Daghregister. Deel 1. 1651-1655

October anno 1654

Adij, primo do., noch al hard, stormigh weer uijtten Z.Z.oosten als voore.

2 do., idem, waerdoor den taruw, garst ende haver, heel schoon op 't velt staende ende sommigen al beginnende airen te schieten, vrij ter neder geslagen wierd, ende na bemercken met 'tselve, vermits dese zuidelijcke harde winden, niet sal willen succederen, nochte, soo wel gehoopt hadden, voor 't harde Z. ooste-mousson cunnen rijp ofte ingesamelt worden. Soo was oock al den taruw op 't Robben-eijlandt gesaeijt ende fraij staende, mede t' eenemael verdort ende gansch tot niet vergaen, waervan na onse meeninge de gulle, sandige gront ende beginnende droochte de principale oorsaeck was, invougen langhs soo meer bemercken dat hier geen granen oft rijs (die oock gansch niet opcompt) sullen cunnen aengeteelt worden, maer wel overvloedigh cool, croten, gele wortelen, rapen, ende alle andere moescruijden ende thuijnvruchten, onder ende dight boven d' aerde wassende, waervan de thuijnen ende omtrent 6 morgen groot jegenwoordigh soo vol staen, dat voortaen noijt scheepen van d' E. Comp. meer te veel sullen cunnen comen om hier overvloedigh te verversschen, ja wordt op de vleijsketel voor 't volcq jegenwoordigh al somtijts rapen gecookt^1., sulckx alles na alle apparentie langhs soo meer te verbeteren^2. ende hier een goet leven voor den gemeene volcke te worden staet, als maer dese plaetse jaerlijckx met rijs ende aracq versien wordt. De rest van de provisie can uijt een aencoment schip jaerlijckx van 't vaderlant genoegh becomen worden. Pro memorie.

3 do., 's morgens stil, bequaem weer. Sonden al 't volcq uijt na 't geberchten om brandhout voor die op 't Dassen-eijlandt souden gaen om robben te villen ende

1. Die bedoeling is nie heeltemal duidelik nie, behalwe dat rape volop was.

2. staet, van 'n reël verder, moet ook hier verstaan word: langhs soo meer te verbeteren staet.

[p. 254]

traen te branden, etc., waertoe int eerst van de aenstaende weecke 30 man met 't galjot de Roode Vos meenen aff te senden, nevens provisie voor 5/m^1. ende gereetschappen tot alles nodigh.

Tegen den middagh begond al weder even hardt te waijen uijtten Z.Z.oosten, aenhoudende gelijck de vorige dagen den ganschen nacht deur.

Sondagh, den 4 do., idem. Gaven 't volcq vandage een halve legger wijn ten besten om haer hart eens te laten ophalen voor^2. dat se langh in soberheijdt hadden geleeft ende echter evenwel cloeck moeten arbeijden, item oock om hun te meer totten noch dagelijckse arbeijt te animeren, ende met eenen die aen 't robbenvangen sullen gaen tot haer foij^3. te laten strecken, etc.

5 do., noch al hard weer ende wint als voren. Sonden heden al 't volcq na 't bos om knoppels^4. te halen, daer de robben mede geclopt sullen worden. Soo lieten oock omtrent 20 schaeffmessen maken ende, bij mancquement van stael, oude houwers^5. in deselve smeen^6., om de vellen 't vet schoon mede aff te schrapen.

6 do., 's morgens fraij, bedaert weer ende 't luchtjen labber uijtten N.Westen, edoch liep tegen den namiddach al weder Z. oostelijck, als wanneer 't galjot de Roode Vos, ingenomen hebbende den adsistent Jan Woutersen met sijn volcq ende alle de gereetschappen om op 't Dassen-eijlandt de robbenvanghst bij der handt te vatten, sijn afscheijdt gaven, ende noch desen avondt lieten vertrecken, met ordre omme soo haest 't gemelte volcq ende gereetschappen, etc., aen 't Dassen-eijlandt hadden geset, weder ten eersten herwaerts te comen, als breder per instructie^(a) onder dato deser in ons copie- ofte briefbouck g'insereert.

7 do., 's morgens windrigh weer uijtten Z.Z.oosten als voren.

8 do., fraij, stil weer ende een westelijck labber luchtjen.

9 do., mottigh weer ende wint als voren westelijck. Begonnen oock gereetschap te maecken, vermits^7. d' aencomende drooge tijt tot de steenbaeckerije, omme daer met wackeren moet weder aen te vallen ende dit saijsoen goede partije op voorraet te crijgen, alsoo de wercken aen de fortificatie doch t' eenemael gedaen sijn, ende de wallen jegenwoordich meest rontom van de gront aff opnieuws weder vermaeckt^8. ende met rijs ende tacken, met sooden sterck ende vast, vrij vlacker^9. als te vooren opgetrocken sijn met stormpalen rontsom daerin, sulckx dat vertrouwen voortaen geen noodt meer van invallen^10. sullen hebben.

Soo sijn oock dagelijckx wacker besigh met meer landt te bebouwen, omme daerinne waterlemoenen, meloenen, comcommers ende andere Indische vruchten

1. vijf maenden.

2. Hier in die betekenis: in ruil voor, als vergoeding voor.

3. fooi, afskeidsdronk, afskeidsfees; die oorspronklike betekenis van die woord. Ontleen aan Fr. voie.

4. Skryffout vir kneppels, soos by Brill? Of byvorm van knuppels?

5. sabellemme.

6. smeden.

(a) Vir volledige instruksie sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 304-311. K.A.

7. met die oog op.

8. reggemaak.

9. Volgens die betekenisse wat Verdam in Mndl. Wdb. aangee (WNT is nog nie sover nie) sou vlacker kan beteken platter, breër, meer skuins oplopend. Dit is nie duidelik wat v.R. hier bedoel nie.

10. inkalwe.

[p. 255]

(mits d' aencomende warmte haer^1. tijt wordende) te saijen ende planten, waervan eenighe, over 18 à 20 dagen gesaeijt ende geplant, jegenwoordigh al fraij beginnen op te comen, ende derhalven nootsaeckelijck desen tijt met ijver moet worden waergenomen om tegens de compste van de retourvloote, welckx volcq veel op magh^2., abondantie te hebben, t' haerder nodige ververssinge, maer 't is jammer dat se van de cropslae, dan gedaen sijnde, niet mogen hebben, die jegenwoordigh op sijn beste ende doorgaens wel 1, 1¼ à 1½ lb. swaer^3., ende soo hard als sommige cool geslooten wordt; edoch sullen sijlieden echter cool, croten, wortelen, meloenen, waterlemoenen ende alle andere vruchten genoegh vinden, item oock pinstenakel-wortelen^4. waervan gister d' eerste, alhier gewassen, gesmaeckt hebben, alsoo delicaet, jae eer beter dan slechter als in 't vaderlandt, mitsgaders voortgecomen wesende van hier gewonnen saet uijt eene wortel die 't eerste jaer van al 't saet maer opgecomen was, ende bij ons expres wel naeuw bewaert ende dit saet van gewonnen, waervan sooveele hebben gecregen, dat niet alleen genouchsaem in de queeck sijn^5., maer oock daervan wel omtrent 10 roeden landts besaijt hebben, behalven noch wel omtrent ½ mergen landt dat van 't Hollantse pestenkelsaet (met de Goutsblom jonghst becomen) onder geele wortelen gesaeijt ende fraij voortcomende is; edoch 't hier gewonnen pestenakalsaet overtreft 't Hollandts, hoedanigh wij oock bevinden van andre vruchten meer, ende insgelijckx hoopen met de blomkool te varen, die soo schoon blomt ende in 't saet begint te staen dat een lust is; aertjessooken^6., cortelijck meede d' eerstemael gesaijt, thoonen haer oock fraij te sullen wassen, soodat na alle apparentie schijnt hier een bijsonder overvloedige, goede verversplaetse te sullen worden, eenlijck^7. salt met de granen niet wel willen lucken om de harde wintshalven^8., noch oock misschien niet met 't boomgewas, daer na desen beter ervarentheijdt van staen te crijgen^9., insonderheijdt aen^10. de St. Helenase lemoenenboomtjes met de Tulp vandaer hier gebracht (noch redelijck wassende) gelijck mede van eenige haesneutebomen^11. die oock voor den dagh comen, van neuten uijt 't vaderlandt hier gecregen; maer off se de harde valwinden over den Tafelbergh sullen cunnen verdragen, sal den tijt leeren; 't elseboomensaet compt

1. d.w.s. van die Indicsc vrugte.

2. veel op magh, baie (groente) kan op(eet).

3. Verstaan: swaer wordt.

4. Afr. witwortel. Die erkende Ndl. vorm is vandag pinksternaak of pinksternakel. V.R. gebruik hier in die ruimte van een bladsy drie vorme: pinstenakel, pestenkel en pestenakal. Die twee laaste vorme kan albei verskrywings wees vir pestenakel. Die Ndl. vorme toon volksetimologiese verbastering met Pinkster. Pinksterwortel vir pinksternakel kom voor. Etimologies dieselfde woord as Eng. parsnip. Die oorspronklike naam was Lat. pastinaca, wat verwant is met pastinare, spit en pastinum, tweetandvurk. Interessante voorbeeld van verdietsing, ook in Engels, van 'n Latynse woord.

5. in de queeck sijn, aangekweek word, aan die groei gebring is.

6. artisjokke. Die vorm by v.R. lyk ook ‘verdiets’. Die woord kom blykbaar uit Arabies, via Spaans, in Italiaans, o.a. in die vorm articiocco. Van Italiaans het dit, vermoedelik deur Frans, in Nederlands en Engels (artichoke) gekom.

7. alleen.

8. om de harde wintshalven, weens die harde winde.

9. daer na desen beter ervarentheijdt van staen te crijgen, waarvan (ons) hierna meer ervaring sal kan kry.

10. ervarentheijdt van wissel af met ervarentheijdt aen.

11. ‘tamelijk verspreide verbastering van hazelnoot(boomen)’ (WNT).

[p. 256]

niet op, ende 't doornsaet^1. is uijt de Goutsblom niet gelevert maer gemist, des wel gaern ander hadden, om oock preuve van te mogen nemen, alsmede van de aelende cruijsbesseboomtjes^2. die per de Goutsblom, na den getuijgenisse van den schipper, wel souden overgecomen hebben, hadden die door de sware stormen om de Noort niet van 't zeewater overstort ende bedorven geworden geweest. Per memorie.

10 do., als voren westelijcke wint met somtijts wat regen.

Sondagh, den 11 do., 's morgens cout, windrigh weer uijtten Z.Z.oosten.

12 do., warm, droogh weer met stilte.

13 do., idem. Begonnen wacker aen 't steenvormen te vallen.

14 do., stil, warm weer ende wint als vooren. Vingen heden met de zegen wel 8 duijsent harder langhs de strant om ende bij het Fort.

15 do., idem, weer en wint als vooren. Quam op dato hier weder ter rheede van 't Dassen-eijlandt 't galjot de Roode Vos met tijdinge dat aldaer gantsch weijnich robben gevonden noch opquamen, alsoo deselve meest altemalen vol jongen^3. rontom 't eijlandt in zee tusschen de clippen lagen, welcke geworpen sijnde^4. eerst op 't landt soude comen, soo anno passato mede gemerckt hadden, invougen dat het noch wat te vroegh was om die vanghst bij der hant te nemen, ende dierhalven geresolveert hadden 12 man wederom te senden ende aldaer onder hun 16 maer te verblijven omme daermede ondertusschen een redelijck parck landts (heel vet ende bequaem gevonden hebbende) gereet te maecken om coorn op te saijen, ende proberen oft daer sal willen wassen, alsoo 't daer (soo hardt niet waijende) beter sal cunnen ingehaelt^5. worden als hier, ende soo doende wel een goede spijscamer voor ons worden, ten welcken eijnde oock te meer geresolveert ende g'effectueert^6. hadden, na onse gegeven ordre 2 stucken op dat eijlandt te planten, mitsgaders staende den tijt datter noch weijnich robben op quamen, voornoemde landt te prepareren als voorsz., waertoe den adsistent Jan Woutersz. saet was ontbiedende, als onder anderen bij desselfs missive, hieronder g'insereert, can nagelesen worden.

Copie missive door den adsistent Jan Woutersz. van 't Dassen-Eijlandt gesz. aen de Commandeur van 't Fort de Goede Hoope.

‘Aen d' Ed. Heer Jan van Riebeeck, Commandeur over 't Fort de Goede Hoope aen Cabo de Boa Esperance en Comps. vordere omslach^7. aldaer.

Eersame, wel wijse, voorsienige, ende seer bescheijden Heer,

Mijn Heer,

Op dato den 7en deser des avondts sijn, Godt loff, hier wel ter rheede gecomen in de baij van 't Dassen-eijlandt, soodat doende waren, nevens 't galjotsvolcq, om

1. WNT: ‘Zaad van een der “doorn” genoemde heesters of struiken’.

2. aalbes (Eng. currant-bush) en kruisbes (Eng. gooseberry-bush) is albei ribes-soorte.

3. Vgl. o.d. 28/8/1654.

4. geworpen hebbende? Of is dit die bedoeling dat die kleintjies aan land kom?

5. in die skure gebring.

6. uitvoering aan gegee.

7. die hele bemanning, personeel.

[p. 257]

onse tente te maken ende vordere provisie aen landt te brengen tot den 8en savonts. Op den 9en 's morgens is 't galjot onder 't zeijl^1. gegaen ende sonden op dato ons volcq op de robbenvanghst, ende alsoo daer bij quamen, conden wel een goet deel gecregen hebben, maer souden d' andere rest altesamen verjaecht hebben ende te niete gemaeckt, alsoo deselve jegenwoordigh int vermenichvuldigen sijn, als oock gesien hebben dat door 't voortdrijven deselve afgejaecht sijn, soodat na ons (doch UE. wijser oordeel^2. tot groot nadeel van de vangst ende Comp. soude strecken, soodat^3. noch wat souden moeten aensien.

Oock soo is op den 10en hier door contrarie weer ende wint voor de baij ten ancker gecomen ons galjot, soo dat den schipper op denselffden avondt niet conde^4. door de harde winden maer is op den 11en 's morgens aen lant gecomen, ende hebben met hem alsdoen goet gevonden om UE. weder toe te senden, alsoo hier noch in 3 à 4 weecken niet besonders veel sal cunnen uijtgerecht worden, 12 persoonen die UE. ons alsdan sult gelieven, doch wat cloecker^5., weder te laten toecomen, alsoo voor dees tijt aen de Caep beter dienst sullen doen als hier, alsoo maer ledigh moeten laten gaen.

Wat aengaet onse hier gehouden 16 coppen, waeronder 3 siecke jongens sijn, sullen haer moeten behelpen met een weijnich van de E. Comp. provisie ende vorder wat 't eijlandt geeft, doch soo weijnich als cunnen, ende sal mogen bestaen tot ter tijt ende wijle dat beter sullen verdienen^6..

Oock soo hebben hier op 't eijlandt goede, mullige gront gevonden om thuijnen aff^7. te maecken, soodat al hebben een redelijck thuijntjen vaerdigh gemaeckt, ende datselffde al besaeijt met salada^8., radijs, waterlemoenen, grau erten, ritsjens^9., ende venckel, oock meden van de Mauritius-lemoenen^10. geplant. Verhopen met Godes

1. Gewoonlik: te seijle, t'seil(e), tseil gaen of onder seil gaen (nie het seil nie).

2. Die konstruksie van die woorde tussen hakies is onduidelik, miskien omdat daar een of meer woorde uitgeval het. Die tweede hakie behoort blykbaar na wijser te staan, omdat ons by oordeel behoort. Die bedoeling van die sin is egter min of meer duidelik: volgens ons oordeel, maar UE. oordeel is natuurlik wyser.

3. soodat 't.

4. d.w.s. aen lant comen.

5. flinker, flukser, sterker.

6. Konstruksie en bedoeling onduidelik.

7. van.

8. Sic, vir salade.

9. rissies. Vir die herkoms van die woord, vgl. WNT XIII, 612. Met een uitsondering, nl. 'n stuk van 1621, waar die woord - as dit dieselfde is - in die vorm aritsie voorkom, is hierdie tot sover die oudste vindplek van die woord.

10. Ongewone samestelling, maar van Mauritius kan moeilik 'n adjektiwiese afleiding gevorm word. Die woord lemoen of limoen, wat ons al dikwels in die Daghregister teengekom het - die eerste keer o.d. 24/8/1652 - is ‘oorspronkelijk een Maleisch-Polynesisch woord, dat over Hindustan, en van daar over Perzië en Arabië zijn weg naar Europa gevonden heeft’ (H. Kern in Tijdsch. v. Ndl. Taal- en Letterk. XVI, pp. 271/2). Watter lid van die familie Aurantiaceae onder lemoen verstaan word, is nie in elke geval uit te maak nie. WNT praat van ‘Citrus Limonum, die in het dagelijksch leven thans gewoonlijk citroenen worden genoemd’ (VII, 2414). ‘Onderscheid tusschen citroen en limoen wordt thans in het dagelijksch leven niet gemaakt’ (III, 2048). In die aanhalinge is daar herhaaldelik sprake van zoete limoenen, zuure limoenen. V.R. praat van orangie-appelen, lemoenen, pisangh ende diergelijcke fruyten (o.d. 9/2/1656). Dodonaeus (Cruydt-Boeck) sê dat die sap van lemoene ‘surer ende amperder van smaeck is dan het Citroen sap’, ens., ens. In v.R. se tyd was daar aan die Kaap Spaansche limoenen, St. Helenase limoenen, Mauritius-limoenen, suur en soet. Ons kom tot die gevolgtrekking dat lemoen een of ander willekeurige sitrusvrug beteken het. Die ekwivalent van Afr. soetlemoen is in teenswoordige Ndl. sinaasappel.

[p. 258]

zegen hier wel sal groeijen soodat UE. als gelieffden^1. (met de wedercompst van 't galjot) wat van alderhande thuijnsaden, nevens 3 à 4 schoppen ende spaden toe te senden, oock wat goet voor de 2 gelighte^2. persoonen van 't Robben-eijlandt. Per memorie.

Wat de galjotsbouckjens aengaet, sal UE. mij gelieven te excuseren, want doordien hier alles in ordre te stellen niet gereet sijn^3., maer dat mijn gelieffden noch een stel toe te senden om deselve copieren^4. ende als 't galjot hier aff- ende aenvaert lichtelijcken^5. konnen weten watter voorvalt.

Vorder wat belanght de Hottentoos die met haer vrije wille meede sijn gegaen, connen met deselve niet te recht raecken, alsoo sij 't vrij na hare sin willen hebben, maer dat, als^6. ons Nederlanders^7., onder dissipline mochte hebben, soude noch ijts tot voordeel aff te wachten staen, want 't is als vlas^8. ende groot quaet onder de robben aen 't strant doen, soo dat een man geduijrigh op haer^9. moeten laten passen; echter niettemin sullen der hier één behouden ende sien off de Hollantse^10. sprake niet sal leeren, alsoo deselfde redelijcker^11. al verstaet ende wel laten bejegenen

Hiermeede wenschen UE., nevens u Huijsvrouw ende gansche Familie, in de protextie ende bewaringe des Alderhoochsten die UE. ende ons sijn segen wil verleenen aen ziel ende lichaem. Amen.

(Onderstont)

UE. onderdanige ende dienstschuldige Dienaer

(was geteijckent)

Jan Woutersen.

Op 't Dassen-Eijlandt, desen 12en October anno 1654.’

Copie resolutien door den adsistent Jan Woutersz. gehouden.

‘S Dingsdaeghs, den 13en October anno 1654.

Op heden comt den schipper ende stuijrman weder aen lant. Soo ist dat deselffde voordragen (doordien dat van den 9en deser van hier sijn vertrocken ende op den

1. als gelieffden, als het UE. geliefde.

2. die 2 persone van Robbeneiland gelig, d.i. weggeneem.

3. deurdat ek hier alles in orde moes stel, is die boeke nie gereed nie.

4. te copieren? Bedoel Jan Woutersz. met die vir hom allig vreemde woord miskien eenvoudig te beskrywe, te skrywe in?

5. gemaklik. Die hele passasie skyn te beteken: As Van Riebeeck vir hom 'n stel ‘galjotsbouckjens’ wil stuur, waarin hy kan skrywe, dan sou Van Riebeeck maklik op die hoogte kan gehou word van wat daar op die eiland gebeur wanneer die galjot heen en weer vaar.

6. soo als.

7. Vgl. noot 7 o.d. 6/7/1654.

8. ? Die ooreenkoms tussen die Hottentotte en vlas is nie duidelik nie. Of is 't is als vlas 'n idiomatiese uitdrukking met die betekenis: daar is niks mee aan te vang nie, d.w.s. met die (ongedissiplineerde) Hottentotte, wat meer kwaad doen as goed?

9. nl. die Hottentotte.

10. V.R. skryf gewoonlik Duytsch. Blykbaar 'n betreklik vroeë gebruik van die bnw. in verband met die taal.

11. Redeliker as die ander Hottentotte?

[p. 259]

thienden door contrarijwint, alsmede door 't achteraenslepen van de sware boot, van de Cabo mede genomen, hier weder is ten ancker gecomen) oft niet raetsaem ware om tijdelijck^1. aen d' E. Heer Commandeur Johan van Riebeeck tijdinge te brengen, als dat hier in 3 à 4 weecken ten hoochsten^2. (doordien de robben int vermenichvuldigen sijn) niet veel te doen sal vallen; oock om de 12 meede gegeven persoonen aen voornoemde Cabo te brengen, alsoo deselve (voor dit mael) aldaer voor d' E. Comp. beter dienst cunnen doen als hier; dat voornoemde boot hier lieten blijven, alsoo deselve haer int seijlen ende laveren te veel hinderlijck is, omme dan haer voorgenomen reijse te spoediger mogen volbrengen, - soo ist dat wij ondergesz. gesamentlijck hebben goetgevonden de meer genoemde boot hier te laten blijven ende hoogh op strant te halen om voor alle schade ende perijckel bevrijt te sijn, totdat last van den voornoemden E. Heer van Riebeeck becomen hebben oft na de Baij van Saldanha met een partije volck sullen vertrecken om t' ondersoecken wat daer tot dienst van d' E. Comp. te verrichten is, ende alsdan de boot gevoughlijcken empassant van hier cunnen halen, alsoo deselve aldaer doch moste^3. gebruijcken.

Aldus gedaen ende geresolveert op 't Dassen-Eijlandt, datum als boven.

(was onderteijckent)

Jan Sijmontsz.

Jan Woutersen

Cornelis Jansz.

Jan Gulick’

Bij bovenstaende missive ende resolutie dan vernemende dat het noch wat te vroegh was om de robbenvanghst met proffijt bij der handt te vatten, soo stelde datelijck ordre omme wat riedt ende hout te halen, tot een goede loods op 't Dasseneijlandt ondertusschen te maecken, soo om wat beter wooninge voor 't volcq als oock om de vellen te bequamer onder goet dack te bergen, tot welcken ons oock plancken mancqueeren.

16 do., goet weer ende wint westelijck met betogen lucht, sonder regen. Lieten heden goet deel riedt bij der handt halen ten eijnde voorsz., als oock om matten van te maecken tot onse jegenwoordigh onderhanden hebbende steenbackerij, daer dagelijckx mede branthout toe^4. op voorraedt gecapt ende bij gebracht wordt.

17 do., idem.

Sondagh, den 18en do., stormigh weer uijtten Z.Z.oosten. Item

den 19, 20, ende 21en, soo vehement hard aenhoudende als wij gedencken dat het noch oijt gedaen heeft soo langh wij aen de Caep gewoont hebben, tot groote schade aen de jonge cool ende andere vruchten, door die harde winde heel verplet^5.

1. tydig.

2. ten hoochsten, op sy vroegste.

3. Die bedoeling is blykbaar: sullen moeten.

4. Behoort by die voorafgaande daer.

5. Afleiding van pletten, plat maak. Vgl. verpletteren.

[p. 260]

gewaeijt, ende indien der soodanige winden comen tegen dat^1. de granen rijp worden, sal der qualijck een corl in te samelen wesen; daeromme wij het sullen proberen op 't Dassen-eijlandt, daer den adsistent Jan Woutersz. ons schrijfft dat de Z. oostewinden nergens na^2. soo hardt waijen als hier, ende een goet perck landts gevonden heeft, wes hem oock met den aldereersten wat taruw sullen toesenden om te proberen. 'S namiddaghs begond 't weer te bedaren.

22 do., fraij, warm ende stil sonneschijn-weer. 't Galjot de Rode Vos, weder seijlreet leggende ende ingenomen hebbende partije riedt ende hout, nevens wat taruw ende eenige saden voor 't Dassen-eijlandt, hebben 'tselve noch desen avondt sijn afscheijdt gegeven omme die materialen aldaer te brengen, nevens ordre^(b) na overleveringe van dien voorts te verseijlen na de Baije van Zaldanha, om te vernemen oft daer al eenige inwoonders verschenen, ende partije schapen sullen te ruijlen wesen, waertoe coper ende tobacq is meede gelanght^3., etc.

23 do., fraij weer als voren, was 't galjot 's morgens vroegh ten fine voormelt onder seijl gerakende, noch voor den avondt buijten de baij.

24 do., betogen lucht ende redelijcke stijve N.Westewinden, waermede des namiddags hier wel ter rheede arriveerde 't schip de Swarte Bul, 30 Maij voor de Camer Zeelandt uijt 't Vlie gelopen ende 't Canael deur gepasseert sonder ergens als aen Torrebaij^4.(c) in Engelandt aengeweest te sijn, ophebbende wel over de hondert siecken, daeronder oock selffs de schipper ende andere officieren, die seer ellendigh van 't scheurbuijck lagen; des haer partije biet, salade, wortelen, rapen, melck, ende eijeren, etc., tot ververssinge ten eersten na boort sonden, nevens ordre om haer siecken morgen aen landt te brengen, ten eijnde deselve metter haest weder mochten door ververssinge op de been geholpen worden, ende 't schip te vroeger weder vaerdigh raken om sijn reijse na Batavia te vervorderen. Soo quam mede wederom ter rhede 't galjot de Roode Vos, niet cunnende, vermits de westelijcke winden (contrarie sijnde), aen 't Dassen-eijlandt oft de Baij van Saldanha comen, dierhalven 't voorsz. schip in zee ontmoetende, daermede wederom gecomen, 'tselve binnen geloost^5. had, soude anders noch niet in de baij geraeckt hebben.

Sondagh, den 25 do., weer ende westelijcke wint als gister. Quamen de siecken van 't schip de Bul aen landt, daer der tusschenwegen in de boot veele van storven, sulcx dat de menschen sonder erbarming niet waren aen te sien, ende waeromme oock ordre stelden deselve wat gemack ende soo veel goet tractement aen te doen als mogelijck sij. 't Was seecker hooch tijt dat dese voorsz. plaetse^6. cregen, want soo swack waren dat de schipper van ons galjot verclaerden hij met sijn galjotsvolcq de seijlen genoechsaem moste regeren ende 't schip binnen brengen, souden anders

1. tegen dat, teen die tyd dat.

2. nergens na, op verre na nie.

(b) Sien instruksie vir die bevelvoerders van die Roode Vos en brief van Van Riebeeck aan Jan Woutersz., opperhoof op Dasseneiland. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 312-314. K.A.

3. gegee; meestal: aangegee, aangereik.

4. Torbay.

(c) Torbay, in Devonshire aan die Engelse Kanaal.

5. geloodst.

6. Die betekenis van plaetse is hier nie duidelik nie. Ligplaats vir die sieke aan land, of vir die skip en sy bemanning in die hawe?

[p. 261]

qualijck^1. cunnen hebben te rechte geraecken, alsoo qualijck een man boven^2. te crijgen was die bequaemheijdt ofte sterckte had eenigh dingh te doen, als sijnde meest alle stijff van scheurbuijck, etc., veroorsaeckt insonderheijdt omdat se hadden willen recht deur^3. gaen; maer gecomen sijnde op 42 graden, ende den schipper doen mede, soowel als 't ander volcq, heel siecq ende stijff aen scheurbuijck raeckende, mitsgaders niet meer als 4 mutsjes water cunnen^4. geven, hadden nootshalven moeten resolveeren terugh te keeren, ende hier te comen daer, Gode loff, noch wel g'arriveert sijn, ende in een overvloedige tijt van ververssinge comen, waerdoor willen hoopen met Godes hulpe haest weder sullen reconvaliseren ende bequaem worden om 't schip voorts in India te brengen, ten welcken eijnde haer soo veel moescruijden worden beschickt^5. datter alle dagen rijckelijck 2 mael van geschaft wordt, nevens abondant crop- ende andere salade, nu oock op sijn best wesende, ende wes meer mogelijck te contribueeren sij.

26 ende 27 do., fraij weer ende wint als voren westelijck, tot tegens den avondt, begond wat te waijen uijtten Z.Z.oosten, waermede 't galjot de Roode Vos, ten fine vooren aengeroert, is onder seijl gegaen na 't Dassen-eijlandt ende de Baij van Saldanha respective^6..

28 do., 's morgens de wint noch al van den Z.Z.oosten tot omtrent ½ voor middagh^7., liep deselve westelijck met heel schoon, warm sonneschijn-weer; maer tegen den avondt alweder stijff Z.Z.oost, als wanneer een groot schip voor de baij vernamen, laverende om binnen te comen; maer moste, vermits de contrarie-wint, even buijten ten ancker blijven, schijnende aen 't innemen van de zeijlen vrij swack van volcq te sijn, waeromme

den 29en do., 'smorgens stil, mottigh weer sijnde, onse biscaijse sloep met wat ververssinge ende onderstaende briefken derwaerts sonden, van inhoude als te weten -

Copia briefken aen d' opperhooffden van 't onbekende schip, leggende g'anckert voor de baij, per biscaijse sloep gesz.^8.

‘Eersame, discrete, goede vrunden -

Wij senden bij desen onse sloep met wat ververssinge, uijt beduchtinge dat Ul. misschien veel sieck volcq op hebben; ende soo sulcx is gelijck wij gisteravondt aen 't innemen van de seijlen menen vermerckt te hebben, soo laet het ons ten eersten weten, om U1. alsdan met wat cloeck volcq te secunderen^9. ende op de rechte rheede te helpen. Vale, ende hertelijck gegroet van

UE. goede vrunt

(was geteijckent)

Johan van Riebeeck

In 't Fort de Goede Hoope, den 29en October anno 1654.’

1. met moeite, skaars.

2. op dek.

3. recht deur, d.w.s. sonder die Kaap aan te doen.

4. cunnende?

5. toegestuur.

6. Verkeerde gebruik van die woord, aangesien daar net een skip was. Hier soveel as: agtereenvolgens.

7. Vgl. noot 1 o.d. 12/5/1654.

8. geschreven, nie gesonden nie.

9. bystaan.

[p. 262]

Middaghs quam voorsz. schip wel ter rheede met boucheeren, sijnde de Walvis, 30 Maij passato in compagnie met de Bul ende Prins uijt 't Vlie 't Canael deurgelopen sonder ergens aen geweest te sijn, ophebbende wel omtrent 100 siecken, vrij ellendigh, van scheurbuijck plat te coij leggende; des daertoe ververssinge na behoren aen boort sonden, ende ordre gaven de siecken aen landt te brengen omme hier opgequeeckt ende 't schip ondertusschen van alle stanck ende vuijlicheijdt gesuijvert te worden, etc.

30 do., weer en wint noch al westelijck als vooren. Quam ons galjot oock wederom ter rheede, vermits de westelijcke winden niet verder als aen 't Dassen-eijlandt hebbende cunnen comen, daer partije houdt ende riedt hadde overgelevert, rapporterende dat de robben al redelijck begonnen op te comen^1. ende door den adsistent Jan Woutersz. eens was preuve genomen eenige te dooden; maer des anderdachs, bevindende deselve van dien hoeck altemalen weder in zee gevlucht, hadden goetgevonden te wachten totdat t' eenemael gejonght sullen hebben, als wanneer tot midden op 't eijlandt bij hondert duijsende opcomen. Ondertusschen begaven haer aen 't prepareren van de vette gront die daer gevonden hadden, om met taruw ende ander saet te besaijen.

Den gemelten adsistent Jan Woutersz. gevraecht hebbende gehadt^2. oft^3. op den 18, 19, 20, ende 21en verleden daer oock soo extreem hard uijtten Z.Z.oosten had gewaeijt gelijck 't hier hadde, verclaert dat wel een tamelijcke Z.Z.oostewint vernomen, maer van geen stormwinden geweten had, 'twelck ons goede hoope geeft om van dat eijlandt onsen taruw ende broot te sullen cunnen crijgen, ende alsoo metter tijt ons selfs spijsen^4. mitsgaders oock sonder versuijm met eenen de robbenvangst ende traenbranderije exerceren.

Ultimo do., westelijcke wint ende fraij weer als voren. Hebben heden 2 beesten geruijlt van Herrij's g'allieerde, die wederom gecomen ende met haer vee omtrent 1½ mijl van hier leggende sijn, sonder dat noch andere inwoonders vernomen worden; welcke voornoemde beesten voor de schepen lieten slachten.

1. d.w.s. uit die see op die land.

2. Sic.

3. of 't.

4. van voedsel voorsien.