Daghregister. Deel 1. 1651-1655

[p. 392]

Bylae II

⁺Extract^1. uijt de dagelixe aenteijckeninge gehouden bij den boeckhouder Fredrick Verburghⁿ, 'tsedert sijn vertreck van hier na de Baije van Saldanha, etc., tot dato sijner wederomcomste in dese Taeffelbaij.

October 1652. In 't Jacht de Goede Hoope.

Daghregister in 't largo gehouden bij den boeckhouder Fredrick Verburgh van de Baijen Saldanha, etc., ende d' eylanden daervoor ende -omtrent leggende, mitsgaders 't gepasseerde aldaer voorgevallen in dienst van de Generale Vereenighde⁺ Nederlantsche G'octroijeerde Oostindische Comp. vertrocken met jacht de Goede Hoope uijt den Taeffelbaij.

Maendagh, 21 do. Des smorgens heel vroegh (naerdat aen den E. van Riebeeck van 't ondersoeck naer 't houtbaeijtgen^2. beoosten dese Cabo leggende^o, daer door contrarij-wint niet costen comen, rapport gedaen hadden) sijn wij in den naem des Heeren, met een fraije doordringende Z.Oostewint onder zeijl gegaen, die, naerdat omtrent de 3 mijlen geseijlt hadden, naer 't noortwesten schoot, waermede nae gissinge 2 uijren voor sonsondergangh voor 't Dassen-Eijlant tusschen 't vastelant^3. wel ende behouden (sijnde doen na gissinge 7 mijlen van voors. Cabo ofte Taeffelbaij) op 16 vadem santgront ten ancker quamen, alwaer een groot getier ende gecrijt hoorden, als offer meenichte van schapen, calveren ende diergelijcke liepen op weijden^4.. Daer aen lant comende, vernamen 't jonge robben te wesen, die bij de oude daer in ontallycke meenichte op 't lant liepen ende <op> de clippen lagen en sliepen, sijnde seer speculatieff^5. ende vermaeckelijck om sien, waerbij den steendas in redelijcke abondantie tusschen de steen is in houdende, die wij echter, niet te min^6. wat moeijelijck om crijgen, 20, soo groot als cleijn, doot sloegen, waermede naer boort sijn gekeert met intentie om op morgen, soo Godt gaff het bequaem weder bleeff, alle de duijckerseijren, off sooveel wij bergen coste, op te halen, gelijck wij

adij, 22 do., regenachtigh weder, de wint uijt verscheijde oorden heen ende weder schietende, edoch vrij hard waijende, echter naer lant voeren ende haelden, als voren⁺ geseijt, sooveel eijers als in de boot bergen costen, daer den dagh bijna mede heen liep, waeromme geen dassen, soo door vermoeijtheijt als cortheijt des tijts, niet een doot sloegen. Ondertusschen, dewijl den stuijrman met sijn bijhebbende volck doende was, ben eens alleenlijck het lant door- ende omgegaen, daer eenige hutten

+ Kol. Arch. 3966

1. Met ‘extract’ word in die geval van albei hierdie joernale blykbaar bedoel: afskrif van die oorspronklike in die Daghregister. Verburgh is 'n meer ontwikkelde man as Turver en meer pretensieus, ook in sy styl. Verburgh se joernaal is nie in NZAT opgeneem nie.

n

+ 94

2. Beskrywende naam wat later eienaam word.

o

3. tusschen 't vastelant, tussen die eiland en die vasteland.

4. liepen op weijden, op geloop en wei het.

5. merkwaardig, eienaardig.

6. niet te min, hoewel.

+ 94v

[p. 393]

stonden recht voor een santbaijtgen, die van walvisribben opgerecht ende met robbenvellen overdeckt waren (edoch door d' outheijt schier vergaen) die ick vastelijck vertrou van Francen daer gestelt sijn, alsoo der noch eenige gebroocke tinne botteljes^1. ende commetjens^2., alsmede 3 à 4 vaten asch (apparent van gebrant hout, daer opgegaert) lagen, ende bij de Francen, altoos in die plaetsen daer ick geweest ben, tot linnen om schoon te broeijen^3. ende wassen in groote cuijpen gebruijckt wort (maer watter hier mede uijtgerecht is, ben mij de rest aengaende....^4. Dit dan wel affgespeculeert hebbende, ben van daer, de zeecant langhs gaende, die allomme vol clippen leijt, na de schuijt gekeert, onderwegen hier en daer eenige inharmmetjens off cleijne sanbaijtjens^5. vernemende die men bij verlegen weer^6. (verstaende de wint van 't lant waijende) soude cunnen inlopen, daer het oock van de voors. robben heel vol was. Vernam onder allen oock een plaets daer der 10 à 12 bij den anderen lagen en sliepen^7., die soo ongemeen groot, vet ende out (want se schier wit waren) scheenen te wesen als twee van de grootste robben die, den E. van Riebeeck op 't Robben-Eijlant wesende, heeft gesien, off beter te seggen, van swaerte als een coebeest, soodat men, mijns oordeels, niet eens en behoeffde te twijffelen off men sal, wanneer der maer vlijt ende goet gereetschap toegestelt ende⁺ gedaen^8. wort, in sulcken grooten meenichte cunnen becomen, dat nae alle apparentie uijt die vanghst 's Comps. hier te doene oncosten metter tijt alleen wel rijckelijck mochte goet gemaeckt worden, waertoe wel stercke carels dienen te werck gestelt, ende seer wel te passe sullen comen.

Adij, 23 do., des smorgens, sijn wij met een stijve Z.Oostewint van het voors. eijlant t'seijl gegaen langhs de vaste cust naer de Bay Saldanha (die 7 mijlen van do. eijlant leijt) daer wij omtrent 3 uijren naer den noen, tot contentement^9., op 5 vadem santgront (alsdan^10. gepasseert hebbende een eijlantge dat^11. omtrent een gotelinghschoot off in 't incomen^12. leijt, daer mede een ontallijck meenighte van robben op saten^13.), ten ancker quamen, sijnde t' eenemael besloten^14., ende omtrent de 4 mijlen cunt^15. opvaren, dat hopen metter eersten (met de 3 eijlandekens in de baij leggende) te ondersoecken, waervan dan meenen een pertinente affteijckeninge te laten maecken. Wij hebben vandaegh ende gisteren de proeff van de dassen gehadt, maer verclaert se soo delicaet van smaecke, blanck ende cort van vlees syn als het schoonste lam

1. K het boeteljes, wat dui op Franse ontlening, in elk geval by Verburgh. Kyk noot 6, fol. 91v.

2. K het cannetjens.

3. d.w.s. die as word deur die Franse gebruik om linne in groot kuipe mee te was en skoon te ‘broei’: ‘in heet water zetten....ten einde het gemakkelijker schoon te maken’ (WNT III, 1, 1459).

4. K het hier referende - vir refere(e)rende. Verburgh gebruik dieselfde uitdrukking in sy joernaal van Desember 1652, o.d. 11/12/1652. Waarna hy hier refereer, is nie uitgedruk nie, altans nie ingevul nie.

5. K: sandtbaijtjens.

6. Verburgh vind dit gelukkig self nodig om die uitdrukking te verduidelik.

7. lagen en sliepen, Afr.: lê en slaap het.

+ 95

8. toegestelt ende gedaen: toegestelt slaan op die gereedskap, gedaen op die vlyt.

9. tot contentement, tot ons genoegdoening.

10. K: alsdoen.

11. H: daer.

12. K: van do. baij na incomen.

13. K: sijn.

14. ingesluit (deur die land).

15. So in albei tekste. Vgl. noot 1 onder datum 4/12/1652 van Verburgh se tweede joernaal, Bylae III (fol. 135).

[p. 394]

dat men soude willen wenschen, wanter geen haes off conijn bij in comparatie comt.

Op dato onderstonden eens, naerdat wij slecht^1. lagen, te varen (medenemende den segen) naer lant om eens te vissen. Edoch woeij een harde Z.Oostewint, maer alsoo het scheen aen lant slecht water (dewijl een opperwal^2. was) te wesen, 't geen wij ter contrarie met groot prijckel welhaest vernamen, wantter te machtige hooge⁺ deijninge van den N.Oosten de baij inschoten ende soo affgrijsselijck tegen 't strant met stortinge aenrolden, dat een mensch affgrijsden die 't sagh; waerom malcanderen onnosel^3. aenkeecken, siende geen apparentie om nae 't schip, veel min aen lant, te cunnen geraecken, alsoo de wint hant over hant toenam. Echter naedat langen tijt geroeijt hadden (daerdoor vermoeijt sijnde) het voor den dregh te leggen (daer mede 3 à 4 malen voor gelegen hadden) 't niet lucken wilde^4., ende veel water over^5. cregen, stemden generalijcken, alsoo geen ander uijtcomste sagen, het door de brandingh ('t geen als voors. affgrijsselijck sijnde) op 't strant te setten, dat wij in Godts naem onderstonden. Die door sijn groot genade ons er noch redelijck deur hielp; daer wij des nachts mosten, te meer nat sijnde, een groote coude^6. lijden ende daer blijven. Edoch wiert (omtrent 6 glasen^7. na gissinge daer geweest hebbende) stillekens, met moij weder, soodat des anderen daeghs het geberchte opgaende, dat dor ende steenachtigh was, om sien off oock volcq off vuijren vernemen coste, gelijck in de nacht mede uijtsiende, niets vernomen hebbende, van daer nae boort sijn gekeert; daer wij den

24 do., wel ende behouden, edoch noch cout ende nat sijnde, aenquamen, daer den schipper, verblijt sijnde van onse wederomcomste, (alsoo wij noch den Heer van Beeven speelden^8.), een brandewijntjen liet schencken om ons van binnen wat te verwermen, 't geen mijns dunckens (om sieckte voor te comen) een nodige saecke was^9..

Op dato sont den schipper den stuijrman eens uijt vissen, die, naerdat 4 trecken <gedaen had>, waerinne verscheijde soort van soet smaeckende vis gevangen had,⁺ een van de voors. eylantjens inpassant aendeet, waervan oock omtrent 60 jonge scholvers^10. (daervan noch eenige daer latende) medebracht, die ons niet te onpasse quamen wanter weijnigh voor 't volck^11. te schaffen viel.

Adij, 25 do., des morgens mottigh weder met herde Z. wint. Hebben den constabel gelast 2 schoten (gelijck op ons arrivement mede gedaen had) te schieten, opdat de inwoonders, soo daer eenige waren, mochten voor den dagh ende met ons comen negotieren offte ruijlen, die tot dato niet vernomen, veel min hun vuijren off roock gesien hebben; waeromme wij presumeren sij van hier naer de Caep vertrocken

1. in stil water.

2. aangesien die wind van die land af gewaai het, was die water onder die wal glad, maar daar het, soos ons gou tot ons gevaar verneem het, hoë deininge van die Noordooste die baai ‘ingeskiet’.

+ 95v

3. redeloos.

4. dit wou nie weer luk om (wat hulle drie of vier maal tevore reggekry het) voor die dreganker te lê nie.

5. oor, (binne in) die boot.

6. In H oningevul.

7. 6 glasen, drie uur lank.

8. den Heer van Beeven speelden, gebibber het van die kou.

9. Van hierdie hele episode staan daar niks in Turver se verhaal nie.

+ 96

10. die swarte vogels waarvan Turver gepraat het.

11. So in K. Ontbreek in H.

[p. 395]

sijn, te meer omdat het lant hier allomme heel dor ende onbequaem om eenige cost voor hun ofte haer vee te becomen is. De son brack omtrent den middagh door, soodat moij weder wiert, waerom do. Verburgh^1. met den schipper naer het eijlantjen (daer den stuijrman op gisteren had aengeweest) syn gevaren, 't welck seer steenigh ende ruijgh bewassen is, soo van loff van sperges^2. (edoch van bitteren aert) als andere ruijghte en doornen, daerop verscheijde vogels haer nesten hadden gemaeckt, met namen reijgers off cranen, eijereeters, meuwen, duijckers ende scholvers, daervan wij der 5 à 6 mede namen ende de rest, jongh^3. sijnde, daer lieten; vernamen oock eenige slangen, alsmede een gemeene lantschiltpad, die met de scholvers in de schuijt lieten brengen; waermede nae boort sijn gekeert, daer wij, aen 't schip comende, een groote meenighte van herders vernamen, waerop den schipper aen lant voer om te vissen, die naerdat 4 à 5 trecken gedaen had, met omtrent de 500 herders (waeronder twee cleijne tonghkens^4. waren) aen boort quam, verhalende⁺ dat eenige steenen vol water gedaen had om sout (daer al een hant vol had uijtgehaelt) te garen, opdat van hier vertreckende, daermede herders off steenbraessems, die der overvloedigh ende facil^5. te becomen sijn, in te souten, omme op de reijs, die langh cost duijren, voor 't volck te laten schaffen.

Adij, 26 do., moij weder, wint als voren. Quamen, sooals achter sat en schreeff^6., een partij Hottentoos langhs de strant op 't schip aengaen; waeromme sonder toeven nae lant voeren^7., ijder man met een musquet ende houwer^8. versiende, alsoo men dese brutale^9. menschen weijnigh vertrouwen mach, noch medenemende eenige plaetjens coperdraet ende taback om met haer, soo sij eenige waren^10. (ons aenstaende^11.) bij haer hadden te ruijlen, maer vernomen^12., ende vertrouden vastelijck het Strantlopers te wesen, want se geen beesten, schapen noch oliphants-tanden hadden, oock niet van hooren wilde, wijsende, sooveel wij verstaen costen, die bij de Saldanhaers, ende <wij> de baij ofte spruijt hoger mosten opvaren soo wij die begeerde te becomen, waren^13., dat wij metten eersten (Godts weder ende wint toelatende) voornemens sijn te doen, op hoop daer eenige proffijt voor onse Heeren Principalen mochte te halen wesen, daer wij (mijns aengaende) alle mogelijcke vlijt toe sullen contribueren als doenlijck (eer- ende eedtshalven schuldigh sijnde). Wij brachten echter 2 van de voors. Hottentoos (daer voor 2 van ons volck in de plaets mosten laten) aen boort; die, doen se wel gegeten, gedroncken ende getoebacqueert⁺ hadden, op^14. ons versochten, soo se met teeckens te kennen gaven, sij^15. ende haer medebroeders die aen lant waren, op het eijlant, dat in 't incomen van de bay leijt

1. genoemde Verburgh. V. praat hier, soos gebruiklik is, van homself in die derde persoon, maar vgl. noot 6, fol. 96v.

2. wilde aspersies.

3. K: jonck.

4. K: tongentjes, d.w.s. tongvis.

+ 96v

5. maklik.

6. nl. ik (Verburgh).

7. nl. wij.

8. sabel.

9. onbeskaafde.

10. ruil-, handelsware.

11. ons aenstaende, wat ons aangestaan het, waarvan ons gehou het.

12. K: vernamen.

13. Lees: ‘die (nl. beesten, ens.) bij de Saldanhaers waren ende ....hoger mosten opvaren, soo wij die begeerde te becomen’. Brill plaas ‘waren’ tussen die en begeerde.

+ 97

14. Vir verzoeken op, vgl. WNT XI, 275.

15. So in K; H het hij.

[p. 396]

(daer se apparent voor desen van^1. Francen, off andere wel waren opgeseth), gaerne wilde wesen, met haer monde baffende^2., ende in haer hant een stock hebbende, slaende, daermede seggen wilde sij daer hercas^3., te seggen robben (die der, als meer geseijt, in groote abondantie sijn) wouden dooth slaen omme met het vleijs haer holle buijcken (daerinne, soo se wesen^4., weijnigh hadden) op te vullen; dat in der daet soo was, want se allen seer mager ende schrael waren. Tot het versoeck van haer aen ons costen niet toe verstaen^5., want se ons wijs maeckten (aen lant comende) met hun allen herten off eenigh wilt soude gaen schieten, om aen ons tegen toeback te ruijlen. Daerop wij se naer lant sonden, ende onse 2 man weder aen boort brachten. Wat van haer wijsmaecken vallen sal, sullen ondertusschen in hoop blijven, ende verwachten de uijtcomst.

Sondagh, 27 do., weder ende wint als voren. Naerdat des smorgens de Christelijcke vermaninge gedaen was, quamen de voors. Strantlopers weder naer het schip gaen, die ons weder naer lant presten^6. (ijder als vooren sijn geweer medenemende), want se riepen, meenende ijts sonderlinghs bij haer gevonden te hebben, gelijck wij⁺ deden; want se haer vrouwen (daeronder eenige swaer^7. waren) medegebracht hadden. Waeromme, siende dat van die arme menschen (die ter contrarij van ons begeerde) niet^8. te ruijlen viel als schiltpadden, struijsdoppen (daervan 't volck met ons consent eenige ruijlden) ende diergelijcke vodderijen, een treck 5 à 6 met de zegen lieten doen, daerinne verscheijde soort van soet smaeckende vis (de naem mij onbekent), nevens omtrent 200 herders, vingen; waermede siende dat niet anders costen uijtrechten, weder nae boort voer^9..

Adij, 28 do., des smorgens stil, helder weder. Waeromme voors. Verburgh den schipper voorhielt, dat het heden bequaem tijt was, om met de schuijt de voors. baij soo hoogh op te varen als doenlijck was, om inspectie te nemen van alles dat daer voor mochte vallen, off daer oock in 't geberchte eenige Saldanniërs, gelijck de Strantlopers, adij 26 passato^10. ons hadden aengewesen, ende dat se daer, als meer geseijt, hun onthoudende waren, ende bij ontmoetinge (dat willen hopen) met haer in alle min ende vruntschap mosten soecken te mangelen^11., <so> proffitabelijck voor onse Heeren Meesters als doenlijck was; mitsgaders voorts te vernemen, als^12. d' instructie van ons opperhooft^13. medegegeven, in 't largo dicterende <ende> belastende was. Waerop voors. ons schipper minnelijck^14. antwoorden, dat sulckx^15. te onderstaen vrij haserdeus was, ende men prijckel soude cunnen lopen van lijff en leven te⁺ verliesen; derhalven eenige onheijl ons ontmoetende ('t welck Godt verhoede) een sware verantwoordinge voor hem soude vallen, soodat, om cort te gaen, seijde

1. deur.

2. blaffende, onverstaanbare taal uitslaande. Vgl. WNT.

3. Hottentotse woord vir robbe?

4. K: soo se wesen; H het hier loose wegen!

5. costen niet toe verstaen, kon ons nie inwillig nie.

6. gedwing het (deur hulle dringende versoeke).

+ 97v

7. swanger.

8. niets.

9. K: seijlden - wat altans vormlik beter is.

10. adij 26 passato, 26ste jongslede.

11. handel, ruil.

12. soas.

13. nl. Van Riebeeck.

14. d.w.s. sarkasties lief.

15. H: sulcken.

+ 98

[p. 397]

daertoe niet te cunnen verstaen, want ten tyde noch aen de Caep in de Taeffelbaij leggende, den E. van Riebeeck waer mede over die saeck in discours ende hem de swarigheijt als voors. voor gehouden hebbende, wel expresselijck bevolen had sulckx niet te laten beginnen, ende het volck soo lichtelijck niet in prijckel moste stellen. Daervan voors. boeckhouder^1. het sijne gelooffde, want hij wel wiste wat d' instructie als voors. belastende was, ende antwoorde^2., seggende, soo hij het wagen dorste, 'twelck nochtans soo wy handelen ende ruijlen wilde (daeromme oock daer gecomen waren) last volgende geschieden moste, wel heen wilde varen, sonder die prijckel te ontsien, 'tgeen d' een soo wel als d' ander uijtwijsende den generalen articulbrieff gehouden was. Daerop den schipper, hem bedenckende, ten eijnde^3. resolutie nam, ende liet alles tot de reijs nodigh sijnde, reedt^4. maecken, bevelende den constabel 2 steenstucken ende toebehoren, tot de schuijt uijt^5. vaderlant medegegeven, voor op te setten, nevens musquets, bandeliers ende houwers, opdat wij ons daerdoor deffenciver bij overval ofte verrassingh mochte stellen.

Waerop wij in den naem des Heeren met ons sevenen (daeronder den voors. boeckhouder ende stuijrman gereeckent) de baij ofte spruijt sijn opgevaren (die seer moeijelijck door de meenichte van de santplaten is op te comen); echter, naerdat omtrent middagh was, ten eijnde^3. quamen soo hoogh als eenigh vaertuijgh can geweest hebben, daer wij onder het geberchte ons leger hielden^6., tot

den 29 do. Smorgens mistigh, alsdoen wij weder vandaer voeren, want wij geen⁺ menschen (veel min vuijren off roock vernemende) off ijts dat noteren^7. waerdigh was, ende quamen des naermiddaghs, naedat op alles wel acht genomen hadden, omtrent een mijl van 't schip, daer wij langhs de wal heen hielden, om sien off oock water costen vinden, dat wij ten eijnde van de voors. baij, doen omtrent ½ mijl van 't jacht noch sijnde, vonden; daerbij een groote meenichte beesten ende schapen gelegen hadden, alsoo der veel van do.^8. mest, noch versch sijnde, lagh; waerom vertrouden niet verre vandaer coste wesen, apparent op een plaets daer wat veel voor 't vee te eeten viel, want hier alomme niet veel te crijgen was, soodat do. Verburgh, medenemende een soldaet, het lant een moij stuck ingingh, daer een maniere van een crael^9. vonden, die met tacken rontsom toegeleijt was, waerinne mede veel beesten geweijt ende gelegen hadden; maer waren, soo 't scheen, van die plaetse langer vertrocken als de vorige, 'tgeen, als meer geseijt hebben, niet vremt was, want het lant dat bij^10. de groene tijt heel goet ende nu te machtige dor is, soodat se sonder twijffel van hier naer de Caep verreijst sijn. Daer van onver-

1. nl. Verburgh self.

2. Die taal van die antwoord, volgens die Haagse teks, is onontwarbaar. In die Kaapse kopie is die betrokke bladsy so geskonde, dat dit geen lig op die moeilikhede werp nie. Soveel is duidelik dat Verburgh aanbied om die tog te onderneem ‘sonder die prijckel te ontsien’ ooreenkomstig die ‘generale articulbrieff’. (Vir 'n opsomming van die artikelbrief, kyk Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, blss. 225 vlg.)

3. ten eijnde, uiteindelik.

4. gereed.

5. uijt 't.

3. ten eijnde, uiteindelik.

6. ons leger hielden, bly lê het, oornag het.

+ 98v

7. K: noterens.

8. K: d' haer.

9. maniere van een crael, soort kraal: 'n takkraal.

10. gedurende.

[p. 398]

seeckert^1. sijnde, liet weder een schoot schieten, gelijck op gisteren met de 2 steenstuckgens oock hadden laten doen, om, soo se noch dighte by waren, mochten wederom comen; gelijck gebeurde, want wij se noch tegen den avont (naerdat aen boort ende den schipper rapport gedaen hadden) vernamen; waerom, verblijt sijnde,⁺ naer hun toevoeren, welcke (synde met hun drie) vette, gladde ende cloecke carels waren, daerbij minnelijck, oock beter costen verstaen als de Strantlopers; die wy met een toebackjen onthaelden, ende onse coopmanschappen toonden, daer sy een groote treck (te weten naer 't coper) hadden, ons wijsende, alhoewel wat verde heen was, schapen ende wat sij crijgen coste, wilde halen; maer wesen, dewijl se heengingen, met het jacht hoger mosten op comen, seggende: ‘water, water’, waermede te kennen gevende^2.: tot daer toe^3., waerop sij (verbleijt ende wel te vreden sijnde) van ons scheijden ende wij naer boort voeren, met intentie om op morgen met het jacht, doenlijck sijnde, hoger op te varen.

Adij, 30 do., des morgens herde Z. wint, waerdoor tot leetwesen gefrusstreert^4., off belet, van ons voornemen bleven, die tot den

31 do. noch al continueerden, maer voeren echter (alsoo de voors. weder riepen) dwars van 't schip naer lant, want wij door de herde wint niet hoger costen comen als bij de wal met een lijn op te halen, gelijck gedaen wiert; daer wij vernamen dat do. Hottentoos een jongh^5. reetjen met hun pijlen geschoten hadden, dat den schipper voor een span dun coperdraet (dat sij saracqua noemen) ruijlden, alsmede 3 witte puntjens^6. om aen die van Saldanha te thoonen; waeromme, siende datter niet anders te doen viel, noch medenemende een hoos-vat^7. met sout, dat wij op de clippen bij malcaer geschraept hadden, naer boort seijlden.

1. onseker.

+ 99

2. K: gaven.

3. Die bedoeling is blykbaar dat die jag hoër op moes vaar na 'n sekere punt tot waar die (see)water gestrek het.

4. Verburgh maak duidelik wat die vreemde woord beteken.

5. K: jonck.

6. van volstruisvere.

7. skepding om water mee uit 'n skuit te hoos.

Adij, Primo November

⁺ Adij, primo do., weder ende wint als voren, edoch soo hardt niet waijende, soodat wij eens voeren ter plaetse daer geseijde Verburgh den 29 passato met den stuijrman had geweest, den schipper aenwijsende de plaetsen daer de beesten in groote meenichte gelegen hadden, meenende eenige van dien, off ten minsten de meesters^8. daervan gevonden te hebben, die tot leetwesen niet vernamen; waeromme een hogen bergh opclommen, die seer clippigh, steenigh ende met crepel-bosch bewassen was, dat^9. qualijck costen opcomen, daervan wij den Taeffelbergh ende 't Dassen-Eijlant mackelijck sien costen; soodat geen inwoonders, veel min haer vuijren off roock vernemende ('t geen wel gewenst hadden) vandaer weder nae boort sijn gekeert, noch aen 't strant in passant een treck 3 à 4 doende, waerinne omtrent 60 herders als andere vis vingen.

+ 99v

8. base, eienaars.

9. sodat.

[p. 399]

2 do., weder ende wint als voren, edoch vrij harder doordringende. De Strantlopers weder roepende, hebben <wij> 't weder dwers aen lant geset, die weder een jongh^1. reetjen ende een cleijn steenbockjen gevangen ende geschoten hadden, daervoor Verburgh 2 span off daeromtrent dun coperdraet gaff^2., alsmede 2 duijm breedt toeback voor een groote zeekoestant. Sagen sooals^3. met ruijlen gedaen had^4., aen de overcant vuijren, daer wij gaern heen gewilt hadden, want vertroude de Saldanhars daer te wesen; 'tgeen al onderstonden, maer siende dat^5. niet gaen wilde, het voor de wint naer boort setten; hadden al vooren^6. een treck à 6 laten doen, maer niet gevangen.

Adij, 3 do., weder seer harden wint als vooren. Sagen die van Saldanha weder vierren^7., die wij vreesden vandaer vertrecken soude, soo wij langer (sonder bij⁺ haer comende) wachten; derhalven, om uijt die vreese te sijn, onderstonden 't alweder van 't schip dwers aen lant te setten, de schuijt als vooren bij de wal optreckende, totdat wij sagen de Saldanhars aen de Z.syde costen beseijlen, daer wy in Godts naem nae toe staecken; die 2 schapen bij hun hadden, als^8. fraije puntjens, schiltpats ende struijsdoppen, daervoor se wesen aen de Caep omtrent een span taback gegeven wiert, want er van ons daervoor een weijnigh^9. gepresenteert was; de puntjens, omdat se redelijck waren, ruijlden een bosjen voor een span taback. Hadden de schapen mede gaerne gehadt, maer costen, dewijl se te veel hebben wilde, niet accorderen; vraeghden hun off se ossen off boebas^10. hadden; daerop een hunner alleen (synde doen met haer 15 à 16 sterck) antwoorde, seggende: ‘Caep, Caep’, daer uijt te verstaen was met de boebas, schaeps^11. ende cramerij, alsoo hier voor haer ende 't vee (soo se mede wesen) niet te eeten viel, vertrocken waren, die men vastelijck vertrout daer^12., off daer 't groen is, soo langh sullen blijven, tot hier weder bequaem wort^13. om hun beesten^14. te cunnen weijden, daer hier fraije vlacktens toe sijn; ende dan^15. hier met^16. jacht sijnde ende met eenen winterlaegh^17. leijden^18., wel wat meer soude cunnen uijtrechten als bij dese tijden^19., waeraen d' E. Comp., mijns gevoelens, soude gelegen wesen, door de dagelijxe ruijlinge ende proffijten die der heel gevoeghlijck ende gemacklijck soude cunnen geschieden, waerop ons bijsonder te letten staet, ende daervan ons de tijt ervaringe wert geven^20..

Adij, 4 do., bequaem weder, wint soo hart niet waijende als voren. Ben met den⁺ schipper weder naer de Saldanhars gevaren, daervan wij de 2 schapen voor 2 cleijne^21.

1. K: jonck.

2. In plaas van: Verburgh .... gaff het K: wij .... gaven.

3. toe.

4. K: hadden.

5. dat 't.

6. tevore, vroeër.

7. vuurmaak.

+ 100

8. sowel as.

9. 'n klein bietjie, d.w.s. te min.

10. Blykbaar 'n soort klanknabootsende naam wat die Hollanders in hulle onderhandelinge met die Hottentotte gebruik het.

11. schaeps lyk selfs vir 17de-eeuse seemanstaal 'n eienaardige meervoud.

12. aan die Kaap.

13. K: sal sijn.

14. diere.

15. d.w.s. wij dan; H het van i.p.v. dan.

16. met 't.

17. ligging (van 'n skip) gedurende die winter.

18. K: leggen.

19. nl. in die somer.

20. K het hier: ‘dagelyckse ruylinghe (waervan die profytten die der heel gevoegelijck na soude cunnen gedaen worden) in die sij den al veel sullen renderen . Waer van ons de tijt ervaringe werdt geven’.

+ 100v

21. K: halffponts.

[p. 400]

plaetjens nevens 2 seekoestanden ende 5 à 6 witte puntjens^1. ruijlden, die niet anders bij hun hadden, ons affscheijt namen ende voeren in passant eens aen 't Z.lijckste eijlantjen, daer wij de schapen lieten op loopen, wantter redelijck gras stont; daer een redelijck partije robbenvellen op malkanderen gestapelt lagen, edoch de bovenste door den regen bedorven, die de Francen daer apparent op voorraet gelaten hadden, op hoop (daer wij se metten eersten sullen in laeden ende daer mede aen de Hoop^2. brengen sullen) se weder te vinden, 'tgeen hem missende^3. wel een mordiabel^4., etc., ende boggerflamen^4. om leggen^5. sal, waermede, sijn vellen quijt sijnde ende teijcken van Comps. possessie siende, daerenboven sal moeten vandaen blijven, 't geen (hem sonder twijffel spijtende) op een onnoselen bloet^6., daer cans over siende, sal vergelden.

Op dato voer den stuijrman door last van den schipper uijt visschen, die des avonts weder aen boort quam met een vanghst van 103 steenbraessems, daer men deronder vont die van 10 tot 18 lb. swaer waren, nevens 1000 herders die hij op de vlackte^7. off santplaten, daerover 9 à 10 trecken gedaen hadden, <gevangen had>, daerinne mede verscheijde, tot omtrent de 50, heijen^8., die der in redelijcke abondantie mede sijn, daervan meergenoemde boeckhouder aen den schipper, in presentie van den stuijrman verhaelde, dat do.^9. heijvellen den E. van Riebeeck, ons Opperhooft, wel begeerde ende proffijt in Japan (dat ick hemselver, eens aen taeffel sijnde,⁺ had horen verhalen) voor d' E. Comp. wist te doen. Waerop den schipper antwoorde het ander slagh van vellen waren, waermede ick most gecontenteert blijven, totdat het opperhooft, daer kennis aff hebbende, hun moght belasten; denckende met de vermaninge voldaen te hebben^10..

Adij, 5 ende 6 do., bequaem weder, de wint Noordelijck, waerom naer 't eijlant ben gevaren om alle de robbevellen, die noch goet waren, aen boort te senden, 'tgeen met de boot in 6 toghten gedaen wiert, bestaende in 't geheel in 2733, waeronder de 600 off meer besnoijde^11. gereeckent hebben. Ondertusschen de schuijt heen ende weder voer, liet se, gelijck selffs mede deed, daer ijts aen bedorven was, besnoijen, die anders daer gebleven soude hebben, want dewijl sonder twijffel die om de wol te doen sal wesen, docht mijn datter niet aen gelegen was^12., al liepen der wat cleijne stucken onder, alsoo se daer, soo wel als op de heele vellen was, die allen seer gladt, ijder met 18 pennen, op de vlacke aert, sonder vett aen gelaten te hebben, uijtgereckt ende gedrooght waren, die ons, om naer 't patria aen onse Heeren Meesters te senden, heel wel te passe comen, ende ons tot naerightingh mede te dienen^13..

1. K: struys puntjens.

2. (Kaap de Goede) Hoop; woordspeling van Verburgh.

3. as hy dit mis. H het misschien.

4. Franse vloekwoorde: mort diable, bougre flamand.

4. Franse vloekwoorde: mort diable, bougre flamand.

5. Lees: seggen?

6. K: duyvel.

7. op de vlackte, op vlak grond, in vlak water.

8. haaie.

9. gesegde.

+ 101

10. Verburgh beskou dat hy sy plig gedoen het deur die skipper te waarsku.

11. K: besnoeyde, d.w.s. met die rante afgesny.

12. K: ‘dewijl 't sonder twijfel om de wol die seer costelijck is sal te doen wesen doch vont(?) datter niet aengelegen was al lipender....’

13. K: ‘om naer 't patria aen onse h'r meesters te senden ende tot narighting dus mede te dienen heel wel te passe comen’.

[p. 401]

Adij, 7 do., weder ende wint als vooren. Is den schipper ende stuijrman uijt vissen gevaren, die naedat se omtrent een uijr hadden uijtgeweest, met een vanghst van omtrent de 500 herders ende 2 steenbraessems aen boort quamen. Hadden oock mede om hout en water uijtgesien, maer geen water ende hout, niet dat bequaem om^1. branden, gevonden.

Adij, 8 do., stijve Z. doordringende wint. Sijn wij met het jacht onder zeijl gegaen,⁺ alsoo nu^2. al 5 dagen geleden^3. geen inwoonders hun vertoont hebben, met meeninge het achter 't eijlant, dat in 't incomen (hiervoren meer geroert) leijt, te setten^4., maer wierde genootsaeckt door de groote zees ende hooge deijningen het nae de baij St. Helena, daer wij noch wesen moste, voor te laten staen; daer wij 't, omtrent 4 mijl van Saldanha-Baij sijnde, mosten setten. Sagen in 't heenseijlen langhs de vaste cust veel clippen, die bijnae 1½ mijl in zee streckte, soodat het hier, om de waerheijt te seggen, vrij wat hasardeus valt, te meer volgens seggen van de schipper ende stuijrman, dat de cabeltouwen, waermede op een lager wal te anckeren, gelijck wij hier doen moeten, heel sleght ende onbequaem sijn om eenige force aff te staen, het om 't schip, ja lijff ende leven, te doen wesen; maer willen hopen, daer wij in sijn^5., den Eenigen het al ten besten keeren ende ons bewaren sal.

Adij, 9 do., weder ende wint als voren. Sijn wij des avonts in de voors. Baij St. Helena op 5 vadem santgront g'anckert (leggende alsdoen noch bijna 2 mijlen van de wal) daervan wij mede een affteijckeninge^p sullen laten maecken, waerinne ten naesten bij sal cunnen bespeuren het hier vrij prijckeleus te leggen valt.

Sondagh, 10 do., moij weder ende wint als voren. Heeft den schipper den voorn. boeckhouder ende stierman eens naer lant gesonden om te vissen, maer costen^6., doordien 't aen strant seer clippigh soo vert men sien conde, was, ende op veel plaetsen niet aencomen costen, maer door veel soecken vonden ten eijnde^7. een plaets, daer 2 trecken deeden, daerinne (naerdat den zegen verscheijde malen aen de⁺ clippen vast raeckte, daer wel gemeent hadden 't schoonste te wesen) echter noch vingen omtrent de hondert vissen van een vremde slagh, als mede 5 platte (ende 2 haringhs) die een hanticqx^8. hooft hadden, met een scharpe speer op den rugh, sijnde de staert bijcans 't fatsoen van een heij; waren mede eenige onder die bescheijdelijck^9. pooten hadden die se onder in de buijck wegh conde halen, sijn se seer vremt, gelijck aen nevenstaende affteijckeninge^q bespeuren cunt. Daermede, alsoo aen lant off strant niet vernamen dat noterens waerdigh was, naer boort sijn gekeert.

Adij, 11 do., schoon weder ende wint van den noorden, waermede meende van

1. K: can i.p.v. bequaem om.

+ 101v

2. H: alsnu.

3. 5 dagen geleden, 5 gepasseerde dae, die laaste 5 dae.

4. het setten, anker.

5. aangesien ons in die posisie (gevaar) is.

p

6. Die negatief wat mens verwag, bly agterweë.

7. ten eijnde, uiteindelik.

+ 102

8. ? In K is die woord nie duidelik te lees nie; dit lyk soos hantiger. Brill gis hand-dik. Kan dit wees antieks, van antiek? Vgl. die afleiding van Eng. antic uit It. antico, met die betekenis ‘grotesk’, wat hier sou pas.

9. onderskeidelik, duidelik.

q

[p. 402]

hier te vertrecken, dat al onderstonden, maer mosten des avonts edoch, omtrent 2 mijlen off meer gewonnen hebbende, weder op een hoeck, om te bequamer in see te geraecken, anckeren, alsoo de wint weder naer 't Zuijen schoot.

Op dato wiert oock bij den scheepsraedt besloten, dat door de prijckel die ons, hier leggende, soude cunnen overcomen, waer^1. (Comps. dienst ongevordert) mitsgaders 't schip, jae lijff ende leven, soude cunnen verloren werden, waeromme wij soo veel het mogelijck ('t geen een ijder te raden soude sijn), ons van hier wederom op spoedigste te begeven^2., ende weder in de Saldanhabaij, aen 't Dassen-Eijlant, off andere eijlanden, ons werck, waerom uijtgesonden sijn, te bevorderen, profitabelijxt voor onse Heeren Meesters als doenlijck is, opdat daerdoor ons Opperhooft, bij hem comende^3., occasie hebben mach te seggen: wij iveraers van d' E. Comps. proffijten te soecken (dat al eenighsints met een Caepse gerechtigheijt gedaen hebben) als schuldige gehouden sijn^4..

⁺ Adij, 12 do., moij weder met een N.Westenwint. Sijn weder t'zeijl gegaen, ende quamen omtrent 3 uijren naer^5. noen noch onder 't eijlantge, dat in 't incomen van de Baij Saldanha leijt (daer wij 8 passato 't oock meende onder geset te hebben) ten ancker, daer wij naer toe voeren om sien off daer mede^6. robben soo facil te becomen waren, gelijck op 't Dassen-Eijlant, die wij soo mackelijck in sulcken grooten meenichte cunnen becomen als begeren. Edoch mancqueerden ons aen stocken, die wij allen op de robben stucken sloegen, dat affgrijsselijck groote beesten waren, ende vrij veel speck hadden.

Adij, 13 do., moij weder. Sijn vandaer door goetvinden van den schipper weder onder seijl gegaen, ende quamen des middaghs voor 't Dassen-Eijlant op 10 vadem santgront ten ancker, daer wij over de veertigh dassen (naer^5. veel lopen ende rontom tuijmelens) doot sloegen, alsmede een partije eijers uijt de nesten haelden, die naer boort brachten. Van de robben willen niet stellen^7., want se bij duijsenden, gelijck meer geseijt hebben, facil genoegh te becomen sijn, te meer alsoo se, in plaetse dat sij van ons, mosten wij van haer op de loop peuren, 'tgeen al gewenste saecken sijn.

Adij, 14 do., des morgens mot ende mistigh weder. Sijn weder t'seijl gegaen naer den Taeffelbaij, daer ontrent^8. den avont, de Heer sij gedanckt, wel ende behouden ten ancker quamen, ende den E. van Riebeeck, 't Opperhooft, rapport deden van onse Francen robbenprijs, alsmede van alle 'tgene ons vorder voorgevallen was; ons vrundelijck welkom heete. Daermede ick desen besluijtende ben.

1. K: waerdoor.

2. K: ‘waeromme 't geen beslooten wiert sooveel het mogelijck staen een yder te rade soude van hier weder op 't spoedigste te begeven....’

3. d.w.s. als wij bij hem comen.

4. d.w.s. dat ons ywerig was, soos ons skuldige plig is, om die voordeel van die Ed. Komp. te soek (wat ons al reeds met 'n soort Kaapse geregtigheid gedoen het). Wat ‘een Caepse gerechtigheijt’ is, is nie duidelik nie, maar dit skyn 'n minderwaardige soort te wees.

+ 102v

5. ná.

6. ook.

5. ná.

7. skrywe.

8. Vorm wat meer voorkom.