Daghregister. Deel 1. 1651-1655

November anno 1655

Adij, primo dito, meest weer ende wint als gister ende vorige dagen.

2 ende 3en dito, idem, ende sijn op dato d' opperhooffden van 't schip Aernhem affscheyt gegeven omme met den eersten goeden wint hun reyse na Batavia te vervorderen, neffens onse brieven ende pampieren^(a) aen d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India.

Tegen den avont begon 't vrij hardt te regenen, geduyrende meest den ganschen nacht met stilte.

4en <dito>, 's morgens nog al regenachtigh weer, 't luchjen westelijck, waermede 's avonts hier wel ter rheede quam 't schip Salmander, voor de Camer Delft, daerop d' E. Herpers ende den schipper Claes Jansz. Walingh, met den ondercoopman Anderies Bogaert ende predicant Leenaertsz.^(b), hebbende hier omtrent de Caap langh van stilte gedreven, mitsgaders (wat beneden^2. vervallen sijnde) geweest in de Baye de Saldanha ende Dasseneylant, daer door aenwijsinge van onse robbevangers met vogels, eyeren ende groente soo treffelijck ververscht sijn dat al haer volcq (die⁺ veelal plat te cooy lagen) meest t' eenemael gesont geworden waren, mitsgaders oock becomen eenigh water, daer se maer 10 leggers noch van hadden, echter niet genoeghsaem van 'tselve hun daer hebbende versien, ende ondertusschen fraye noorlijcke ende westelijcke luchtjes becomen, sijn daermeede vorders tot hier aengecomen om hun voorts van water te versien na behoren; waren anders weder soo fris geworden dat het souden mogen laten doorstaen hebben^3., als leggende jegenwoordigh niet een meer te coy, omme welcke reconvalisatie te meer te doen augmenteren, haer datelijck van lant meede overvloet van alle aert- ende thuynvruchten, mitsgaders oock een koebeest, etc., na boordt gesonden wierd.

D' E. Herpers relaterende oock dat omtrent de Bay Saldanha noch een ander

(a) Sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 470-473. K.A. Hierdie stukke handel hoofsaaklik oor skeepsake en bevat niks van besondere belang nie.

(b) ‘predicant Leenaertsz.’, ds. Johannes de Leonardis (of Leonardus). Hy is deur die Classis van Delft na Oos-Indië gestuur en was nou juis met die skip Salmander op weg daarheen. Op 14 Februarie van die volgende jaar het hy in Batavia aangekom om vervolgens predikant op Formosa te word, waar hy 'n veelbewoë loopbaan gehad het en o.a. met sy vrou deur die inboorlinge gevange geneem is. Vgl. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 262.

2. onder die wind; sodat hulle teen die wind in sou moes vaar om die Kaap te bereik.

+ 102v

3. d.w.s. na Indië.

[p. 362]

schip had gesien, gissende 'tselve te wesen Westvrieslant, alssoo geen vlagh van boven^1. had, maer een prince dito^2. van achter liet wayen.

5 ende 6 dito, meest slappe, westelijcke coelte ende mooy weer, tot beleth van Aernhem's vertreck ende niet weynigh retardement in de kompste van d' heer Kemp ende andre schepen, die hier onder 't lant dapper van stilte swerven^3..

Tegen den avont, 't luchjen comende van de Z.Z.Oosten, is voorsz. schip Aernhem t'seyl gegaen ende fray buyten geraeckt. D' Almogende verleene 'tselve een geluckige, behouden reyse na Batavia.

Sondagh, den 7en dito, 's morgens fray weer en variable coeltjens tot tegen den avont, begondt wat stijff te wayen uytten Z.Z.Oosten, waermeede hier in de bay quam t' arriveren een schip hebbende de vlagh van boven^4. ende dierhalven gissende te wesen 't schip Amersfoort met d' E. heer Commandeur Kemp, welcke vermits de hart opsteeckende Z.Z.Oostewint ter rechter rheede niet coste comen, maer aen d' oversijde van de bay moeste anckeren.

Ondertusschen nam d' E. Herpers (aen lant wesende) sijn affscheyt om per 't schip den Salmander met desen goeden wint (voor hem) t'seyl te gaen na Batavia, maer alsoo de wint, gelijck verhaelt, soo hardt opstack (met swaren regen) dat⁺ haer 2 boots (vol water ende verversinge voor de reys geladen) niet costen aen boort comen, is denselven daerdoor noch geretardeert gebleven.

8en dito, 's morgens noch al even harde Z.Z.Oostewinden met betrocken lucht, maer deselve haest ophoudende, sonden wij onse Biscayse sloep na voorsz. schip Amersfoort met wat verversinge ende principalijcke oock om te vernemen off haer eenige hulpe nodigh was; welcke sloep onderwege ontmoeteden d' E. Commandeur Kemp, in sijn schuytjen herwaerts comende, ende overtredende in onse gemelte sloep, quam daermede voor den middagh noch aen lant, verhalende dat vrij vol siecken ende gebreckigh van water was. Des ten eersten noch 10 à 12 sacken vol cool ende ander groenmoes, salade, etc., na boort gesonden wierd.

Ondertusschen is den Salmander met een zuyelijck luchtjen t'zeyl gegaen ende noch fray buyten geraeckt. D' Almogende geve 'tselve behouden varen mach.

9en dito, 's morgens stil, warm sonneschijn-weer, waerdoor 't schip Amersfoort van d' oversijde noch niet coste herwaerts ter rheede comen, sijnde daerop, beneffens d' E. heer Kemp voornoemt, schipper Hendrick Grotenhuys ende ondercoopman Sybrant Fries, mitsgaders een predicant, Josias Spiljardus^(c).

's Middaghs quam hier noch een ander schip voor de bay, cunnende, vermits d' opsteeckende Z.Z.Oostewint, niet ter rechter rheede maer even voor de mont van de bay ten ancker comen ende liet een Rotterdamse vlagh wayen, sulcx wij gisten 'tselve te wesen 't schip genaempt 't Sloth van Honingen.

10en dito, 's morgens meest weer ende wint als gister van den N.Westen, is

1. was dus nie die vlagskip nie.

2. d.w.s. prinsevlag; op die agtermas.

3. van stilte swerven, ronddryf deur gebrek aan wind.

4. as teken dat dit die vlagskip was.

+ 103

(c) Ds. Josias Spiljardus was, as 33-jarige predikant, op pad na Oos-Indië toe hy in November 1655 met die Amersfoort aan die Kaap aangedoen het. Op 14 Februarie 1656 het hy in Batavia gearriveer en vervolgens o.a. op Banda en Ambon gearbei. Sy vrou het hom aanvanklik nie na die Ooste vergesel nie, maar later ook daarheen vertrek. Daar het egter onenigheid tussen man en vrou ontstaan, wat daarop uitgeloop het dat hulle geskei het en Spiljardus in 1663 afgesit is. In 1666 het hy na Nederland teruggekeer. Vgl. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 408-409.

[p. 363]

voorsz. Rotterdams schip, neffens oock Amersfoort met corten^1. ter rechter rheede, Gode loff, wel g'arriveert, wesende dito Honingen uyt Goeree geseylt den 20en July passato, nergens aengeweest ende maer een man op de reyse verloren hebbende, edoch, 't scheurbuyck onder 't volcq al eenighsints beginnende, des t' haerder refrissinge^2. datelijck verversinge aen boort gesonden wierd.

11 dito, 's morgens stil, warm sonneschijn-weer. Lieten drie schapen van 't Robbeneylant halen voor de schepen, waermeede tijdinge cregen dat het op 't eylant met de schapen heel wel stont.

12 dito, 's morgens betogen lucht ende westelijcke coelte, als de vorige dagen.⁺

Heden door d' E. Heer Commandeur Pieter Kemp aen 't schip Amersfoort ontboden sijnde den schipper Daem Pietersz. Lely, neffens den oppertimmerman van 't schip 't Sloth van Honingen, ende tot versterckinge sijnes Raadts oock den Commandeur van 't fort de Goede Hoope, mitsgaders in ende voor deselve geproponeert^(d):

Eerstelijck d' ongemaniertheyt^3. des voorhaelden schips Amersfoort, met 'twelcke qualijck op 7 à 8 streecken^4. can cours gehouden worden;

Ende ten anderen de swackheyt van de boeghspriet, die onder omtrent de benedenste woelingen een groote crack^5. heefft gecregen;

Ende daerop in Rade geroepen wesende voorhaelde ende oock des Commandeurs opperscheepstimmerluyden, mitsgaders door deselve g'adviseert dattet aen 't roer apparent wel soude te helpen wesen met een schegge^6. ende 'tselve wat breeder mitsgaders oock een geut daeronder in te maacken, soo is na wel genomen deliberatie, ten aensien van de gewightigheyt der saecke, goetgevonden gemelt roer te laten lighten omme alsdan, na noch vorder visie, 'tselve sulcx te laten door beyde de gemelte timmerluyden verhelpen als ten besten noch vorder sal g'oordeelt worden te vereysschen;

Wijders door de schippers van de gemelte schepen oock ter degen hebbende laten visiteren de boeghspriet, ende bevonden dat deselve meede hoogh nodigh dient verholpen, soo is oock geresolveert die sodanigh met wangen, etc., te versien dat bastant sal mogen wesen om sonder omkijcken^7. noch langh te mogen varen, tot welck een ende ander door gedachte Sijn E. de behoorlijcke ordre is gestelt, ten eynde 'tselve oock sonder verleth van 't waterhalen ende ander nodigh werck sal mogen gevordert worden ende voortgaen;

Ende alsoo staande dese vergaderinge bij den Commandeur van 't fort de Goede Hope wort gecommuniceert seeckere missive van de Heeren Bewinthebberen uytte

1. deur die inhaal van die ankerkabel, of deur boegseer, nader aan die ankerplek bring.

2. Vgl. Port. refrescar, Fr. rafraîchir. Refrissinge dus 'n hibried met 'n Romaanse voorvoegsel en 'n Germaanse stam. Die eienaardige vorm miskien gebruik by wyse van afwisseling met die volgende verversinge.

+ 103v

(d) Die notule van die vergadering, wat hier in die Dagverhaal in extenso weergegee word, is onder die amptelike notule van die Kaapse Politieke Raad opgeneem. Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 156-157.

3. lompheid, moeilik bestuurbaarheid.

4. Een van die 32 rigtinge op 'n kompas heet 'n streek. Ag streke sou dus 90^o wees.

5. bars (WNT Krak IV, 3).

6. 'n stuk hout voor of agter teen die stewe aangelas as dié te smal is (WNT s.v.).

7. besorg te wees.

[p. 364]

vergaderinge van de 17e^(e) in dato 6 October 1654 aen hem geschreven, waerbij deselve onder andren die van voorsz. fort ordonneren bij goede occassie, ende mits hebbende bequaem vaertuygh, te ontdecken d' eylanden van Tristao da Cunha omme te ondersoecken wat aldaer te doen soude mogen wesen, principalijck ten reguarde van bequame havens, water ende gelegentheyt tot verversinge, etc.;

Soo is, dewijle na examinatie 't hier sijnde galjot Nachtglas volgens advys van d' opperhooffden desselffs daertoe wort g'acht bequaem te wesen, na overlegh van⁺ saecken ende genomen deliberatie meede goetgevonden dito galjot daertoe t' employeren, ende ten dien eynde met den aldereersten vaerdigh te laten maacken omme in dese somertijt 'tselve noch te mogen laten uytrechten^1., ten eynde haer opgemelte Ed. daervan met d' aenstaande retourvlote mochten becomen behoorlijck ende seecker advys van d' ondervindinge, geconsidereert oock dat 'tselve na d' ordre van de Heeren Meesters met geen minder oncosten als nu per dit galjot can gedaen worden, te meer dewijle 't hier vooreerst daertoe oock can worden gemist^(f).

Volle maen, den 13en dito, goet weer ende westelijcke wint als voren, welcke tegen den avont uytten Z.Westen wat hardt deurcoelden, met betrocken lucht ende drijvende wolcken. Item oock wat regen.

Sondagh, den 14en <dito>, 's morgens noch al weer ende wint als voren, meest van den Z.Westen.

15en dito, 's morgens N.Westewint, redelijck deurcoelende met vrij wat regen.

16dito, regenachtigh weer ende wint als voren, maer op den dagh droogh wordende sijn d' E. Commandeurs Pieter Kemp ende Riebeeck tesamen eens na 't bos gereden.

Comende tusschenwijle, sooals deselve 's namiddaghs weder thuys waren gecomen, hier wel ter rheede 't schip Westvrieslant, daerop d' E. Frisius ende schipper Pieter Cornelisz. Puyt, met den predicant Johannis^(g) Amsingh ende ondercoopman Isaack Welsingh, welcke gelijck de vorige schepen hier omtrent oock veel stilte gehadt ende de Bay Saldanha aen geweest waren, mitsgaders aldaer tamelijcke verversinge van groente, etc., becomen, sulcx maer met 2 à 3 siecken hier quamen, edoch eenige 't scheurbuyck noch wat onder de leden ende maer 5 man op de reyse verloren hebbende, uyt 't Vlie geseylt den 10en Juny met 290 coppen in compagnie ende onder de vlagh van d' E. heer Kemp.

Tegen den avont retourneert hier uyt de Bay Saldanha oock wel ter rheede de chaloup Robbejaght^(h) met stijff 300 vellen, hebbende in de Saldanhabay geen meer cunnen becomen, sulcx hem den adsistent Jan Woutersz. met sijn volcq hadden laten setten op 't Dassen-eylant om die vanghst daer weder, als anno passato, met ijver bij der hant te vatten, gelijck bij onderstaande brieffken aen de Commandeur geschreven can b'ooght^2. worden.

(e) Here Sewentien.

+ 104

1. uitvoer.

(f) Die betrokke opdrag lui: ‘Bij bequaeme tijt en gelegentheijt, en mits daer een goet vaertuijgh hebbende, souden Ul. d' Eijlanden van Tristan d'Acunha op de hoogte van de Caep gelegen eens cunnen doen ondersoecken en onderstaen wat gelegentheijt van ververssinge en oock van water aldaer te becomen soude wesen om ons daer van pertinent advijs te cunnen geven’. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, p. 213. K.A. 'n Duplikaat van hierdie brief kom voor in ibid., pp. 252-257. Naas hierdie opdrag bevat die brief mededelings van Here Sewentien oor bv. proefnemings met die walvisvangs; verpligte besoek van Kompanjieskepe aan die Kaap; optrede teenoor Herry; die mineraal wat aan die Kaap gevind is en vermoedelik silwer bevat het; en die moontlikhede van Houtbaai as aanlêplek vir skepe.

(g) Die naam Johannis is blykbaar 'n vergissing; dit moet - volgens Van Troostenburg de Bruijn - Jacobus wees. Ds. Ampsingh het aan die begin van 1655 by die Classis van Hoorn aansoek gedoen om na Oos-Indië te gaan, en is nog in dieselfde jaar uitgestuur. Met die Westvrieslant het hy dan nou aan die Kaap aangedoen, om vroeg in 1656 in Batavia te arriveer en kort daarna as predikant op Formosa beroep te word, waar hy egter reeds in 1658 oorlede is. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 11-12.

(h) Die Robbejaght en die Peguyn is nl. op 20 Oktober 1655 na Saldanhabaai gestuur om hulle daar met die robbevangs besig te hou. Sien onder hierdie datum.

2. beooght, gesien.

[p. 365]

Copie brieffken geschreven door den adsistent Jan Woutersz. aen den Commandeur Jan van Riebeeck.

‘Op den 22en deser sijn wij (God loff) met beyde sloupen, Robbejaght ende Peguyn, in de Bay Saldanha op de scheepsreede wel g'arriveert, ende sonden op dato noch partije van onse gereetschappen aen lant om onse tent te maacken, waertoe den opperstuyrman Tymon Egbertsz. tot dienst van d' E. Compagnie de behulpende hant aen ons heeft geboden.

Ende op den 25en October begonden wij, nadat alles in ordre gestelt was, de⁺ robbenvanghst in 't werck te stellen, doch hebben niet veel voordeel (tot mijn groot leetwesen) voor de Compagnie cunnen uytwercken, doordien de robben gelijck alsser^1. wel een goet deel sijn, maer te dicht aen 't water op de barre clippen leggen, als meede groot pryckel van de sloep de Peguyn om te vergaen aen voorn. clippen en rudsen^2., soo ist dat wij, met den opperstuyrman voormelt samen, hebben goetgevonden, ten meesten dienste van onse Heeren Meesters weder op te breecken ende met mijn bijhebbende volcq na 't Dasseneylant te vertrecken, alsoo^3. onse provisien soodoende hart gemindert sijn. UE. can wel b'oogen uyt de nevensgaende rolletjen^4. wat wij van node hebben, ende willen hopen met Godts hulpe dat aen 't Dasseneylant een goet deel vellen sullen opsamelen.

In den avontstont, doen wij omtrent 3 uyren geseth^5. gelegen hadden, quam (Godt loff) hier in de bay uyt 't patria wel ten ancker 't schip den Salmander, voor de Camer Delfft, waerop was den E. Herpers, ende vertrock op primo November. Alsdoen quam 2 uyren na sonondergangh^6. oock bij ons uyt 't vaderlant in voorn. bay wel ter rheede 't schip Westvrieslant, voor de Camer Hoorn, op sijnde d' heer Frisius, dewelcke op den 15en deser met ons is uytgelopen. D' Almachtigen geeft dat se behouden aen de Caap mogen geraeckt sijn, alsoo al wat siecken op hadden, waertoe somwijl^7. wat groente ende eyeren aen boort brachten.

Hiernevens gaet onse lijste van uytdelinge, met de restanten, ende een attestatie van 't geen wij van onse provisien hebben te cort bevonden, met 300 stucx vellen.

Hiermeede wenschen UE. ende gansche familie in de bewaringe Godes die UE. ende ons gesamentlijck sijn zegen wil geven aen ziel ende lichaem. Amen.

In de loots St. Elisabeth

op 't Dasseneylant,

den 15en November 1655.’

(Onder stondt)

‘UE. onderdanige ende dienstschuldige dienaer

(was geteyckent)

‘Jan Woutersz.

+ 104v

1. gelijck als skyn hier hoewel te beteken. Vgl. Hgd. obgleich.

2. Byvorm van rotsen.

3. sodat.

4. opgerolde stukkie papier waarop 'n lysie van hulle benodigdhede staan.

5. geanker.

6. Sic.

7. by geleentheid.

[p. 366]

17en dito, 's morgens N.Weste-coelte ende veel regen, tot des namiddaghs, wierd 't droogh weer ende quam 't luchjen uytten Z.Z.Oosten, waermeede 't Robbejachtjen stuyrden na 't Robbeneylant om 8 schapen te halen voor de schepen. Ende is op dato oock affscheyt gegeven 't schip 't Sloth van Honingen om sijn reyse na Batavia te vervorderen, hier latende 4 inpotenten^1..

18en dito, 's morgens claer weer ende 't luchjen van den Z.Z.Oosten is 't Sloth van Honingen met dese goede wint noch van^2. de voormiddagh onder seyl gegaen ende fray t' zee geraeckt. D' Almogende verlene hem behoude reyse.

Tegen den avont cregen van ons bosvolcq tijdinge datter wel 4 negrijen Hottentoos⁺ met vee achter den Taffelbergh, omtrent 1 à 1½ mijl van hier, op dieverse plaetsen haer legger^3. hadden nedergeslagen.

19en dito, weer ende wint als gister. Hebben sergeant^4. met eenige soldaten eens na voorsz. Hottentoos uytgesonden om te sien wat volcq het was ende off er oock meede sal te handelen wesen, etc., mitsgaders waer ende hoe se lagen. Welcke wederom comende rapporteerden als 't bosvolcq gister hadden gedaen, mitsgaders oock dat hem de gemelte Hottentoos hadden te verstaen gegeven datter morgen off overmorgen noch vrij meer volcq uyt 't lant aencomen souden met vee, dat se seyden aen ons wat aff wilden verhandelen.

Ondertusschen sijn de Caepmans met hun vee meede hier verschenen, welcke haer tusschen 't fort ende de gemelte inwoonders gelegert ende versocht hadden onder onse hoede te mogen schuylen. Doch is haer g'antwoort dat se sullen moeten blijven soo verde van onse besettinge, dat sij de weyden voor ons vee niet door 't hare laten opeten, etc.

Tegen den avont heefft d' E. heer Commandeur Pieter Kemp sijn affscheyt genomen omme morgen vroegh metten eersten goeden wint (die Godt sal gelieven te verlenen) t'seyl te gaen⁽ⁱ⁾, ten dien eynde aen boort varende g'accompagneert met den Commandeur Riebeeck ende d' E. Frisius, etc., ende hier aen lant latende over de 30 impotenten.

20 dito, 's morgens stil, helder, droogh ende warm sonneschijn-weer, waerdoor d' E. heer Kemp noch beleth bleeff te vertrecken, alsoo 't op den namiddagh oock vrij coelden uytten N.Westen.

Sondagh, den 21en dito, 's morgens dijsige betrocken lucht ende 't windeken van den N.Westen tot 's namiddaghs, begondt vrij wat te coelen uytten Z.Z.Oosten, waermeede d' E. heer Kemp per 't schip Amersfoort onder zeyl gingh ende fray buyten raeckten. D' Almogende wil hem behouden tot Batavia geleyden.

Desen morgen is een predicatie in 't fort gedaen door Do. Joannes Amsingh, predicant op Westvrieslant.

1. Ongeassimileerde vorm; o.d. 19/11/1655 (slot) impotenten.

2. Dui aan die tydstip waarop iets begin. Vgl. vandag, vanmôre, ens.

+ 105

3. Uitsonderlike vorm.

4. nl. Jan van Herwaerden (Harwarden). In die monsterrol van 1656 heet hy Captn. des Armes, in dié van 1657 en 1658 Sergeant.

(i) By sy vertrek met die Amersfoort het kommandeur Pieter Kemp verskeie dokumente, o.a. ‘Vervolgh van 't Caeps daghregister’, vir die Hoë Regering van Indië saamgeneem. Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 473-474. K.A.

[p. t.o. 366]

GESIG OP KAAP DIE GOEIE HOOP, OMSTREEKS 1655
Die vroegste bekende afbeelding van Van Riebeeck se nedersetting. Na 'n waterverftekening in die Algemene Ryksargief, Den Haag.

[p. 367]

22 dito, 's morgens stil, claer weer. Ende is op dato gedespescheert 't galjot Nachtglas na d' eylanden van Tristan da Cunha, met ordre omme na den last van onse Heeren Meesters eens te ondersoecken wat havenen, bayen, etc., aldaer bequaem gevonden mochten worden voor schepen aen te doen, alsmeede wat gronden tot culture ende wes meer ten dienste ende voordeel voor d' E. Compagnie op te soecken sij, als breeder per instructie^(j) d' opperhooffden des voorsz. galjots ter hant gestelt^1..

's Namiddaghs brengen ons 't bosvolcq tijdinge datter machtige partije inwoonders⁺ noch gecomen waren met veel vee^(k), van dewelcke wij 'tsedert eergister hier aen 't fort over de 50 schapen hebben gehandelt. Willen hopen dat het vorder wel gaen sal, waeromme oock tot te meerder aenlockinge al wat liberael vallen ende deselve vrij wel tracteren, echter niettemin oock goede ende meerder wacht houden, vermits 't getal van d' inwoonders heel groot is.

Wat voor den avont, 't luchjen comende uytten Z.Z.Oosten, is voorhaelde galjot Nachtglas, ten eynde gemelt, onder seyl gegaen. D' Almogende geve 'tselve goet succes ende behouden reyse.

De wiltschutten wisten ons te seggen dat hier om ende bij wel duysent huysen^2. gemaeckt waren, ende 't lant soo vol vee als gras op 't velt, van dewelcke sij gister waren weggejaeght geweest ende alsoo ten dien eynde eenige met hasegayen op haer waren aen comen lopen, hadden sij met hun roers los^3. geschoten d' inwoonders over 't hoofft, die daerdoor plat op d' aerden gevallen wesende, sijn de voorsz. wiltschutten ondertusschen over de reviere aen dese sijde ende soo wegh geraeckt. Na 't scheen, souden sij niet begeren dat door onse wiltschutten 't gevogelte (dat nu fray uytgebroyt ende veel jongh is) geschoten wierd om door haer selffs te mogen gecregen worden.

23 dito, 's morgens stil, helder sonneschijn-weer. Quamen 2 Hottentoos (die wat Duyts conden ende dagelijcx hout voor de cocx halen) waerschouwen dat men de wiltschutten niet meer souden laten die wegh uyt gaen, daer de Saldanhars in groote menighte lagen, alsoo geseyt hadden hun te willen dootslaen omdat sij gister geschoten ende eenige van haer beesten geraeckt hadden. Dewelcke daerover aengesproocken sijnde, seyde dat se over haer hoofft in de lucht geschoten ende geen vee cunnen raecken hebben. Echter wierd ordre gestelt, dat deselve andre wegen souden uytgaen, om in plaetse van gans ende^4. eenden, patrijsen, dassen ende ander wilt te schieten. Maer alsoo d' inwoonders alomme lopen ende draven, sal der weynigh te becomen sijn ende, in plaetse van dien, moeten worden gebruyckt van de reuylende schapen^5. voor de tafel tot tractement der scheepsopperhooffden,

(j) Vir volledige instruksie sien ibid., pp. 474-476.

1. Leibbrandt: Letters Despatched, III, pp. 344 vlg., gee 'n vertaling van die joernaal van hierdie reis. Oor die taal en styl van die oorspronklike, kyk aldaar p. 348. Dit word nodig gevind om 'n verstaanbaarder versie vir Here Sewentien op te stel. Dié is onderteken deur Jacob Gommersbach, 'n naam wat nie in die monsterrolle voorkom nie.

+ 105v

(k) Die talryke Hottentotstam, wat met groot kuddes vee nou hulle verskyning gemaak het, was die Cochoquas. Vgl. bv. Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, p. 97.

2. d.w.s. strooihuise van die Hottentotte.

3. met los kruit.

4. Sic. Vir gansen ende eenden.

5. reuylende schapen, vgl. gravende slooten o.d. 24/8/1652.

[p. 368]

⁺ die^1. wij anders liever spaerden om 't Robbeneylant vol te crijgen, ten eynde men te eerder mochte uyt die aenteelt onbecommert bestaen, sonder dat men langer meer souden behoeven te wachten ende vasten op den handel ende toevoer van dese natie^(l), om welck doel te schieten^2. deselve oock al te liberaelder werden getracteert ende hun vee vrij duyr betaelt, ten eynde deselve te meer souden mogen g'animeert ende aengelockt.

Heden sijn der van d' inwoonders gereuylt seven stucx jongh ende oude schapen.

Tegen den avont, 't luchjen comende van den Z.Z.Oosten, is 't Robbejachtjen gesonden na 't Robben- ende Dasseneylant met 63 stucx gehandelde schapen om bij d' andere op 't Robbeneylant te setten, ende, beneffens een brieffken, oock eenige provisie te brengen voor de robbevangers op 't Dasseneylant, als breder per instructie^(m) die van voorsz. Robbejachtjen ter hant gestelt.

24 dito, 's morgens stil, doncker, mistigh weer, 'twelcke noch voor den middagh opclarende met een westelijck labber windeken, is den Commandeur Riebeeck met d' E. Frisius (gehoort hebbende van de menighte inwoonders ende bestiael hier omtrent) eens te paart met eenige g'armeerde soldaten uytgegaen omme daervan selffs oculaire inspectie te nemen. Ende comende omtrent even verbij de redout Duynhoop, bevonden 't overal soo vol schapen ende koebeesten tot bij 't bos, stijff 3 mijlen van hier, daer ons volcq leyt, ende wel ½ mijl breet, dat de wegh qualijck was te passeren ende geduyrigh 't vee door de Hottentoos voor ons moste op sij affgedreven worden (scheen anders onmogelijck om door te comen) ende niet alleen de stucx, maer selffs de troupen vee ontelbaer, insgelijcx oock de menschen, daer wij in een ommesien door hare nieusgierigheyt om ons te sien, soo van omringht waren als op de paerden qualijck was te oversien, gissende 't getal, soo jongh als out, wel tusschen de 5 à 6 duysent menschen, ende de nedergeslagen huysen omtrent 4 à 5 hondert stucx, vrij groot ende in ronde cirkels^3. (daer se haer vee 's nachts bewaren) dicht aen den anderen leggende, die in een halff uyr qualijck souden wesen rontom te gaen, schijnende een formeel legger^4. te wesen, daer de Caepmans met haer huysen ende vee meede bij lagen. Item oock seecker troup, waervan de capiteyn 's avonts tevoren, eer onse beesten gestolen wierden, noch bij 't fort was geweest, mitsgaders bij ons wel gemerckt dat met de Caepmans g'allieert⁺ sijn ende aen 't gestolen vee oock deel gehadt hebben. Waeromme t' avondt off morgen, verstaen wordende tot revengie ende guarandt^5., onse ooghmerck is omme dien troulosen troup met de Caepmans meede aen te tasten, alsoo machtigh rijck van vee ende, gelijck de Caepmans, altijt gansch ongenegen bevonden sijn tot handel, ende bij ons gevreest wort sij de principaelste oorsaecken sijn, dat 't ander volcq met soo weynigh vee affcompt, als wesende desen dagh niet meer als 2 oude

+ 106

1. nl. schapen.

(l) Met die oog op die jare wat sou volg, was dit betekenisvolle woorde hierdie. Dit toon aan dat die ontoereikendheid en onbetroubaarheid van die veeruil al afdoende geblyk het en dat die blankes besef het dat hulle met hulle eie veeboerdery sou moes begin - waardeur blanke kolonisasie aan die Kaap natuurlik aansienlik verstewig sou word.

2. tref, raakskiet.

(m) Sien instruksie in C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, p. 477. K.A.

3. laervormig.

4. Sic. Skryffout? Maar vgl. 18/11/1655.

+ 106v

5. guaran(d)t skyn by v.R. eerder skadevergoeding as, soos gewoonlik elders, waarborg, vrywaring te beteken. Vgl. o.d. 6/7/1654 dieselfde woorde: revengie ende guarant.

[p. 369]

schapen met haer jongen gereuylt. Mitsgaders oock bevonden dat se ons gaerne met coper ende taback ondet haer troupen hadden om daer met hun te handelen, 'twelcke om verscheyden redenen ende swarigheden (achtervolgens reede^1. bevonden preuve) ongeraden sij, maer nodigh deselve aen 't fort onder onse eygen bescherminge gelockt, daer doch onbeschroomt mogen comen. Ende dewijle sij soo weynigh aenbrengen, is onse beduchtinge dat se d' onse om 't coper ende taback, bij haer hebbende, souden soecken te overvallen.

Eenige nieuwe Hottentoos gingen met ons meede aen 't fort, die met een aracqjen, broot ende taback, etc., vrundelijck ende wel getracteert wierden, mitsgaders versocht dat sij wat vee souden affbrengen, haer tonende dieverse partijen coper ende taback, 'twelck sij derhalven schenen te beloven. 't Succes sal den tijt openbaren.

Tegen den avont heefft d' E. Frisius affscheyt genomen om per 't schip Westvrieslant met d' eerste goede wint sijn reyse na Batavia te vervolgen met gesonde luyden, sonder een man sieckelijck hier te laten, maer noch eenige gereconvaliseerde mede nemende van de vorige vertrocken schepen, waervan der noch wel omtrent 50 impotent in 't sieckenhuys leggen, edoch met apparentie om per de naeste schepen wel bequaem te wesen om meede te volgen.

25 dito, 's morgens helder, schoon weer als voren, ende 't luchjen van den Z.Z.-Oosten, waermeede 't schip Westvrieslant, ten eynde voormelt, onder seyl ging ende fray t' see raeckten. D' Almogende verleene hun behouden reyse.

Heden sijn van d' inwoonders gereuylt 8 schapen ende 3 koebeesten, ende souden wel meer becomen hebben ingevalle de Caepmans daer niet waren bij geweest, dewelcke haer houdende als maeckelaers, d' andre telckens van hun coper ende tabacq goet deel affnemen, quansuys voor cortagie, ende dat met sulcke onfatsoenelijckheyt⁺ ende force, dat het de Saldanhamans groote onlust causeert ende genoeghsaem affkeerigh maeckt.

26 dito, 's morgens hard, windrigh weer uytten Z.Z.Oosten met clare sonneschijn ende drooghte.

Heden sijn gereuylt 15 stucx jongh ende oude schapen met 1 koebeest.

Nieuwe maan, den 27en dito, helder weer ende wint als gister. 's Namiddaghs wierd den sergeant ende eenigh volcq met hem uytgesonden omme te sien ende tellen hoeveel huysen datter van de Hottentoos noch wel hier omtrent lagen, mitsgaders te vernemen off deselve daer liever, off beter, souden genegen wesen te handelen als hier aen 't fort.

Wederom comende, rapporteerden dat bij de Soete-revier getelt hadden net^2. 200 huysen, vrij groot, ende niet bevonden dat eenige graegheyt tot handel hadden, leggende Caepman ende den Swarten Capiteyns⁽ⁿ⁾ leger (welcke als voorsz. oock bij 't roven van Compagnie's beesten geweest was) midden onder allen bij haer, heb-

1. reeds.

+ 107

2. presies; en nie soos in Afr. alleen maar nie. Vgl. o.d. 8/12/1655 teen die end.

(n) Die ‘Swartkaptein’ was Gonnema, opperhoof van die Cochoquas. Hy is só genoem omdat hy sy liggaam met roet ingevryf het. Vgl. Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, p. 97.

[p. 370]

bende machtigh veel vee, behalven noch omtrent 40 à 50 huysen 2 mijlen verder beneden 't bos leggende. Echter sijn vandage niet meer als 8 schapen gereuylt ende geen koebeesten, altoos nietjegenstaende hoeveel daervoor geboden ende wat goed tractement de gemelte inwoonders aengedaen wierd.

Sondagh, den 28en dito, 's morgens doncker, graeuwe lucht ende wint N.West, waerop swaren regen volghden, ende even na den middagh met dien goeden wint van 't Dasseneylant retourneerden de groote ende cleyne chaloupen, Robbejaght ende Peguyn, ingeladen hebbende 520 à 30 stucx robbevellen met 2 verckens^1. ende ½ aem dito traen^2., sonder schrijvens van den adsistent Jan Woutersz., vermits door de gemelte harde wint desen morgen (doen vandaer scheyden) met 't bootjen niet hadden cunnen aen lant comen, maer brachten mondelinge tijdinge, dat de robben noch weynigh opquamen, vermits noch niet gejongt hadden, soo anno passato oock geremarqueert is. Waervan metter tijt meer ende beter ervarentheyt sal becomen worden om staet op te mogen maecken.

Heden sijn gereuylt maar 5 schapen.

29 dito, 's morgens noch al nat, regenachtigh weer ende N.Westewint uytter zee, den ganschen dagh aenhoudende.

⁺ Op dato hebben gereuylt 13 schone koebeesten ende 7 schaepjes. Cregen oock tijdinge dat Herry op comende wege^3. was met beesten ende schapen voor d' E. Compagnie in 't lant gereuylt, daer hij binnen 8 à 10 dagen meede stonde aen 't fort te verschijnen, neffens veel andre inwoonders ende haer vee, om aen ons oock te verhandelen. 't Succes sal den tijt leren.

Ultimo dito, weer ende wint N.West als gister, edoch sonder regen. Hebben heden gereuylt 16 oud ende jonge koebeesten, met 20 dito schapen, ende quamen eenighe Hottentoos van Herry om wat taback voor hem versoecken, ten dien eynde meede brengende een mes^4. met een coperen hecht^5., tot teycken dattet van hem quam, gelijck 'tselve bij ons bekent sijnde, hem daerop wat taback toegesonden is. Soude in corte dagen selffs met veel gehandelt bestiael voor d' E. Compagnie hier wesen.

Door ons aen voorn. Herry's volcq eens gevraeght wesende na seecker Madagascarse slaeff, al overlangh bij ons gemist ende bij Herry beloofft ons wederom te beschicken, genaempt Anthony, wisten te seggen dat van 't wilt gediert verscheurt was, edoch menen wij dat van de Caepmans vermoort is.

1. inhoudsmaat. Vgl. o.d. 26/3/1653.

2. d.w.s. robbetraan.

+ 107v

3. Nie 'n ‘passiewe’ part. praes. soos gravende slooten, ens., nie (vgl. noot 10 o.d. 24/8/1652), maar ‘met verwisseling van subject’ (WNT VII, 5205, waar gaandeweg ter vergelyking aangevoer word). Ook o.d. 10/2/1654 en passim.

4. Vgl. o.d. 3/10/1655, Bylae V.

5. Jongere byvorm van heft, Afr. hef.