Daghregister. Deel 1. 1651-1655

September anno 1654

Adij, primo do., fraij weer ende wint als gister. Comt voorhaelde schip voormiddachs al goet tijt^1. hier wel ter rheede, met niet boven 3 à 4 siecken, die oock als de voorige datelijck met groen moes uijtte thuijnen, etc., versagen. Op dato is overleden een bosschieter van de siecken uijt de Parel hier gecomen, genaemt Abraham Jansz. van Amersfoort.

2 do., weer en wint als voren. Sonden onse sieckentrooster eens weder na de Hottentoos hare legers, om te sien offer noch een beesje oft meer souden cunnen gehandelt worden voor de seer ellendige siecken van H. Louijse, die soo gestelt sijn dat men se sonder jammer niet can aensien, wel over de 100 sterck, ende in gevalle deselve niet waren binnen gecomen, souden na alle apparentie noijt te rechte hebben geraeckt, alsoo al 25 à 26 dooden hadden. 'S middachs quamen ons volcq wederom met 2 beesten, die voor de scheepen lieten slachten, sijnde heden boven die van H. Louijse noch 10 siecken van den Dolphijn aen landt gecomen, die met ververssinge 2 mael daechs mede worden getracteert, gelijck oock 't gesonde volcq dat aen de schepen blijft.

3 do., goet weer ende wint variabel met betogen lucht. Heden opslaende 't casjen no. 75 per 't jacht Vlielandt becomen met clooster-tobacq^2. à 3¾ gl. 't lb., is 'tselve in presentie van de schippers Cornelis van Groot op den Dolphijn ende Hendrick van der Putte op Henriette Louijse, mitsgaders den ondercoopman Pieter van Duijne^(a), die wij 't aengepresenteert hadden te vercoopen omdat se hier voor de Hottentoos te costelijck was, t' eenemael verrot ende bedorven bevonden, mitsgaders derhalven altemalen in de mestkuil geworpen als sijnde soodanigh verrot ende vergaen oft het dreck selfs ware, als per attestatie daervan beleijt^3., bij de genoemde schippers ende ondercoopman onderteijckent, mitsgaders voor gecommitteerde raetspersonen beëdicht.

4 do., harde N.Westelijcke stormwinden ende regen, waerdoor niets coste gevordert worden.

5 do., beter weer ende wint westelijck. Gaven d' opperhooffden van den Dolphijn hede haer affscheijt om hare reijse na Batavia te vervorderen.

1. goedtijd, goedtijds, goedstijds, verskillende vorme van 'n samekoppeling wat beteken: vroeg, tydig, betyds.

2. Die samestelling in WNT opgeneem met verwysing na hierdie plek, maar sonder nadere verklaring. Goeie tabak in 'n klooster gekweek?

(a) Sien die beëdigde verklaring van hierdie drie persone. C. 326: Attestatiën, 1652-1665, pp. 51-52. K.A.

3. aangevoer.

[p. 251]

Sondagh, den 6en do., fraij, droogh weer ende wint uijtten Z. oosten. Is gemelte schip den Dolphijn mede gegeven 30 personen van de siecken uijt de Parel ende Angelier, hier sieck gebleven geweest, ende wederom in de plaetse gelaten 2 siecken; soude vandaegh met dese goede wint hebben t'seijl gegaen, maer sijn boot was juijst heel achteruijt geraeckt, die vermits de harde Z. oostewint niet coste opcomen ofte aen boort crijgen, sulckx dat daeromme moest blijven leggen.

7 do., 's morgens noch al stijve Z.Z.ooste droge winden, waermede den Dolphijn onder seijl gingh, ende fraij buijten geraeckten.

8 ende 9 do., fraij, stil weer. Sonden met een biscaijse sloep wat victualie na 't Robben-eijlandt, nevens 2 oijen van d' inwoonders gehandelt, daertegen weder 2 rammen ontboden voor de siecken van de schepen. Op dato is geresolveert 't jacht de Caepvogel na Batavia te senden met H. Louijse in compagnie omdat (wat nader hebbende laten visiteren) bevonden sij dese sware caepse stormen ende zeen soo wel niet souden cunnen afstaen als 't galjot de Roode Vos, dat daeromme alhier gehouden worden sal om dese custe te bevaren, etc., als breeder bij heden genomen resolutie is g'extendeert^(b).

10 do., weer en wint als voren. Is den ondercoopman Pieter van Duijn, bescheijden op Henriette Louijse, op sijn versoeck toegestaen in den houwelijcke staet te mogen bevestight worden met d' eerbare jonge dochter Sebastiana van Opdorp^(c), woonachtigh in 't fort de Goede Hoope, mitsgader om 't gemelte schip niet op te houden, desen avondt noch 't eerste gebodt te laten gaen ende alsoo vervolgens alle avonden tot het derde incluijs, om Sondagh aenstaende (geen wettelijck oorsaeck van verhinderinge offreserende) de vordere solemnisatie voor de wet door den secretaris van onsen Raedt (vermits geen predicant hier hebben) in opene raedtcamere te laten vervolgen ende effectueren.

11 ende 12 do., moij weer als de voorige dagen.

Sondagh, den 13 do., betogen lucht ende westelijcke coelte, met somtijts weijnich regen, sijnde voorsz. conthoralen^1. in den houwelijcke voor de wet bevestight.

14, 15, ende 16 do., idem, weer en wint als vooren, waerdoor H. Louijse ende 't jachtien de Caepvogel (seijlreet leggende) belet bleven te vertrecken, echter stelde hun onse papieren, gedirigeert aen d' Ed. Heeren Generael ende Raden van India^(d) ter handt, om daerna^2. niet te wachten, maer met 't eerste hapjen van goede wint sonder eenigh verlet te mogen onder seijl gaen.

17 do., 'smorgens de wint uijtten Z. oosten labberlijck, maer weijnich^3. op den dach liep 't luchtjen N.West, edoch tegen den avondt weder Z. oostelijck, waermeden de gemelten schepen onder seijl gingen, ende waer<meden> in den avondt noch buijten geraeckten omme hun reijse na Batavia te vervorderen.

(b) Vgl. notule van die Politieke Raad, 9 September 1654. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 110-111. K.A.

(c) Saam met Van Ricbeeck het sy twee niggies oor wie hy voog was, nl. Elizabeth en Sebastiana van Opdorp, na die Kaap gekom. Albei is aan die Kaap getroud: Sebastiana - soos ons hier onder datum 10 September 1654 opmerk - met Pieter van Duijn, en Elizabeth met Jacob Reyniersz. sowat tien maande tevore. Sien Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, pp. 77 en 135; en 8 en 23 November 1653 en 13 September 1654 van die Dagverhaal.

1. Noot by Brill: ‘Fraai woord! het beteekent bedgenooten, van het Lat. torus, huwelijksbed, met het voorgevoegde con, d.i. mede.’ Dit is geen skepping van v.R. nie. Meijer's Woordenschat gee Conthoralen, bedtgenooten/echtgenooten; met die h, soos by v.R.

(d) Vgl. brief aan die Hoë Regering van Indië, 16 September 1654, en ‘Register van de pampieren’ ens. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 298-301. K.A.

2. daarop.

3. vroeg.

[p. 252]

18 do., fraij weer ende Z.Westelijcke coelte, waermede de 2 gemelten schepen tusschen 't Robben-eijlandt ende de vaste cust deur passeerden om alsoo zee te mogen crijgen. Ondertusschen waren wij oock besigh 't galjot de Rode Vos sijn affscheijt te geven na de Baij van Saldanha^(e), om aldaer nae eenigh ander volcq te vernemen, ende ondersoecken ofte van deselve beter partije schapen mochte te handelen sijn als van dese Herrij's g'allieerde (hieromtrent met menichte wesende) noijt ter degen ijts van deselve hebbende cunnen becomen wat debvoiren daerom oock doorgaens sijn aengewent. Jegens den avondt is 't versz. galjot ten vorigen fine met een Z.Westelijck coeltjen uijt de baij vertrocken.

19 do., de wint Z.West. Sagen do. galjot, als oock 't schip H. Louijse ende 't jacht de Caep Vogel noch onder 't Robben-eijlandt g'anckert leggen, niet cunnende met dese wint t' zee geraecken.

Sondagh, den 20en do., stijve Z.Z.oostewinden, waermede de voorgemelte schepen van onder 't Robben-eijlant fraij t' zeewaerts uijt 't gesight raeckten ende een ander schip onder 't lant vernomen^1., laverende ende sijn best doende om in de baij te comen, maer moeste, vermits de stijve Z. oostewint, noch buijten blijven.

21 do., fraij weer met westelijcke coelte. Quam voorsz. schip 's namiddaghs wat voor den avondt fraij binnen, sijnde 't jacht de Gidion, met den Dolphijn op den 26en Meij passato te gelijck uijtgezeijlt, ende 't canael affgelopen, hebbende vrij wat siecken op, ende 16 dooden gehadt, sonder ergens aengeweest, ofte eenige ramp oft schade geleden te hebben. Sonden dese selven avondt noch wat groente, rapen, radijs, ende salade uijtte thuinen aen boort tot ververssinge voor de kajuijt ende 't gemeene volcq, ende gaven oock ordre haer siecken aen landt te brengen om hier met ververssinge in der haeste weder op te queecken.

22 do., weer en wint als voren. Gingen aen boort onse placcaeten^(f) aenplacken, waerinne onder andre de novo wel expresselijck lieten interdiceren^2. het vercopen van brandewijn uijt de schepen aen ons volcq hier aen landt, omme soo veel mogelijck alle schacherije^3. voor te comen, met mondelinge belofte aen ijdereen, soo wie eenige sagh aen landt comen, dat men deselve voor 't gemeen^4. souden aenslaen^5. ende ten besten geven^6., mitsgaders den aenbrenger vooraff genieten laten 2 flapcannen van denselven brandewijn, nevens verswijginge van sijn naem, etc.

23 do., betogen lucht ende westelijcke coelte. Quam 't galjot de Rode Vos uijt de Baij van Saldanha hier weder ter rheede met bescheijt dat aldaer gantsch geen inwoonders oft gewagh^7. van dien vernomen had, brengende darhalven^8. sijn medegenomen coper ende tobacq, daer schapen voor soude geruijlt hebben,

(e) Sien instruksie vir die opperhoofde van die Roode Vos. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 301-303. K.A.

1. Skryffout vir vernamen? Of verkeerde vorm na analogie van die verlede deelwoord?

(f) Volgens hierdie plakkate is die matrose van besoekende skepe ten strengste verbied: a) om in die tuine te oortree cn vrugte en groente daaruit te neem, b) om enigiets van die Hottentotte te ruil of hulle op enige wyse te molesteer, en c) om - wat ook hier in die Dagverhaal so nadruklik genoem word - enige brandewyn aan die volk op land te verkoop. Die laaste is in 'n baie ernstige lig gesien, omdat daardeur, soos Van Riebeeck en sy Raad vrees, ‘groote schacherije ende uijtsuijperije soude connen worden gepleecht, mitsgaders ingevolge ook geen cleijnne debouche ende ongeregeltheden veroorsaeckt’. Kaapse Plakkaatboek, I (1652-1707), pp. 14-16.

2. verbied.

3. Afleiding van schacheren, 'n basterontlening van 'n Hebr. werkwoord wat beteken smous, al rondtrekkende ruilhandel dryf.

4. gemeenskap.

5. die hand slaan aan, pak.

6. voor 't gemeen....ten besten geven, oorlewer tot voordeel ‘voor 't gemeen’.

7. Los gebruik van die woord. Hier so iets as teken. Die gewone betekenis is melding; vroeër ook geluid, gerug.

8. Sic.

[p. 253]

wederom. Jegens den avondt stack de wint vrij hard op ende begond oock met eenen dapper te stortregenen.

Op dato is overleden eenen Jan Helmus, bootsman van den Dolphijn, hier sieck gebleven geweest.

24 do., stil weer met betogen lucht ende somtijts wat regen.

25 ende 26 do., idem, als wanneer 't jacht de Gidion haer affscheijt gaven om na Batavia te verseijlen^(g), hier latende 12 sieck, waertegen weder 13 van de voorige scheepen gereconvaliseert medenam.

Sondagh, den 27 do., 's morgens 't luchtjen Z.Westelijck met betogen lucht. Is voornoemde jacht de Gidion onder seijl gegaen.

28 do., cout, windrigh weer uijtten Z.Z.oosten met harde buijen.

29 ende 30 do., idem.

(g) Met die Gidion is verskeie dokumente, o.a. ook weer 'n kopie van 'n verdere gedeelte van die Dagverhaal, na Batavia gestuur. Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 303-304. K.A.