Daghregister. Deel 2. 1656-1658

Augustus anno 1656⁺

Adij, primo dito, fray, stil sonneschijn-weer. Isser achter 't fort (de gront^7. wat sandigh ende mull sijnde) een parck van....^8. roeden landts affgesteecken ende geploeght om pattattissen^9. in te verplanten uyt de vette thuynnen, daer der al reedelijcke partije aengefockt sijn; doch de grondt te vochtigh bevonden ende daerom op deese plaetse te verbrengen bequamer g'oordeelt wort.

2 dito, wat windrigh weer uytte westelijcker handt sonder regen. Ende hadden ons bos-wagenvoleq bij 't ronde bosjen omtrent 't coorenlandt een lustigen wolff^10. geschoten, daer deselve 4ra. van 8en voor vereert wierden.

't Begond 's nachts heel hard te wayen van den Z.Westen met swaren regen, 'twelck

den 3en dito, 's morgens noch al aenhield, doch op den voormiddag wat affnam, met welcke wint hier ter rhede arriveerde 't schip Henriette Louyse met 273 coppen, 8 Appril passato uyt Zeelandt vertrocken, nergens aengeweest ende oock maer een

+ 85

7. In H. staan graff!

8. In die hs. nie ingevul nie.

9. Patats, nie aardappels nie. Pattattissen is 'n dubbele meervoud: enkv. pata(a)t, ouer vorm batate, via Spaans batata uit Haïties. Vgl. Deel I, bls. 314, noot 3.

10. Vermoedelik 'n hiëna; of 'n wildehond.

[p. 62]

(heden desen dagh) van sieckten overleden off verloren hebbende, maer waren al eenige vrij met scheurbuyck besmet, daertoe verversinghe aen boort geschikt wierdt. Op verhaelde schip was schipper Cent Amers, ondercoopman Jan Masson, ende predicant Wilhelmus Vinderus^(a).

⁺ 4en dito, fray, bequaem sonneschijn-weer, 't luchjen van den N.Westen.

Volle maen, den 5en dito, idem. Ende blijfft de sieckte onder 't volcq deser fortresse noch al regneren, tot belet in veel saecken ende bysonderlijck 't onderhanden hebbende hoofft, alsoo den baes^1. en de beste knechts van de timmerluyden naest^2. 2 à 3 dagen herwaerts, nevens eenige andre, mede heel cranck ingevallen sijn ende de rest van 't volcq noch gansch swack van geledene sieckten, mitsgaders de rest meestal creunnende, die oock alle dagen, d'een voor en de ander nae, invallen, sulx dat wij al eenige verlegentheyt lijden; 'twelck d' Almogende wil beteren.

Tegen den avondt quam een groot schip (dat wij voor de Parel aensagen) in de bay, maer cost, vermits de wint wat stijff uytten Z.Z.Oosten over 't landt opstack, niet ter rechte rhede comen.

Sondagh, den 6 dito, 's morgens redelijck stil, ende verhaelde schip aen d' oversijde van de bay omtrent een mijl van de rheede ten ancker gecomen wesende, wierdt een Biscayse sloep derwarts gesonden om te vernemen welck schip ende hoedanigh het gelegen was, etc., die wat na de middagh wederom comende, tijdingh bracht dat het was de Parel, 11 April passato uyt Texel ende achter Schot- ende Yrlant omgeseylt, nergens aengeweest, ende niet meer als 3 dooden gehadt, doch 't scheurbuyck onder sommige eenighsints beginnende, tot weghneminge van 'twelcke datelijck vervarssinge in overvloedt aen boort geschickt wierdt.

⁺ In compagnie van haer was mede uytgeseylt de bootjes Wachter ende Wakende Boey, meenende deselve binnendeur^3. geloopen wesen, haest opdonderen sullen.

7 dito, 's morgens fray sonneschijn-weer.

8, 9, 10, 11 ende 12 dito, idem.

Sondagh, den 13en dito, noch even schoon, stil sonneschijn-weer. Ende is op dato het H. Avontmael des Heeren hier aen lant bedient door Do. Vinderus, predicant op Louyse.

14en dito, 's morgens cout, winderigh weer van den N.Westen met betrocken lucht, sulcx dat geen schuyt off boots van, off aen, de schepen costen varen, waerdoor H. Louyse heden belet bleeff te vertrecken vermits oock de wint tegen was.

Tegen den nacht viel der al wat swaren regen.

15 dito, 's morgens noch al harde westelijcke winden tot belet als vooren, sijnde 't cleyne schuytjen van de Peerel affgedreeven, doch aen Louyse noch gecreegen, ende naderhandt desselffs middelschuyt^4. heel tegen de strant; sont derhalven den schipper ('t weer wat beter schijnende) de groote booth herwarts om ons te verwittigen, maer

(a) Só word hierdie name in die Haagse kopie van die Daghregister gespel, maar in die Daghregister in die Kaapse Argief word hulle geskryf: Cent Hamers, Jan Mossan en Wilhelmus Vindeerus. Laasgenocmde was in Amsterdam as predikant opgelei, en het op 4 Januarie 1655 by die Classis van Amsterdam aansoek gedoen om as predikant na Oos-Indië te gaan. Hy was met die Henriette Louijse nou juis op weg daarheen. In Mei 1657 is hy op Formosa geplaas, waar hy sowat twee jaar later oorlede is. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 456-457.

+ 85v

1. baas-, hooftimmerman.

2. sedert. Vgl. noot 11 o.d. 17/11/1653.

+ 86

3. deur die Engelse Kanaal.

4. nl. die middelste in grootte. Ook o.d. 27/12/1653.

[p. 63]

die dreeff wel met 30 menschen mede heel beneden de Soute-Revier in de brandingh, daer 't noch ternauwernoot voor de dregh^1. hielden tot wij haer hier van landt met 2 sloepen te hulp quamen ende voor 't fort cregen.

Weynigh voor den avondt gebeurde van dito bootsvolcq een deerlijck ongeluck,⁺ als nemende^2. een matroos, genaemt Claes de Logie, een vuyrroer in de handt dat, geladen sijnde met hagel, onversiens lossprongh^3. ende een ander persoon, genaempt Jerasmus.....^4.(b) achter in 't hoofft sodanigh trefften datter denselven omtrent 2 uyren daernae aff sturff^5.. Des die 't gedaen hadt in apprehentie gestelt ende last gegeven is om van de sake te nemen behoorlijcke informatie, etc., doch is niet anders cunnen vernomen worden als een onnosel ongeluck te sijn, achtervolgens^6. oock de opentlijcke vrije bekentenisse ende verclaringe des gevangen, mitsgaders de veelvoudige getuygenissen van de omstanders.

16 dito, 's morgens noch al redelijck stijve N.Westewinden tot beleth als voren. Sijn de schippers en de coopluyden van de Parel en Louyse aen landt ontboden, van wegen 'tverhaelde ongeluck raedt te houden. Met dewelcke ingesien ende bevonden sijnde een gansch onnosel ongeluck te sijn, soo is bij resolutie verstaen den geapprehendeerden van de straffen des dootslaghs te eximeren^7. ende ten aensien van sijne ongeluckige onvoorsichtigheyt eenlijck net^8. te condemneren om een jaer langh d' E. Compagnie hier aen de Caep sonder gagie te dienen^(c).

Op dato sijn d' opperhooffden van 't schip Louyse affscheyt gegeven ende g'intregeert onse missiven ende annexe pampieren aen d' Edele Heeren Generael ende Raden van India tot Battavia^(d).

17 dito, 's morgens heel stil weer, waren die van Louyse noch besigh haer wortelen,⁺ cool, etc., tot ververssinge voor de reyse aen boort te halen. Item mede om met werpen^9. na buyten te corten^10., maer costen niet heel uyt raecken.

18 dito, 's morgens stil en mistigh, lagh Louyse noch in de mont van de bay voor ancker, doch viel ten eersten weder aen 't werpen, maer vermits de wint uytte N. Westen weder eenighsints begond te coelen, coste niet voortraecken.

19 dito, idem, weer ende wint wat van de noordelijcker hant, waermede Louyse (buytenwaert-aen gecort sijnde) fray de bay voorts uytlaveerden ende t' zee raekten. D' Almogende verleene deselve een spoedige, behouden reyse.

's Avonts wiert een leeuw gevonden leggen^11. op de strandt bij de duyntjes niet verre van 't fort, die even gestorven ende noch warm was, mitsgaders bevonden wierd voor in sijn borst te steecken een pen van een egelswijn^12., wel 2 hantbreet diep, ende vorders gevilt werdende, overal soo dapper gequest van egelverckenspennen, dat

1. klein anker.

+ 86v

2. Hs: menende.

3. afgegaan het.

4. In die hs. oopgelaat.

(b) Jerasmus Teunisz. van Tonsbergen in Noorweë. Sien C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 182. K.A.

5. Byvorm van stierf.

6. volgens.

7. verskoon, vrijstelling verleen. Vgl. Eng. exempt.

8. Hs: met; eenlijck net, alleen maar.

(c) Ibid. Besonderhede van die verhoor en uitspraak word hier gegee.

(d) Hierdie dokumente het o.a. ingesluit 'n skrywe van Jan van Riebeeck aan die Hoë Regering, waarin hy weereens nadruk gelê het op die dringende behoefte aan perde en arbeiders aan die Kaap. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 560-563 en 565. K.A.

+ 87

9. d.w.s. ankers uitwerp.

10. die skip van posisie te laat verander deur die kabels in te kort.

11. Vir die konstruksie wiert...gevonden leggen, vgl. Stoett, Mndl. Spraakkunst, 3de dr., § 273.

12. d.w.s. 'n ystervark.

[p. 64]

volcomen bleecq door dat cleyne^1. gediert affgemaeckt ende ter doot gebracht is.

Sondagh, nieuwen maen, den 20en dito, 's morgens fray, stil, bequaem weer.

21 dito, bysonder schoon, stil, sonneschijn-weer, is den Commandeur met den schipper van de Parel, Pieter Jonassen ende de ondercoopman Roeland de Carpentier⁺ eens gegaen na 't corenlandt en 't bos om aldaer wat ordre op sommige saken te stellen ende gemelte schipper ende coopman de schone apparentie van de coorenbouwerije, etc., t' verthonen, om daervan raport op Batavia te moogen brengen, mitsgaders te verthogen hoe nodigh hier tot die saecken 30 à 40 paerden wel sijn.

De Brabanse^2. en de witte claver, met de Parel nu jonghst becomen^(e) ende bij dit corenlandt tot een proeff wat gesayt, begond heel fray op te comen, 'twelcke een treffelijcke voeragie^3. voor de paerden wesen sal.

Den taruw ende haver stondt mede bysonder schoon.

22 dito, 's morgens stille, donckere mist, doch op den dagh schoon, helder, warm sonneschijn-weer, maer tegen den nacht begondt al wat stijff te wayen van den N.Westen, 'twelck den

23 dito, 's morgens noch aenhield, waerdoor de Parel belet bleeff heden t'zeyl te gaen, daer sijn affschijt al toe becomen hadt.

24 ende 25 dito, redelijck bedaert weer ende 't luchjen variabel, is de Parl daermede fray buyten in zee geraeckt met cloeck ende gesont volcq, tenderende nae Batavia, daer hun d' Almogende salvo wil geleyden, beneffens onse brieven ende papieren gederigeert aen d' Edelen Heeren Governeur-Generael ende Rade van India^(f).

⁺ 26 dito, 's morgens mooy weer ende 't luchjen van den Z.O., waermede affgesonden is 't Robbejachjen om wat schapen hier op voorraet te halen tegen de schepen die alle dagen noch verwacht worden^(g).

Sondagh, den 27en dito, 's morgens vrij stijve Z.Z.Oostewinden.

28 dito, betogen lucht ende sachte westelijcke windt, waermede 's namiddaghs (wat regen vallende) 't Robbejachjen wederom quam met 19 schoone schapen, ende tijdingh dat deselve op 't eylandt jegenwoordigh heel vet waren ende veele van deselve alle dage stonde te jongen^4..

29 ende 30 dito, bysonder fray, warm, stil sonneschijn-weer.

Op dato den Commandeur hier ende daer wat omloopende soecken^5. na eenigh geboomt bequaem om te planten rontsom de thuynen tot beschot van^6. de sware winden, etc., heefft onder anderen gevonden een soorte van sparreboom, omtrent 1 vadem hoogh, bijna als die nu laest met de Parl uyt vaderlandt becomen^(h), waerom die bij de thuynen hier verplanten ende eenige affgesneden tacken mede in de aerde setten, etc.

1. klein in vergelyking met die leeu.

+ 87v

2. Brabantse of rooi klawer.

(e) Sien brief van die Direkteure aan Van Riebeeck en sy Raad, 23 Maart 1656. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 570-571. K.A. Hierin word verklaar dat die Brabantse klawer hoog groei en geskik is vir perde, terwyl die wit klawer plat op die grond bly.

3. Interessante vernederlandsing van Fr. fourage.

(f) Vir hierdie ‘brieven ende papieren’ sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 563-566. K.A.

+ 88

(g) Vgl. Van Riebeeck se brief aan Sybrant Rinckes en Willem Harmansz. op Robbeneiland. Ibid., p. 566.

4. In Ndl. van verskillende soogdiere gesê; in Afr., altans teenswoordig, nie van skape nie.

5. Die konstruksie part. praes. + infin. lyk ongewoon.

6. beschot van, beskutting teen.

(h) Die Direkteure van die Kamer Amsterdam skryf op 23 Maart 1656 aan Van Riebeeck en sy Raad o.a.: ‘Een casge met steck van aelbesien als meede eenige sparreboomtjes daaronder, welke sparreboomtjes een jaer off twee gestaen hebbende, en wel aen 't wassen sijnde, eenige tackgens daervan affgenomen en in d' aerde gestoocken cunnen worden, die hier te lande voort weder wassen’. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, p. 571. K.A.

[p. 65]

Ultimo dito, 's morgens vuyl, regenachtigh weer en de wint Z.oostelijck, waerdoor den Commandeur voorsz. belet bleeff na sij voornemen heden uyt te gaen om te soecken offer meer diergelijcke soorte van sparreboomen ergens te vinden waren, ten aensien^1. van deselve seer bequame hegge rontsom Compagnie's thuynen souden cunnen gemaeckt worden om deselve (op 't hooghste nodigh) daermeede aff te sluyten⁺ dewijl der anders, insonderheyt den gemeenen volcque ende sommige al te resolute offte vrijpostige luyden, doch qualijck uyt te houden sijn.

1. ten aensien, (aan)gesien.

+ 88v