Daghregister. Deel 1. 1651-1655

December anno 1655

Adij, primo December, weer ende wint van den N.Westen als voren. Alsoo wij uyt eenige Hottentoos verstaen hadden ende gewesen^6. waren dat deselve, in offte

6. deur gebare te verstaan gegee.

[p. 371]

omtrent de Bay Falsa, hadden gesien 2 schepen, sonder ons te cunnen beduyden off se daer g'anckert lagen offte seylende waren geweest, soo sijn desen morgen drie flucxe soldaten na de gemelte baye uytgesonden met ordre, soo se niets in de bay vernamen, dan voorts in 't herwaarts keren buyten langhs de zeecant souden omgaen omme met eenen oock het Houtbayken te besightigen ende te sien off hun daer off ergens in zee oock yts mochte openbaren, etc.

Desen dagh sijn gereuylt 9 koebeesten ende acht jongh^1. ende oude schapen. 't Begond tegen den avont dapper te regenen, 'twelck den ganschen nacht ende

den 2en <dito>, 's morgens oock noch al aenhield met redelijcke stijve N.Westewinden. Ende sijn heden gehandelt een koebeest ende twaelff schapen.

3en <dito>, idem, veel regen ende Noord-Westewinden, vrij stijff deurcoelende,⁺ tot verwonderinge om dees tijt van 't jaer.

De Hottentoos waren vandage al haer vee dight onder 't fort comen weyden, 't lant tot boven tegen 't gebergte soo vol sijnde tusschen de Soute-revier ende hier, dat het grielde^2. van koebeesten ende schapen, na gissinge wel over de 20 M.^3. stucx vee. Echter coste heden van al die groote menichte niet meer gereuylt worden als 3 jongh ende oude koeyen, met 7 stucx dito schapen, nietjegenstaande hoeveele daervoor geboden ende wat goede tractementen den inwoonders gedaen wort.

Wij derhalven vragende eenen Hottento, bij ons genaempt Claes Das (die wat Duyts heefft leeren spreecken ende in Herry's plaetse, staende sijn absentie, de tolcqxdiensten waerneempt), wat het beduyden dat dese inwoonders soo weynigh vee te coop brachten, daer se nochtans soo begerigh na 't coper ende insonderheyt seer graegh op den taback waren, gaff in antwoorde te verstaen, dat dese luyden niet gaerne van hun vee scheyden, maer over eenige weynige dagen stonde Herry aff te comen met ander volcq ende noch meer vee, daer wij ons genoegen wel van souden becomen, beneffens 'tgene Herry reede voor d' E. Compagnie gehandelt bij hem heefft ende meede op comende wege herwaerts aen is. Dese souden, soo haest het mooy weer wierd, weder vertrecken omdat Herry met ander volcq aenquam, die se derhalven de weyden hier omtrent souden inruymen.

Voorsz. Claas Das wijders vragende waerom dese luyden voor d' andere wijcken souden, antwoorde omdat Herry daer meede^4. quam, die se sien dat bij ons aengetrocken wordt ende daerom hem niet gaerne souden verstoren, maer alle accommodatie soecken aen te doen, om oock ons sijnent halven niet op den hals te halen.

Hem wijders gevraeght offte andere, die met Herry quamen, oock dese hare vijanden waren, antwoorde neen, maer somtijts wel questie^5. onder haer rese, ende

1. Ook o.d. 23/11/1655: jongh ende oude schapen; 3/12/1655: jongh ende oude koeyen; 4/12/1655: oud ende jonge koebeesten, en passim. Die eerste adjektief ‘onverboë’ deur elisie van e voor ende?

+ 108

2. Grielen en krielen is wisselvorme van dieselfde woord. Afr. en Ndl. krioel(en) is 'n oorspronklik Friese variant. Kyk WNT en Franck-Van Wijk-Van Haeringen: Etym. Wdb.

3. 1000.

4. ook.

5. onenigheid.

[p. 372]

dat se dan malcanderen 't vee affnamen ende dootsloegen, doch maackten telckens haest weder pays.

't Is oock wel te speuren datter altemeth een lustigh campjen^1. moet omgaen aen de vreeselijcke litteyckens ende wonden daer hunne naeckte lichamen meest altemalen⁺ vol van sijn; item meede dewijl de Caepmans somtijts weynigh, ende altemets weder veel, bestiael hebben, dat se seggen haer ontroofft ende bij haer weder van andere genomen wort.

's Middaghs sijn voorsz. 3 soldaten weder thuysgecomen, met^2. rapport dat nergens schepen off its vernomen hadden.

4en dito, noch al regenachtigh weer ende de wint meest West Z. West, treckende meer ende meer na 't Zuyden.

Op dato hebben een voortreffelijcken dagh gehadt in den handel van bestiael, sijnde wel 52 stucx oud ende jonge koebeesten, nevens 21 stucx dito schapen gereuylt van eenige andere inwoonders, jonghst aengecomen, welcke belooffden morgen meer te brengen. Indien deselve weder met sooveele comen, sal ons plaetcoper t' eenemael opraecken, edoch mogen hopen datter^3. het draetcoper, daer se sooveel niet van houden, dan bij mancquement noch zullen cunnen aenpraten.

Onsen 2en tolcq, Claes Das, wiste oock te seggen dat de gemelte inwoonders geseyt hadden met sooveel beesten te willen aencomen ende te coop brengen dat, als ons coper soude opraecken, om dan t' haerder vermaeck den Commandeur eens uyt te jouwen, waertoe sij (aengaende 't plaetcoper) niet langh werck hebben, ende nochthans te wenschen ware. Maer off de mare^4. soo goet sal wesen, leert den tijt, doch is te hopen.

Sondagh, den 5en dito, noch al even ongestuymigh, nat, regenachtigh weer ende wint westelijck, meest als de vorige dagen. Echter quamen de inwoonders al weder met duysende koebeesten ende schapen omtrent des Compagnie's fortresse weyden, voor dewelcke ons crael mosten sluyten, off souden der met menighte vanselffs ingelopen hebben. Sulcx wij genootsaeckt waren haer te vermanen deselve wat van 't fort aff te drijven, gelijck se oock deden, ende aen ons verhandelden desen dagh 15 stucx oude^5. ende jonge koebeesten met 6 dito schapen.

's Avonts cregen tijdinge van de Hottentoos dat Herry met sijn leger ende vee al heel nabij was, ende apparent morgen off overmorgen stonde hier aen 't fort te verschijnen, bij hem hebbende partije koebeesten voor ons ende eenige voor hem selffs.

6en dito, 's morgens heel fray, bedaert weer ende 't luchjen variabel. Lieten de vellen uyt 't Robbejaghtjen lossen ende te droge leggen, om ten eersten vaerdig te⁺ maacken tot overvoer van schapen na 't Robbeneylant. Heden cregen 27 stucx

1. oorloggie.

+ 108v

2. In teks (en ook by Brill) maer, wat 'n skryffout sal wees.

3. dat wij haer.

4. berig, tyding. Hier: werklikheid.

5. Verbuigings-e hier voor ende bewaar. Vgl. noot 1, fol. 107v hiervoor.

+ 109

[p. 373]

koebeesten ende 18 schapen van d' inwoonders, ende sonden noch desen avont 't Robbejaghtjen met 68 stucx schapen na 't Robben-eylant.

Soo cregen oock tijdinge van ons bosvolcq dat het groote leger Hottentoos met al haer vee opgebroocken ende vertreckende waren nae de Caep Fals (blijvende de Caepmans beneden aen den voet van 't geberghte, daer 't bos staet, leggen) ende soude Herry over 2 à 3 dagen met ander volcq ende vee aencomen.

7en dito, 's morgens fray, stil, bequaem weer. Derhalven oock sonden de cleyne sloep Peguyn met 28 schapen na 't Robbeneylant^(a), ende bleeff noch wel een redelijck vraghjen over om met de groote sloep Robbenjaght (als die wederom compt) meede noch derwaarts te stuyren, gelijck des avonts, geretourneert wesende, met 50 stucx oock geschieden, sijnde heden geruylt 36 jongh ende oude koebeesten met 11 schapen.

8en dito, 's morgens fray weer, 't luchjen van den N.Westen. Quamen de voorhaelde sloepen wederom met tijdinge dat van de gereuylde schapen wel 20 (wat geschort hebbende) gestorven waren. Edoch bleven daer noch in 't geheel jegenwoordigh 326 stucx, waerbij hier aen 't fort heden weder gereuylt sijn 39 ende 27 jongh ende oude koebeesten, nevens noch 13 stucx, die Herry voor d' E. Compagnie gehandelt meede gebracht heefft^(b), met rapport dat wel meer vee soude gebracht hebben, maer eenige inwoonders hadden hem 4 sacken met coper ende al de taback bij nacht ontstolen, sulcx niet meer hadden cunnen negotieren, maer d' inwoonders g'animeert dat se met haer vee souden aen 't fort comen op verseeckeringe ende informatie (deselve gegeven) dat hier altijt coper te crijgen was. Maer hij scheen niet wel tevreden te wesen dat al ons plaetcoper verhandelt was, vermits hem daerop (soo hij seyde) bij d' andere gefondeert^1. hadt, waeromme met 't dicke draetcoper, ende noch veel meer met 't dunne, den handel vrij vertraeghden, souden anders sonder moeyten reuylen sooveel als wij begeerden. Ende laten sigh de saecken oock sulcx wel aensien dat, indien wij plaetcoper genoegh hadden, souden wel duysent koebeesten crijgen, selffs van 't volcq die^2. hier een wijle gelegen hebben ende noch dagelijcx aencomen sonder toedoen van Herry; maer hadden gaerne platen liever als draetcoper.

Aengaande Herry's rapport ende sijne verantwoorde^3. over 't stelen van 't coper, etc., geloven wij wel halff dat leugens sijn, ende hij 'tselve hier ende daer (op sijn⁺ best genomen) vereert^4. heefft om sigh omtrent^5. d' andere inwoonders aengenaem te maacken, 'twelcke (nietjegenstaande de gemelte 13 beesten d' E. Compagnie vrij duyr vallen) meede goet soude wesen, te meer dewijle bemercken dattet 't volcqjen

(a) In 'n begeleidende brief, wat Van Riebeeck aan Sijbrant Rinckes en Willem Harmansz., opperhoofde op Robbeneiland, gerig het, word interessante besonderhede oor die boerdery op die eiland verstrek. Van Riebeeck sê o.a.: ‘Ende laet doch wel letten op de oude oijen, als die niet meer lammeren aff werpen cunnen, dat Ul. ons deselve vet geweijt herwaerts sent wanneer wij om schapen schrijven voor de schepen insgelijcx oock beneffens dien d' oudste rammen, de jonge rammetjes ter bequamer tijt altijt lubben ende d' oijtjes de staerten affsnijdende om de aenteelt te meer te vorderen; Ul. moet oock gedachtigh sijn niemant t' openbaren ofte seggen hoe veel schapen daer zijn, maer ons 't selve met een gesloten brieffken overschrijven, waertoe wij u laestleden pampier, pen ende inct hebben gestuijrt soo moeten Ul. oock geen ander of meer schapen overgeven als wij mede in een gesloten brieffken schrijven. Onthout dit wel, sonder te vergeten, laet ons oock weeten hoe 't met de lemoen boompjes staet, ende de schape staerten toecomen die bequaem sijn om aff te snijden, daer metter tijt veel boter mede sal cunnen verspaert worden’. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, p. 479. K.A.

(b) Herry het nl. op 7 September, in geselskap van korporaal Willem Muller en ag ander blankes, ten behoewe van die Kompanjie op 'n ruiltog na die binneland vertrek. Sien aldaar. Die blankes het egter, soos opgemerk is, reeds op 5 Oktober weer by die fort teruggekeer.

1. as ruilmiddel gebaseer.

2. volcq hier meervoud.

3. Dit hoef nie 'n skryffout vir verantwoordinge te wees nie. Verwys en Verdam: Middelnederlandsch Woordenboek sê onder verantworde: ‘Misschien heeft er een znw. van dezen vorm bestaan, van verantworden gevormd onder den invloed van “antworde” met de bet. van verantwordinge’. WNT II, 523 gee: niet antwoorden van zijne daden (aan die Bybel ontleen) in die betekenis: geen verantwoording gee nie.

+ 109v

4. present weggegee.

5. by.

[p. 374]

vrijmoedigh aencomen ende haer vee affbrengen. Waeromme wij ons oock t' eenemael gelaten hem te geloven, mitsgaders noch al met soetigheyt ende minne tracteren, sijnde vooreerst al veel uytgewerckt dat men soo fray bij dese brutale menschen begint tot soo goeden intelligentie ende handelinge te geraecken.

Desen morgen is den Commandeur Riebeeck'x huysvrou van haer 2en jonge sone^(c) hier aen de Caap verlost ende op den namiddagh oock den ondercoopman Fredrick Verburgh's huysvrou van haer eerste, sijnde een dochter, 't eerste meysjen dat hier ter plaetse geboren is^(d), nadat deselve net 9 maanden min een dagh hier getrout sijn geweest.

's Avonts is 't Robbejaghjen van 't Robbeneylant wederom gecomen met rapport dat de resterende schapen daerop geseth ende alles noch wel bevonden hadt.

9 dito, 's morgens regenachtigh weer ende 't luchjen westelijck. Is Herry desen dagh, soo haest als hij sijn 3 beesten (onder onse bewaringh, staande desselffs absentie, geweest) wederom gecregen hadt, datelijck weder vertrocken na de Caap Vals met affscheyt dat nevens andre inwoonders ende vee haest soude wederom comen. Hij hadde gaerne weder wat coper ende taback meede gehadt, maer wij sulcx andermael voor jegenwoordigh om verscheyde redenen niet goet vindende, seyde dat het hem weder mochte ontstolen worden ende dierhalven beter was dat hij de inwoonders animeerden met haer vee aen 't fort te comen, 'twelcke hij belooffden te doen. 't Succes leert den tijt. Maer vermits desen slimmen gast dus haestigh weder wegh gaet ende d' andere inwoonders echter met ons handelen, soo geloven wij vastelijck dat (na 't seggen oock van de Caap- ende Saldanhamans) hij Compagnie's coper voor hem selven verhandelt ende nu rijck van vee geworden is, mitsgaders na ons weynigh meer vragen sal - 'twelck den tijt wel haest nader staet te openbaren.

Indien de gemelte inwoonders blijven continueren met noch veel koebeesten aff⁺ te brengen, sullen haest ons dick draetcoper meede affgehandelt^1. hebben, maer tot schapen hebben wij noch overvloet van Indiaensche lojangh^2. off dundraet, dat seer sleght valt ende d' inwoonders derhalven daer seer qualijck aen willen, waeromme oock noyt meer uyt India sal behoeven gesonden. Per memorie.

10 dito, weer ende wint bijna meest als gister.

11 dito, mooy droogh weer, westelijck. Wierde heden gehandelt 32 schapen voor dun ende een koebeest voor dick coperdraet, maer was de graegheyt over, vermits geen plaetcoper meer bij ons was om voor de koebeesten te geven; souden na alle apparentie anders genoegh crijgen mogen. Derhalven hopen op onsen eysch haest partije weder uyt 't vaderlant sullen becomen.

's Namiddaghs, de wint na 't Zuyden lopende, is 't Robbejaghtjen weder affgesonden met 68 stucx oud' ende jonge schapen na 't Robbeneyland, daer der nu 394 stucx

(c) Dit was in werklikheid Maria van Riebeeck se vierde seun. Haar eerste, Anthony, is in Europa gebore, maar reeds vroeg daar oorlede; haar tweede, Lambertus, is ook nog in Europa gebore; haar derde, Abraham, wat later Goewerneur-Generaal van Nederlands-Indië sou word, was haar eerste seun wat aan die Kaap gebore is, en wel op 18 Oktober 1653. Sien aldaar; en ook Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, pp. 61, 96 en 188 noot 4. Die vierde seun, wie se geboorte nou hier onder 8 Desember 1655 vermeld word, is egter na enkele maande oorlede. Sien 20 Februarie 1656.

(d) Hierdie dogtertjie is egter na 'n week oorlede, t.w. op 16 Desember 1655, en daarom kon op 20 Februarie 1656 - toe Maria van Riebeeck se seun dood is - in die Dagverhaal aangeteken word: ‘sulcx dat de 2 jonghst op eenen dagh geboren kinderkens nu allebeyde by den Heere sijn’.

+ 110

1. deur handel opgemaak, opgehandel.

2. lojang is Maleis vir geelkoper, messing.

[p. 375]

moeten wesen, behalve die sedert sijn laeste affscheyt vandaer aengeteelt offte gestorven sullen sijn.

Sondagh, den 12en dito, 's morgens doncker, betrocken lucht ende wint van den N.Westen met regen, waermeede voormiddaghs hier ter rheede quam een Engels schip, genaempt Jan Anthamis^1.(e) off Jan Baptist, groot omtrent 100 last, daerop capitein Thomas Poth ende coopman Nataniel Davidts, comende den 24 April passato van Londen geseylt ende tenderende vooreerst na Bantam. Hadden onderwegen geweest aen Cabo Verde ende vandaer gescheyden 24 Augusty passato, mitsgaders in die langhduyrige reyse van 8 maenden tot hier verloren 10 man, ende <hebben> noch op tusschen de 30 ende 40 coppen, meest sieck ende scheurbuykigh, voor dewelcke de capitein ende coopman, aen lant gecomen sijnde, wat verversinge versochten te hebben, mitsgaders licentie^2. om water te halen, 'twelcke hun minnelijck wierde toegestaen, mitsgaders partije groenmoes voor haer volcq ende cajuyt, etc., beschickt, nevens beloffte, op hun instantelijck^3. versoeck, om haer oock met 2 koebeesten ende 3 à 4 schapen te accommoderen, mitsgaders meede consent om 10 à 12 man van haer sieckste in Compagnie's sieckenhuys aen lant te laten comen, waervoor hun danckbaer toonden, nevens beloffte alles ten dancke te compenseren. Op 'twelcke deselve na vereysch met de behoorlijcke complimenten wierden b'antwoort ende op den middagh aen des Commandeur's taffel fray getracteert ende verwillecompt^4., sulcx met genoegen ende wat verversinge des⁺ namiddaghs weder na boort gingen.

Omtrent 11 uyren voor den noen retourneerden van 't Robbeneylant hier weder ter rhecde ons Robbejaghtjen, hebbende de schapen (daer der een van gestorven was) op 't eylant geseth, tot dewelcke wel een grooter stal van node was, ende ons de tijt ende materialen noch wat toe ontbreecken.

Heden wierden gereuylt 6 moeye^5. koebeesten met oock sooveel schapen, ende wisten ons d' inwoonders te seggen, dat Herry niet gesint soude wesen oyt wederom te comen om d' E. Compagnie als tolcq te dienen, maer wel alsser schepen quamen sijn sacken ende packen^6. vol broot, rijs ende wijn, etc., te halen; ende aengaende het coper, was hem niet ontstolen maer hadt daervoor veel koebeesten ende schapen van de Saldanhamans gehandelt, sulcx hij nu meede een groot capiteyn geworden was ende weynigh meer na ons vraegen soude, als^7. wij metter tijt meer ende meer stonden te bemercken, etc. Seecker ander Hottento (eerst <bij> hem selffs, ende daerna oock bij ons, genaempt Doman off Domine, vermits een seer eenvoudigh persoon is, schijnende gansch ende gaer tot ons genegen, mitsgaders beneffens den

1. Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, p. 260 gee die naam alleen terugvertaal as St. John the Baptist. Kan Anthamis hier een of ander verbastering van wees?

(e) Vermoedelik weer verwarring met die naam van 'n Engelse skip! Dit kan wees dat die sg. Jan Anthamis niks anders was nie as die John and Thomas.

2. vergunning. In Afr. word lisensie veel gebruik, maar met die oog op die gebruiklike vorm liksens sal dit wel 'n later ontlening aan Engels wees.

3. dringend.

4. verwelkom. Ons welkom, Eng. welcome, is oorspr. 'n samestelling van wil en kom, waar wil ‘wens’ beteken.

+ 110v

5. mooie.

6. Dieselfde woordvolgorde as Afr. met sak en pak waar Ndl. gewoonlik het: met pak en zak.

7. soas.

[p. 376]

Hottento Claes Das voorsz. meede gebruyckt wordende in Herry's plaetse als tolcq, ende d' E. Compagnie daerin noch wel de beste dienst van allen doende, voor sooveel tot noch blijckt^1.) alleen geroepen hebbende ende na dese saecke van Herry vragende, affirmeerden 'tselve volcomentlijck, ende seyde vorder oock dit bij, dat hij^2. degene was die Compagnie's vee over 2 jaren gestolen ende sijn sonen den Hollantsen jongen vermoort hadde, met veel redenen hoe denselven sulcx had in 't werck gestelt.

Hem vorders vragende off Caepman ende eenige andere daer niet mede aen hadde geholpen, antwoorde van neen, met veelderley bewijsredenen hoe ende op wat manieren Herry 't voorhaelde werck met de sijnen alleen hadde onderleyt ende uytgewerckt, genoegsaam (soo hij seyde) tegen Caepman^3. ende Saldanhamans sin ende genegentheyt, welcke Caepmans wel niet gaerne van haer vee scheyden om te verruylen, maer sochten haer altijt omtrent^4. ons als vrunden ende middelaers met de Saldanhamans in de handelingh te dragen, ende soo wij wilden van allen 'tselve^5. blijck hebben, moesten Herry, wanneer weder in 't fort quam, maer vasthouden.⁺ Hij soude wel haest alles opclappen^6. ende al sijn beesten ende schapen (die veele heefft) om los te wesen, hier doen halen.

Wij hem vragende off Saldanhaman ende Caepman dan niet quaat wesen offte door vervaertheyt van ons weglopen souden uyt vrese dat men haer oock soo doen mochte, antwoorden neen, maer dat deselve groote vruntschap daermeede stonde te geschieden, mitsgaders te meer genegen gemaeckt worden om noch meer vee te brengen, vermits niemant van allen Herry een goet hert toedroegen, omdat hij groots in 't spreecken was ende geen goede, maer valse rapporten over ende weder bracht. Seyde vorders, wij mochte sulcx den grooten Capiteynssoon^7. van de Caepmans wel vrij eens voorstellen, souden wel haest bemercken wat Herry was ende hoe sij ende al dit lantvolcq hem genegen waren, etc.

Heden hebben uytgesonden 5 man na de zuythoek van de Bay Vals daer ons volcq (voor desen met Herry uytsijnde) eenige cleyne parltjes^8. in sommige mosselen gevonden hadden met last om elck een sack vol vandaer te halen ende hier te brengen tot een nader monster ende preuve.

Volle maen, den 13en dito, 's morgens goet helder weer, 't luchjen westelijck. Quamen de Saldanhars ons al tijdelijck^9. weder bij met beesten ende schapen, daer der desen dagh 89 stucx van gereuylt wierden, namentlijck 20 oud ende jonge koebeesten ende 69 dito schapen. De Saldanhars waren met veel vee hier aen 't fort gecomen, menende wij met dit schip weder ontseth^10. van plactcoper gecregen

1. Later sal blyk dat Doman nie so ‘eenvoudigh’ was nie.

2. Herry.

3. Blykbaar vorm Caepman ende Saldanhamans 'n samekoppeling en behoort die genitiefs-s by die geheel.

4. teenoor.

5. allen 'tselve, dit alles.

+ 111

6. vertel, opbieg. Ook o.d. 16/12/1660.

7. die seun van die groot Kaptein (Gogosoa).

8. Vgl. o.d. 21/9/1655 (Bylae V) en 15/12/1655.

9. tydig, vroeg.

10. steun, aanvulling, nuwe voorraad.

[p. 377]

hadden, maer siende dat het een Engels schip was ende wij geen plaetcoper cregen, maer met ons draet weder voor den dagh quamen, dreven veele van haer beste koebeesten wederom wegh.

Herry was vandaegh meede in 't fort gecomen, hem aenstellende off hij dit volcq heden hier te comen met haer vee g'animeert had, 'twelcke wij ons voor hem veynsden soo te geloven.

's Avonts 't luchjen van <den> Z.Oosten comende, is 't Robbejaghtjen met 77 stucx schapen weder na 't Robbeneylant affgesonden, dat nu daer een getal sal maecken van 471 stucx.

D' Engelse opperhooffden hebben haer op dato hier aen lant meede comen vermaecken, mitsgaders op de nodiginge van den Commandeur aen desselffs tafel getracteert geweest wesende, seer verlegen om potspijs^1., vermits haer langhduyrige reyse ende dierhalven dapper ernstigh versoeckende om wat rijs, daervan hun op⁺ derselver instantie^2. 6 tonnen beloofft wierd te geven. Ondertusschen oock merckende ende siende onse voortreffelijcke veehandelinge met dese inwoonders, insisteerden oock dapper om noch een beest off 2 te mogen hebben, waerop hun beleeffdelijck g'antwoort wierde, dat men hoopten haer contentement te doen, etc.

14 dito, 's morgens fray, helder, stil, warm sonneschijn-weer. Quamen d' inwoonders al weder met vee, doch den handel viel soo goet niet als gister, dewijl heden niet meer cregen als 11 jongh ende oude koebeesten met 18 dito schapen.

15 dito, stil, warm weer als gister. Ende was 't Robbejachtjen in de nanacht wederom van 't Robbeneylant hier voor 't fort ten ancker gecomen, met rapport dat de schapen wel overgebracht ende ginder alles in goede ordre gelaten hadt.

Heden sijn gereuylt 9 oud ende jonge koebeesten met 10 schapen.

Soo sijn vandage oock wederom gecomen onse uytgesonden 5 soldaten, elck meedebrengende een sack vol van de perlmosselen^3., maer wierden soo weynigh ende sleght in gevonden, dat het de moeyten niet waert was daer meer nae te laten soecken, omdattet, daer se die halen, oock al te seer van de zee aenbrant^4. ende de mosselen met groot pryckel mosten van de clippen gecregen worden, etc.

16 dito, 's morgens meest weer ende wint als voren, Z. westelijck. Wierden gehandelt 19 schapen, maer geen koebeesten altoos^5., dewijl d' inwoonders niet wel aen 't draetcoper willen ende oock weten te seggen, dat se meenen te wachten totter weder schepen uyt Hollant comen met ander plaetcoper; edoch schapen souden se nu en dan noch somtijts wel wat aenbrengen, die meede goet sijn.

Omtrent ten 11 uyren in de voornacht is 't kraemkindeken van den ondercoopman Verburgh's huysvrou gestorven.

1. ‘gekookt eten, inzonderheid toegepast op de aan boord van schepen verstrekte warme spijzen’ (WNT XII, 3718). Ook nog o.d. 27/9/1659.

+ 111v

2. dringende versoek.

3. Vgl. o.d. 21/9/1655 (Bylae V) en o.d. 12/12/1655 teen die end.

4. die see(branding) was daar te gevaarlik.

5. geen .... altoos, volstrek geen, heeltemal geen.

[p. 378]

17 dito, 's morgens weer ende wint ut supra. 's Namiddaghs de wint vrij zuyelijck sijnde gelopen, is de chaloup Robbejaght gesonden over 't Robben- na 't Dasseneylant, met ordre omme empassant eerst aen 't Robben-eylant te setten 50 stucx gereuylde schapen, ende dan sijn reyse na 't Dasseneylant te bevorderen, om aldaer over te leveren des Commandeurs missive aen den adsistent Jan Woutersz., tenderende⁺ meest om te vernemen hoe 't daer met de robbevanghst staet, neffens eenige ordre gestelt op 't villen, etc., als in 't copiebouck onder dato deses na te lesen^(f).

Heden sijn gereuylt maer 4 schapen, doch seyden d' inwoonders dat morgen ende voortaen alle dagen meer brengen souden. Soo cregen oock tijdinge van ons bosvolcq dat de Hottentoos altemalen al gansch uyt 't gesicht over 't geberghte met al haer huysen ende vee vertrocken waren. Herry was oock weder wegh gegaen.

Op den avont quam een van d' Engelse coopluyden aen lant, versoeckende gansch instantelijck om te mogen hebben noch eenige koebeesten voor haer volcq, ten eynde sij te min^1. souden behoeven aen te tasten haer soute vleys ende speck, dat se, vermits haer langhduyrige ende seer penible reyse, veele meer hadden geconsumeert als wel gissinge gemaeckt, ende dienvolgende om^2. hunne noch te doene reyse vrij stonden te cort te schieten; dierhalven presenteerden voor de beesten sooveele te betalen als wij begeerden.

Op 'twelck deselve met alle beleefftheyt is g'antwoort, dat wij tot verversinge ende verquickinge van haer volcq hadden toegestaen alle dagen sooveel vruchten ende moescruyden uytte thuynen (daer vol van sijnde) te leveren als deselve souden nodigh gelieven te hebben, ende beneffens dien op hare voor dato gedane instantie oock 2 koebeesten ende 4 schapen, waermeede sijluyden ten aensien van haer weynige volcq meer genoten als oyt voor desen imant van onse schepen <à> l'advenant^3. de menighte menschen daerop varende, geschiet ware.

Deselve voerden daerop tot antwoort dat wij jegenwoordigh alle dagen veel vee reuylden. Op 't welcke haer weder in consideratie is tegemoet gevoert, dat wij tusschen nu ende Maart, soo uyt India als 't vaderlant, hadden te verwachten omtrent de 40 capitale schepen, ende off tot deselve niet een groot getal beesten nodigh waren t' haerder verversinge, ende genomen^4. yder genoot d' een door d' ander maer 6 beesten, off daermeede niet soude worden geconsumeert 240 stucx, die wij noch niet eens en hebben^5., ende off sulcx dan oock niet noch maer sober genoegh was ten aensien van de groote menighte menschen die Compagnie's schepen voeren, ende volgens dien oock niet wel begrijpen conden dat wij haer reede aen de 2 beesten <à> l'advenant rijckelijck sooveele hadden gegeven als d' onse cunnen genieten, etc.;⁺ edoch g'considreert derselve nessessiteyt, ende nademael sijluyden soo extraordinaire insisteerden, soo souden wij, om te bethonen onse goede genegentheyt, soowel tot haer als ons eygen natie, hun noch accommoderen mett een koebeest meer, boven

+ 112

(f) Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 480-481. K.A.

1. minder.

2. op? Of beteken om hier: weens, met die oog op?

3. in eweredigheid (tot).

4. aangenome, gesteld dat.

5. Die getal was toe 324! Vgl. o.d. 18 Des.

+ 112v

[p. 379]

de 2 voor dato al gehadt, beneffens oock de 4 toegeseyde schapen, met vrundelijck versoeck ons (om de gegevene redenen voorsz.) dan niet vorder en gelieffden te importuneren; maer met aertvruchten ende moescruyden uyt Compagnie's thuynen soude haer sooveele alle dagen beschickt worden als selffs begeerden, alsoo Gode loff daervan overvloedigh versien sijn, ja meer als uyt den goeden can g'oirbort^1. worden. Doch dat laeste wierd haer juyst niet geseyt, maer onse redenen sulcx gedirigeert^2. dat alles maer geschiede uyt accommodatie tot al eenige vercortinge^3. voor ons eygen schepen, ende wes meer in sulcke occasie practicabel sij.

18 dito, 's morgens fray weer ende wint labbertjes van den N.Westen, waerdoor de op gister namiddagh affgesonden chaloup Robbejaght beswaerlijck aen 't Dasseneylant sal cunnen comen.

Heden sijn gereuylt 8 koebeesten ende 3 schapen, soodat wij nu van Compagnie's wegen hebben 332 stucx jongh ende oude koebeesten, behalven noch over de 520 stucx schapen op 't Robbeneylant, dat een goet deel^4. is ende desen jare de schepen treffelijck meede sullen cunnen ververscht worden. Maer hadden wij meer plaetcoper, souden wel tot duysent beesten toe crijgen, gelijck meede schapen, indien wij in de plaets van 't Indias draetcoper^5. Hollants hadden. Daerom geen meer van Batavia sal behoeven gesonden. Per memorie.

Sondagh, den 19en dito, noch al geduyrigh schoon weer ende wint als voren, wordende gansch geen harde Z.Z.Oostewinden offte veel min eenige valbuyen vernomen, sodanigh als off het in 't saghste climaet van gansch India was, tot wel groote verwonderinge dees tijt 's jaers.

20 ende 21en, goet weer ende wint als voren, edoch begondt heden tegen den avont vrij stijff te wayen uytten Z.Z.Oosten, maer waeren niet comparabel bij vorige gewone tijden.

Gister ende vandage sijn noch gereuylt 4 koebeesten ende 18 schapen, nietjegenstaande de Saldanhars al een goet stuck te landewaert in geweecken sijn, soodat den handel noch al levendigh blijfft ende Compagnie's bestiael fray vermenighvuldight, als wesende jegenwoordigh 't getal van de schapen al omtrent de sestehalff⁺ hondert^6., ende koebeesten, jongh ende oudt, weynigh minder als vierdehalff hondert^7., maer met verckens, hoenders, eenden ende gansen sal 't moeten met vrije luyden geclaert^8. worden, also men seer qualijck imant van behoorlijcke sorge tot oppasser van den aenqueecq can crijgen, als lompen ende leuren^9., vermits fraye^10.

1. uyt den goeden oirboren (orberen, verorberen) beteken: nuttig, iets eet wat jou ten goede kom. Vgl. WNT V, 327, waar verwys word na Gronings: iets uit het goede eten. Dieselfde uitdrukking (nie in WNT nie) ook o.d. 13/9/1653.

2. in dié rigting gestuur, so voorgestel.

3. benadeling.

4. Vgl. Eng. a good deal (WNT III, 2333).

5. Die lojang waarvan vroeër (fol. 110 hiervoor) sprake was.

+ 113

6. d.w.s. 550.

7. 350.

8. klaar gespeel, in orde gebring.

9. 'n Leur is 'n niksbeduidende mens (nog in Vlaams in gebruik); lompen en leuren word, of is vroeër, dikwels in verbinding gebruik, sodat lompen ongeveer dieselfde as leuren sal moet beteken.

10. aansienlike.

[p. 380]

luyden te genereus^1. vallen om op verckens ende diergelijcke te passen, maer met vrije luyden soude 't wel treffelijck gaen, vermits alle 'tselve hier bysonder goeden aert heefft, soowel als de culture, etc.

22 dito, 's morgens schoon, helder ende stil sonneschijn-weer als de vorige dagen, seer treffelijck comende op onse steenbackerije, daer wij nu lustigh aen besigh <sijn> ende de gewesene siecken van de laest vertrocken schepen voor 't ledighgaen oock toe gebruyckt worden, edoch wenschten wel datter wederom schepen quamen om ons van deselve te ontlasten, alsoo meest altemalen tot reconvalisatie sijn gecomen.

Heden wierden geruylt 18 schapen ende 21 oud' ende jonge koebeesten, ende waren tegen den avont al de Hottentoos, tot selffs onse cocx-houthaelders^2. incluys, weghgegaen (soo sij seyden) om met Caepman ende den in desen meer genoemden Swarten Capiteyns volck gesamentlijck te vallen op eenige van de Saldanhase troupen, vermits met die in questie gevallen waren^3., overdat^4. de Saldanhars de gemelte Caepmans ende Swarte Capitein^5. hebbende gelanght eenige van hare koebeesten ende schapen om voor haer aen ons te vercopen, vernomen hadden dat hier wel eens sooveele^6. voor deselve is gegeven als de gemelte Caepmans de Saldanhars hadden thuysgebracht, waeromme sij voornemens waren geworden met haer vee hier aen 't fort selffs ter marckt te comen, 'twelck de Caepmans (met den voorsz. Swarten Capitein tesamen gespannen) haer sochten te beletten, ende ingevolge in faictelijckheyt^7. vallende, haer eenige beesten affhandigh te maacken. Van welcke te halen buyt dese vooraengetogen onse cocx-houthaelders meede sochten eenigsints wat te crijgen, omme dan voor coper aen ons te verhandelen, gelijck de Caepmans (soo sij te verstaan gaven) oock voornemens waren. Sulcx aen dese acte meede^8. volcomentlijck schijnt te blijcken dat de Caepmans d' andere, diep uyt 't lant, soecken van hier te houden, ende de proffijten van ons ten principalen voor haer selffs te conserveren - dat geen goede saecke is, alsoo d' E. Compagnie daerdoor beleth ende gefrustreert blijfft te ondervinden wat bij d' andere inwoonders noch meer als bestiael soude mogen vallen. Ende ware dierhalven <niet> vrempt,⁺ offte t' eenemael buyten expectatie, als de wegen tot de frequentatie^9. door de gemelte Caepmans dusdanigh niet gestopt wierden, dat ons metter tijt wel eenige heel van Monopotapa^10. off Butua^10.(g) over lant quamen besoecken, apparent alsoo wel als bij veelen gemeent wort, dat deselve met die van Angola over lant trafficqueren ende tot den anderen reysen, welck Angola's gout gesustineert wort uyt Monopotapa daer te comen. Ja, souden die van Coffala^(h) ende Angola, na verhaelde

1. hoogmoedig.

2. halers van hout vir die kok. Ook o.d. 31/12/1655.

3. in questie gevallen waren, rusie gekry het.

4. Vgl. Afr. oordat, omdat; ook o.d. 17/1/1654, 20/2/1654, 22/6/1654.

5. Caepmans en Capitein is in die datief.

6. eens sooveele, nog eenmaal, dus tweemaal soveel.

7. handtastelikheid, geweldpleging.

8. ook.

+ 113v

9. omgang, besoek oor en weer.

10. In Blaeu se Grooten Atlas van 1665 word die gebied ongeveer tussen die huidige Sambesie en Grootrivier as Monomotapa aangegee. Butua word aangetoon as 'n kleiner gebied op die hoogte van Delagoa-baai.

10. In Blaeu se Grooten Atlas van 1665 word die gebied ongeveer tussen die huidige Sambesie en Grootrivier as Monomotapa aangegee. Butua word aangetoon as 'n kleiner gebied op die hoogte van Delagoa-baai.

(g) Monomotapa en Butua (of Butwa), twee vermeende groot stede, wat êrens in die binneland van suidelike Afrika sou bestaan het. Vgl.J.Blaeu, Groot Atlas, VIII, groot kaart van Afrika en kaart van Neder-Aethiopien; en Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, pp. 89, 155 en 169.

(h) Sofala, op die kus van Portugees-Oos-Afrika.

[p. 381]

sustenue^1., wel tot malcander comen, sulcx dan mettertijt hier meede wel mochte te verhopen wesen, als de Caepmans, gelijck voorsz., sulcke beletters niet en waren. Daer derhalven doorgaens al naeu dient op geleth, opdat mettertijt 't volcq dieper uyttet lant veyligh mogen tot ons affcomen; echter niettemin de Caepmans met de haren vooreerst noch al in haer goet gelooff ende vertrouwen over ons gevoet ende onderhouden, dewelcke Herry dagelijcx dapper beschuldigen ende ons aen sijn^2. om hem met vee ende al in 't fort vast te houden, alsoo, na haer eenparigh seggen, niet alleen door zijn zonen den Hollantsen jongen vermoort, maer oock de beesten gestolen souden hebben, mitsgaders voor ons coper ende taback hemselffs nu meede rijck van vee ende ons onwaerlijck^3. wijs gemaeckt dattet hun 's nachts ontstolen was; 'twelcke groote leugens souden wesen ende bij ons met voorsightigheyt nader dient op g'inquireert, mitsgaders elck met alle schijn van vruntschap gecontinueert.

Herry staet na haer, ende oock sijn eygen seggen, haest met al sijn volcq ende vee hier bij 't fort onder onse hoede te comen schuylen, als wanneer sigh de saecken misschien wel verder ende naecter sullen openbaren.

Ondertusschen compt het vast niet wel dat de Caepmans 't ander volcq uyt 't lant beletten selffs tot ons aff te comen, waeromme deselve, sulcke schadelijckheyt voor d' E. Compagnie causerende, mettertijt al meede sullen dienen in wat goede devotie gebracht, ende alhoewel sij seggen dat se aen 't stelen van Compagnie's bestiael niet schuldigh sijn, maer die^4. wij onder haer troupen vernomen hebben, Herry weder ontnomen hadden, soo is 't nochtans sulcx, dat wij wel gemerckt hebben deselve met hem tegelijck seer haestigh alsdoen vertrocken sijnde, daer oock aen schuldig sijn geweest - over allen 'twelcke, ende dit tegenhouden der inwoonders diep uyt 't lant, sij soowel als Herry over^5. sijne frauden straffbaer sijn, ende bij⁺ gelegentheyt wel mochte revengie over genomen worden. Edoch is niet quaat de saacken eerst terdegen wel ingesien worden, hoewel onse sustunie^6. is ende blijfft dat wij tot geen degelijcke intelligentie offte nader frequentatie met d' inwoonders diep te lande sullen geraecken, bevoren dese Caepmans met de hare, ende oock Herry, op^7. een ander cam geschoren worden. Ondertusschen raeckt d' E. Compagnie hier fray vastgeseten^8. ende in ervaringhe hoe 't met de vijantschap off vruntschap deser natie onder den anderen gelegen sij, 'twelck sal dienen om sigh in tijt ende wijlen, bij voorval van saecken, te beter na te mogen reguleren, alsoo wij geen quade hope hebben om t' eeniger tijt noch tot kennisse ende onderhandelinge te comen met die van Monopotapa ende Butua, etc. Maer heefft sijn tijt ende nader ervaringe, mitsgaders oock noch eenige meerder te doene moeyte tot verder ondersoeck, van noden.

23 dito, fray, stil weer als voren.

24 dito, idem. Waren sommige van de gemelte Hottentoos weder aen 't fort

1. bewering.

2. ons aen sijn, áán ons is, ons probeer beweeg.

3. op leuenagtige manier.

4. nl. het bestiael.

5. weens.

+ 114

6. Sic, vir sustenue, bewering.

7. op was hier vroeër gebruikliker as over.

8. vas in die saal, goed op die hoogte.

[p. 382]

gecomen, edoch nergens na soo moedigh als doen se uytgaende waren, sulcx te presumeren sij dat se wel mochten haer neus wat gestooten hebben; maer wilden niet bekennen, seggende dat de Saldanhars al ver weghgegaen ende sijluyden daerom wederom gecomen waren. Edoch watter recht van is, valt voor ons qualijck te raden.

Gister ende vandage sijn gereuylt maer 12 schapen ende 3 koebeesten.

Op den middagh is hier van 't Dasseneylant weder wel comen te retourneren de chaloup Robbejaght, met omtrent 1900 stucx groot ende cleyne robbevellen ende 2 verckens traen, neffens tijdinge dat het noch wat slapjes met de vanghst aengingh, vermits de robben wel in menighte aen de clippen lagen, maer noch gansch weynigh opquamen, ende daeromme den adsistent, Jan Woutersz., van opinie ende oock voornemens was noch eenigen tijt met vangen te supercederen^1., om die niet al te vroegh schou^2. te maacken, gelijck se door 't jagen ende lopen van die van de schepen Salmander ende Westvrieslant (daer aen geweest) geworden waren.

Sondagh, den 25en dito, 's morgens droogh ende helder, windrigh weder van den Z.Z.Oosten, 'twelck tegen den nacht vrij verswaerden ende

den 26en dito hant over hant noch al meer toenam met bysonder harde valbuyen over 't geberghte, waerdoor oock den Engelsman's groote boot (een mast opstaende ende voor de dregh sonder seyl tegen de strant leggende) was omgewayt ende in de gront geraeckt.

⁺ Nieuwe maen, den 27 dito, 's morgens was 't wederom heel schoon, stil weer ende den Engelsman doende om sijn boot uyt de gront te crijgen, daertoe hem, op sijn versoeck tot behulp, onse sloep Peguyn wierde te hulp geleent ende terecht gebracht.

's Avonts begond al weder heel stijff uytten vorigen hoeck te wayen.

28 dito, 's morgens mooy weer als gister, ende tegen den avont al weder harde Z.Z.Oostenwinden, waerdoor d' opperhooffden van d' Engelse, niet cunnende aen boort geraecken, hier mosten blijven vernachten, nadat haer affscheyt al genomen hadden om noch desen avont t'seyl te gaen, sijnde wel gecontenteert voor de verversinge hier genoten ende dierhalven begerende (tegen onse milde aenbiedinge uyt Compagnie's naem van vereeringe^3.) deselve te betalen. Soo is met haer, genoeghsaem na hun eygen discretie ende stellinge, g'accordeert te betalen voor de geleverde:

3	koebeesten 6 ra.^4. yder	is Ra. 18. -
10	schapen 1 ra	is Ra. 10. -
16	dagen vruchten uytte thuynen, voor yder man 2 stuyvers daeghs, sijnde voor 48 coppen 2 ra. daeghs	is Ra. 32. -
1290	lb. rijs (daer se seer om gebeden hadden) à 2 ra. 't cento	is Ra. 26. -
		_____
		Somma Ra. 86. -

1. nie mee aan te gaan nie, te wag.

2. sku.

+ 114v

3. geskenk.

4. Reaal van achten (Sp. real de à ocho) = 8 schellingen = 48 stuivers = 240 cent. Daar was ook (later?) 'n rijksdaalder van 48 stuivers. Vgl. WNT XIII, 304.

[p. 383]

Van allen 'twelcke over ende weer recepisse in debita forma is gepasseert, edoch menen wij als 't van haer (na desen hier veel aencomende) soude (gelijck 't oock behoort) betaelt worden, dat dit bovenstaende dan wat te goetcoop is, ende tenminsten behoorden te geven 10 ra. voor een beest, 2 ra. voor een schaep ende 3 stuyvers daeghs voor yder man wegen de thuynvruchten, etc. Echter hebben dit genoeghsaem na hun eygen stellinge laten heengaen, te meer dewijl wij het haer, om obligatie te maacken^1., all vooren hadden gepresenteert te vereeren.

29 dito, 's morgens stil, bequacm weer als voren. Sijn d' Engelse even na den middagh met een Z.Z.Oost-luchjen vertrocken met meninge om recht deur te varen na Bantam.

Soo hebben wij oock affgesonden de chaloup Robbejaght met 80 schapen na 't Robbeneylant⁽ⁱ⁾, daer der nu moeten wesen stijff 600 stucx, ende ordre dat soo haest de schapen daer sullen hebben opgeseth, dan voorts te varen na 't Dasseneylant, neffens^2. ons brieffken^(j) aen den adsistent Jan Woutersz., tenderende principalijck tot aenmaninge van naerstigheyt in de robbevanghst, etc., als bij 'tselve brieffken in 't copiebouck onder dato deser can worden nagelesen.

30 dito, schoon, warm sonneschijn-weer als boven, 't luchjen labber van den Z. Westen.

Ultimo <dito>, 's morgens coel, mot-regenachtigh^3., groeysaem weer, coelte⁺ van den N.Westen.

Sedert den 25en deser sijn der noch gehandelt 2 koebeesten ende 45 schapen, daer Caepmans volcqjen meest meede aencomen ende (soo sij selffs seggen) de Saldanhars ontroven, ten welcken eynde deselve ende al onse cocx-houthaelders desen dagh weder uytgingen, nietjegenstaande wij haer te verstaen gaven liever te hebben dat se sulcx nalieten, om de Saldanhars, soowel als haer, den toegangh tot ons te laten; maer schenen daer weynigh na te horen ende in plaetse van dien noch te insisteren om 6 à 8 cloecke soldaten met schietgeweer, om met hulp van dien de Saldanhars haer vee aff te halen, vermits deselve nu cortelijck, haer schielijck ende verradelijck overvallen hebbende, veel vee affgenomen hadden, daer se nu wilden revengie over halen. 't Schijnt dat Caepman al bijeen treckt wat hij kan om Saldanhaman van hier te houden, offte tegen denselven ten strijde te gaen.

Voor den middagh retourneerden 't Robbejaghtjen weder ter rheede, hebbende de schapen op 't Robbeneylant geset ende 't Dasseneylant, vermits dese N.Westenwinden, niet cunnen beseylen.

1. obligatie te maacken, hulle onder verpligting te stel, gunstig te stem.

(i) Sien brief - selfde datum - van Van Riebeeck aan Sijbrant Rinckes en Willem Harmansz. op Robbeneiland. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, p. 481. K.A.

2. met. Vgl. o.d. 2, 3 en 10/11/1652, Bylae 1.

(j) Ibid., pp. 481-483.

3. In die hs. staan mot en regenachtigh as twee woorde. Moet miskien beskou word as saamgestel met weer: coel, mot-, regenachtigh, groeysaem weer. Vgl. bv. o.d. 22/11/1652: heet, sonneschijn(-), stil weder, o.d. 21/12/1652: Schoon, helder, sonnescheijn(-), warm weder teenoor die gewone: schoon, helder sonneschijn-weder. Die aanneemlikste verklaring is egter dat ons te doen het met 'n afleiding van motregen, d.w.s. motregenachtig. Gewoonlik mottich, bv. o.d. 21/5/1654, 29/10/1654. Brill lees met i.p.v. mot.

+ 115

[p. 384]

Heden is d' eerste steenoven van dit drooge mouson weder in den brant begonnen te steecken, daerin omtrent 400.000 steen, ende wort noch een ander gereet gemaeckt van stijff 250 M.^1. die over 3 à 4 weecken oock gehoopt wort vol ende claer te sijn om aff te branden, ende soude noch vrij meer cunnen gemaeckt worden indien men maer paerden genoegh had om 't branthout te halen.

1. duisend.