Daghregister. Deel 2. 1656-1658

January anno 1657⁺

Adij, primo dito, Nieuwjaersdagh, 's morgens noch al even harde Z.Z.Oostewinden.

2 dito, heet weer ende 't luchjen van den N.Westen tot tegen den avondt, begondt heel stijff te wayen van den Z.Z.Oosten, welcke harde winden den ganschen nacht ende oock den

3en dito, 's morgens noch al aenhielden tot omtrent halff voormiddagh, wierdt het fray, stil, warm weer.

't Wagenvolcq gisteravondt met eenige balcken uyt 't bos thuyscomende, hadden tijdinge gebracht dat Herry met al de Caepmans ende consorten weder opgebroocken ende met al hun vee de wech na Caep Fals^(a) heen vertrocken waren, mitsgaders een cleyn leger van huysjens ende weynigh bestiael sigh bij de mostertbladen, omtrent 1 mijl van hier, ter neder geslagen hadt. Willen hoopen datter (volgens de vuyren overal in 't landt siende) ander volcq op handen is, die se plaets ruymen^2., met dewelcke beter sal te handelen wesen.

Desen Herry, etc., van tijt tot tijt gesien hebbende dat, hij vertrocken sijnde, wij met wagens de mest van hun beesten uyt hare cralen altijt hebben gehaelt om 't landt daermede te mesten, ende dierhalven gemerkt dat ons seer dienstigh sij, hebben sij jegenwoordigh (opbreeckende) haer cralen in den brant gesteecken ende al de mest (wat gedrooght, vermits 't heete weer op 't landt leggende) laten verbranden ende versmeulen, daer sij ons al veel hinder mede gedaen hebben.

't Heefft tegen den nacht al weder stijff van den Z.Z.Oosten beginnen te wayen.

4 dito, 's morgens bequaem weer ende 't luchjen variabel, maer 's nachts al weder harde Z.Z.Oostenwinden, die den

5en dito, 's morgens wat affnam, doch 's nachts als voren weder toenam.⁺

+ 112

(a) Die huidige Kaap Hangklip, naby Rooi-Els, op die oostelike kant van Valsbaai. Vgl. Geschiedkundige Atlas van Nederland. De Koloniën, p. 22 (kaart van prof. P.J. van Winter). Sien in hierdie verband ook Daghregister, I, p. 443, noot p.

2. die se plaets ruymen, vir wie hulle plek maak.

+ 112v

[p. 92]

6 dito, weer ende wint ut supra. Is wederom omtrent 30 man na 't bos gesonden om noch al meer balcken voor 't hoofft uyt te slepen.

Sondagh, den 7en dito, 's morgens fray, stil sonneschijn-weer.

8 dito, idem, maer 's nachts woey 't hardt van den Z.Z.Oosten, dat den

9en dito, 's morgens, noch al aenhield.

10, 11, 12 ende 13 dito, meestal redelijck fray weer ende N.westelijcke luchjes op den dagh, maer tegen den avondt ende 's nachts al stijve Z.Z.Oostewinden.

Nieuwe maen, Sondagh den 14en dito, 's morgens noch al harde winden als voren.

15, 16 ende 17 dito, idem.

18 dito, 's morgens wierdt fray, stil weer ende 't luchjen meest N.westelijck.

19 dito, 's morgens mistigh weer met stoffregen ende N.Westecoelte.

20 dito, idem. Ende was den Commandeur eens gegaen na 't ronde doornbosjen om te sien hoe sigh 't gewas van den tabacq ende 't dorssen van den taruw, etc., daer aenstelden; 'twelck alles wel bevondt ende waerdigh om voort te setten. Idem oock de paerde- ende turxe boonen, alsmede de groen erten tot preuve gesayt, comende, nadat wat ordre op 't een en 't ander gestelt hadt, wederom na 't fort ende⁺ waren ondertusschen oock partije volcq na 't bos gesonden om eenige balcken tot het meergenoemde hoofft uyt ende op 't wagenpadt te halen.

Omtrent een mijl meest Oost-Z.-Oost van 't fort, bij de Soute-Reviere, was weder een negerij van Caepmansvolckje gecomen, bestaende in 12 huysen ende omtrent 150 sielen met redelijck veel vee, daer (als dickmael van deselve gesegt) niets van verhandelen wilde, maer waren met 10 ossen aengecomen, altemalen geladen met steenbrasem, desen morgen omtrent de Bay Fals in een lacq^1. waters met hasegayen geschooten, die se voor tabacq aen ons verruylden, wel sooveel als in 3 à 4 dagen van 't guarnisoensvolcq can gegeten worden. Des partije ingesouten wierdt om niet te verderven, maer behoorlijcken georbaert^2. te worden.

Sondagh, den 21en dito, meest weer ende wint als gisteren.

22 dito, idem.

23 dito, 's morgens wat wayende van den Z.Z.Oosten, wierdt achter 't Robben-eylandt gesien het Robbejacht, dat, vermits gemelde wint langhs hoe meer opstack, niet coste opcomen, maer daer ten ancker bleeff.

24 dito, 's morgens noch stijve Z.Z.Oostewinden, edoch quam 't gemelte jachjen daermede oplaveren ende 's namiddaghs fray ter rhede, sijnde den 17en deser uyt de Saldanha-bay vertrocken met 5000 robbevellen ende 9 halffamen traen, daer het met de robbevanghst gewenscht succedeerde, als na te lesen bij onderstaende brieffken, van den adsistent Jan Woutersz. gescreven.

‘Aen den Commandeur Jan van Riebeeck.

Wij senden UEd. bij desen de sloep Robbejacht toe, dewelcke al van den 25en

+ 113

1. poel, strandmeer. Vermoedelik van Port. lago. Vgl. Priangan, II, p. 777.

2. genuttig.

[p. 93]

December anno passato seylreet heefft geweest doch beleth om te vertrecken door⁺ de dagelijcxe, continueer <en> de de harde Z.Oostewinden, ingeladen hebbende 9 halve amen traen ende 5000 stucx robbevellen, namentlijck:

3080 stucx clene <ende> 1000 dito groote met opene vlerckgaten^1.;

360 dito cleene <ende> 506 dito groote met toegenaeyde vlerckgaten;

15 dito groote met een vlerckgat toegenaeyt;

24 dito moffevellekens^2. te weten:

12 stucx door de mont overgehaelt^3. <ende> 12 dito onder de buyck opgesneden;

5 dito groote <ende> 10 dito cleene met de vlercken daer aen.

U.E. sal gelieven te beoogen welcke de beste soude mogen sijn, doch daer de vlercken aen sijn, souden daeghs geen 20 stucx beschieten^4. ende wel 14 dagen op de pennen^5. moeten staen eer dat souden droogh sijn ende niettemin verrottinge onderworpen wesen, soo is naer ons (doch UE. wijser) oordeel dat de toegenaeyde velle de besten sijn; souden oock daermede wel continueeren, waer 't saecke dat met 10 à 12 lb. seylgaren ende 18 à 20 zeylnaelden versien waren.

Sullen oocq tegen de wedercompste van de sloep Robbejacht geern tegemoet sien (alsoo de noordelijcke winden dees tijt 's jaers niet veel wayen om alsdan niet verlegen te vallen) de naergenoemde provisien ende nodigheden, om ten meesten dienste van d' E. Compagnie te gebruycken ende veroirberen, te weten:

Rijs, alsoo meer als ⅓ rijckelijck stoff is geweest; arack, doordien over de 100 cannen 's maents verconsumeert wort; broot; (oly ende asijn hebben noch wel tot ultimo February. Vleesvat is wel ¼ part leegh geweest.) 200 dwege^6. robbestocken,⁺ daeronder 6 groote sparren tot de tent (alsoo d' oude vergaen sijn) ende 3 dosijn messen met scherpe punten om op^7. te snijden; 2 leggers met pennen; ledige halve amen om traen in te bergen; vaderlantse hembden ende cousen voor 't volcq.

Wat aengaet de toestandt alhier, is, Godt loff, geheel wel ende sullen wel 10 duysent stucx vellen hier uyt de bay becomen, soo 't als tot noch toe laet aensien, maer wensche ende versoecke aen UE. hooghelijck als dat ons gelieffden toe te senden 5 à 6 rappe persoonen, alsoo hier met 5 lompen noch opgescheept sijn, waervan dat 2 jegenwoordigh teruggesenden, den eenen genaempt Louwerens Anthonisen ende d' ander Cornelus Huybrecgtsen, zijnde den droogen rijs niet waert, laet staen Compagnie's vlees ende speck, etc. Sijn dierhalven genootsaeckt

+ 113v

1. gate in die vel waar die vlerke of vinne van die robbe gesit het.

2. robbevelletjies om mowwe van te maak? Nie in WNT nie. Brill gee alleen 'n uittreksel uit hierdie brief, sodat die woord by hom nie voorkom nie.

3. In die brief van Woutersz. o.d. 8/3/1655 kom die woord ook voor in die onskeidbaar saamgekoppelde vorm overhaelt. Uit die teenstelling met ‘onder de buyck opgesneden’ blyk dit dat ons te doen het met 'n manier van slag, vermoedelik die manier waarop Suid-Afrikaanse inboorlinge die vel vir'n knapsak in sy geheel afstroop, die sogenaamde sakslag. As overhalen = afstropen, dan kan die aanhaling uit Hooft, WNT XI, 1734 miskien ook hieronder gebring word.

4. bedra, bereik.

5. waarmee die velle uitgespan word.

6. buigsame.

+ 114

7. oop.

[p. 94]

geweest 2 man van Gerrit Harmansz.^1. in plaets te houden tot dat UE. ons anders sal gelieven toe te senden; souden anders wel 1000 stucx vellen meer gehadt hebben.

Zijn door die oorsaeck gedwongen de kettinghgasten de schaeckels van de beenen te doen, doch de beugel niet. Hiermede, etc.

(Ter sijden stont):

Op Marcus-eylandt in de Saldanha-bay, desen 17en January 1657.

(Onderstont)

U.E onderdanigen, etc.

(ende was geteyckent)

Jan Wouterss.’

‘Aen d' E. Heer Commandeur Jan van Riebeeck,

UE. geliefft mij doch 1 à 2 rottingen toe laten comen. Hebben oock 4 strengen seylgaren van Gerrit Harmensen gelight. Mede is onsen meester^2. benodight^3. om wat rosewater alsoo daer 2 à 3 personen met seer oogen geplaeght sijn, oock wat cattoenlinnen tot pluksel, 5 à 6 worsten^4. touwerck.

(Ende was noch geteyckent)

Jan Wouterss.

⁺ 25 dito, fray, bequaem weder. Is 't jachjen begonnen van sijn inhebbende vellen te laten lossen ende alles tot sijn vertreck weder vaerdigh te maken, etc.

26 ende 27 dito, idem, goet weer als voren ende 't gemelte jachtjen van sijn traen ende vellen gansch ontlast ende weder ingegeven sijnde de provisien ende verscheyde materialen tot de robbevanghst, etc., is 'tselve, seylvaerdigh leggende, daermede tegen den avont weder affscheyt gegeven om metter haest een ander ladinge vellen, al op voorraet sullende leggen, uytte Saldanha-bay te halen^(b).

Desen avond is den steenoven (daerin ruym 200 M steen) in den brant gesteecken, waertoe 84 voer^5. branthout met wagens is bijgehaelt, stijff 2 à 2½ mijl van 't fort ende geduyrt hebbende omtrent 3 maenden.

Sondagh, den 28 dito, 's morgens heel doncker, mistigh, stil weer, waerdoor 't jachjen noch niet had cunnen t'seyl raecken, maer is echter voor de middagh ('t luchjen wat noordwestelijck wesende) onder seyl gegaen ende met laveren (daer 't redelijck snedigh van is) tegen den avont noch buyten geraeckt, als wanneer oock wat slaghboegh^6. creegh, vermits de coelte na 't Z.Westen trock.

Volle maen, den 29en, weer ende wint als voren tot tegen den nacht, begond wat te regenvlagen^7., 't luchjen meest Z.West.

30 ende 31 dito, betrocken lucht ende Z.westelijcke coelte, met regen tegen den avondt.

1. ‘hoofft op voorsz. Robbejachtjen’ (Resolusie van 26/8/1656).

2. chirurgyn.

3. in die nood, verleë. Vgl. o.d. 30/9/1656, noot 9.

4. ‘end(en) oud touw om tot kabelgaren te worden uitgedraaid’ (Van Dale).

+ 114v

(b) Uit die instruksie van Gerrit Harmansz., bevelvoerder van die Robbejacht, blyk dat hy na Saldanhabaai gestuur is om Jan Woutersz., hoof van die robbevangers, aldaar te vervang. Laasgenoemde sou hom aan ernstige oortredings skuldig gemaak het en moes in boeie na die Kaap terug gebring word. Sien verskeie dokumente in C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 587-589; en C.J. 2952: Conf. en Interr., 1652-1673, pp. 45-46. K.A. Dit wil vreemd voorkom dat die Daghregister hier geen melding van die genoemde moeilikhede maak nie. Die robbevangers het egter spoedig ook teen Gerrit Harmansz. ernstige klagtes ingebring. Vgl. Daghregister, 8 Maart 1657.

5. vragte.

6. (gunstig of ongunstig) draaiende wind.

7. in vlae (buie) te reën; ongewone samestelling.

[p. 95]

Adij, primo dito, weer ende wint als voren. Quamen eenige van Caepmans volckjen (jaerlijcx gesien hebbende dat wij 't sout uytte pannen halen) wel met 13 ossen geladen⁺ vol sout aentorssen, wesende stijff een last^1., dat altemalen voor omtrent 25 lb. tabacq van haer gehandelt wierdt, hoedanige partije in de verleden maent haer mede wel affgeruylt is, mitsgaders g'animeert sijn ons meer toe te brengen, om Compagnie's dienaers van 'tselve soo verren wegh te halen te excuseren, etc., gelijck anders jaerlijcx dees tijt 's jaers, tot verleth^2. van ander nodigh werck, altijt heefft moeten geschieden.

2 dito, idem, betrocken lucht ende fray, vocht^3., groysaem weer, 't luchjen westelijck.

3 dito, weer ende wint als voren, ende sijn vandaegh weder partije luyden na 't bos gesonden om noch al meer balcken voor 't hoofft uyt te slepen op het wagepadt, tot welck Saterdaghs buytenwerck 't volcq om een romer^4. brandewijn ende een span tabacq off 2, seer wel genegen sijn ende veel mede wort uytgerecht.

Ende dewijle de houtwagens in 't afflopen uyt het bos van 't geberghte altijt eenige sware tacken moeten achter de wagens hebben om niet al te hardt aff te lopen, soo is hun in plaetse van dien bevolen balcken achter aen te slepen ende die te laten bij het ronde doornbosjen, ten eynde deselve alsoo empassant daer mogen op voorraet comen voor de redout, aldaer geprojecteert op te slaen tot bescherminge van 't corenlandt, etc., ten welcke fine de wagens oock gelast sijn, 's morgens van hier gaende na 't bos, oock een last steen telckens mede te nemen ende daer neder te setten, om alles met te minder tijtspil daer bij der handt te mogen hebben. Tegen den avont begondt wat te wayen van den Z.Z.Oosten met droogh weer.⁺

Sondagh, den 4 dito, 's morgens droogh ende stijve Z.Z.Oostewinden.

's Middaghs wierd een schip beneden 't Robben-eylandt gesien, dat, vermits verhaelde contrarie winden, niet coste opcomen. Des een Bischaese sloep met een emmerseyltjen^5. voor de wint aff daer nae toe gesonden wierdt om te vernemen welck ende vanwaer het comende was, mitsgaders oock om 'tselve tot opcominge behoorlijck onderright te geven, etc.

5 dito 's morgens fray, warm sonneschijn-weer, 't luchjen op den dagh van den N.Westen wat deurcoelende, waermede verhaelde schip, sijnde de fluyt Hilversum, op den namiddagh hier wel ter rhede arriveerde met brieven uyt de vergaderinge van 17en^6., gedateerd 12 October 1656^(a), wesende den 19en daeraen uyt Vlie geseylt ende nergens als dese plaetse aengeweest, ophebbende 54 coppen, daeronder den schipper Jacob Jansz. ende bouchouder Jacob Buyck, altemalen noch fris en gesondt, sonder een man op reyse verloren te hebben.

+ 115

1. Inhoudsmaat, oorspronklik ongeveer 30 hl.

2. belemmering; net soos belet(h).

3. Byvoeglike naamwoord, vgl. Hd. feucht; tans verdring deur vochtig.

4. roemer. Dit is onseker watter vorm die oorspronklike is.

+ 115v

5. trapesium-vormige seiltjie.

6. Here Sewentien.

(a) Hieronder was 'n buitengewoon uitvoerige brief aan Van Riebeeck, waarin Here Sewentien hom instruksies gegee het in verband met besoeke van skepe, landbou en veeruil, die verkryging van slawe, die vestiging van vryburgers, en verskeie ander aangeleenthede. Here Sewentien het ook geantwoord op 'n ernstige versoek wat hy tot hulle gerig het, nl. om met verhoging na Oos-Indië te mag vertrek. Hulle het hom 'n nuwe dienskontrak aangebied, en 'n verhoging van salaris tot 130 gulden (ongeveer £ 14) per maand, maar hulle het besluit dat hy langer aan die Kaap moes bly - waarvoor hulle ook goeie rede gehad het: ‘alsoo den handel op Angola en Madagascar mettertijt wel van gewichte soude cunnen werden, en 't eijlandt Mauritius mede onder de Caep staet getrocken te worden, meenen wij dat sijn verblijff aldaer noch voor eenigen tijt de Compe. dienstigh, jae, nodich wesen sal’. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, p. 650. K.A.

[p. 96]

6 dito, 's morgens betrocken lucht met regen ende variable winden.

7 dito, idem. Is den Commandeur eens gegaen na het ronde doornbosjen, onder andren oock ordre gestelt heefft dito bosjen van binnen schoon te maken ende rontsom tot op een hegh van 8 à 10 voet breet uyt te royen^1. ende alsoo tot een⁺ bequame schuttingh offte crael van beesten te maecken, offte andersints te dienen tot meerder diffentie rontom de redout aldaer geprojecteert, na 'twelcke noch omtrent 1 mijl à 2 verder is gereden om de vette ende vlacke gronden, daer alomme gelegen, wat nader aff te speculeren, ten eynde d'E. Heer van Goens op desselffs arrivement alles na behooren sal cunnen werden aengewesen, etc.^(b)

Daeromtrent dan comende, heefft buyten vermoeden gevonden wel over de 90 Hottentoos' woningen ende veel beestiael, bestaende in 5 negerijen offte legers, altemalen van Caepmans volckjen.

Item onder andren oock Herry, rontsom tusschen boschagies besloten, ende op 't lijff wesende^2. eer daerop gedaght wierd; sulcx denselven van des Commandeurs compste alsoo verplext^3. als wij verwondert stonden, ende hij dapper in vreese, welcke hem met minnelijcke aensprake, etc., uyt 't hoofft gejaecht wierdt ende hij ons soo eenige leugenachtige praetjes wijsmaeckten om in de gratie te mogen blijven, etc. Denselven hadt onder andren oock weten te seggen dat ons volcq dagelijcx uytstrooyden: ingevallen hij aen 't fort offte onder den Commandeurs ogen quam, dootgeslagen soude worden, welcke vreese hem mede soo veel doenlijck uyt 't hoofft gepraet wierdt.

Item, des avonts na 't gebet, alle d' onse wel stricktelijck ende op hoge pene gelast hun van sulcx voortaen te wachten, etc.

8, 9 ende 10 dito, fray, warm sonneschijn-weer ende variable cleyne luchjens, meest N.westelijck.

Heden is weder partije volcq na 't bos gesonden om noch al meer balcken uyt te halen, ten eynde dickmael aengetogen.

Sondagh, den 11 dito, weer ende wint als boven. Sijn d' opperhooffden van de fluyt⁺ Hilversum affgescheyt gegeven omme met den eersten goeden wint t'seyl te gaen ende hun reyse voorts nae Batavia te vervorderen, mitsgaders g'intregeert de brieven ende annexe pampieren aen d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India.^(c)

Item oock een brieffken aen ons volcq op 't Dassen-eylandt^(d), besigh wesende aen de robbevanghst, met ordre 'tselve empassant^(e) aldaer te bestellen, ten eynde sijluyde te eerder mochten verwittight worden van die vanghst, na d' becomen ordre onser principalen, te staken ende datelijck met al 't volcq op te comen.

1. skoon te kap, uit te haal.

+ 116

(b) In hulle brief van 12 Oktober 1656, waarna in die voorafgaande voetnoot verwys word' het Here Sewentien verklaar dat Rijckloff van Goens tot ekstraordinaris-lid van die Raad van Indië benoem was - d.i. vir die tweede keer - en ook tot opperbevelhebber van die uitvarende vloot. Dit het natuurlik beteken dat hy waarskynlik binne afsienbare tyd by die Kaap sou aandoen, en dat hy met die nodige gesag beklee was om daar instruksies te gee.

2. d.w.s. Van Riebeeck was op Herry se lyf.

3. van Fr. perplex, onthuts, met 'n Ndl. voorvoegsel, en opgevat as verlede deelwoord.

+ 116v

(c) 'n Lys van hierdie stukke, en 'n brief aan die owerheid in Batavia, is te vinde in C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 589-590. K.A.

(d) Ibid., pp. 590-591.

(e) Die Hilversum, wat hierdie brief na Dasseneiland geneem het, was op weg na Batavia, maar daar is gemeen dat die omweg by Dasseneiland nie veel oponthoud sou veroorsaak nie. Ibid., pp. 591-592.

[p. 97]

(Vervolgh van 't Caap's daghregister 'tsedert 't vertreck van de schepen Prins⁺ Wilhem, 't Wapen van Amsterdam, West-Vrieslant, Amersfort ende Dordrecht.)

+ K.A. 3970. fol. 79.