Daghregister. Deel 1. 1651-1655

Februario anno 1655

Adij, primo do., 's morgens harde Z.Z.ooste-stormwinden met groote droochte. Ende is op dato overleden een bosschieter genaempt Jacob Jansz. Op den middagh quam 't jacht Weesp voor de baij, menende met laveren in te raecken, maer alsoo de wint meer ende meer opstack, moest^2. affhouden ende voor de wint aflopen na 't Robben-eijlandt, omtrent welcke goede anckergront te vinden is, maer sagen hem echter benedent^3. 'tselve om weder bij de windt over^4. t' zewaert steecken.

2 do., 's morgens noch al even harde Z.Z.oostewinden.

3 do., 's morgens scheen 't weer wat te bedaren, ende wiert^5. heel schoon weer, 't luchjen uijtten westelijcker handt. Op dato is weder een matroos, genaempt Sijmon Broers, overleden.

4 do., idem, tot tegen den middagh, begond heel fel te waijen uijtten Z.Z.oosten, duijrende tot den

5 do., 's morgens, als wanneer 't weder heel stil was.

6 do., 's morgens mistigh weer ende labber N.Westelijcke coelte, maer op den namiddagh begond vrij hard te waijen uijtten Z.Z.oosten.

Sondagh, den 7 do., noch al harde Z.Z.oostewinden.

8 do., idem.

9 do., 's morgens was 't fraij, stil weer, alsoo 't luchtien wat uijtten Z.oosten quam. Is de E. Laresse, siende Weesp niet opdonderen, met 't jacht Muijen onder seijl gegaen ende fraij buijten geraeckt, voornemens om do. schip aen St. Helena in te wachten ende alsdan gesamentlijck van daer hun reijse voorts gecombineert na

2. moest 't.

3. Sic. Skryffout onder invloed van volgende woord?

4. bij de windt over, so skerp as doenlik seilende.

5. wiert 't.

[p. 287]

d' havenen van 't lieve vaderlant te vervolgen, waertoe hun d' Almogende met sijn H. geleijde wil bijwoonen^1..

Heden is een matroos, genaempt Romer Romersz., overleden.

10 do., 's morgens Z.Z.oostewinden, redelijck deurwaijende, ende quamen ons volckjen uijt^2. bos tijdinge brengen dattet alomme vol volcx was, maer weijnich vee, welcke haer t'elckens^3. groote moleste op de wegen als oock in 't bos aendeden, ende daeromme wat meer soldaten versochten, tot bewaringe van hunne persoonen ende timmergereetschap, etc., alsoo 'tselve voor de Hottentoos qualijck langer wisten te bewaren. Soo wisten oock te seggen dat haer d' inwoonders beduijden dat se in groote menighte omtrent onse fortresse meenden te comen, met voornemen omme bij goede gelegentheijdt ons te overvallen ende 't coper (dat wij veel binnen 't fort hadden) wegh te roven. Waerop haer tegemoet was gevoert dat wij haer wel coper wilde geven voor haer beesten ende alsoo in vrintschap te samen handelen; maer hadden sij wederom te verstaen gegeven dat wij op haer landt saten ende sagen dat wij vast lustigh aen bouden om nimmermeer te vertrecken, ende ons daerom geen beesten meer verruijlen wilden, alsoo wij de beste weijde voor onse beesten innamen, etc., sulcx de Strantlopers ons dagelijckx hier aen 't fort met gebroocken Engelse^4. woorden mede dickwils te verstaen gaven. Invougen voortaen al naeuwer wacht als tevooren moeten houden, opdat ons geen ongelegentheijdt op 't onversiens ende compt te overvallen, gelijck met 't weghsteelen van de beesten, door al te groot vertrouwen, is geschiet; ja beginnen soo stout te worden dat men schier^5. langer^6. in d' een handt 't wercktuijgh ende in d' ander wel geduijrigh 't geweer dient te hebben, off ten minsten bij elck een ende overal schier soldaten te stellen, oft sij doen d' onse de grootste overlast van de werelt. Gisteravondt is 't noch gebeurt dat omtrent 50 personen van dese inwoonders dight op de cant van de graght onser fortresse eenige huijsjes^7. willende maecken ende door d' onse minnelijck vermaent wordende wat verder aff te gaen, wel stoutelijck^8. te kennen gaven dattet niet ons maer haer eijgen landt was, ende hunne huijsjes wilden stellen ter plaetse daer se begeerden, ende soo wij 't haer niet genegen waren toe te laten, dat se ons dan met menighte volcq uijt^9. lant soude overvallen ende dootslaen, wijsende dat de wallen van aerde ende schuijm^10. opgetrocken waren, ende daer wel overloopen conden. Item oock raedt wisten om de stormpalen aen stucken te breecken, etc., sulckx dat wij soo langhs soo meer bemercken dese schelmen door weldoen stouter worden, ende wat Herrij misschien met dese natie, diep te landewaert in, tot Comps. nadeel beraetslaeght, is qualijck te weten, altoos wel te sustineren^11. dat het weijnich goets can wesen, ende dierhalven voor ons al te letten dat

1. naby wees, beskerm.

2. uijt 't.

3. elke keer, voortdurend.

4. Die Strandlopers kon dus nog geen Hollands praat nie, maar gebruik 'n paar woorde wat hulle, soos Herry, van Engelse matrose geleer het.

5. byna, as 't ware.

6. hier so iets as voortaan?

7. strooihuise.

8. astrant.

9. uijt 't.

10. Sou onder bet. I, g, WNT, kan ondergebring word: ‘iets zonder substantie’, bog.

11. beweer.

[p. 288]

wij toesien moeten om, als voorseijt, niet schielijck overvallen te worden. Wel is waer dat het fort qualijck voor hun in te nemen wesen soude, maer dewijle al ons volcq de handen vol hebben ende gestadigh besigh aen 't werck sijn, sonder datter tot heden noch qualijck een gespaert is geworden om appart de wacht te houden, soo souden deselve een groote moorderije onder ons cunnen aenrechten. Weshalven 't volcq oock hebben verdeelt in 3 quartieren^1. om alsoo om den derden nacht in haer volle geweer te waecken, ende echter evenwel d' een soo wel als d' ander bij daegh haer bevolen werck waer te laten nemen, mitsgaders eenige appart soo^2. in de poort^3. te houden als oock rontsom alle bossiens te ontdecken^4. ende acht te nemen off te^5. Hottentoos ergens haer bedectelijck mochten versamelen, om alsoo d' onse, op haer werck sijnde, niet te overvallen, waervoor onse beduchtinge dagelijckx langhs soo grooter^6. wordt, te meer dewijle wij aen 't branden van de menighte vuijren alomme wel cunnen vernemen dattet hieromtrent vol Hottentoos is ende ons volcq onnooselijck^7. veel overlast van hun onder de fortresse selffs lijden, daer ons echter niet seer derven tegenstellen^8. omdat wij van haer noch redelijcke accommodatie^9. genieten met branthout halen, hoewel haer daertoe genoeghsaem moeten bidden ende smeecken, ende als hun de bolworm^10. rijt, willen 't oock wel gansch niet doen, als wanneer d' onse den hals schier affdragen moeten ende al te malen bijna werck hebben om de kockxketel aen 't koocken te houden, vermits 't hout jegenwoordigh wel een gantsche mijl^11. heel tegen den Tafelbergh op ende noch vrij sober^12. te halen valt. sulckx dat ons de paerden van Batavia seer treffelijck sullen comen, om daermede over de vlackte omtrent 2½ à 3 mijlen van 't fort ons branthout redelijck bequaem te halen met wagens^(a).

11 do., extreme, harde Z.Z.oostewinden.

12 ende 13 do., idem, met bijsonder groote drooghte, waerdoor veel goets, insonderheijdt water- ende ander meloenen bij duijsenden schadeloos^13. raecken ende bedorven worden, vermits 't loff gans ende gaer aen stucken waijt ende verdort eer 't goet noch eens ter degen tot volcomen wasdom raeckt, 'twelck jammer is, alsoo 't fraij tot overvloet voor de aenstaende retourvloote te passe comen ende rijp worden soude, hoewel echter genoegh sal wesen; item oock van cool, wortelen, rapen, croten, ende alle andre moescruijden, thuijn- ende aertvruchten, etc., seer abondant.

'S namiddaghs quamen eenige van Herrij's g'allieerde, met een koebeest, dat haer na veel dingens affhandelden voor omtrent 7½ lb. plaetcoper ende tobacq, ende gaven deselve te verstaen dat op haer vertreck stonden, vermits dieper uijt 't landt

1. wagte.

2. sowel.

3. van die fort.

4. ondersoek.

5. Kopieerfout vir de of assimilasie aan voorafgaande woord?

6. Wissel af met soo langh soo grooter.

7. onskuldig, sonder dat hulle daar aanleiding toe gee.

8. verweer.

9. gerief.

10. Volgens WNT is bolworm 'n soort wurm in die harsings; dan 'n soort nuk, gril, slegte humeur. Word bolworm hier vir duiwel gebruik? Vgl. Afr. die duiwel sal jou ry.

11. d.w.s. Hollandse myl van destyds, ± 4½ Eng. myl.

12. skaars.

(a) Met die oog op die geskiedenis van die betrekkinge tussen blank en gekleurd in Suid-Afrika, en die rol wat die grondvraagstuk aanvanklik in verband daarmee gespeel het, is die aantekeninge van hierdie dag besonder interessant en belangrik.

13. beskadig.

[p. 289]

menighte andere inwoonders op comende wege herwaerts aen waren, met veele vee, van welck voorsz. vertreck ons bosvolckjen (tegen den avondt thuijs comende) de confirmatie mede brachten, als hebbende haer, met al hun huijsjes, sien opbreecken - 't gevolgh sal den tijt leeren. Altoos laten wij ondertusschen vast wat nauwer wacht houden ende toesien, om van die menichten niet onversiens overvallen te worden, alsoo niet te weten is wat Herrij, een slimmen schelm sijnde, onder deselve gebrouwen heeft.

Sondagh, den 14 do., noch al even hard, ongestuijmigh weer uijtten Z.Z.oosten. Echter quam de schipper van de Tulp met een redelijck stil vlaeghjen noch aen landt, als wanneer hem affscheijdt gaven tot sijn reijse te doen na St. Helena, omme vandaer te halen de paerden ende cas^1. met zadels voor dese plaetse op Batavia geladen in 't jacht Weesp, dat hier verbijgelopen is. Item oock omme met eenen te ondernemen oft de ander 7 stx. paerden, uijt d' Heer van Teijlinges vloote daer opgeset, oock te crijgen ende hier te brengen sullen wesen, nevens wat lemoenboomties ende verckens tot aentelinge alhier, als breder per instructie ende missive aen den Commandeur Laresse denselven schipper ter handt gestelt^(b). Omtrent den middagh, de wint wat slapper edoch labber blijvende, raeckten voorsz. galjot noch onder seijl ende fraij buijten in zee. D' Almogende wil hem een geluckige heenende wederomreijse verleenen.

Ruijlden op dato een fraij schaep van voorsz. Herrij's g'allieerde.

15 do., 's morgens heel schoon, warm sonneschijn-weer, als wanneer 't volcq van de Roode Vos ende eenige van landt met de chiampan^2. sonden na de soutpan, 4 mijlen de Soute-rivier op, omme die van daer vol sout te halen, datter nu in groote menichte ende ons bijsonder nodigh is om t'elckens vis in abondantie (somtijts vangende) te souten ende laten dienen tot toespijs bij den rijs voor 't volcq, die se anders maer droogh eten moeten, vermits daer niet anders toe^3. te geven is, wanneer dickwils geen vis gevangen worden can.

16 do., fraij weer met een soet N.Westelijcke labber coeltjen als gister, ende alsoo wij langhs de gansche custe noortwaerts aff veele vuijren sien branden, waeraen te sustineren is datter bij ende omtrent de Baij van Saldanha veele inwoonders met vee sijn, soo is op dato verstaen den ondercoopman Fredrick Verburgh per 't galjot de Roode Vos eens weder na de gemelte baij te senden met coper ende tobacq, om te sien oft aldaer partije vee sal te handelen wesen, edoch alvoren 't Dassen-eijlandt aendoende, omme oock met eenen empassant eens inspectie te nemen hoe 't daer met de robbenvanghst al toe gaet, ende alsdan soodanige vordere ordre te stellen als ten meeste dienste van d' E. Comp. sal bevinden te behoren, gelijck breder per resolutie^(c) heden daerover genomen.

17 do., goet weer ende wint als voren tot tegen den avond, begond wat stijff te

1. Ndl. kas en kast het dikwels deurmekaargeloop. Vandag sou ons hier in Afr. sê kis, Ndl. kist.

(b) Sien instruksie vir die opperhoofde van die Tulp, en briewe wat na St. Helena en Dasseneiland saamgestuur is. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 357-360. K.A.

2. Via Maleis aan Chinees ontleende woord: klein vaartuigie.

3. as toespys.

(c) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 121-122. K.A. Ook instruksie vir Fredrick Verburgh. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 360-362. K.A.

[p. 290]

waijen uijtten Z.Z.oosten, als wanneer voornoemde Verburgh met gemelte galjot ten eijnde voorsz. t'seijl gingh.

18 do., 's morgens noch al stijve Z.Z.oostewint ende uijtermaten droogh weer.

19 do., 's morgens noch al even harde Z.Z.oostewinden, maer buijten in zee westelijck labber coelte, ende wierd voor de baij een schip gesien, 'twelcke, vermits de voorgemelte harde winden, in de baij niet comen costen; derhalven een biscaijse sloep na 't schip sonden met wat ververssinge van cool, wortelen, waterlemoenen, radijs, etc., ende ordre omme te vernemen wat schip ende welcke vrindt dattet was. Tegen den middagh, de westelijcke wint wat beginnende deur te coelen, quam voorsz. schip Malacca, op den 20en October in compagnie met 't Wapen van Hollandt ende Amsterdam uijtgelopen sijnde, binnendeur^1.(d), aen ons brengende missive van de Ed. Heeren Bewinthebberen gedateert 6 October^(e), nevens een brieff, geslooten, aen de Commandeur van de noch te volgen retourvloote. Dit schip had noch weijnigh siecken, maer begond het scheurbuijck al onder 't volcq te groijen^2., datter nu door de dagelijckse ververssinge haest uijt wesen sal. Hadden aen Isle de May^(f) aengeweest, daer redelijck ververssinge becomen hadden voor hun drien.

20 do., heel fraij, bequaem, warm weer ende 't luchjen labber van den N.Westen.

Sondagh, den 21en do., idem, ende sagen des morgens vroegh een schip onder 't landt, dat op den middagh Gode loff wel ter rheede quam, sijnde den Oliphant, den 6en Augusto in compagnie met 't Hoff van Zelandt uijtgelopen, ende door storm eerst op den hals aen^3. in Britangie^4. ende naderhant door sieckte ende 't scheurbuijck onder 't volcq in de Sera Leonea^5. geweest, van waer 5 maenden tot hier onderwege is geweest, edoch had noch al redelijck cloecq^6. volcq, maer begond 't scheurbuijck weder eenighsints onder deselve te groeijen, datter, door hier te becomen overvloedige ververssinge, wel haest met Godes hulpe sal uijt raecken, ende de schepen vaerdigh om binnen 8 à 10 dagen weder te vertrecken tot bevorderinge haerder g'ordonneerde reijse na Batavia. Tegen den avondt brachten d' uytkijckers tijdinge dat noch een schip onder 't landt gesien hadden, 'twelcke, vermits 't uijtten Z.Z.-oosten wat hard begond te waijen, niet coste binnen comen.

22 do., 's morgens noch al even harde Z.Z.oostewinden, ende sagen voorgemelte schip onder 't Robben-eijlandt wel g'anckert leggen, wachtende na een goede wint om voorts in de baij te mogen opcomen, die^7. tegen den middagh uijtten N.Westen creegh ende daermede fraij de baij quam inseijlen; edoch vermits de wint weder na 't Z.Z.oosten liep, moeste weijnich buijten de rheede anckeren, sijnde 't schip 't Wapen van Hollandt in compagnie met Malacca ende 't schip Amsterdam te samen 't Vlie^8. uijtgelopen, weijnich siecken ophebbende ende 't scheurbuijck onder 't volcq noch maer beginnende te comen, tot verdrijvinge van 'twelcke, gelijck de voorige

1. deur die Kanaal (en nie om Skotland nie).

(d) ‘binnendeur’, d.w.s. deur die Engelse Kanaal; en nie buite-om nie, d.w.s. om die noorde van Skotland nie.

(e) In hierdie brief het Here Sewentien hulle mening gegee in verband met verskeie sake, wat Van Riebeeck voorheen aanhangig gemaak het, soos die walvisvangs, die ontginning van minerale aan die Kaap, die optrede teenoor Herry, ens. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 208-214. K.A.

2. toe te neem.

(f) ‘Isle de May’, d.i. Maio-Eiland in die Kaap Verdiese Argipel.

3. op den hals aen, met lewensgevaar.

4. Bretanje of Brittanië?

5. Sierra Leona.

6. sterk.

7. nl. een goede wint.

8. diep tussen Vlieland en Terschelling.

[p. 291]

scheepen, datelijck eenige sacken met cool, wortelen, croten, melck^1., radijs, waterlemoenen, etc., na boort geschickt wierd.

23 do., 's morgens fraij, liefflijck weer, 't luchjen van N.Westen.

24 do., idem, ende wierd tegen den avond een seijl onder 't landt gesien.

25 do., 's morgens fraij weer ende wint als vooren, labberlijck van den N.Westen. Ende is op dato overleden een jongh bootsman, genaempt Carel Pietersz., van Heiligh Sondt^(g).

26 do., weer ende wint als vooren, maer begond tegen den avond wat te waijen uijtten Z.Z.oosten.

27 do., 's morgens fraij, stil, warm weer, op den dagh 't luchtien westelijck. Ende is op dato een voorbereijdingh ende beleijdenis-predicatie gedaen door den predicant Ds. [Petrus]^2. Mus^(h), bescheijden op 't schip 't Wapen van Hollant.

Sondagh, den 28en do., weer ende wint als voren. Is des Heeren H. Avontmael bedient door den Predicant Ds. Joannes Campius⁽ⁱ⁾, bescheijden op 't schip Malacca.

1. Melk in sakke! Soos by die Hottentotte? Of alleen maar slordig uitgedruk?

(g) Heiligh Sondt heet vandag Ny Hellesund - 'n eiland enige myle oos van Lindesnaes aan die suidpunt van Noorweë. Vgl. Knudsen: Het Leeskaartboek van Wisbuy, pp. 123 en 207.

2. Vgl. onder 6 Maart vlg.

(h) Ds. Petrus Mus (soms ook Musch of Muis) van Amsterdam het hom op 2 Maart 1654 aangebied om as predikant na Oos-Indië te gaan. Daarna is hy geëksamineer en ingeseën, en het hy na die Ooste vertrek. Onderweg het hy enige dae aan die Kaap vertoef, waar hy - soos ons op hierdie dag en die volgende dae in die Dagverhaal sien - allerhande dienste verrig het en sy suster ook met Jacobus van den Kerckhoven getroud is (6 Maart). Ds. Mus het in Mei 1655 in Batavia aangekom en daarna predikant op Formosa geword. Hy het op tragiese wyse in 1662 te Favorlang aan sy einde gekom. Sien Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 313.

(i) Ds. Joannes Campius, wat hom in Amsterdam vir die bediening in Oos-Indië voorberei het, het hom saam met ds. Petrus Mus as predikant aangebied om na die Ooste te gaan. Net soos ds. Mus, het hy ook tydens sy verblyf aan die Kaap geestelike arbeid verrig, en - weer net soos ds. Mus - is ook 'n suster van hom tydens die onderbreking van sy reis aan die Kaap getroud - met Fredrick Verburgh, op 9 Maart. Sien aldaar. Ds. Campius het later predikant op Formosa geword, waar hy deur die inboorlinge onthoof is. Sien Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 81-82.