Daghregister. Deel 2. 1656-1658

Martio anno 1656

⁺ Adij, primo dito, 's morgens stil, warm sonneschijn-weer tot 's namiddaghs, was 't luchjen van den N.Westen ende wierd een zeyl in zee gesien, mitsgaders oock 't galjot 't Nachtglas comende van 't Robben-eylant met schelpen om hier calck van te branden als voorsz. Ende alsoo, vermits 't opgecomen Z.oostelijck luchjen voorsz.^7., desen avont niet wel coste ter rheede comen, soo is een Biscayse sloup derwaerts gesonden om te

+ 127v

7. Bo is tog sprake van 'n ‘luchjen van den N.westen!’

[p. 23]

vernemen waer het vandan (Sic) quam, etc. Dewelcke omtrent 2 uyren in den avont^1. wederom comende, tijdinge bracht dat het was het jacht Muyden, 4 October passato uyt Texel gezeylt, in compagnie van de jachten Draeck, Wesep, Maersen ende 't fluytjen Breuckel, welcke altesamen door contrarie wint 4 weecken langh onder Wight in Engelant hadden gelegen, hebbende dit gemelte jacht op 165 coppen ende onderwegen maer 2 verloren, mitsgaders de rest van 't volcq altemalen noch redelijck gesont.

2 dito, fray weer ende wint sachjens van den Westen sijnde, is gemelte jacht des morgens al vroegh ter rechter rheede gecomen.

3 dito, bequaem weer ende variable wint. Is 't galjot 't Nachtglas weder na 't Robbeneylant gesonden om noch een ladinge schulpen ende 30 schapen te halen voor de schepen t' haerder verversinge, etc. Tegen den nacht begond vrij stijff te wayen van den Z.Z.Oosten met harde valbuyen over den Tafelbergh.

4en dito, 's morgens noch al tamelijcke stijve Z.Z.Oostewint ende droogh, warm sonneschijn-weer. Wierd ons meeste volcq na 't bos gesonden om eenige balcken uyt te slepen om te gebruycken tot het geprojecteerde hoofft^2., dat een goet stuck in zee uytsteeckende sal gemaeckt worden om de boots van de schepen aen te laten leggen, lossen ende laden, opdat 't volcq niet meer souden behoeven tot den hals (gelijck noch doen moeten) in 't water te lopen, tot beter gemack ende te meerder conservatie van gesontheyt voor deselve.

Sondagh, den 5en dito, 's morgens fray sonneschijn-weer ende 't luchjen van den N.Westen. Waermeede voor den middagh hier wel ter rheede quam 't jacht Weesp met voorhaelde schip Muyden, Draeck, Maersen ende 't fluytjen Breuckel, op den 4 October passato uyt Texel geseylt ende meede als de vorige in Engelant gelegen, op hebbende....^3. coppen altemalen gesont volcq ende maer 2 op de reyse overleden.

Soo retourneerden oock meede ter rheede 't galjot 't Nachtglas met de g'ordonneerde⁺ schapen, maer had vermits de harde deyninge geen schelpen cunnen laden.

6en dito, weer ende wint als gister. Quam hier oock ter rheede 't fluytjen Breuckel, meede al sijn volcq noch gesont ende wel.

7 dito, 's morgens dijsigh weer, de wint westelijck. Op dato is affscheyt gegeven aen d' opperhooffden van 't jacht Muyden omme met den eersten goeden wint haer reyse voorts na Batavia te vervorderen, neffens 24 personen van de voorige schepen hier sieck aen lant gebleven geweest ende nu weder gereconvaliseert. D' Almogende verleene deselve een spoedige behouden reyse.

Soo is oock ordre gegeven aen 't galjot Nachtglas om ten eersten te verseylen na de Bay Saldanha, ende vandaer te halen de robbevellen die in vooraet (Sic) sullen mogen sijn, etc.

8 dito, voormiddagh regenachtigh weer en de wint N.Westelijck, waerdoor Muyen ende oock 't Nachtglas beleth bleven t'seyl te gaen.

1. 2 Uyren in den avont, agtuur? Vgl. o.d. 17/7/1654.

2. seehoof.

3. Oningevul.

+ 128

[p. 24]

9 dito, 's morgens in de dachwacht is alhier met een westelijcke wint wel ter rheede g'arriveert 't jacht den Draeck met meest noch al gesont volcq, maer 2 man (door ongeluck op de reyse overboort gevallen) verloren hebbende, ende noch in 't leven....^1. coppen. Met welcke goede wint 's middaghs oock quam te arriveren uyt de Bay van Saldanha 't Robbejaghjen met 3000 stucx robbevellen, meedebrengende een brieffken van den adsistent Jan Woutersz, luydende als d' onderstaande copie dicteert:

‘Aen d' E. Heer Commandeur Jan van Riebeeck,

Wij senden UE. op heden toe de sloup Robbejaght, ingeladen hebbende 797 stucx groote ende 1554 clene robbevellen, sullende met Godes hulpe hier in de Saldanha-bay noch wel 3000 stucx vellen becomen, ende soo 't UE. dan geliefft offte verstaat^2. om alsdan andermael noch eens 't Dassen-eylant aen te doen ende sien wat daer noch vorder tot dienst van d' E. Compagnie soude mogen te verrighten sijn.

Zullen met d' eerste presiderende^3. gelegentheyt de sloup Robbejaght tegemoet sien, nevens vlees offte speck ende oly met noch 100 kneppels. Als 't UE. geliefft oock aracq, alsoo <wij> ½ ancker aen den stuyrman Claas^4. hebben voor sijn volcq gegeven.

⁺ Hebben van de sloup Robbejaght voor de Peguyn gelicht een dreghtouw, alsoo wij een verloren hebben aen de clippen op 't Jutten-eylant^5.(a), alsoo 't selffde voor stuyrman Claas niet te pas can comen voor dees tijt want sijn dregh daervan aen 't Dasseneylant verloren heefft.

Hiermeede

Wenschen UE. nevens U ganse familie in de bewaringe des Alderhooghsten die UE. ende ons zijn zegen wil verlenen aen ziel ende lichaem. Amen.

Op Madagascars-eylant^(b)

in de Bay Saldanha, desen

3en Martio 1656.

(Onderstondt:)

UE. onderdanige ende

dienstschuldige dienaer

(was geteyckent:)

Jan Woutersz.’

(Achter op den rugge stondt:)

Den 5en noch ingescheept, die in desen niet gementioneert en zijn, d' onderstaande robbevellen, te weten:

306 stucx groote ende

343 stucx clene.

_____

649 samen.

Voor middernacht quam hier meede ter rheede 't jacht Zeepaert, van de Camer Zeelant, uytgelopen den 22en November passato, in compagnie van Brouwershaven.....^6. hebbende 9 dagen gelegen in Engelant, anders nergens aengeweest, ende

1. Oningevul.

2. goedvind.

3. voorkomende.

4. Stuurman van die Robbejacht (Monsterrol 1657).

+ 128v

5. Eiland in Saldanhabaai.

(a) Vgl. Februarie 1656, noot j.

(b) d.w.s. Madagasen- of Malegaseneiland, wat teenoor Jutteneiland aan die noordekant van die ingang na Saldanhabaai lê. Vgl. kaart van Saldanhabaai, Daghregister, I, teenoor p. 350.

6. Ruimte oopgelaat in hs.

[p. 25]

maer 2 man op de reyse verloren; voorts de rest van 't volcq (185 Compagniesdienaers wesende) meest fris ende gesont, ende had over 5 dagen geweest bij noch 3 schepen, namentlijck Hercules, Brouwershaven en de Dolphin.

10en dito, 's morgens stil, mooy weer. Ende was noch een ander schip van d' uytkijckers onder 't lant gesien.

Tot op dato, vermits de westelijcke wint, 't jacht Muyden niet hebbende cunnen na sijn gegeven affscheyt t'seyl raecken, nochte oock 't galjot 't Nachtglas na de Bay Saldanha, ende ondertusschen uyt die bay gister hier gecomen wesende de chaloup Robbejaght met vellen ende tijdingh als boven, soo is heden ditto galjot g'ordonneert vooreerst maer te gaen na 't Robben-eylant om noch een ladinge schelpen (te cort comende tot de opgemaeckte calckhoven^1.) ende 30 stucx schapen voor de schepen, etc.⁺

Op den dagh, de wint uyt den westen wat wackerende, is voorhaelde schip des middaghs noch wel ter rheede g'arriveert, sijnde den Dolphijn, 21 November passato uyt Texel gelopen, nergens als in Engelant aengeweest, op hebbende 213 coppen, noch tamelijck gesont, ende maer 1 man gestorven.

's Namiddaghs, de wint wayende van den Z.Z.Oosten, is 't jacht Muyden vertrocken na Batavia^(c), mitsgaders Wesep ende 't fluytjen Breuckel gegeven haer affscheyt, om ten eersten mede t'seyl te gaen.

11 dito, 's morgens fray weer ende 't luchjen westelijck. Quamen hier wel ter rheede de navolgende schepen te weten: Hercules, den 10en December uyt Texel gelopen in compagnie van d' Achilles, die den 17en daeraen door storm van haer affgedwaelt was. Sijn nergens aen geweest ende onderwegen gestorven 5 man, op hebbende noch 236 redelijck gesond; Brouwershaven, den 22en November uyt Zeelant gelopen in compagnie van 't Zeepaert ende Zeehondt, nergens als in Wight aen geweest, op hebbende 197 coppen, noch redelijck gedisponeert, mitsgaders 2 man onderwegen overleden.

's Middaghs, 't luchjen comende van den Z.Z.Oosten, is 't jacht Wesep vertrocken na Batavia ende 't galjot 't Nachtglas ten eynde voorsz. na 't Robben-eylant.

Sondagh, den 12 dito, weer ende wint als voren ende niet sonders gepasseert.

13en dito, 's morgens mooy weer ende 't luchjen variabel. Is 't fluytscheepjen Breuckel t'seyl gegaen na Batavia, ende op den namiddagh oock 't jacht den Draeck, al met fray, fris, gesont volcq, comende hier ondertusschen meede wel ter rheede 't schip den Achilles, met den Hercules, hiervoren aengeroert, op den 10en December passato uyt Texel gelopen ende nergens aengeweest, mitsgaders oock verloren een man, de rest, sijnde 122 in getal, noch tamelijck gesont; voor dewelcke, gelijck de vorige ende ander schepen, alle dagen koebeesten ende schapen met allerhande thuynvruchten t' haerder treffelijcke verversinge aen boort geschickt wort, sooveel als de⁺ opperhooffden selffs maer begeren.

1. calckh-oven of calck-hoven met 'n voorgelaste h? Vgl. steenhoven o.d. 3/8/1654.

+ 129

(c) Sien brief met die Muijen na Batavia gestuur. C. 493: Uitgaande Brieven, 1652-1661, pp. 487-488. K.A.

+ 129v

[p. 26]

Heden retourneerden oock voorsz. galjot met schelpen ende 30 schapen.

13en dito, 's morgens mooy weer ende een labber, variabel luchjen. Is hier oock wel ter rheede g'arriveert 't meergenoemde jachtjen Maersen met 75 coppen, geen doden off merckelijcke sieckte.

14 dito, 's morgens stil weer ende wint als vooren. Is 't Robbejachtjen gesonden na 't Robben-eylant om noch 30 schapen voor de schepen. Soo heefft mede sijn affscheyt becomen 't jacht Zeepaert, om metten eersten goeden wint te vertrecken na Batavia. Ende wiert tegen den avont van de uytkijckers gesien 5 schepen, dat apparent van de retour sullen wesen.

15 dito, 's morgens weer ende wint als vooren, was hier wel ter rheede g'arriveert de retourvlote onder d' E. Heer Jaspar van den Bogaerde^(d), extraordinaire Raedt van India, ende Commandeur van deselve^1., bestaende in de schepenen Provintie, Malacca, Phenix, Hoff van Zeelant, Walvis ende Gecroonde Leeuw^2..

16 dito, 's morgens, was hier oocq ter rhede gecomen meer aengetogen jacht Zeehont, uyt Zeelant den 22en November geseylt ende nergens aengeweest, op hebbende 105 coppen ende geen dooden off siecken.

⁺ 's Namiddaghs, quam de wint van den Z.Z.Oosten waermede 't galjot Naghtglas seylden na 't Robben-eylant om noch een ladinge schelpen ende 50 stucx schapen, mitsgaders 't Robbe-jachtjen na de Saldanhabay om soo veel vellen alsser noch in voorraet mochten wesen.

17 dito, 's morgens stijve Z.Z.Oostewinden met droogh weer. Ende quam een schip in de bay, doch alsoo 't, vermits de gemelte harde winden, niet coste ter rechter reede comen, bleven ignorant vanwaer het quam.

18 dito, harde Z.Oostewinden als gister, tot belet van veel saken ende ignorantie als voren. Echter is de voorbereydinghpredicatie^4. gedaen door den predicant Domine Sas^5.(e), omme daerop morgen het avontmael des Heeren te celebreren.
^3.

(d) Die Hoë Regering van Indië het Van den Bogaerde geruime tyd tevore tot admiraal van die retoervloot benoem. C. 409: Inkomende Brieven, 1649-1660, p. 545. K.A. As ekstraordinarislid van die Raad van Indië, was hy die hoogste beampte op die skepe en dus ook voorsitter van die Breëraad van die vloot. Vir die konstitusionele betekenis van sy amp sien Daghregister, I, pp. 455-456, note i en m.

1. d.w.s. van die retoervloot.

2. Brill: Leeuwin.

+ Kon. Arch. 3968 Fol. 288

4. voorbereidingsdiens vir Nagmaal.

5. In die eerste brief van die sieketrooster Pieter van der Stael aan die Classis van Amsterdam, 5 Maart 1657, word vermeld dat ‘Do. Theodoris Zas van Cuilenburgh’ op 18 Maart 1656 ‘de prouff-predicatie’ en op die 19de ‘wederom een predicatie gedaen ende het H. Nachtmaal des Heeren uytgedeelt (heeft).’

(e) Ds. Theodorus Sas (of Zas). Net soos Van Riebeeck, is hy in Kuilenburg (Culemborg) gebore. Aan die begin van 1655 is hy deur die Classis van Amsterdam benoem tot predikant vir Oos-Indië, waarheen hy sowat 'n jaar later vertrek het. Toe hy nou - soos hierbo vermeld word - op 18 Maart 1656 'n voorbereidingsdiens aan die Kaap gelei het, was hy op die uitreis na die Ooste. In Junie 1656 het hy in Batavia aangekom, om daarna agtereenvolgens by Malakka en in Batavia te arbei. Hy is op 19 Desember 1704 in Batavia oorlede. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 504-505.

3. 't Caeps Daghregister, wat met 17 Maart 1656 op folio 129 verso eindig, word op folio 288 van dieselfde deel (K.A. 3968) voortgesit, beginnende met 16 Maart 1656, sodat 16 en 17 Maart 1656 dubbel voorkom - wat op sigself nie onverklaarbaar is nie. Maar die genoteerde vir die twee dae is totaal verskillend, selfs moeilik te rym met mekaar! So word die Robbejacht, volgens die eerste lesing, die 15de na Robbeneiland gestuur en, volgens die tweede lesing, die 16de alweer na Saldanhabaai. Ook die weerberigte vir die twee dae is verskillend. So êrens, het ons hier 'n argument ten gunste van die opvatting dat die hele Daghregister nie deur een persoon (Van Riebeeck) geskryf is nie. Maar al neem ons aan dat die twee lesinge deur twee verskillende beriggewers te boek gestel is, dan het ons nog geen verklaring vir die uiteenlopende berigte nie. As die tweede lesing hier op sy plek is, dan is dit ten slotte onbegryplik dat so 'n belangrike gebeurtenis - een van die belangrikste van die jaar - die aankoms van die retoervloot op 16 Maart, geen vermelding daarin vind nie.

[p. 27]

Sondagh, den 19en dito, stil, bedaert weer. Is voorsz. schip ter rhede gecomen, sijnde Terschellingh, 11en December uyt Zeelant gelopen, nergens aengeweest ende weynigh siecken gehadt nochte^1. oock maer 2 man verlooren hebbende, sijnde noch sterck 198 Compagniesdienaren.

Soo retourneerden hier oock van 't Robben-eylant met schapen 't galyot Naghtglas, hebbende door dese verlede harde winden een van onse Biscayse sloepen (daer schelpen mede soude halen) verloren, ende daertegen, Gode loff, wederom gecregen de schuyt van d' Heer Van den Bogaerde met een man daerin, welcke door gemelte⁺ harde winden van sijn schip affgedreven ende, als geseyt, bij 't Robben-eylant voorsz. galyot gerescontreert sijnde, weder opgevist was, sulcx datter niet wegh is als onse sloep, edoch tot verachteringh^2. van de walvisvanghst.

20 dito, 's morgens mistich weer ende wint N.Westelijck.

21 dito, moy weer, 't luchtjen van den Z.Z.Oosten. Is 't galyot Naghtglas gesonden ende verseylt na 't Robben-eylant om noch 50 schapen voor de schepen.

Item oocq na Batavia de navolgende schepen namentlijck: Dolphijn, Hercules, Brouwershaven, Achilles, Maerssen.

D' Almogende verleen deselve een geluckige, behouden reyse.

't Begond tegen den nacht al vrij hard te wayen.

22 dito, noch aenhoudende met stijve valbuyen over den Taeffelbergh, waerdoor gelijck^3. wel omtrent een hondert menschen van de schepen aen lant verweert bleven ende de cost voor^4. moeste gesorght worden, sijnde om 't gereetste^5. al speck ende broot, sulcx hier dickwils gebeurt, ende groote consumptie in die durable victualie veroorsaeckt.

23 dito, 's morgens heel stil ende helder sonneschijn-weer tot tegen den avont, begond wederom heel hard te wayen van den Z.Z.Oosten, 'twelcke niet alleen den ganschen nacht maer oock

den 24en dito noch al even fel aenhielt, edoch liet d' E. Heer Bogaert den Breeden Raet beroepen, in dewelcke besloten wiert omme ten langhsten^6. met de 6 retourschepen op overmorgen t'seyl te gaen, ende nademael dat de volgende schepen van Batavia noch niet en paresseerden (in dewelcke voor de Caep eenige goederen noch souden wesen, achtervolgende 't schrijven van d' Ed. Heeren Generael ende Raden⁺ van India^(f)), soo is oocq goetgevonden, indien deselve voor 8 à 10 April niet verschenen, dan 't galyot Nachtglas na St. Helena te senden, omme die goederen voor de Caep vandaer weder te brengen, sijnde wijders eenige questien geslist^7. ende sommige personen over begane fauten gecondemneert, etc.^(g).

1. Die voorafgaande nergens gee aanleiding tot nochte waar ons ende sou verwag.

+ 288v

2. nadeel.

3. ‘Verklarend voegwoord?’ Vgl. WNT IV, 1179.

4. Sintaksis!

5. om 't gereetste, omdat dit die gouste klaar (of: die meeste bydehand?) was.

6. ten langhsten, op die laatste.

+ 289

(f) In hulle brief aan Van Riebeeck en sy Raad, d.d. 24 Desember 1655, skryf die Hoë Regering o.a.: ‘Door ons naegesien weesende, wat provisien ende andere nootwendighheeden UE. van hier voor de Caep gevordert heeft, hebben bevonden den eijs soo groot niet te sijn offte alles kan inde retour scheepen verdeelt gevouchelijck overgebracht werden, zulcx wij in dese ses voorafgaende soo veel Rijs, arrack als andersints doen scheepen hebben....’ C. 409: Inkomende Brieven, 1649-1660, 546. K.A.

7. 'n end aan gemaak, opgelos.

(g) In die ou Kaapse argiefstukke - bv. C. 1: Resolutiën, Raad van Politie, 1651-1663; C. 326: Attestatiën, 1652-1665; C.J. 1: Criminele en Civiele Regtsrolle, 1652-1673; en C.J. 2952: Confessiën en Interrogatoriën, 1652-1673 - soek 'n mens verniet na die dokumente in verband met hierdie kwessies. Die verklaring is dat die betrokke sake voor die Breëraad gedien het, en dat die stukke dus onder die papiere van die admiraal van die vloot bewaar is.

[p. 28]

Tegen den avont sagen 4 schepen onder de wal die, vermits de gemelte harde winden, niet ter rhede coste comen.

25 dito, de wint wat gaen leggen wesende, is 't galyot 't Naghtglas na voorhaelde schepen (noch gesien wordende) gesonden, om deselve in te lootsen, etc. Edoch alsoo wat buyten comende, vernam dattet France waren, is terstont weder binnen gekeert ende de gemelte schepen in de bay g'arriveert sijnde, genaempt als te weten het admiraelsschip La Ducesse^1., daerop capiteyn Laroche St. Andries^2. met 400 coppen ende gemonteert met 40 stucken canon, het vice-admiraelschip La Marichal^3., daerop capiteyn Monsieur Colon, met 300 coppen ende 36 stucken. Het derde schip Lerman, capiteyn Richemond^(h), met 200 coppen ende 30 stucken. Het vierde schip St. Joris^4., capiteyn Labriaute met 100 coppen ende 20 stucken, hebbende 2 scheepkens onderwegen genomen^5., daer 1 van de hare noch in zee bij was ende souden noch 4 volgen, altemalen door den Gouverneur van Nantes, la Miljery⁽ⁱ⁾, van 's Coninghx wegen affgesonden na Madagascar om dat te peupleren^6. ende voor haer ter degen vast te maken^7., daer oock al 2 schepen voorheen waren, edoch wat hun desseyn vorder was, hielden bedect. Ende alsoo dese avonturiers niet veel te vertrouwen waren, wierde ordre gestelt dat hun al de schepen hier ter rheede leggende, sijnde 8 in 't getal, namentlijck⁺ 6 retour ende 2 vaderlantse^8. schepen, in posture van deffentie stelden, omme <niet> onversiens van dese Francen overvallen te worden.

Wierd oocq goetgevonden, dat deselve overmorgen metten andren^9. gesamentlijck souden t'seyl gaen, mitsgaders 't galyot Naghtglas uytgesonden worden om op de noch te verwachten retour- ende ander schepen te cruyssen ende van dese Francen te waerschouwen, etc.; wijders oock gelicht uyt de vaderlantse schepen noch 20 militaire personen tot versterckinge van 't Caepse guarnisoen, seer swack sijnde (vermits den Commandeur met de laeste vertrocken schepen veel na Batavia gecargeert^10. had) om emmers aen alle kanten in postuyre van deffentie te blijven, alsoo dese Francen suffichant sijn om Compagnies omslagh hier te turberen^11.. Des haer oocq al met beleefftheyt sal moeten worden bejegent, etc., off souden haer genoegen met gewelt cunnen halen.

26 dito, stil weer en de wint westelijck als vooren. Sijn de Hottentoos aengeseyt dese Francen niet te vertrouwen, alsoo se haer souden soecken haer beesten aff te nemen ende haer persoonen te vervoeren ende wes meer tot affkeer strecken magh, etc.

Ondertusschen liet den Francen admirael den Commandeurs van de retourvlote ende fortresse begroeten met een vereeringe van een vatjen Canary-wijn ende wat rasijnen, etc., dat hun weder met eenige verversinge ende complimentos wierde gerecompenseert, vallende seer emportuyn^12. in 't versoecken om seyldoeck, daer se

1. La Duchesse.

2. De la Roche Saint André.

3. La Maréchale of Le Maréchal.

(h) Le Grand Armand, kapt. Richemont. Vgl. Godée Molsbergen, Jan van Riebeeck, Bijlage XXII.

4. St. George.

5. buitgemaak.

(i) d.i. Charles de la Porte, hertog De la Meilleraie. Ibid., p. 128.

6. (met Franse koloniste te) bevolk.

7. vast te maken, in besit te neem.

+ 289v

8. afkomstig van die vaderland.

9. metten andren, met mekaar.

10. gelaai, versend. Vgl. o. d 27/1/1656.

11. in die war te stuur, versteur.

12. dringend.

[p. 29]

dapper om verlegen waren. Doch wierd op eygen nodigheyt^1. beleeffdelijck g'excuseert ende op haer versoeck toegestaen water te halen.

27 dito, 's morgens stil weer. Heefft den Francen admirael onsen admirael Bogaert aen boort wesen besoecken, die daer feestelijck ende wel onthaelt is. Item oocq aen⁺ 't schip, 't Hoff van Zeelant, daer tegen den avont noch na toe voer.

28 dito, 's morgens 't luchtjen wat van den Z.Z.Oosten. Is d' Heer Van den Bogaerde met sijn onderhorige vloote t'seyl gegaen om hun reyse over St. Helena na 't vaderlant te vervorderen, bestaende in 6 schepen: Provintie, Malacca, Phenix, Hoff van Zeelant, Walvis ende Gecroonde Leeuw^(j), in compagnie van welcke mede vertrocken de jachten Derschellinch ende Zeehont na Batavia, mitsgaders 't galyot Naghtglas^(k) om op de verwachte retourschepen buyten te cruyssen ende waerschouwen van^2. de hier noch ter rhede leggende 4 Francen, om wel slaghvaerdigh binnen te comen ende van deselve niet onversiens overvallen te worden, alsoo ons niet veel goets van haer cunnen imagineren, waeromme hier aen lant oocq 't meeste volcq geduyrigh in 't geweer gehouden, mitsgaders des nachts dubbelde wachten ende gestadige ronden gedaen worden. Item oocq alle de officianten met geladen pistolen in huys versien, omme emmers ter degen op onse deffentie te wesen, off misschien dese avonturiers yts mochten voor^3. hebben.

Tegen den avont hadden deselve een tent opgeslagen dight bij 't fort ende daerinne gebracht omtrent 40 siecken, die wat groente van de particuliere uyt hare thuyntjes cochten ende hun daermede sochten te verversschen. Ende alsoo onder dat dexel wel 't meeste verraet mochte schuylen, soo lieten met buytenwachten de gemelte tenten wel degelijck bewaren ende haer beleeffdelijck aenseggen, dat se in den nacht niet souden uytgaen, om van dese brutale natie^4. geen schade te lijden.

29 dito, 's morgens fray, stil, warm weer. Quam den Francen admirael ende sijnen adel offte sleep^5., den Commandeur aen lant in 't fort begroeten, welcke aldaer feestelijck ende beleefft is onthaelt ende aen de taeffel des middaghs getracteert. Voorsz.⁺ admirael insisteerden dapper om eenige koebeesten ende schapen van ons te copen, offte liet sigh ontvallen dat se anders genootsaeckt soude wesen van dese natie uyt 't lant selffs te laten halen, etc. Ende dewijle deselve vrij stercq van volcq sijn ende wij haer derhalven sulcx sonder in verwijderingh te geraecken^6. niet wel souden cunnen beletten, mitsgaders sijluyden ons hier al veele quellinge souden cunnen aendoen, soo is geradenst g'oordeelt omme alles met vruntschap ende in der minne aff te maken, hun op haer instantelijck versoeck toe te staen voor de 4 schepen 8 koebeesten à 10 ende 12 schapen tot 2 realen van achten^(l) 't stuck, mitsgaders liberteyt omme van de particuliere uyt hare thuynen sooveel vruchten te coopen alsse van deselve sullen cunnen crijgen. Waerbij deselve al een fray stuyvertjen comen te maecken ende den Francen admirael sigh heel wel contenteren liet, sulcx daerna den dagh met complimentos, etc., meest wierde deurgebracht ende deselve wel tevreden tegen den avont

1. behoefte.

+ 290

(j) Met die skepe van hierdie vloot is 'n hele aantal dokumente na Patria gestuur. Vgl. C. 493: Uitgaande Brieven, 1652-1661, pp. 491-516. K.A. Die vernaamste hieronder was 'n uitvoerige brief van Van Riebeeck aan Here Sewentien, waarin hy sterk argumente ten gunste van die vestiging van vryburgers aan die Kaap aangevoer het. Sien in hierdie verband ook Thom: Kolonisasie-Denkbeelde van Jan van Riebeeck (Tijdschrift voor Geschiedenis, LII (1937), afl. I, pp. 1-17)

(k) Sien instruksie vir die bevelvoerders van die Nachtglas, C. 493: Uitgaande Brieven, 1652-1661, pp. 516-517. K.A.

2. aangaande.

3. in die sin.

4. d.w.s. die Hottentotte.

5. gevolg.

+ 290v

6. in verwijderingh te geraecken, onenigheid te kry.

(l) 'n ‘Real van achten’ staan in ons huidige Suid-Afrikaanse geld gelyk aan ongeveer 4/9. Vgl. Daghregister, I, p. 2, noot 10; en p. 426, noot b (April).

[p. 30]

na boort voeren, menende overmorgen t'seyl te gaen ende na haer seggen eerst aen te doen op Madagascar haer fortresse Tolanhaer, bij St.Lucia leggende, omme dat te verstercken ende versien met een^1. gouverneur die mede jegenwoordigh present^2. was. Na 'twelcke vorders meenden te varen na Monamboelo ende de Bay Antongil om die 2 plaetsen voor haer mede te verseeckeren ende met fortrsssen te verstercken, ende dan te sien wat avontuyr sij costen crijgen op d' Engelse omtrent Malabaer^(m) ende de custe van India, seggende rontuyt, dat haer principael desseyn op d' Engelse was, ende costen sij der een Moor bijcrijgen, souden hem niet laten lopen. Verder wilden haer niet openbaren.

⁺ 30 dito, 's morgens stil, doncker, mistigh weer tot 's namiddaghs, quam 't luchtjen van den Z.Z.Oosten, waeromme een Biscayse sloep na 't Robben-eylant wiert gesonden met provisie voor 't volcq aldaer ende ordre dat 't volcq van de gemelte sloep (met musquets gewapent) soo lange mede op 't eylant blijven souden tot de meer aengetogen 4 France schepen sullen vertrocken wesen, alsoo van tersijde te verstaen gecomen sijn, dat se voornemens souden wesen met een van hun sloepen daer om peguyns te varen.

Tegen den avond wierd een schip gesien voor de bay ende een galjot, dat het Naghtglas apparent sal wesen, welcke, als voor aengeroert, uytgesonden is om op Compagnies schepen te cruyssen ende van dese Francen te waerschouwen om op hoede te wesen.

Ultimo dito, 's morgens stil weer tot weynich op den dagh,^3. quam een cleyn luchtjen van den Noortwesten, daer verhaelde schip mede ter rhede quam, wel slaghvaerdigh ende gewaerschout sijnde van^4. voorsz. ons galyot, sijnde den Hector, 5 December anno passato uytgelopen ende nergens aengeweest, mitsgaders verloren onderwegen maer 3 man, ende 242 op hebbende, redelijck gesont ende welvarende, daer ten eersten een koebeest ende abondant allerhande vruchten uyt de thuynen tot ververssinge toe na boort^5. gesonden ende ordre gegeven wiert om alle dagen vers vleys ende thuynvruchten te halen.

1. In die hs. word hier die woord met herhaal.

2. die mede jegenwoordigh present was, wat nou ook hier aanwesig was.

(m) Die suidwestelike kus van Indië.

+ 291

3. tot weynich op den dagh, tot teen die vroeë middag. Vgl. o.d. 3/4/1656: ‘tot weinich voormiddagh.’

4. deur.

5. toe na boort, na boord toe.