Daghregister. Deel 1. 1651-1655

Aprilus^4. anno 1653

Primo dito, schoon, helder sonneschijn-weder ende wint als voren.

⁺ 2en dito, mottigh ende mistich weer, edoch op den dagh ende tegen den avondt

4. Sic in H. Ontbreek in K (geskonde).

+ 59v

[p. 133]

claar weer wordende, met redelijcke Z.W. windt. Desen nacht is een soldaat genaempt Jan van Heusden overleden.

3en dito, claer sonneschijn-weder, de wint meest westelijck. Heeft den Commandeur Demmer den Breeden Raat hier aen lant gehouden ende beslooten^(a) 't jacht de Haes noch op te houden tot 't laeste dat de retourvlote vertrecken soude, omme dan met eenen^1. seecker advys na Batavia daermede te^2. cunnen senden, of d' andere noch te verwachten schepen oock g'arriveert sullen sijn of niet. Soo sijn oock eenige luyden wat verbeteringe^3. toegeleyt voor hare bedieningen die se provisionelijck hadden waergenomen, etc.

4en dito, harde Z.Oostewinden.

5 dito, heel stil weer, op den dach^4. 't luchjen Z.westelijck.

Sondagh, 6en dito, idem; sijnde verleden nacht een soldaet, genaemt Andries de Belij, overleden.

Tegen den nacht begon 't vrij te regenen vermenght met veel weerlight ende donder^(b).

7 dito, stil, regenachtigh weer, op den dagh weynich uytten Z.O. coelende.

8en dito, schoon, stil sonneschijn-weer en Z.W. coelte. Heeft sigh den E. Heer Commandeur Gerard Demmer ende bijhebbende geselschap aen landt wat wesen vermaken.

9en dito, weer ende wint als vooren, beginnende 's namiddaghs wat uytten Z.O. te wayen. Op dato heeft d' E. Heer Demmer aen boort sijnen Breden Raat beroepen^(c) ende ons de secreten instructien gelast mede te brengen, welcke op desselfs last (als sijnde op een na den laesten dagh van hun tijt dat hier leggen souden) in Rade voor Sijn E. ende schippers van de vlote hebben^5. geopent ende na de ordre van onse Heeren Meesters elcx^6. een copie autenteycq^7. ter hant gestelt omme hun in 't verseylen van hier na 't patria te dienen tot gouverno.

Ende vermits tot heden d' andere te verwachten retourschepen uyt India boven expectatie noch niet en paresseren^8., soo is verstaen met dese vlote tot den 15en⁺ aenstaende daernae te wachten ende 't jacht de Hase oock noch soo lange op te houden, maer als dan niet verschijnende, op dien dach (Godes weer ende wint sulcx toelatende) deur te gaen ende hare reyse sooveel mogelijck nae 't lieve vaderlandt te spoedigen.

Soo is oock verstaen, vermits den opperstuirman van den admirael op gisteren overleden is, den schipper van 't galjot, Theunis Ayssen, op sijn versoeck na 't vaderlant te largeren, ende in^9. de plaetse van voorss. opperstuirman op de Parl in de thuysreyse te doen becleden, mitsgaders den jegenwoordigen stuirman op 't galjot de Vos, Gerrit Abelss, in de plaetse van gemelte schipper te gebruycken.

(a) Dieselfde as voetnoot f onder die vorige maand.

1. met eenen, terselfdertyd.

2. H: se.

3. verhoging van gasie.

4. op den dach, teen die middel van die dag.

(b) Die eerste verjaarsdag van Van Riebeeck se aankoms aan die Kaap (6 April) het dus blykbaar ongemerk verbygegaan. Later sou daar egter met belangstelling en dankbaarheid notisie van geneem word. Vgl. 6 April 1654, 1655 en 1656.

(c) Die notule van hierdie vergadering (net soos dié van die vergadering van drie dae later) kom ook nie onder die resolusies van die Politieke Raad in die Kaapse Argief voor nie, maar het klaarblyklik deel uitgemaak van die dokumente van die vloot.

5. d.w.s. <wij> (Van Riebeeck).

6. So in albei tekste.

7. authentiek.

8. opdaag.

+ 60

9. So in albei tekste. Beter geskrap.

[p. 134]

10en dito, schoon sonneschijn-weer. Hebben de schepen Malacca, P. Royael ende Walvis t' samen 4105 stucx Caebse robbevellen voor de Camer Amsterdam ingenomen.

11 dito, weer en windt als vooren.

12 dito, idem. Liet d' E. Heer Demmer den Breeden Raat beroepen, gevende deselve in bedenckinge, dewijle de noch te volgen retourschepen van Batavia tot heden niet en paresseren ende dienvolgens te vresen sij, dat wel verbij^1. ende St. Helena aengeloopen mochte wesen, of niet geraden ware dito eylant in 't verseylen^2. van hier soo nae te gieren^3. om de rhede te besichtigen, ende haer daer vindende, van de secreten instructie te mogen dienen, daer anders (dese plaetse verbij raeckende ende de schepen St. Helena buyten 't gesicht passerende) van ontbloot soude blijven ende misschien de perykel staen om d' Engelse (als onbewust van den oorloge) in den mondt te loopen. Waerop heden geen finale resolutie genomen, maer in bedenckingh gelaten is tot Dinghsdaghs den 15en aanstaende, als onder seyl sullen gaen, om dan daerop te resolveeren.

Wesende wijders eenige delinquanten van de schepen gesententieert ende sommige questien ende crackelen geslist.

⁺ Tegen den avont comt hier voor de baye 't jacht de Winthondt uyt 't patria, met brieven (door een sloep laten halen^4.) van onse Heeren Meesters van Amsterdam, gedateert 21en October passato^(d), waaruyt de continuatie van den Engelsen oorloge tegen onsen Nederlantsen staat vernemen, etc.

Sondagh, 13 dito, drooch weer met redelijcke harde Z.oostelijcke winden, waerdoor 't jacht de Winthont noch niet coste ter rhede comen.

14 dito, 's morgens stil weder met een cleyn luchjen in de bay uytten Z.Oosten. Compt dito jacht de Winthont op de rhee, Gode lof, wel t' arriveren, 't welck met alle de boots datelijck water toegebracht wiert, om morgen met de retourvloot mede uyt de bay t' seyl te mogen gaen nevens 't jacht de Haas.

15 dito, schoon, stil weer. Hebben den Commandeur^5. ende opperhoofden van de retourvlote haer laeste afscheydt van lant genomen ende wijlieden onse brieven ende annexe pampieren aen deselve overgegeven, omme aen onse Heeren Meesters in 't patria bestelt te worden^(e); insgelijcx aen de opperhoofden van de jachten Haes ende Winthont onse advysen gederigeert aen d' E. Heer Generael ende Raden van India tot Batavia^(f).

16 dito, dijsich weer met N.westelijcke coelte, waerdoor de bovengemelte schepen desen dagh noch beleth bleven onder seyl te gaen.

17 dito, 's morgens voor dagh, de wint uytten Z.Oosten wesende, is d' E. Heer Demmer met sijn retourvlote, bestaende in de 5 schepen Parl, 't Hof van Zelant,

1. verby die Kaap.

2. wegseil.

3. soo nae te gieren, blykbaar: met 'n bog so na aan die eiland te seil.

+ 60v

4. Ongewone konstruksie. In Afr. sou ons kon sê: deur 'n sloep gelaat haal.

(d) Daar was drie stukke, aldrie gedateer 21 Oktober 1652, t.w. twee briewe van die Amsterdamse bewindhebbers en 'n uittreksel uit die notule van Here Sewentien, gesertifiseer deur die bekende advokaat van die Kompanjie, P. van Dam. Vgl. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 87-94. K.A.

5. nl. Demmer.

(e) Sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 49-95. K.A.

(f) Ibid., pp. 96-104.

[p. 135]

P. Royael, Malacca ende Walvis van dese rhede t' zeyl gegaen, omme hare reyse na de secrete instructien van d' Heeren Meesters na 't vaderlandt te vervolgen. Idem oock de jachten Haes ende Winthondt na Batavia. D' Almogende wil hun voorspoedige ende behouden reyse verleenen. Amen.

Ondertusschen blijven t' onser verwonderinge d' andere te verwachten retourschepen, tot dese vlote behoorende, noch achter; dewelcke willen hopen emmers niet sullen verbij geraect wesen, of souden (destituyt blijvende van de gemelte⁺ secrete instructie) lichtelijck d' Engelse in de mont lopen ende van deselve (dat Godt verhoede) vermeestert mogen worden, ende wij seer verlegen sitten om den rys ende andere nodicheden daermede noch van Batavia verwachtende, te meer dewijle oock al beginnen te desperen^1. van de compste van 't jacht Muyden, eenige dagen verleden voor 't landt gesien, dat al behoorde hier te wesen omme ons bij achterblijven van de gemelte resterende retourschepen met wat meer victualie uyt 't selve te mogen versien.

Op den dagh wierdt heel windigh weer uytten Z.Oosten, 't welck den

18 dito noch al redelijck hardt aanhielt. Echter quam tegen den avondt 't schip Muyden in de bay, weynich buyten de rhee, ten ancker met schipper Evert Teuniss. Harnay, wesende den 26en December uyt Texel gelopen ende geen plaetsen aengeweest, redelijck gesont volcq ende maer 6 à 7 dooden gehadt hebbende.

Per dit schip bequamen brieven van d' E. Heeren Bewinthebberen ter Camer Amsterdam^(g), waeruyt vernamen den continuerenden oorloge met Engelandt. Item oock dat den Diamant ende Lastdrager (met de Winthondt primo November uyt Texel in Goeree, ende den eersten December uyt Goeree weder in zee, gelopen sijnde) op de bancken voor 't landt van Schouwen^(h) soodanich gestooten hadden, dat beyde gader seer leck geworden sijnde, van hare reyse na India versteecken bleven. D' Almogende wil Compagnies schade versetten^2.. Amen.

19 dito, schoon, stil weer. Sonden aen 't jacht Muyen een koebeest met wat cool ende wortelen tot verversinge voor 't volcq ende kajuydt.

Tegen den avondt compt hier, Gode lof, uyt India wel ter rheede 't retourschip den Oliphant met den E. Frisius⁽ⁱ⁾, den 2en February in Compagnie van de schepen Proventie ende Enckhuysen uyt Batavia geseylt ende in 't aflopen van de Sundasstrate^(j) van den anderen geraeckt, welcke 2 andere schepen dagelijcx verwacht werden, nevens een Engelsman, soet^3. geladen, met haer de straat uytgelopen ende over eenige dagen^4. hier onder 't lant gesien, welcke hoopen, hier ter rheede comende,⁺ voor d' E. Compagnie sullen in handen crijgen - dat d' Almogende geve tot soulagiment^5. van de hier doende oncosten.

Met voorsz. schip den Oliphant becomen de missiven^(k) van de Ed. Heer Generael

+ 61

1. Vir des(es)pereren?

(g) Vgl. brief van die direkteure van die kamer Amsterdam, d.d. 19 Desember 1652. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 95-96. K.A.

(h) Schouwen, 'n bekende distrik van Seeland; geleë ten suide van Goeree.

2. vergoed.

(i) Andries Frisius het die Kaap later weer in 1661 besoek. Hy was toe sekretaris van die Raad van Indië en het, as kommissaris aan die Kaap, 'n instruksie vir Van Riebeeck en die Politieke Raad opgestel. Sien C. 700: Memoriën en Instructiën, 1657-1685, pp. 59-65. K.A.; Böeseken: Nederlandsche Commissarissen aan de Kaap, 1657-1700, pp. 160-161; en Dagh-Register gehouden int Casteel Batavia, Anno 1653 (uitgegee deur die Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen), pp. 16, 18 en 129.

(j) Die bekende seestraat tussen die eilande Sumatra en Java. Die Kompanjieskepe, op die uitreis van Europa na die Speseryeilande en op die tuisreis van die Speseryeilande na Patria, het hierdeur gevaar.

3. ryk?

4. over eenige dagen, enige dae gelede.

+ 61v

5. verligting.

(k) Vgl. hiervoor C. 409: Ink. Br., 1649-1660, p. 113. K.A. Brief gedateer 31 Januarie 1653.

[p. 136]

ende Raden van India, nevens de facturen ende coignossementen van de goederen, etc., uyt Batavia met d' eerste ende dese^1. schepen over crijgende.

Sondagh, 20 dito, schoon weer als vooren. Quam den E. Frisius met den schipper van 't schip aen landt, ons toebrengende de brieven die door 't haestich vertreck van de eerste schepen uyt de Straat Sunda waren achtergebleven; bij dewelcken becomen een briefken van onse Heeren Meesters, gedateert 20 April anno passado, dienende tot authorisatie omme ons guarnisoen uytten schepen Malacca, P. Royael, Westvrieslandt ende Zelandia noch met 25 militaire coppen en de daertoe nodich hebbende provisien te verstercken, etc.^(l)

Ondertusschen hebben Haer E.^2. voormelt gecommuniceert d' opene instructien onser Heeren Meesters nevens de advertissementen van den Engelsen oorloge, etc. Item op haar laaste afscheyt, gelijck de vorige vloote, met secrete instructien sullen gedient worden hoedanich hare reyse van hier na 't vaderlandt sullen vervorderen, versiende hun weyders^3. met eenen desen dagh met een koebeest, biet, kool ende wortelen tot verversinge.

Op dato hebben weder 12 stucx koebeesten geruylt van ander volcq^(m), echter al eens gehabitueert^4. als die voor desen hier geweest waren, wat dieper in 't landt woonende ende volgens hun seggen gecomen wesende omdat de vorige Saldanhars met sooveel cooper hadden sien terughcomen, mitsgaders uytte selve^5. verstaen hadden dat hier volcq (denoterende ons Nederlanders) woonden die noch meer coper hadden, om van 't welcke mede^6. wat te crijgen met haer beesten nu mede afquamen, ende noch al meer volcq dieper in 't lant woonende ende van ons⁺ hoorende, afcomen souden. Sulcx soo uytvallende, staat geschapen overvloet van vee sullen becomen ende haest coper- ende tabacq-gebreck crijgen. Ondertusschen wort nu en dan oock een oliphants- ende zeekoetant geruylt voor cleyne stuckjens tabacq ende coperdraet (des daervan vervolgens dienen gesecondeert om niet stil te sitten^7.) ende de luyden minnelijck getracteert met somtijts een buyck vol rijs, gort of erten ende wijn of aracq. Een weynichjen royaelheydt^8. in desen sal, soo bemercken, groote aenlockinge causeren.

21 dito, weer ende wint als voren. Quamen voorhaelde inwoonders weder even graech met 16 stucx seer schoone koebeesten, die haer altemalen afhandelen. 't Schijnt consumptie onder haer in 't coper moet sijn, waervan mettertijt wijser sullen worden ende^9. dese beesten vooreerst treffelijck te passe sullen comen, tot ontset om dese laeste schepen noch fray ende lustich mede te verversen, waervoor d' Heere gelooft sij.

1. ende dese ontbreek in H.

(l) Ibid., pp. 97-103.

2. Blykbaar meervoud. Dan ‘den E. Frisius met den schipper’ bogenoem.

3. wijders, verder.

(m) Miskien reeds Gorachouquas (Chorachouquas) of Tabakdiewe, met wie die blankes later nog baie in aanraking sou kom. Vgl. aantekenings o.d. 15, 28, 29 en 30 November en 16 Desember 1657.

4. al eens gehabitueert, op heeltemal dieselfde manier gekleed.

5. uyt deselve.

6. ook.

+ 62

7. daarom behoort ons in die toekoms daarmee gehelp te word om nie stilstand in die handel te kry nie.

8. In plaas van royael het v.R. tot nog toe altyd resoluut gesê.

9. Eienaardige oorgang! Die woorde: 't Schijnt.... wijser sullen worden staan as 't ware in parentesis.

[p. 137]

22 dito, weer ende wint als vooren, hebbende d' opperhoofden van de hier ter rhede leggende schepen hun vandage aen landt wat wesen verfrissen.

Ende compt omtrent 3 uyren in den avont^1. hier ter rhede 't retourschip de Provintia, met den E. Frisius, als voorss., van Batavia geseylt, resterende nu noch 't schip N. Enckhuysen, dat op den 16 February passato noch in de Straat Sunda gelaten hadden, nevens een Engelsman van Bantam met voorhaelde^2. Enckhuysen van geen oorlogh en wetende, in compagnie seylende. 't Ware te wenschen samen hier quamen, omme uyt dito Engels schip noch wat te vinden waermede Compagnies oncosten hier aen de Cabo wat mochten gesoulageert worden.

23 dito, weer ende wint even schoon als vooren. Hebben in Rade van de jegenwoordigh hier leggende retourvlote geproponeert, dewijle wij ten behoeve van 't fort de Goede Hope uyt 't schip Muyden souden lichten 6000 lb. broot, waertoe geen bequame vaten ofte plaetse, noch oock gelegentheydt hebben om vooreerst te maken, tot berginge ende bewaringe van 't selve, ende dierhalven in corten^3. bedervinge⁺ onderworpen souden sijn, mitsgaders tot den rijs bequame gelegentheydt reede^4. was gemaeckt, dewijle staat hadden gemaeckt van Batavia ten minsten 25 à 30 lasten rijs te becomen (dat ons tegen opinie^5. gemist is) of niet goet ware, dese retourschepen voorhaelde broot beter cunnende bergen, overnamen ende ons voor 't fort in plaetse rijs gaven; 'twelck in bedencken genomen sijnde, nae goeden overlegh alsoo verstaen^6. ende vastgestelt is, namentlijck dat de schepen Oliphant ende Provintia elck souden uyt voorhaelde schip Muyen overnemen 3000 lb. broot, ende daartegen aen landt senden 3 lasten rijs, sijnde samen voor ons uyt 2 schepen 6 lasten, nevens elck noch een half last bonen, daer al een goede tijt mede hoopen te strecken, tot ons d' Almogende nader ontset sal gelieven te verleenen. Soo is oock verstaen de schepen voornoemt met haer drien elck een koebeest alle dagen, met kool ende wortelen, etc., tot verversinge te geven.

24 dito, noch al even schoon weder. Idem den

25 ende 26 dito, doen 't schip Muyden, treffelijck ververscht ende eenige overige siecken ende swacken t' onser versterckinge hier gelaten hebbende, sijn despesche gaven omme met den eersten goeden wint die Godt verleenen sal in den name des Heeren sijn reyse na Batavia te vervorderen, nevens onse missive ende anexe pampieren aen d' Ed. Heer Generael ende Raden van India d' opperhoofden van dien^7. op dato ter handt gestelt.

Heden is oock bij den Raat deser 2 retourschepen Oliphant ende Provintia geresolveert⁽ⁿ⁾ na 't schip Enckhuysen noch tot den 3en May te wachten ende 'tselve dan niet verschijnende met hun 2en hare reyse na 't vaderlandt te vervorderen.

1. Vgl. een uijr in den avondt (17/7/1654), 2 uyren in den avont (1/3/1656); avont beteken hier vermoedelik avondwacht. Is dit dieselfde as platvoetwacht (4 tot 8 uur namiddag)?

2. tevore aangehaalde, genoemde.

3. in corten, binnekort.

+ 62v

4. alreeds.

5. mening, verwagting.

6. ooreengekom; wat die woord by v.R. dikwels beteken.

7. d' opperhoofden van dien, aan die opperhoofde van die skip.

(n) d.w.s. deur die Breëraad van die Oliphant en die Provintia. Die betrokke resolusie kom nie onder die Kaapse stukke voor nie.

[p. 138]

Op den middagh wierd regenachtigh weer.

Sondagh, 27 dito, goet weder met betogen lucht, 't windeken westelijck, waermede 't schip Muyden noch belet bleef t' seyl te gaen. Ende bequamen heden weder vrempt⁺ volcq, diep uyt 't landt, met 14 schoone koebeesten, die haer voor kooper, tabacq ende pijpen altemalen affhandelden.

28 dito, schoon weer ende wint als vooren, weynich uytten Z.O. en koelende, is 't schip Muyden daermede de bay uytgeseylt. D' Almogende geve dat behouden op Batavia mach arriveren.

Tegen den avondt begond dito Z.O.wint al vrij hart aen te coelen, geduirende den gantschen nacht langh, ende den

29 dito noch al lustigh aenhoudende tot 's nachts, doen begondt 't weer te bedaren, blijvende den

30 dito heel fray weer, 't luchjen uytten Z.Oosten. Ende wiert ons op den namiddagh tijdingh gebracht dat een schip voor de bay gesien was, 't welck hopen haest binnen comen sal.

+ 63