Daghregister. Deel 2. 1656-1658

December anno 1656

Volle maen, primo December, dito, 's morgens los weer met somtijts wat regen en de wint meest N.West.

2 dito, 's morgens goet weer ende variable luchjens, waermede 't Robbejachtjen ende de chaloup Peguyn sijn vertrocken na de Saldanha-bay met 28 coppen, geprovideert voor 3 maenden, ende versien met alle gereetschappen, etc., tot de robbevanghst, onder opsight van den adsistent Jan Woutersz. van Middelburgh, welcke de vorige jare dito vanghst oock heefft waergenomen. D' Almogende geve datter weder een goet deel vellen mogen opgesamelt worden tot soulaes^1. van Compagnie's swaer dragende lasten aen dese plaetse, etc.^(a) Op dato sijn d' opperhooffden van 't fluytjen⁺ de Wachter mede affscheyt gegeven om met d' eerste goede wint te vertrecken na Batavia, ende g'intregeert onse brieven aen d' Ed. Heeren Generael ende Raden van India^(b).

Sondagh, den 3en dito, 's morgens voordagh wierd weder een ander schip in de mondt van de bay vernomen, 'twelck vermits de variable luchjens niet wel coste ter rechter rhede comen. Ondertusschen de Wachter seylreet leggende, wierd deselve wat opgehouden ende een sloep na verhaelde schip gesonden om noch tijdinge op Batavia te mogen brengen wie ende hoe 't daermede gelegen was, etc. Welcke sloep dan even na den middagh wederom comende, bracht raport, dat het was de fluyt de Vogelesangh van de Camer Amsterdam, daerop schipper Robbert Ram, 27en Juny passato uytgelopen ende Ylie May^2. aengeweest, ophebbende gehadt stijff 208 coppen, daerder 8 van gestorven waren ende jegenwoordigh veele aen 't scheurbuyck lagen.

Ditto rapport dan gedaen sijnde in presentie van den schipper van 't fluytjen de Wachter, is denselven terstondt daermede na boort gevaren met ordre om 'tselve mondelijck aen d' Ed. Heeren Generael ende Raden van India sodanich te rapporteren, dewijle doch om sulcx te schrijven den tijt niet toeliet, vermits verhaelde fluytjen

1. verligting.

(a) Uitvoerige instruksies is opgestel vir Jan Woutersz. en ook vir die skipper van die Robbeiacht, Gerrit Harmansz. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 583-586. K.A.

+ 107

(b) Hierdie briewe het hoofsaaklik met skeepsaangeleenthede te doen. Ibid., pp. 582-583.

2. Ilha de Mayo, een van die Kaap Verdiese eilande.

[p. 86]

maer aen een light anckertjen met de seylen op de mast vaerdigh lagh ende 't luchjen hem fray uytten Z.Z.Oosten quam te favoriseren, 'twelck moste waergenomen worden om 'tselve niet nodeloos te verleggen^1. ende dan light 5 à 6 dagen na een ander⁺ goede wint te wachten, welcken volgende^2. den schipper voornoemt dan als voren na boort gevaren sijnde, is datelijck met gemelte tijdingh gegaen ende fray in zee geraeckt. Godt geve het behouden reyse.

4 dito, 's morgens mooy weer ende 't luchjen uytten westelijcker hant, waermede de Vogelesangh bequamelijck ter behoorlijcker rheede arriveerden.

5 dito, 's morgens fray weer ende wint als vooren. Is den Commandeur eens na 't corenlandt ende bos gereden omdat^3. over verscheyden saken van gewoonte^4. 't oogh te laten gaen, ten eynde de luyden te meer in haren ijver overal mochten gehouden worden, latende met hem meteenen medegaen op een wagen alle de Nederlantsche vrouwe van de Caep, om oock deselve oock eens wat vermaeck aen dese plaetse aen te doen^(c), met dewelcke dan een goet stuck 't landt is ingereden^5., alsmede in 't bos, etc., tot desselver plaisier, bysonderlijck te scheppen in den wasdom van het coren, tabacq, Turxe ende andre boonen aen 't ronde doornbosjen, soo schoon ende treffelijck staende off 't selffs in 't vaderlandt was, gelijck vooren dickmael aengetogen.

6 dito, weer ende wint als voren. Ende brachten op den avont de beestewachters tijdinge dat omtrent 1½ mijl van hier bij en omtrent de mostertbladen waren gecomen veele Hottentoos met wel 3 à 4000 beesten, van welcke oock eenige aen 't fort verschenen waren ende geseyt hebben partije vee aen d' E. Compagnie te verhandelen - 'twelck te wenschen sij.

7 dito, goet weer ende wint als voren. Wierd, gelijck oock gister, den hovenier met eenige van sijn volcq na 't ronde doornbosjen gesonden om aldaer de laeste erten sonder schellen voor dit saysoen in d' aerdt (ten dien eynde gereet makende) te brengen, gelijck g'effectueert is.

⁺ Ende hebben de gemelte Hottentoos heden maer 1 mager beest ende 4 dito schapen aengebracht ende verhandelt.

8 dito, fray weer ende variable luchjens als voren. Isser noch een beest van deselve Hottentoos gehandelt ende wisten te seggen dat Herry met een grooten trop beesten bij de soutpannen, omtrent 4 mijlen van hier lagh, waeromme den Commandeur den

9en dito, 's morgens fray, stil weer sijnde, den sargeant ende 1 corporael met sommige soldaeten na Herry sond omme denselven aff te nodigen, met verseeckeringe, soo ons veel vee toebracht, hij als vrunt weder soude worden aengenomen, etc.

Gemelte sargeant, des namiddaghs wederom comende, rapporteerde dat Herry met sijn negrij (bestaende in 5 huysen) almede omtrent de meergenoemde mostertbladen gecomen was, bij hem hebbende wel 200 schapen ende 200 beesten, behalven noch

1. versuim deur te bly lê.

+ 107v

2. welcken <ordre> volgende.

3. Skryffout vir om?

4. van gewoonte i.p.v. naar of volgens gewoonte is ongebruiklik. Die teks is hier weer slordig.

(c) Hier het ons 'n mooi illustrasie van die meer menslike, gemoedelike sy van Van Riebeeck se karakter. Dit het ook alreeds voorheen aan die lig getree, bv. toe hy, ná voltooiing van swaar werk in verband met die retoervloot, sy manne 'n bietjie ontspanning en feesviering toegelaat het (9 April 1656); en toe hy vir die robbeslaners, nadat hulle ‘vuile, stinckende arbeijt’ afgehandel was, ekstra betaling aanbeveel het (1 Mei 1656).

5. Eerste piekniek aan die Kaap!

+ 108

[p. 87]

4 andre negrijen, samen wel 64 huysen ende veel vee uytmakende, doch dat Herry niet derven^1. uytcomen, vresende dat men hem wechnemen wilde, maer van te^2. contrarie verseeckeringe gedaen sijnde, quamen^1. ten laesten noch te voorschijn, trillende ende bevende van vrees als een juffershondjen, waeraen sijn ongeruste ende besoetelde^3. consjentie genoeghsaem te bespeuren was. Met hem in gespreeck gecomen wesende, had geseght, indien den Commandeur hem in genade ende als vrunt weder wilde aennemen, woude morgen met 20 stux beesten ende schapen affcomen om aen ons te verhandelen ende maken dat wij van andre inwoonders meer bestiael soude crijgen, als wij maer coper ende tabacq genoegh bij ons hadden, etc., daer d' Almogende geluck toe geve.

Sondagh, den 10 dito, fray, stil, warm weer ende Herry na sijne gedane belofften van⁺ gister niet comende, is den Commandeur des achternoens, na de gedane parade, met eenige soldaten ende vergeselschapt met d' opperhooffde des fluytschips de Vogelesangh, eens selffs in persoon na sijn ende d' andre Hottentoos leger gegaen. Item oocq bij de plantagies achter den Taeffelbergh, om op sommige saken aldaer empassant oock wat ordre te geven voor d' aenstaende weke, etc. Bij Herry comende wierd denselven uyttermaten g'altereert^4. bevonden, uyt vreesen dat men hem wechnemen wilde, alsoo hij veel mael vraeghden. Item oock of den Commandeur hem oock wilde quaet doen offte dootslaen, etc., waerop hem tot antwoort wierd gegeven ende versekeringe gedaen van neen, maer dat hij als een goet vrunt, gelijck tevoren, vrijmoedich mochte aen 't fort comen ende in des Commandeur's huys eeten en drincken, indien hij voortaen maer een eerlijck man wilde wesen ende maken dat d' E. Compagnie veel beesten ende schapen wierden toegebracht, ende soo voorts. Waerop denselven tot antwoort gaff, dat dese luyden die hier lagen, sijnde hij, Caepman ende consorten, van haer vee moeten leven; maer over 10 dagen off weynigh langer souden op sijn aenmaninge ander volcq affcomen ende wel sooveel beestiael aenbrengen als wij coper hadden te verhandelen, maer van dese Caepmans ende hare metgenoten, seyde hij, wist den Commandeur emmers wel door genoechsame experientie dat niet te crijgen was, als moetende van haer bestiael leven, vermits het hunne principale rijckdom was, etc., waermede sigh den Commandeur dan liet tevreden wesen ende tot teycken van vruntschap Herry een schaeltjen Spaense wijn toegebrocht ende rontsom veele van de principaelste Hottentoos een arackjen liet omschencken, neffens oock een tabacqjen, etc., daerop met danssen ende springen door vele Hottentoos met hare wijven ende kinderen groote vreughde ende blijdschap bedreven wierdt, ende alsoo na eenige verdere bewesene vruntschap wel vernought van den anderen scheyden. Mogen hopen Herry met 't aenbrengen van veel bestiael sigh noch een goet⁺ man maecken zal.

11 dito, fray, warm sonneschijn-weer, maer 's naemiddaghs ende tegen den nacht woey 't al wat stijff uytten Z.Z.Oosten.

1. Slordige grammatika.

2. i.p.v. de.

1. Slordige grammatika.

3. Byvorm van bezoedelde, hier: onsuiwere.

+ 108v

4. verskrik.

+ 109

[p. 88]

Heden is partije coren bij 't ronde doornbosjen begonnen aff te mayen, van 'twelcke niet een air door de winden beschadigt bevonden sij, nietjegenstaende 'tselve (om ter deegen proeff te hebben) overrijp is geworden; sulcx wij nu volcomen verseeckert sijn dat den corenbou daer ende noch verder wel gaen sal.

Soo sijn daer oock noch eenige pattattissen aen stuck gebrocken ende gesneden <ende> in de meulen^1. ende drooge gront geplant.

12 dito, 's morgens goet, stil, warm sonneschijn-weer. Wierdtter een beest met een schaep gehandelt, 'twelck aen de Vogelesangh gesonden is.

13 dito, goet weer met betrocken lucht. Sijn die van de voorgemelte fluyte affscheyt gegeven^(d) om met den eersten goeden wint t'zeyl te gaen, hun reyse na Batavia te vervorderen, latende hier niet meer als 2 siecken tegen weder eenige gereconvaliseerde van de voorige schepen.

Op dato is oock de boeckweyt (bij 't ronde bossjen voorsz. tot een proeff gesayt) parthije affgemayt, seer treffelijck ende soo groff van corn^2. als erten vallende.

⁺ 14 dito, 's morgens warm sonneschijn-weer ende 't luchjen meest van den Z.Westen, waermede voorsz. schip onder seyl gingh met meninge om boven^3. 't Robbeneylandt in zee te geraecken, doch misten hem^4. ende quam dierhalven op den middach weder ter rheede. Des hem door den Commandeurnaerder onderrecht gesonden wierd, dat hij met soodanige wint beneden 't Robben-eylandt veel beter ende na wil ende wensch soude cunnen zee crijgen, gelijck als de gantsche retourvlote tegelijck ende meest al de scheepen deden, etc., vermits boven dito eylandt willende uytloopen, al wayt het selffs heel fel uytten Z.Z.Oosten, altijt onder 't hoge landt van den Leeuwenbergh calm is ende de schepen daerdoor niet voortcunnen, maer groot hasard lopen om op de clippen te drijven, die t' sewaerts veel van 't Robben-eylandt affleggen, waervan men beneden heen geen noot heefft, maer overal goede anckergront ende reden vinden can, mitsgaders met een Z.Weste-koelte dicht onder 'tselve heen fray can t' zee comen ende met een Z.Oostewint beneden dito eylandt vóór wint afflopende, ende maer een weynich leger^5. gecomen wesende, half wint^6. dwersch in zee steecken can sonder de calmte van de Leeuwenbergh aldaer subject te wesen, als wesende dan te veer onder de luwte vandaen, daer de gemelte winden fris deurcoelende ende ten eynde voorsz. dienende sijn. Ende off beneden dito eylanden^7. de wint haer uytten N.Westen al mochte ontmoeten, soo isser deselve even favorabel als den Z.Oosten, vermits dan over den andren bergh^8. even schoon cunnen t' see comen ende alsdan oock datelijck de hoeck van de Caep ruymschoots boven zeylen tot bysondre vorderinge ende spoet hunner reyse na Batavia, etc.

⁺ Nieuwe maen, den 15 dito, 's morgens fray, helder sonneschijn-weer ende 't luchjen

1. mullen? Die teks lyk bedorwe.

(d) Met die Vogelesangh het Van Riebeeck weer verskeie dokumente na Batavia gestuur. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 587-588. K.A. In 'n brief aan die Hoë Regering verklaar hy o.a. dat hy ook 'n paar volstruisies oorstuur: ‘Hierneffens gaen 4 Jonge vogelstruijsen, out stijff 6 weecken, hopende deselve niet onaengenaem sullen wesen, alsoo wij meenen noijt op Batavia sijn geweest, wij houden 't oock voor datse de grooten in Japan (nieus gierige luijden sijnde) wel souden aenstaen, sulcx soo wesende, cunnen hier genoegh gecregen worden’. Ibid., p. 587.

2. korrel.

+ 109v

3. d.w.s. ten suide van. Vgl. o.d. 24/4/1657.

4. hem in onbepaalde sin? (Vgl. WNT VI, 744): het dit nie reggekry nie, het die doel nie bereik nie.

5. van leeg, byvorm van laag, soos passim in Afr.

6. WNT V, 1597: ‘Halve wind. Benaming voor een wind wanneer die dwars inkomt; zijwind’.

7. eyland?

8. Sic. Skryffout vir boegh?

+ 110

[p. 89]

van den Z.Z.Oosten, waermede meergenoemde fluytje onder seyl ging, sijn cours na bovengescreven onderrightinge beneden 't Robben-eylandt om nemende ende alsoo fray t' zee rakende. D' Almogende verleene 'tselve vorder geluck ende behouden reyse.

Heden is 't laeste coren hier achter 't fort in de Taffelvaley affgemayt, staende noch maer weynigh boekweyt op een ackertjen ende bij 't ronde doornbosjen den meesten taruw die in d' andre weeck^1. oock sel^2. bequaem wesen te mayen ende is men hier ondertusschen vast mede besigh d' affgemayde coornackers om te spitten, mesten ende met cool te planten, voor de retourvlote ende kermisschepen^3. te dienen, etc.

16 dito, idem, fray weer ende wint als voren. Cregen tijdinge dat Herry, Caepman ende consorten metten andren opgebroken ende 1½ mijl verder achter den Taeffelbergh, al verbij 't ronde doornbosjen, affgeweecken waren, mitsgaders haer ter neder geslagen hadden beneden 't bos in de leeghte, daer 't voornemen is tegen 't aenstaende saysoen de vordre corenbouw bij der handt te nemen.

Sondagh, den 17en, goet weer ende wint als boven. Is den Commandeur des achternoens na de gedane parade selffs eens na voorsz. Herry, etc., gegaen. Daer comende had hem denselven weghgesteecken, apparent niet dervende te voorschijn comen, omdat sijn belofften, verleden Sondagh gedaen, niet hadde volbracht, namentlijck, dat hij met partije beesten ende schapen des ander en de volgende dagen soude affgecomen hebben om te verhandelen, etc. Ende alhoewel hem verseeckeringe genoegh wierde gedaen dat hem geen leet geschieden soude, soo en dorst hij echter evenwel⁺ niet voor den dagh comen. Des (d' andere Hottentoos met vrouw ende kinderen wel 10 à 1200 sterck) tot teycken van vruntschap wat tabacq ende een arackjen, etc., vereert hebbende, den Commandeur neffens de sijne wederom is vertrocken ende tegen den avondt thuysgecomen, wachtende wat Godt de Heere van andre inwoonders (na dese aff te comen) gelieve te geven, alsoo van dit volckjen (als doorgaens ervaren) doch niet <te> becomen is.

18 dito, fray, warm sonneschijn-weer ende Z.westelijcke coelte. Waren weder besigh noch een sware cas van lustige sware balcken met swavelstaerten, kespen^4., etc., in den andren gewerckt, in zee aen 't eerst uytgestelde hoofft te brengen, item oock 'tselve te vullen met tackenbossen ende sware clipsteen, hoedanige cassen noch 11 sullen moeten aengemaeckt worden ende 15 voeten van den andren leggen met sware balcken brughswijse aen malcanderen gehecht, sulcx aen 'tselve noch een goede wijl werck is, vermits 't hout wat verd ende moeylijck uyt 't bos te halen valt, etc.

19 dito, idem, weer ende wint als voren. Sijn noch 2 sulcke sware cassen offte hooffden in zee gebracht ende met tackebossen ende steen gesoncken.

1. andre weeck, volgende week; soos nog in Afr.

2. Skryffout of onbetoonde vorm van sal?

3. Skepe wat omstreeks die tyd van die Amsterdamse kermis (Noot 3, o.d. 22/9/1652) uit Nederland vertrek. Vgl. o.d. 3/10/1658.

+ 110v

4. Vgl. noot 2 oor hespen o.d. 3/10/1656.

[p. 90]

Heden was den sargeant met 4 à 5 man (quansuys uyt sigh selffs) weder bij Herry geweest, maer had sigh denselven soo groots gehouden dat niet eens uyt sijn huys wilde comen, noch eenigh bescheyt geven wat hij voornemens was.

20, 21, 22 ende 23 dito, al even schoon weer ende wint, op den namiddagh omtrent 4 à 5 uyren langh redelijck stijff uytten Z.Westen wayende.

⁺ Heden is 't volcq weder na 't bos gesonden om noch al meer balcken voor het onderhanden sijnde hoofft uyt te halen, tot 'twelcke noch wel 7 à 8 cassen, boven de 2 vandage gesoncken, van nooden sijn, behalven noch al veel andre groote balcken ende plancken, etc., die der boven op ende over geleyt moeten worden.

Soo is op dato bij den Commandeur (uytgegaen sijnde om na gewoonte d' een ende d' ander commoditeyten op te soecken) oock gevonden in de duynen achter den bil van den Leeuwenbergh, omtrent ½ Engelse mijl van 't fort, seer schoone witte craelsteen^1., fray sacht ende bequaem om te houwen, alsoo goet als se op Batavia is, 'twelck in de huysbouwinge, etc., groote accomodatie hier aen de Caep geven sal, alsoo deselve in vrij goede quantité bevonden sij, ende het steenvormen ende backen, vermits 't graven ende toemaken^2. van de cley ende 't branthouthalen, een groot werck aen sigh heefft.

Sondagh, den 24 dito, fray weer en de wint 's namiddaghs Z.Z.Oost aen d' oversijde van de bay.

1e Kersdagh, 25 dito}Kersdagen droogh, warm weer ende 't windeken Z.westelijck.

2e Kersdagh, 26 dito}Kersdagen droogh, warm weer ende 't windeken Z.westelijck.

3e Kersdagh, 27 dito}Kersdagen droogh, warm weer ende 't windeken Z.westelijck.

28 dito, goet weer met betrocken lucht ende somtijts een regenvlaeghjen, 't eerst wel in 6 weecken, ende dierhalven treffelijck te pas comende op de plantagies, bysonderlijck de cool ende tabacq, daer men nu principaelst mede besigh is, maer 't hield wat te vroegh weder op.

Op dato isser oock partije volcq gesonden na 't ronde doornbossjen om 't coren ende boeckweyt voorts aff te mayen. Item oock andre aen 't dorssen gestelt, mitsgaders⁺ al de timmer- ende voerluyden^3. na 't bos gesonden om metter haest noch een goet deel balcken aff te hacken tot het onderhanden sijnde hoofft, ten eynde 'tselve noch voor de wintertijt mochte claer worde, opdat 't volcq van de schepen voortaen drooghvoets haer water mogen halen, 'twelcke niet weynigh tot conservatie haerder gesontheyt sal strecken, etc.

't Steenvormen iss men oock noch aen besigh, als oock alle dagen om branthout daertoe bij de wercken te halen, wel 3 mijlen van hier, staende het metselen aen 't cat binnen 't fort (heel nodigh om de meeste differentie^4. noch een viercant^5. opgetrocken wordende) mede niet stil.

+ 111

1. koraalsteen.

2. voorberei, brei.

+ 111v

3. In die hs. noorluyden.

4. Vir defentie.

5. vierkantige verdieping.

[p. 91]

Ende wort oock alle dagen 't Robbejachjen verwacht uyt de Saldanhabay om te horen hoe sigh 't werck daer aen de robbevanghst mede aenstelt, etc.

Aen allen 'twelcke te bespeuren is, dat men hier aen veel saken noch al nodigh werck heeft, behalven de reparatien om alles na behoren te onderhouden ende dat^1. gemaeckt is, niet te laten vervallen, waerop tegenover 1 à 2 maenden den tijt weder aencompt om wildernissen uyt te royen ende boulant gereet te maken tot coren, etc.

29 dito, idem, weer ende wint als voren, tot 's namiddaghs, begond heel stijff te wayen van den Z.Z.Oosten, 'twelck omtrent midnacht weder affnam.

30 dito, fray stil, warm sonneschijn-weer. Is al 't volcq meest na 't bos gesonden om de afgehackte boomen buyten op 't wagenpadt te slepen.

Volle maen, Sondagh den laesten dito, stil, warm weer als boven tot tegen de nacht, begondt heel hard te wayen van den Z.Z.Oosten.

1. wat.