard van den N.Westen opstack ende de zee vrij hol aenschoot, costen 't Robben-eylandt vandaegh niet crijgen. Des wederom ter rheede keerden ende de reys tot nader gelegentheyt uytstelden, vermits oock een Biscayse sloup in 't wenden onder door 't schip aen stuck ende tegen strandt geraect was, daer den schipper desen avondt noch na toegesonden wierd ende, alsoo die een goet stuck van de wal in de grondt aen de dregge vastlagh, souden daer morgen met een ander sloep na toe varen om te sien off se wederom te crijgen ende te verhelpen wesen soude.

+ 115v

1. Sic. Kontaminasie van gereet te maecken en gereet te wesen? Vgl. noot 1 o.d. 7 Julie hiervoor.