Daghregister. Deel 1. 1651-1655

Februario anno 1653

Adij, primo dito, weer ende wint als voren westelijck.

Sondagh, 2 dito, moy weer ende wint als gister. Hebben vandage noch een ander⁺ soutpan, omtrent de halve wegh^3. nader als de vorige opgevonden, maer heel cleyn ende niet boven 4 roeden in 't viercant groot, echter noch wel 3 à 4 tonnen uyt te crijgen sijnde; daertoe morgen eenigh volck meenen heen te senden om 't selve te laten halen eer 't voor den regen weder weghsmelt.

Op dato hebben d' eerste witte cool voor onse taeffel gesneden, soo extraordinaire^4. vastgesloten, mitsgaders mals ende delicaet van smaecke als in 't vaderlant can gevonden worden, gelijck mede de roode cool emmers^5. alsoo vast ende redelijck groot vallende, waervan 't volck van de aenstaende retourvloote, met coebeesten ende schapenvleys, treffelijck sullen cunnen ververschen, insgelijx oock van biet ende geele wortelen, etc., daer hier 't ganse jaer deur, als wat meer saet hadden, souden cunnen overvloedigh van versien blijven; altoos^6. cool sal der voortaen niet gebreecken, maer overvloedigh genoech sijn, ende van cropsalade ende alle andere groente niet minder, alsoo te machtige veel saet van 't een ende 't ander winnen, behalven wortelen, rapen, kervel, ajuyn ende petersely, daer veel van verloren hebben door de scharpheyt van de haerwortel in d' aerde bevonden, etc.

3 dito, heel schoon sonneschijn-weder met variable doch meest westelijcke luchtjens. Sonden 's middaghs 26 man uyt met sacken om 't sout uyt de gister gevonden soutpan te halen, nevens 4 musquettiers tot haer geleyde ende bewaringe, welcke tegens den avont elck met een goede dracht schoon wit sout aenquamen.

't Begond tegen den nacht soo affgrijsselijck hardt uytten Z.Oosten wederom te⁺ wayen als 't noch oyt gedaen heefft, blijvende

den 4 dito even stijff aenhouden, waerdoor 't galjot (al wat deurgedreven^7. sijnde) noch beleth bleeff onder zeyl te gaen nae 't Dassen-eylant, waertoe hem op gister

+ 144v

3. de halve wegh, die helfte; adverbiaal gebruik, soos Afr. halfpad.

4. K: extraordinarie.

5. seker, stellig. Emmers, ommers is vorme wat in Ndl. dikwels naas immers voorkom.

6. in elk geval.

+ 145

7. afgedrywe deurdat die ankers nie gehou het nie.

[p. 124]

sijn despesche hadden gegeven, om aldaer wat dassen inder ijl te gaen vangen ende insouten tot spijsinge van 't volck hier aen lant, om 't bestiael in de plaets te excuseren ende te meer voor de aenstaende retourvloote op voorraet te houden t' haerder nodige ververssinge, etc.

5 dito, de wint weynigh affgenomen, edoch echter noch al redelijck uytten Z.-Oosten aencoelende, is 't galjot, ten eynde voormelt, onder seyl gegaen ende op dato een soldaet, genaempt Willem Sybertsz., van den loop overleden, mitsgaders wel 12 à 13 man sedert 3 à 4 dagen herwaerts sieck te coey geraeckt, nae 't schijnt door vermoeytheyt van den dagelixen arbeyt, daer veele trage gasten onder^1. lopen.

6 dito, fray, warm ende stil sonneschijn-weder, maer begond weynigh^2. op den dagh al weder hardt uytten Z.Oosten te stormen, tot belet onser wercken aen de fortificatie, die anders (altijt goet weer gehadt hebbende) al deur^3. hadden geweest.

7 dito, wat beter weer als gister. Bevonden in 't natellen van 't vee wederom 9 schapen weghgeraeckt door achteloosheyt van de wachters. 't Schijnt hoe de luyden gestrafft worden, echter qualijck ter deegen cunnen haer dienst doen waernemen^4., waeromme oock Jan Glijsteen ende Roeloff Hendricksz., die de sorgh ende wacht,⁺ principael over de schapen, bevolen sijn, tot haer meerder pene ende om te beter acht op deselve te mogen nemen, voor yder schaep op reeckening hebben laten belasten (in plaetse van 5) jegenwoordigh 10 gulden, beneffens 100 slagen met de colff van 't musquet, tot straffe over hare sorgheloosheyt.

8 dito, fray, stil, warm weer. Item

Sondagh, den 9 dito. 's Namiddaghs omtrent 2 mijlen achter den Taeffelbergh ingegaen sijnde, bevonden 't daer soo machtige vol sprinckhanen, dat aerde ende lucht, gelijck^5. de vlocken van snee vliegen, qualijck te bekennen was^(a); ende soo deselve omtrent ons fort ende in de thuynen comen, is te vresen dat alle vruchten sullen ruineren, gelijck hier aen 't gras bemercken, dat heel cael tot op de gront affeeten. Edoch, willen hoopen ons de Heere daervoor bewaren sal.

10 dito, stil, regenachtigh weder, fray op onse plantagie te passe comende, beginnende tegen den avont oock met eenen vrij hard uytten Z.Oosten te wayen met continuatie van regen.

11 dito, droogh weer met Z.oostelijcke, redelijck harde, winden. Bevonden op dato over de 20 personen wederom heel sieck aen coortsen, water ende loop, mitsgaders verscheyden vrij swack op de beenen ende vermoeyt in de leden, apparent door den geduyrigen arbeyt, dat, vermits de schaersheyt van victualie, haer becompste^6. qualijck terdegen can gegeven worden, waeromme wel haest ontseth dienen te hebben^7., want 't broot oock noch maer 14 dagen langer strecken sal mogen,

1. d.w.s. onder die arbeiders, nie onder die arbeid nie.

2. vroeg.

3. klaar mee.

4. duideliker volgorde: <wij> cunnen (de luyden) echter qualijck ter deegen haer dienst doen waernemen.

+ 145v

5. gelijck, wanneer? soos?

(a) Dergelike berigte kom vreemd voor, aangesien swerms sprinkane in die buurt van Kaapstad vandag onbekend is. Sien ook die 15de van hierdie maand.

6. genoeg te ete.

7. ontseth dienen te hebben, bevryding (van die honger) behoort te hê deur die aanvoer van nuwe voorrade.

[p. 125]

ende d' erten sijn al gaer^1. op, resterende noch maer omtrent oock voor 14 dagen gort, vleys ende speck, daer al dickwils een beest ende somtijts een schaep onder^2.+ geslacht worden om de menschen te beter op de been ende noch wat aen den nodigen arbeyt der fortificatie te mogen houde.

12 dito, fray schoon, stil weer. Bracht ons den barbier^3. noch 8 persoonen op, die aen 't water, den loop, coortsen ende van pijne in de leden hem waren onderhanden gecomen, mitsgaders nae sijn oordeel onmachtigh eenigen arbeyt te doen, behalven noch al veele die gaende ende staende oock vrij claeghden, sulcx dat jegenwoordigh hier bijnae in onmacht raecken ende de wercken^4. aen de fortificatie, etc., daerdoor groot achterdeel^5. lijden. 't Ware niet goet dat ons nu eenige Engelsen off anderen vijanden aenquamen; souden (alsset wisten) ons haest^6. uytgehongert hebben, alsoo binnen 't fort, behalven 't vee dat buyten sijn cost halen moet, ten alderhooghsten niet boven 14 dagen soberlijck gevictualieert^7. sijn. Edoch, blijven in goede hoope van tijdigh ontset uyt India off 't patria.

Soo was oock bovendien noch sieck geworden desen dagh den oppertimmerman, opperbarbier (die der maer alleen is) ende hovenier, hebbende den corporael offte provisionelen sargeant van de soldaten den verleden nacht mede de coortse gehadt.

Op dato hebben, Godt loff, wederom een koebeest met 15 stucx jonge ende oude schapen geruylt van Saldanhars, omtrent 5 mijlen met haer leger van hier leggende.

13 dito, weer ende wint als gister. Quamen 's morgens vroegh al weder sommige Saldanhars met schapen ende coebeesten aen, daerder desen dagh 16 stucx aff handelden, namentlijck 10 stucx schapen, 1 os, 3 koeyen ende 2 calven, sijnde beneffens⁺ dien eergister ende oock desen nacht een lammeken geworpen, dat den hoop almede doet vermeeren.

Heden deden 't volck hier aen lant generalijck^8. haer clachte, dat vermits den continueelen arbeyt ende de soberheyt van eeten seer vermoyt ende swack op de beenen wierde, versoeckende verlichtinge in 't wercken, ende alsoo ons 't selve oock dagelix claer bleeck, mitsgaders door de schaersheyt van Hollantse victualie niet vermogens^9. waren deselve meerder te eten te geven, ende niet gaerne te veel vee souden consumeren, omme emmers genoech tot ververssinge voor de aencomende retourvloote ende uyt 't patria te arriveren scheepen op voorraet te mogen houden, hebben hun wat verlichtinge in den arbeyt toegestaen, nevens goede vermaningen van goeden moet te houden, alsoo 't op 't laetste gingh, ende alle uyr, soo uyt India als 't vaderlant, secours van victualie te verwachten hadden. Waermede deselve weder met een nieuwe couragie noch aen 't werck hielden, maer hebben seeckers^10. sooveel als op de jegenwoordige sobere tijt cunnen gaende houden,

1. al gaer, al heeltemal, liewer as: algar.

2. tussendeur?

+ 146

3. heelmeester.

4. ende de wercken: so ook K, maar ontbreek by Brill.

5. nadeel.

6. gou.

7. By Brill: gevictualiceert; in K onleesbaar.

+ 146v

8. gesamelik.

9. in staat, by magte. Seldsame genitiefkonstruksie.

10. Vorm met adverbiale s.

[p. 126]

vallende vast^1. d' een voor ende d' ander nae van swackheyt, loop, water ende coortsen in de koey, sulcx dat dese weeck tusschen de 30 ende 40 persoonen sieckelijck sijn geraeckt, daer gansch geen dienst off werck van hebben. Waeromme oock tot meerder versterckinge goetgevonden hebben alle dagen voor de vroeghcost^2. 2 schapen met wat gort (die der maer noch ½ vat is) beneffens 2 koebeesten 's weecks te laten schaffen.

14 dito, moy, stil weer met betogen lucht tot 's namiddaghs, doen begond uytten⁺ Z.Westen redelijck te coelen, waermede 't galjot de Vos van 't Dassen-eylant hier ter rheede quam, medebrengende 100 stucx levendige ende 1 vat vol daerinne 160 ingesoute dassen, nevens raport, dat se daer haest souden op te vangen sijn^3., hebbende in een fray bayken aen voorsz. eylant gelegen, waervan d' affteyckeninge ons^4. schipper Teunis Ayssen heefft ter hant gestelt, sijnde na desselffs seggen bequame gelegentheyt om groote abondantie robben te crijgen, ende voor sulcke galjots de schoonste haven die men soude willen wenschen. Soo hadden daer oock groote abondantie van walvissen vernomen, die hier in dese Taeffelbay noch niet verschijnen.

15 dito, 's morgens fray, stil sonneschijn-weer. Is den voorleden nacht een adelborst, genaempt Harman Halderfort, van den loop overleden ende sijn noch al veele mede^5. heel sieck, Godt betert^6.. Met dese stilte isset hier over 't lant ende onse thuynen mede vol sprinckhanen gecomen, die groote schade aen de cool ende andere vruchten doen. Cregen heden voor coper en taback noch 13 stucx schapen van de Saldanhars.

Tegen den avont begond uytten Z.Oosten wederom heel hard te wayen ende stormen, geduyrende tot

Sondagh, den 16en, als wanneer 't op den dagh wat begond op te houden, edoch tegen den avont al weder aen te vangen. Hebbende vandage 1 os ende 1 calffjen, mitsgaders 8 schapen geruylt.

17 dito, 's morgens fray, warm, stil sonneschijn-weer. Quamen al wederom sommige Saldanhars met schapen, daer der desen dagh 4 stux van ruylden ende viel 't volck langhs soo meer in^7., meest aen 't water, waerdoor genoechsaem^8. onmachtigh blijven de nodige fortificatie^9. te vervolgen^10.. 't Ware te wenschen dat wat⁺ brandewijn hadden, soude seer goet ende beter als Spaense wijn wesen voor 't water^11.. Derhalven voortaen jaerlix al ytwes sal dienen voor dese plaets gesonden. Per memorie.

't Begon tegen den nacht al weder hard te stormen, maer

den 18 dito 's morgens, was 't heel fray, stil, warm weer. Idem

den 19, doch 's avonts harde Z.Oostewinden. Hebben heden wederom walvis in dese bay vernomen ende 10 schapen met 2 coebeesten van de Saldanhars gehandelt.

1. seker, gereeld.

2. ontbyt. Destyds die gewone woord.

+ 147

3. almal weg te vang sou wees.

4. aan ons.

5. ook.

6. God betere het.

7. het daar hoe langer hoe meer volk siek geword.

8. nagenoeg, vrywel.

9. K: de nodige wercken aen de fortificatie.

10. voort te sit.

+ 147v

11. watersug.

[p. 127]

20 dito, 's morgens als voren, stil warm weder met een N.westelijck luchtjen. Item

den 21 dito, maer begond 's namiddaghs wat te regenen ende tegen den avont uyt den Z.Oosten al weder hard te wayen ende bequamen op dato 24 stucx oude ende jonge coebeesten met 5 schapen. Schijnt dat de Saldaniërs tegen de comste van de scheepen (daer veel nae vragen) wederom comen, misschien op hoope van deselve^1. meerder coper te sullen crijgen voor haer vee. Des om geen cladde^2. in de handelinge te maecken, nodigh sal sijn alle de scheepen haer coper hier aen 't fort overgeven, om de handel in reputatie^3. ende op een goede voet te houden, alsoo haer reede al 4 à 5 lb. coper voor yder beest, na se groot off cleyn sijn, gegeven wort, waervoor graegh^4. schijnen van te scheyden als voor 3 à 4 lb. coper, gelijck voor dato plachten te geven.

Heden ons aengedient wordende dat^5. calff (op gisteren uyt den trop vermist) niet verloren, maer door Jan Blanx ende Willem Huytjens, gewesene fugitiven ende op beloffte van goede comportementen weder uyt de kettingh gelargeerde persoonen, was geslacht in de bossjens van de duynen achter den Leeuwenbergh, daer wij selve noch 2 pooten ende hare koockplaetsen gevonden hebben. Deselve op dato ter⁺ examinatie geroepen sijnde, uyt hun ende andere meer sooveel verstaen dat sulx niet alleen nu, maer meermalen gepleeght hadden met kennisse van de koe- ende schapenwachters, d' eene somtijts een calff ende d' ander daertegen weder altemets^6. een schaep laten slachten hebbende, als bij de confessien ende informatien op dato daerover^7. genomen, nader can gespeculeert worden^(b), waeromme haer oock hebben laten in d' ijsers sluyten. Edoch, vermits den nodigen arbeyt aen Compagnie's fortificatie (waertoe weynigh gesonden^8. hadden) ende dese wel de cloeckste waren, goetgevonden deselve Maendagh aenstaende op hanttastingh^9. weder uyt te laten ende aen den arbeyt te houden tot de compste van de vloote uyt India, omme haer saecken dan weder bij der hant te vatten ende decideren^10., opdat 't nodige werck als voorsz.^11. te minder achterdeel comen te lijden^(c).

22 dito, stormigh weer uytten Z.Oosten. Ruylden heden noch 10 coebeesten van de Saldanhars, blijvende den wint vrij hard aenhouden den ganschen volgenden nacht, soo uyttermaten vehement dat 't galjot genoech te doen had om de rheede te behouden.

1. d.w.s. van die skepe.

2. vuiligheid; bederf, belemmering.

3. in reputatie; los gebruik, ongeveer: onbenadeel, op goeie voet.

4. Brill vermoed: (minder) graegh. K het: grager.

5. dat 't. K: dat het.

+ 148

6. soms. Die oorgang in betekenis tot Afr. miskien word hiermee duidelik.

7. H het: daer.

(b) Sien verskeie stukke in hierdie verband, C. 2952: Confessiën en Interrogatoriën, 1652-1673, pp. 26-27. K.A.

8. gesonde mense.

9. ‘Handtasting, is eene daad, waar door iemant aan den Rechter de hand geevende, zo veel als plechtig betuigd, dat het gene hy getuigd of gezegd heeft, de waarheid is; of wel zyne belofte in het Gerichte gedaan, zal nakoomen en gestand doen; in zo verre en in veele andere gevallen, verstrekt de Handtasting in des eedes plaatze’ (Aanhaling uit WNT). Iemand op handtasting ontslaan beteken: iemand loslaat op die plegtige belofte dat hy op die eerste aanmaning sal verskyn om tereg te staan.

10. beslis, uitmaak.

11. In H uitgelaat.

(c) Vgl. C. 1: Resolutiën, Raad van Politie, 1651-1663, pp. 37-38. K.A.

[p. 128]

Sondagh, 23 dito, noch al even hard weer. Cregen 3 schapen, ende waren op dato geworpen^1. 2 lammekens, beginnende de schapen redelijck aen te teelen, sulcks van de coebeesten oock te verhopen is, also der mede veele, gelijck de schapen, met jongen sijn.

24 dito, 's morgens heel schoon, warm sonneschijn-weer, 't luchtjen variabel.

⁺ 25 ende 26 dito, idem, edoch meest westelijcke; insgelijx

den 27 ende 28 dito. Op dato isser wederom een os uyt de wey weghgeraeckt, die apparent door de Hottentoos achter affgeknepen^2. is, alsoo sedert een dagh 3 à 4 verscheyden wilden hun bedectelijck omtrent onse beesten gehouden hebben ende vandage al een schaep wegh hadden, datter van d' onse noch ontjaeght^3. wiert. Derhalven wel eenige sackpistolen offte poffertjes nodigh waren om bij de veewachters in de sack te dragen tot haer verweringe tegen degeene welcke de beesten soecken te steelen, om vrees onder deselve te maecken, alsoo voor schietgeweer dapper vervaert sijn. Per memorie.

Tegen den avont begond uytten Zuyt-Oosten wederom hard te wayen.

1. aangeteel.

+ 148v

2. afgeknyp, d.w.s. gesteel.

3. afgeneem, teruggeneem.