Daghregister. Deel 1. 1651-1655

<November anno 1654>

Sondagh, primo November, anno 1654, 's morgens fraij, stil weer, hebbende in de verlede voornacht wat uijtten Z.Z.oosten gewaijt, waermede 't galjot de Roode Vos weder t'zeijl gegaen is na de Baij van Zaldanha, ten eijnde meermael aengetogen.

Op dato is alhier door den predicant Marcus Masius^(a), op den Bul bescheijden, het avontmael des Heeren bedient, ende sijn oock heden 2 koebeesten ende 3 schapen geruijlt van Herrij's g'allieerde. 'Savondts begondt wat te waijen uijtten Z.Z.oosten.

(a) Marcus Masius is as predikant deur die Classis van Walcheren na Oos-Indië gestuur. Hy het op die Swarte Bul gereis, en toe hy op 1 November 1654 aan die Kaap Nagmaal bedien het, was hy juis op weg na die Ooste. Vroeg in Februarie 1655 het hy in Indië aan, gekom. Hy het 'n besonder avontuurlike loopbaan gehad en agtereenvolgens op Formosa-Banda, Malabar en Ceylon gearbei. Tagtig jaar oud, het hy in 1693 sy emeritaat aanvaar. Hy is op 23 April 1706 te Colombo, Ceylon, oorlede. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 280.

[p. 263]

2 do., 'smorgens noch al aenhoudende, maer op den dagh fraij weer, edoch tegen den nacht weder harde Z.Z.oostewint.

3 do., idem. Ende alsoo den derden waeck^1. van 't schip de Walvis, genaempt Evert Jansz. Rijk van Amsterdam, op dato versocht heeft sigh te mogen begeven in den h.^2. staet met d' eerbare jonge dochter Magdalena Andries van Middelburgh, welckers vader is Andries Arentsz. van Brussel, opperstuijrman op 't jacht de Bul, soo is bij den Raedt (niets voorgecomen wesende daerdoor die saecken soude cunnen ofte mogen verhindert worden) deselve jongeluijden haer versoeck toe te staen^3. als breder g'extendeert bij resolutie daerover specialijck op dato genomen^(b).

Heden heeft ons wildschut op 't versoeck van de Hottentoos een leeuw dootgeschooten, wel soo groot als een redelijck koebeest, welcke onder de Hottentoos haer beesten was, sigh verborgen hebbende achter ende in eenige bossjens, ende oock een van de Hottentoos seer deerlijck met de claeuwen gequest, die, geen raedt wetende denselven om te brengen, schoon sij met hunne hasegaijen ende al de koebeesten hem hadden omsingelt^4., onsen wiltschut omtrent haer vernemende, hadden versocht denselven doodt te schieten, gelijck hij met sijn snaphaen seer geluckelijck in^5. d' eerste schoot effectueerden, tot groote verwonderingh van de gemelte Hottentoos, dat soo fellen beest met eene schoot soo stracx^6. ter neder gevelt wierd, ende ingevolge oock tot niet minder verschrickinge ende vreese voor ons schietgeweer. Tegen den avond begond al weder hard tc waijen uijtten Z.Z.oosten.

4 do., 'smorgens noch al aenhoudende tot den

5 do., 'smiddags begond wat te stillen ende heel fraij weer te worden. Heden reuijlden wij een os van Herrij's g'allieerde, maer vernemen noch gantsch geen volcq van andre troupen daer beter mede te handelen sal wesen als se hier comen, willende dese guijten^7. seer qualijck van haer beesten ende schapen scheijden, hoewel se die heel veel ende schoon hebben, leggende met deselve ende hare huijsen omtrent 1 mijl weeghs van 't fort boven de Zoute-rivier. Vandage lieten weder 2 beesten voor de scheepen slachten. Tegen den avondt begond al weder vrij hard te waijen uijtten voorsz. hoeck.

6 do., 'smorgens fraij, bequaem weer, 't luchtjen uijt den N.Westen, maer tegen den avondt al weder harde Z.Z.oostewindt. Ende is op dato overleden een soldaet, genaempt Hessel Jacobsz., metten Draeck hier gecomen.

7 do., 'smorgens noch al harde Z.Z.oostewinden.

Sondagh, den 8 do., 'smorgens idem.

9 do., moij weer met westelijcke labber coelte.

1. ‘Vroeger werd een Onderluitenant bij de O.I. Kompagnie zoo genoemd’ (Van Lennep: Zeemans-woordenboek).

2. h(ouwelijcken).

3. toe te staen: vir toegestaen of besloten toe te staen. Die lengte van die sin het die skrywer die draad laat kwyt raak.

(b) Sien C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 114. K.A.

4. Dus al 'n ou jaggewoonte by die Hottentotte.

5. Ongewone gebruik van in; hier in toepassing op 'n beperkte gebied: binnen die kring van een skoot. Ons sou vandag sê: met. Vgl. in een keer, Afr. in een skoot, waar skoot beteken maal, beurt.

6. oombliklik.

7. skelms, vabonde.

[p. 264]

10 do., weer ende wint als vooren. Is den opperstuerman Hendrick Vries, bescheijden op de Walvis, over veelderleij begane onfatsoenlijckheden ende vilipendien^1. begaen aen den Commandeur van 't fort ende andere, door de schippers Jan van Campen, op de Walvis, ende Abraham Ariaensz., op den Bul, daertoe gederigeert als onpartijdige, grateuslijck^2. gesententieert hier aen landt gelaerst te worden met 50 slagen^(c), welcke sententie heden oock is ter executie gestelt, omme de schepen daer niet na op te houden, welckers opperhooffden noch desen avondt haer affscheijdt gaven, nevens onse missive ende annexe pampieren aen d' Ed. Heer Gouverneur-Generael ende Raden van India^(d), omme daer meden metten eersten goeden wint t'seijl te gaen tot bevorderinge hunner reijse na Batavia. Heden sijn 2 personen van de verbleven siecken uijt de Walvis ende Bul overleden.

11 do., 'smorgens slappe coelten uijtte westelijcker handt. Gingen de scheepen Walvis ende Bul onder seijl, ende sonden wij onse sloep na 't Robben-eijlandt met 4 oijen, van de inwoonders gereuijlt, ende ordre om een ram ende 162 peguijnen met wat gansen-eijeren, etc., mede wederom te brengen voor de siecken van de scheepen, hier omtrent de 60 verbleven^(e). 'Snamiddachs moste de gemelte scheepen, vermits de stilte, even buijten de rheede ten ancker comen ende blijven leggen.

12 do., 'smorgens stil weer, was 't galjot de Roode Vos uijt de Baij van Saldanha bij de verhaelde scheepen g'arriveert ende den schipper met sijn schuijt bij ons aen landt gecomen sijnde, rapporteerden dat in de voorsz. baij gantsch geen inwoonders nochte eenigh gewach van dien vernomen had, schoon verscheijden malen met^3. canon geschooten, dat sij horen mochte daer een schip lach; ende dierhalven geen gelegentheijdt aengetroffen om eenige schapen te reuijlen, maer brachte 700 bossen fraij, langh riedt mede om matten van te maecken tot onse onder handen hebbende steenbackerije, etc. Op 't Dassen-eijlandt in 't heenvaren aengeweest hebbende, quamen noch weijnich robben op, sulckx ons volcq hun besigh hielden tot preparatie van de gevonden vette gronden om tot preuve met taruw, etc., te besaijen, ende quamen de waterlemoenen ende ander goetjen daer al fiaij voor den dagh. Soo waren door hun oock die daer opgeplante 2 stucken^4. al fraij met een steenbatterij (daerin fraije schietgaten) bebolwerckt^5., mitsgaders sijlieden nu mede besigh een huijs van steene muijren met kleij te metselen, welcke steen ende kleij daer fraij te vinden sij; invougen sijlieden trachtende sijn dat werck in esse^6. te brengen, dewijle doch noch weijnich voordeel te doen is aen de robbenvanghst. Onsen sloep was heden morgen mede g'arriveert van 't Robben-eijlandt, met tijdinge dat nu 56 jongen ende oude schapen daer bleven, ende gebracht had na onse ordre aen de Walvis 100 peguijns, mitsgaders aen de Bul 60, nevens partije eijeren ende 1 extraordinaire schoonen, vetten ram voor beijde de schepen, noch g'anckert leggende even wat buijten de rheede, daer wij oock noch partije cool, wortelen, melck, salade, ende andere moes-

1. minagtende uitlatinge, beskimpinge.

2. Vir gratiauslijck, genadiglik.

(c) Hierdie aangeleentheid moes vir Van Riebeeck uiters onaangenaam gewees het. By geleentheid van die bruilof van Magdalena Andries en Evert Jansz. Rijk, wat aan boord van die Walvis gehou is en deur Van Riebeeck en ander besoekers van die land op uitnodiging bygewoon is, het opperstuurman Hendrick Vries, wat hom al gou aan die drank te buite gegaan het, vir Van Riebeeck lelik in die gesig geslaan. Ooggetuies het verklaar: ‘gemelte stuijrman de vuijst nam ende daermede voors. Commandr. sodanigh in 't aensight sloegh volgens eijgen vertooningh, dat van de teijcken aen sijn oogh bleeff....’ C. 326: Attestatiën, 1652-1665, p. 59. Sien verder ibid., pp. 60-68; C.J. 1: Crim. en Civ. Regtsrolle, 1652-1673, p. 19; en C.J. 780: Sententies, 1652-1697, pp. 50-51. K.A.

(d) Vir hierdie stukke sicn C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 316-320. K.A.

(e) Vgl. brief van Van Riebeeck aan Marcus Robbeljaert en Pieter Borgers op Robbeneiland. Ibid., p. 321.

3. met 't.

4. nl. geskut.

5. versterk.

6. in esse, in aansyn, tot stand. Vgl. o.d. 5/7/1653.

[p. 265]

cruijden beneffens dien na toe sonden, om haer noch soo lange met ververssinge te dienen als mogelijck sij.

Op den namiddagh raeckten de gemelte scheepen de baij uijt met een Z.Westelijck luchtjen, ende 't galjot op de rechte reede voor 't fort.

13 do., 'smorgens warm sonneschijn-weer, 't luchtien uijter zee van den N.Westen, edoch 'snamiddaghs Z.Z.oost over 't landt redelijck hard doorwaijende. Is 't galjot de Roode Vos (van sijn riedt sigh ontladen hebbende) t'seijl gegaen na de Houtbaij, hier achter den Tafelbergh leggende, met ordre om vandaer in der haeste een ladinge hout te halen tot de steenoven, jegenwoordigh omtrent 4 à 500 ^1. steen groot gemaeckt wordende, waertoe ons het hout mancqueert, maer indien wij wat meer paerden hadden, souden uijt 't bos 2 à 3 mijlen van hier overlant met wagens hout genoech cunnen becomen, ende alsdan niet behoeven 't galjot daeromme na soo periculeusen baije te pericliteren^2. gelijck nu nootshalven doen moeten. Pro memorie.

14 do., weer ende wint als gister. Vingen in eene treck wel over de 10000 harders met de zegen omtrent het fort aen de zeestrandt. Soo is oock heden de hovenier met 10 à 12 man omtrent 1 mijl weeghs van 't fort gegaen om wat mostertsaet te halen, dat daer in 't wilt op 't veldt rijp stont.

Sondagh, den 15 do., 's morgens stil, warm sonneschijn-weer, maer begond op den namiddagh vrij hard te waijen uijtten Z.Z.oosten.

16 do., noch al even hard aenhoudende. Sonden op dato de timmerlieden weder na 't bos, om aldaer de houtsagerije in 't werck te stellen ende met eenen affuijten^3. te laten maecken tot het geschut dat in de rampaerden^4. op de wallen soo veel^5. niet te gebruijcken is. 't Ware te wenschen dat wij wat meer als de tegenwoordige 2 paerden (tot de steenbackerije wordende gebruijckt) hadden, costen alsdan uijt 't bos crijgen alles wat ons nodigh was, soo wel timmer- als branthout, vermits de wegen met wagens heel bequaem te berijden sijn, ende ons 't branthout alhier haest sal beginnen te ontbreecken, dat derhalven nodich alsdan sullen moeten uijt 't bos, omtrent 2½ à 3 mijlen van hier, gehaelt worden, sulckx sonder paerden ende wagens niet wel doenlijck sij. Pro memorie.

17 do., 's morgens schoon, warm sonneschijn-weer tot tegen den avond, begond uijtten Z.Z.oosten weder wat te waijen. Heden sonden 2 man na de Houtbaij overlandt omme te vernemen of 't galjot daer al g'arriveert was, dewelcke des namiddaghs wederom comende, rapporteerde dat 'tselve daer al g'anckert bevonden hadden, doende wesende met branthout hacken.

18 do., den ganschen dagh fraij, stil, warm sonneschijn-weer ende 't luchien Z.west, maer op den avond begond heel fel te waijen uijtten Z.Z.oosten met

1. Teken vir 1000.

2. in gevaar stel. Vgl. die gunstige mening wat v.R. vroeër oor Houtbaai gehad het o.d. 12/7/1653, 28/7/1653, 8/8/1653, ens.

3. onderstelle vir kanonne.

4. skeepsaffuite.

5. wel?

[p. 266]

extraordinaire harde valbuijen over den Tafelbergh, die somtijts soo vehement sterck overvielen, dat scheen alles te sullen onder de voet waijen wat over eijnde stond, waerdoor de vruchten, als cool ende granen, oock vrij groote last leden.

19 do., 's morgens noch al even harde Z.Z.oostewinden, waerdoor aen de steenoven niet coste gedaen worden, ende daeromme met al 't volcq branthout uit 't geberchte lieten halen, daer den oven mede gestookt sal worden.

20 do., 's morgens wat bedaerder weer, edoch vielen somtijts noch al eenige hard buijen over de Taeffelbergh.

21 do., fraij, bequaem weer ende 't luchien Z.West met lieffelijck sonneschijn.

Sondagh, den 22en do., doncker lucht met westelijcke coelte ende tegen den avondt wat regen.

23 do., betogen lucht ende westelijcke windt als voren, maer geen regen. Quam des morgens hier weder ter rheede 't galjot de Roode Vos uijt de Houtbaij met een goede ladinge branthout voor de steenovens, ende rapporteerden den schipper dat het soo dangereus met uijt ende in do. baijtjen te comen hadde gehadt, dat 't galjot verscheijden malen in groot hasard^1. was geweest om tegen de wal ende op de clippen te vergaen; invougen na sijn gevoelen niet behoorde weder onderstaen te worden om vandaer meer hout te halen, datter oock boven een galjotsladingh qualijck meer te becomen soude wesen.

Op dato quamen oock eenige nieuwe Hottentoos uijt 't lant met 3 koebeesten aen 't fort, in haer compagnie hebbende eenige van Herrij's g'allieerde, die doorgaens met hun vee hier omtrent leggen, als dickmael aengetogen, dewelcke dese nieuwe (redelijck graech sijnde met ons te handelen) soo traegh maeckten dat wij qualijck tot eenige ruijlinge comen conden, soodat wel te wenschen soude wesen de gemelte schelmen aen een kant waren, als wanneer met d' andere inwoonders seer bequaemlijck civil ende gerustigh soude te negotieren sijn. Echter bequamen de gemelte 3 beesten noch voor omtrent 20 lb. plaetcoper ende 1½ lb. tobacq, behalven noch ongeveer 4 à 5 mingelen aracq ende partije broot, daer wij se wat liberael mede onthaelden tot te meerder aenlockinge, etc., soodat sijlieden altemalen fraij verheucht ende wel vernoeght na huijs gingen.

24 do., uijttermaten schoon, warm sonneschijn-weer, 't luchtjen westelijck. Idem

25 ende 26 do., tot tegen den middagh, begond wat te waijen uijtten Z.Z.oosten, aenhoudende den gantschen nacht al vrij hard met extreme valbuijen over 't geberchte tot weijnich voordeel <voor de^2.> taruw ende garst, nu alle dagen beginnende rijp te worden.

27 ende 28 do., idem, goet weer ende wint meest Z.Westelijck. Hebben dese 2 dagen 2 beesten gereuijlt van nieuwe inwoonders, edoch al met bijwesen van meer gedachte Herrij's g'allieerde, die schijnen haer als maeckelaers in te stellen, tot

1. gevaar. Oorspronklik naam van 'n dobbelspel.

2. Weens ooreenkoms met die vorige woord deur die kopiïs by vergissing uitgelaat.

[p. 267]

weijnich voordeel van Comps. handel met d' andre inwoonders, daer sonder dese schelmen (ons noch al dagelijckx vrij affronterende ende spijt^1. aendoende) fraij mede te handelen soude wesen.

Sondagh, den 29en do., goet weer ende Z.Z.oostewint.

Ultimo do., idem, weer ende wint uijtten Z.Z.oosten, waermede 't schip 't Hoff van Zeelandt in de baij quam laveren ende weijnich buijten de rheede moeste ten ancker blijven, daer hun partije ververssinge voor 't volcq ende kajuijt ten eersten te gemoet sonden.

1. kwaad, nadeel.