Daghregister. Deel 1. 1651-1655

November anno 1652

Primo do., wat beter, edoch tegen den nacht wederom eeven onstuijmigh weder uijtten Z.Oosten als vooren, ende den

2 do. noch al even hardt aenhoudende. Hebben vandage het rantsoen broot ½ pont⁺ vermindert ende in plaetse van 3½ pont maer 3 lb. ijder man gegeven, waerbij calculeren noch qualijck 4 maenden sullen cunnen strecken. Soo hebben mede elck een halff vadem taback voor haren boven ordinarissen^8. gedanen arbeijt gegeven. Ende vermits door 't harde weder niet costen aen de fortificatie arbeijden, 't volck om^9. coemest, omtrent 1½ mijl van hier in abondantie leggende, laten halen om onse thuijnen mede te mesten ende bequaem te maecken.

3 do., smorgens fraij, bedaert weder met sonneschijn tot tegen den avont, doen 't

+ 84

8. boven ordinarissen, meer as die gewone.

9. Verwarde konstruksie. Lees: om coemest....gestuurd of gestuurd om coemest....te halen.

[p. 80]

wederom uijtten Z.Oosten soo hard ende affgrijsselijck begond te waijen dat wij dachten ons gansche woonhuijs om vert soude gewaijt hebben, onaengesien met 8 à 9 stercke joffers^1. onderstut was, welck ons den ganschen nacht seer besorgelijck^2. heeft gevallen, tot den

4 do., als wanneer 't harde weder vrij affnam ende schoone, warme sonneschijn werde, wesende veele van onse vruchten^3. die wat hoogh boven d' aerde stonden, als erten, boonen, garst ende taruw, tot ons groot verdriet van de stercke wint onder de voet gewaijt ende totaliter bedorven, mitsgaders de nieuwe corps du gaerde^4. die maer 12 voeten met dack ende al (2 voeten minder als de wal ende borstweer) hoogh is, 2 à 3 stijlen ende balcken aen stuck ende over een sijde gewaijt, dat heden weder lieten repareren.

5 do., wint N.West, met redelijck warm weder. Hebben heden een goede zoo^5. vis aen strant gevangen, omtrent 800 stux in 't getal, waermede wederom 2 dagen costen strecken.

6 do., wint als voren met warme sonneschijn.

⁺ 7 do., idem, doch wat couder; ende bevonden onse pompoenen cortelingh gesaijt in den thuijn dicht onder 't fort seer fraij ende wedrigh^6. boven d' aerde opcomen; willen hopen tot volle wasdom sullen geraecken.

8 do., smorgens regenachtigh weder, wint ut supra tot smiddaghs, doen 't wederom seer hard uijtten Z.Oosten begond te stormen met soo harde, sware buijen ende stoten over den Taeffelbergh vallende off bijnae formele donderslagen waren, geduijrende tot den

9 do., als wanneer 't op den nademiddagh wat, doch weijnigh, stilder wiert.

Sondagh, den 10 do., heldere sonneschijn wesende, uijtten selven hoeck even hardt bleeff waijen, nemende tegen den nacht meer ende meer toe tot groot retardement^7. onser nodige wercken aen de fortificatie, etc.

11 do., insgelijckx, wordende tegens den avont wat stilder. Ende bevonden op dato weder wel 24 persoonen in 't sieckenhuijs^8. te coije te leggen, clagende meest alle seer^9. van groote pijne door de leden, die hun scheenen als aen stuck geslagen te wesen - dat niet te verwonderen is, vermits den continuelen arbeijdt ende outheijt^10. der vaderlantsche cost, welcke soo sober wort dat men de luijden voortaen nergens nae haer nootdrufft, veel min hun becomste^11. can geven; ende als 't eenighsints quaet weder is ('twelck hier dickwils gebeurt) isser niet een visch te vangen, daertoe onse zegen (die maer één hebben gehadt) almede door d' outheijt^12. heel onbequaem⁺ begint te worden, ende met stoppen ende boeten^13. genoech te doen hebben om bij den anderen^14. te houden. Des soo Godt de Heere niet haest gelieft ontset te schicken^15.

1. stutpale.

2. sorgwekkend.

3. veldvrugte, groente.

4. waghuis.

5. kooksel.

+ 84v

6. Sic. NZAT: weeldrig.

7. vertraging.

8. hospitaal. Eerste maal dat Van Riebeeck daarvan praat.

9. baie.

10. oud hier die teenoorgestelde van vars.

11. versadiging.

12. ouderdom.

+ 85

13. herstel; vgl. Afr. inboet.

14. bij den anderen, aanmekaar.

15. ontset te schicken, uitkoms te stuur.

[p. 81]

door aenbrengingh van beesten bij^1. dese inwoonders, off arrivement van scheepen uijt 't patria (op welcke, vermits den verloop des tijts, vooreerst noch weijnigh hope is), staet het geschapen, dat wij door machteloosheijt van 't volck, 't werck haest voor een tijt sullen moeten staecken, want erten, gort, vleijs ende speck loopt heel op 't lest, tot streckinge van 'twelcke onse goede vischvanghst somtijts al veel geholpen heeft, hadden anders al deur onse victualie geweest, alsoo tot dato noch in alles niet meer als drie koebeesten ende 4 schapen van de inwoonders hebben cunnen becomen, wiens vuijren aen d' oversijde van de baij in 't geberchte weder hebben sien branden. Willen hopen Godt de Heere sal geven dat ons haest met overvloet van vee sullen bij comen, waertoe den Hottento Herrij goede hope schijnt te geven, seggende dat die vuijren Saldanjaman^2. is met al sijn vee, vrou ende kinderen op comende^3. wege herwarts wesende. 'Twelck Godt geve. Amen.

12 do., wint Noortwestelijck met warm sonneschijn-weder, comende savonts een seer couden, vuijlen, stinckenden mist uijtter zee oprijsen.

Den 13 do., insgelijckx als gister, maer betoont die mist hier doorgaens goet weder, als voor dato meermael geexperimenteert^4. hebben.

Smiddaghs over taeffel, metten Hottento Herrij (die wat gebroocken Engelss spreeckt ende^5. dagelijckx van onse taeffel spijsen om hem te meer genegen te maecken) in discours wesende ende hem wat nauw ondervragende, gelijck meermalen⁺ gedaen hebben, na de gelegentheijt van de verscheijdentheijt der inwoonders deser plaetse, wiste ons door teijckens ende halfftaelige^6., gebroocken Engelsse woorden te beduijden ende te verstaen te geven, dat hier in de Taeffelvaleij jaerlijckx driederleij soorte van menschen quamen, van eenderleij habit^7. ende maniere wesende, namentlijck sijlieden welcke Strantlopers ende boven 40 à 50 (soo tot noch toe cunnen vernemen) in getal niet en sijn, onder haer genaempt na derselver geleende gebroocken Engelse spraecke: Waterman^8., omdat van mosselen leven, die uijtte clippen halen ende eenige worteltjens uijt d' aerde, sonder vee altoos^9. te hebben.

De tweede soorte waren die van Saldanha, onder haer genaemt Saldanjaman^10., die alle jaren met ontelbare coebeesten ende schapen hier verschenen.

De derde soorte waren bij hem genaemt Visman^(a), welcke na 't vertreck van Saldanhaman mede met koebeesten alleen, sonder schapen, hier quamen ende hun generende met de visserijen, sonder vaertuijgh, langhs de clippen met vislijntjens daer se seer gretigh nae sijn - tegen welcke Visman (omtrent 4 à 500 sterck) dese Watermans ende Saldanjamans, nae Herrij's seggen, continuelen oorlogh hadden,

1. deur.

2. Is dit 'n poging om Herry se taal weer te gee?

3. Vgl. noot 10 o.d. 24/8/1652.

4. ondervind.

5. Lees: die wij na ende.

+ 85v

6. Deur Van Riebeeck gemaakte woord? ‘Half tot de een en half tot eene andere taal behoorende’ (WNT).

7. kleding.

8. Dus oorspronklik Engels: Watermen.

9. in alle geval, hoe dit ook sy.

10. Saldanjaman, Waterman, Visman kom, naas die vorm op -mans, herhaaldelik in die Daghregister voor as stamnaam. Dit kan tog nie na aanleiding van die Engelse Waterman, -men wees nie? Die lidwoord ontbreek dikwels voor hierdie stamname.

(a) In April 1655, toe Jan Wintervogel van 'n tog na die binneland teruggekeer het, het hy kom vertel dat hy ook ‘Souquaas, Visman genaempt’ teengekom het. Die ‘Souquaas’ (of Sonquas) van Wintervogel was klaarblyklik Boesmans (sien 3 April 1655), maar die ‘Vismans’ van wie Herry hier op 13 November praat, was vermoedelik nie Boesmans nie, want hy vertel dat hulle beeste aangehou het, wat met die Boesmans natuurlik nie die geval was nie. Dit kan egter ook wees dat Herry se mededelings hier nie so suiwer weergegee is nie, want Van Riebeeck en sy mense sal seker soms maar swaargekry het om die mengsel van gebare, klikklanke en gebroke Engelse woorde te verstaan.

[p. 82]

ende malkanderen alle affbreuck sochten te doen, daer se conden off mochten. Ende na denselven ons wijders te verstaen gaff, soude men Waterman ende Saldanhaman groote vruntschap doen, als wij Visman wilde sien door practijcq van schoon samblant^1. tot ons te locken om quansuijs (gelijck jaerlijcks gewoon sijn) voor coper hun beesten aff te handelen ende dan, met vrou ende kinderen alsoo in ons macht crijgende, om te brengen ende haer vee tot ons te nemen: waertoe sigh geliet^2. al de⁺ Water- ende Saldanjamans hun macht ende vermogen tot hulpe wel soude genegen sijn te contribueeren. Op welcke hem onse genegentheijt^3. voor als noch niet lieten blijcken, maer antwoorden, als dat volck quam, dat alsdan souden sien wat se waren; ondertusschen hem echter met schoone samblanten soo veel dienstigh is de cap vullende^4. ende na de mont pratende, om metter tijt meer ende meer ervaringe ende openheijt^5. van 't een ende 't ander te mogen crijgen.

Na denselven wijders te kennen gaff, souden dese Visman altijt bedectelijck ende schuijlende voor Saldanjaman reijsen, geen vuijren gelijck Saldanhaman dervende branden, off als de Saldaniërs^6. haer vuijren vernamen (welcke ontelbaer in menichte van volck sijn) sochten hun altijt te attraperen, voor wien Visman oock dapper bevreest waren, woonende over 't geberchte beoosten de Caep na de Baija do Sambras^7.(b) ende die wegh uijt, ende Saldanjaman om de West ende Noort van hier na de baijen van Saldanha ende St. Helena, daer 't jacht jegenwoordigh heen is om handel, etc., te soecken, wesende Watermans geduijrige woonplaetse in dese Taeffelvaleij, ende achter de Leeuwen- ende Taeffelbergh. Ende meergenoemden Herrij hout hem alleen bij ons met vrouwen ende kinders om de Comp., soo veel in hem is, als tolck te dienen, sijnde sijn volck, de Watermans, achter den Leeuwenbergh ende Taeffelbergh vertrocken, daer sij hun soecken te generen van de mosselen uijt de clippen ende worteltjens die se met lange, scherpe, ronde ijsers^8. ende groote moeijten uijt d' aerde sticken^9., van smaecke wesende als suijckerwortel, ende de gelijckenisse hebbende als Japanse wortel-nisi, daer se menige luijden voor aengesien hebben; maer den Japansen nisi, bij ons^10. volcomen van smaeck en geur bekent sijnde, bevinden deselve wel de formele gelijckenisse, maer de minste geur off⁺ smaeck van dien te hebben; souden anders al getracht hebben partye voor d' E. Comp. op te samelen, alsoo op Batavia, Tajouan, Toncquin ende Quinam^(c), onder Chinesen, Tonquinders ende Quinammers ofte Coutchin-Chinders den nisi seer getrocken is^11. ende dickwil wel 50, 60 à 80 Teyl^12., na se goet is, 't cattij^13. plaght te

1. practijcq van schoon samblant, skoonskynende handeling, mooi voorwendsel.

2. Van gelaten: hom voordoen, te kenne gee.

+ 86

3. neiging, houding, mening.

4. met schoone samblanten....de cap vullende, met mooi praatjies wysmakende.

5. helderheid, duidelikheid.

6. Saldaniërs wissel af met Saldanjaman(s).

7. Baai van San Bras, d.w.s. die heilige Blasius. Vandag nog aldaar: Cape St. Blaize.

(b) ‘Baija do Sambras’, d.i. die baai van die heilige Blasius, 'n naam wat tydens die besoek van Vasco da Gama in 1497 aan hierdie baai gegee is. Die Nederlandse seevaarder, Paulus van Caerden, het dit in 1601 verdoop tot Mosselbaai. Die bekende kaap by Mosselbaai, Kaap St. Blaize, herinner nog aan die ou Portugese naam. Godée Molsbergen: Reizen in Zuid-Afrika, I (Tochten naar het Noorden), 1652-1686, p. 5, en noot i alhier; Welch: Europe's Discovery of South Africa, p. 207 en noot 448 op p. 341; en Theal: Hist. of S.A. before 1795, I, pp. 56 en 343.

8. Later uintjiesysters genoem. Vgl. uitgawe no. 15, Van Riebeeck-Vereniging, blss. 48, 254.

9. steek, pik. WNT, stikken (IV).

10. d.w.s. Van Riebeeck self.

+ 86v

(c) Batavia, die welbekende Nederlandse hoofkwartier in die Ooste, waar daar ook duisende Chinese gewoon het; Tajouan, d.i. die eiland Formosa; Toncquin, die koninkryk van Tonkin ten suide van China; en Quinam, d.i. Cochinchina.

11. seer getrocken is, besonder in trek is.

12. tael, Chinese munt van wisselende waarde, ongeveer 6 sjielings.

13. kati, kattie, Oos-Indiese gewig, 0.6 kg.

[p. 83]

gelden. Des wel te bedencken is, alsset de rechte soorte was, wij wel geerne souden trachten d' eere te hebben van d' E. Comp. sodanige proffijten aen te jagen; edoch dat tot noch toe niet ondervonden is, hopen door naerstigheijt na te vorssen ende metter tijt te ervaren. Waertoe den Almogenden sijn genadigen zegen wil verleenen. Amen.

14 do., weer ende windt als voren met mist ende N.westelijcke labber coelte, waermede 't jacht de Goede Hoope hier ter rheede retourneerden met een fraije ladinge van 2700 stux extraordinaire schoone, wel gedrooghde, robbenvellen, gevonden op een eijlantjen in de Baije van Saldanha, fraij op den anderen gestapelt, apparent verleden jare bij seecker Frans scheepjen door de meenichte niet cunnende weghvoeren, daer gelaten, 'twelck^1. aen St. Helena bij de vlooth van d' Heer van der Lijn was geweest, ende den schipper Sijmon Turver mede aldaer present sijnde, kennisse van heeft dat sigh^2. beroemt hadde desselffs ladinge wel een tonne gouts waerdigh te wesen^(d).

Na 't schijnt aen alle de gereedtschappen daer gevonden, souden de Francen (wiens hutjens noch eenige, van walvisribben ende robbenvellen gemaeckt, daer stonden) veele moeijten om gemelte vellen gedaen hebben, alsoo dese soo helder ende schoon sijn gemaeckt aen de bloote sijde, dat de minste verrottinge niet cunnen onderworpen sijn, wesende met leertouwersgereedtschappen^3. (daer noch ijts van⁺ stonde) soodanigh toebereijt ende nae 't schijnt met leertouwersmessen op een boom al het vet gladt affgeschaefft ende fraij met pennen uijtgespannen, opgedrooght ende op den anderen gestapelt^(e); ende ten ware door de groote harde winden van malcanderen waren gewaijt ende door den regen verdorven, soude noch wel 2 mael soo veel gebracht hebben, edoch sijnder na des schipper ende boeckhouders rapporten genoegh te crijgen van de robben, in ontallike meenighte op Ilha Elisabeth off 't Dassen- ende seecker ander eijlandeken in 't incomen van de baij haer onthoudende^4., maer hebben daertoe cloeck volck van doen^5. om de robben te dooden, alsoo heel groot sijn, ende wanneer niet wel geraeckt worden een gauw man cloeck genoech vallen om aff te maecken^6.. Des met 't jacht wederom gecomen was, om sigh met wat meerder ende cloecker volck, nevens eenige meerder gereetschappen van kneppels, etc., te versien, hoedanige bequame kneppels hier uijt 't bos (anderhalff mijl van 't fort gelegen) genoech te becomen sijn, die wij met ysere banden aen de eijnden meenen te beslaen, tot voorcominge van 't splijten (door 't slaen op de robben hare harde coppen te vreesen) gelijck mede eenige leertouwersboomen uyt do. bos te halen ende messen tot behulp^7., voor eerst van ijserhoepen offte staven, soo best cunnen, te maecken, ter tijt degelijcke uijt 't vaderlandt cunnen ontbieden omme, mogelijck sijnde, tegen de comste der retourvloote uijt India noch een

1. nl. die ‘Frans scheepjen’.

2. nl. (die kaptein van) die Franse skepie.

(d) Sijmon Turver, skipper van die Goede Hoop, was in Mei 1651 by St. Helena saam met die vloot van Cornelis van der Lijn (Goewerneur-Generaal van Nederlands-Indië, 1645-1650), wat toe om verversings daar aangedoen het. Die betrokke ‘Frans scheepjen’ het ook juis in dié tyd daar aangekom. Vgl. daaglikse aantekeninge van Turver (4 November 1652), wat hierna onder datum 14 November 1652 in die Dagverhaal voorkom.

3. leerbewerkersgereedskap.

+ 87

(e) Die Franse - net soos Van Riebeeck self ook - het oor die moontlikhede van robbevelle as handelsartikels gunstig geoordeel; en 'n jaar later was hulle dan ook weer in Saldanhabaai om nogeens robbe te slaan. Vgl. 11 en 27 Oktober 1653.

4. d.w.s. die robbe hou daar.

5. van doen, nodig.

6. een gauw man cloeck genoech vallen om aff te maecken, sterk genoeg is om 'n rats man dood te maak.

7. tot behulp, om ons mee te behelp.

[p. 84]

redelijck cargasoentjen van do. vellen op voorraedt te hebben ende nae 't patria te mogen senden tot preuve, alsoo ons inbeelden om haer deughts wille^1. veel gelts sullen waerdigh sijn.

⁺ Als geseijt hadden sijlieden op Ilha Elisabeth offte Dassen-Eijlant cnde noch een ander cleijn eijlandeken in 't incomen van de baij, soo machtige meenichte van robben gevonden, dat ongelooffelijck scheen, ende soo derselver vellen (gelijck aen haer deught, als geseijt, wel vertrouwen) een rijxdaelder off 3 gulden^(f) ijder waerdigh sijn, isser apparentie om schoone proffijten te bevaren^2., behalven den traen die der mettertijt mede van te comen staet, alsmede van den handel welcke d' opperhooffden des gemelten jachts vermeenen daer beneffens dien bij tijt ende wijle oock vallen sal, hebbende nu niet veel volckx vernomen ende maer 2 schaepen ende een hertjen 2 à 3 gehandelt, nevens weijnigh struijsveren; maer hadden do. inwoonders met gebroocken Francen ende Engelse woorden^3. te verstaen gegeven dat eenige dagen te landewaert in mosten gaen om haer mackers advertentie te doen van 't schip, die dan affcomen souden om met haer te handelen, waervan oock te beduijden wisten veele met haer vee, vrouw ende kinderen na de Caep vertrocken waren op tijdinge vandaer gehadt datter volck was comen woonen welck veel coper hadden, daer se machtigh graegh nae sijn, insonderheijt nae platen, maer 't draet achten nergens nae soo veele^4.; des in toecomende meest van vasen^5. off platen geel coper sullen dienen geprovideert.

In do. Baije de Saldanha, welcke N.N.West 16 mijlen van hier ende omtrent 5 mijlen landewaert in, diep, ende voor alle winden fraij besloten leijt, hadden^6. geen goet versch water ende 't lant seer dor ende schrael bevonden, bij dese Caep wegen^7. de bequaemheijt der landerijen^8. voor aen^9. in geen comparatie comende, edoch hoe 't diep te landewaert in gelegen was, hadden noch niet ondernomen te⁺ ontdecken. De Baije van St. Helena omtrent....^10. om de....^10. lager aff leggende, hadden oock besocht met groot prijckel, vermits de meenichte clippen, rudsen^11. ende reven^12. langhs de cust van de Baije de Saldanha tot daer gelegen, ende bevonden deselve geen formele baije maer slechts een inham te wesen, voor verscheijde ende insonderheijt de Noorweste winden geheel open, vol rudsen ende vuijle clippen^13., mitsgaders door de harde aenbrandingh met stil weder bijnae onmogelijck om met
^{(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
(m)
(n)
(o)
(p)
(q)}

1. om haer deughts wille, om hulle deugdelikheid, omdat hulle van so 'n goeie kwaliteit is.

+ 87v

(f) 'n Riksdaalder = 50 stuiwers, d.i. in Engelse geld 50 pennies of 4/2; 'n gulden = 20 stuiwers of 1/8. Ooreenkomstig voorskrifte vanuit die moederland in 1770, is die waarde van die riksdaalder aan die Kaap tot 48 stuiwers (4/-) verminder. Sien Theal: Hist. of S.A. before 1795, III, p. 100; en Thom: Die Geskiedenis van die Skaapboerdery in S.A., p. 386. 'n Kort en saaklike beskrywing van die muntwese in Nederlands-Oos-Indië, wat vir 'n begrip van die muntwese aan die Kaap in die Hollandse tyd noodsaaklik is, is te vinde in De Graaff en Stibbe: Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, II, pp. 793-811.

2. bereik, behaal. In hierdie betekenis nie in WNT nie.

3. Die Saldanhabaaise Hottentotte sou dus 'n paar Franse en Engelse woorde van verbyvarende matrose geleer het.

4. achten nergens nae soo veele, gee hulle lank nie soveel voor om nie.

5. Van Riebeeck onderskei hier: 1. platen, d.i. plaatkoper; 2. draet, d.i. draadkoper en 3. vasen, d.i. vaaskoper, ‘eenige keeren omgebogen en plat toegeslagen als vaaskoper of vouw-messing’ (WNT XVIII, 100). Hierdie vindplaas nie in WNT nie.

6. d.w.s. die opperhoofde van die jag.

7. wat betref.

8. bequaemheijt der landerijen, geskiktheid van die grond (vir bebouing).

9. voor aen, naby die kus?

+ 88

10. Oningevul. In NZAT uitgelaat.

10. Oningevul. In NZAT uitgelaat.

11. rotse; die vorm ruts kom in die seemanstaal meermale voor.

12. riwwe. Die gebruiklike Ndl. meervoud van rif in hierdie betekenis is riffen; vgl. speten naas spitten.

13. vuijle clippen, rotse wat die water ‘vuil’ maak.

(g) Elizabeth-Eiland. Vgl. joernaal in verband met Joris van Spilbergen se reis: ‘midtsgaders een Eijlant genaemt van onse Admirael Lisla d'Elizabeth’. Godée Molsbergen: Reizen in Zuid-Afrika, I (Tochten naar het Noorden), 1652-1686, p. 8. Van Spilbergen se naam vir hierdie eiland het egter weldra in onbruik geraak, terwyl die naam Dasseneiland allerweë aanvaar is. Vir 'n reproduksie van 'n kaart van Dasseneiland uit Van Riebeeck se tyd, sien kaart no. 27, K.A. Joris van Spilbergen het ook aan Tafelbaai (wat vroeër bekend gestaan het as Saldanhabaai) sy naam gegee. Vgl. Theal: Hist. of S.A. before 1795, I, p. 344.

(h) Die afstand is in werklikheid egter aansienlik langer. ‘8 mijlen’, d.i. Hollandse (of Duitse) myle, sou gelykstaan aan 32 Engelse myl, maar die werklike afstand van Kaapstad na Dasseneiland is 40 myl.

(i) Jutteneiland.

(j) Vandag Elandpunt.

(k) Meeuweneiland en Schapeneiland.

(l) Madegasen- (vandag Malagas-)eiland, of miskien Marcus-eiland.

(m) In die Kaapse Argief is daar reproduksies (kaarte nos. 3 en 9) van twee oorsigtelike kaarte uit die vroeë Kompanjiestyd aan die Kaap, waarvan die origineles in die Rijksarchief, Den Haag, bewaar word en wat die genoemde besonderhede in verband met Saldanhabaai duidelik aantoon.

(n) Hierdie dagboek van Fredrick Verburgh dek in hoofsaak dieselfde veld as dié van skipper Turver (wat net voorafgaan), maar die ondervindinge van die twee was tog nie altyd dieselfde nie en dus vul hulle mekaar mooi aan.

(o) Verburgh vergis hom hier: ‘'t houtbaeijtjen’ (Houtbaai) - wat nou vir die eerste keer met hierdie naam aangedui word - lê nie ‘beoosten’ die Kaap nie, maar suid van die Kaap. In Turver en Verburgh se instruksie staan immers ook dat dit geleë is ‘recht suijtwaerts achter den hoeck van den taeffelbergh’. Sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, p. 30. K.A. Die naam Houtbaai het spoedig die erkende naam van hierdie baaitjie geword. Vgl. bv. 31 Desember 1652.

(p) Of hierdie ‘affteijckeninge’ wel gemaak is, kan nie met sekerheid gesê word nie; dit kon in elk geval nie in die Kaapse Argief teruggevind word nie. Indien dit wel gemaak is, is dit vermoedelik - soos vrywel alle ou Kaapse kaarte in die vroeë Kompanjiestyd - na Patria, of Batavia, gestuur. In die Kaapse Argief is daar egter 'n reproduksie van 'n interessante ou kaart (kaart no. 1, wat egter ongetwyfeld van ietwat later datum as 1652 is) uit die Rijksarchief, Den Haag, waarop St. Helenabaai beskryf word as ‘onbequaem en vol clippen sonder waeter of houdt’.

(q) 'n Sodanige ‘affteijckeninge’ kon ook nie in die Kaapse Argief gevind word nie.

[p. 85]

schuijten off boots te landen, waeromme die baije meer te besoecken sullen staecken, ende maer ons werck voor eerst maecken om voors. jacht metten eersten^1. weder na de Baije van Saldanha te senden, tot opgaderinge van quantité robbevellen tot cargasoen^2. voor 't patria, waertoe ende andere saecken meer tot Comps. proffijt streckende, den Almogende sijnen zegen gelieve te verleenen. Amen.

Wat wijders by d' opperhooffden des gemelten jachts op de reijse verright ende ervaren sij, is uijt derselver gehouden dagelijxe aenteijckeninge 'tsedert hun vertreck largo nae te lesen, ten welcken eijnde deselve haer hebben affgevordert, ende hieronder tot nader speculatie g'insereert, luijdende van woorde tot woorde als volcht.

1. metten eersten, met die eerste geleentheid.

2. lading.

(Kyk Bylaes I en II)

Vooraengetoge opperhooffden des gemelten jaghts hadden ons oock mede gebracht⁺ 5 dode ende 5 levendige dassen, van smaecke soo schoon ende delicaet als de beste capoen in 't vaderlant can wesen, geen haes off conijn eenighsints daerbij in comparatie comende; hadden oock geruijlt 3 à 4 zeekoe-tanden ende omtrent een hantjen vol struijsveren, voor wat taback.

Heden quamen weder eenige Saldanhars in 't fort, tijdinge brengende dat veele van haer volck met vrou, kinderen ende al hun vee dightebij waren, versoeckende voor hunne brengende tijdinge een tabackjen, daer hun mede beschoncken ende vrundelijck tracteerden om te meer aen te locken. Soo toonden haer oock partije plaetjens coper ende taback, daer seer graegh nae scheenen, hun niet genoech cunnende verwonderen over de groote quantité, hoope gevende^3. binnen 2 à 3 dagen soo meenichte van koebeesten, schapen, etc., hier omtrent soude vernemen, dat noch wel coper ende taback (om deselve van hun te handelen) souden te cort comen.

15 do., wint ende weder ut supra. Hebben heden 1895 gedrooghde robbevellen uijt 't jacht aen lant gecregen, die desen dagh noch altemalen op de solderingh van ons woonhuijs (omme verrottingh voor te comen) lieten bergen.

Savonts comen noch 4 andere Saldaniërs in 't fort, ons preadverterende van de comste der meenichte volckeren met al hun vee ten fine voorsz.^4., biddende om een weijnigh taback voor de brengende tijdinge, dat hun geerne gaven tot meerder aenlockinge.

16 do., wint Z.Oostelijck ende warme sonneschijn wesende, hebben op dato wederom 821 do. vellen^5. uijt^6. jachtjen voorsz. aen lant gecregen, die mede op de⁺ solderingh bij d' anderen lieten bergen. Ende blijven de tuijniers ondertusschen vast besigh om wat wortelen in aerde, met mest toegemaeckt, te saijen, waervan 't goet succes metter tijt hoopen te ervaren.

+ 103

3. hoope gevende .

4. ten fine voorsz., met die bogenoemde doel, d.w.s. om te verhandel.

5. d.w.s. ‘gedrooghde’.

6. uijt 't.

+ 103v

[p. 86]

Savonts begond vry hard uijt de Z.Oostelijckerhant te waijen, geduijrende tot den

Sondagh, 17 do. smorgens, doen 't weder warme sonneschijn wierde, ende de wint uijtten N.Westelijckerhant cregen; mitsgaders 5 à 6 van de voorhaelde Saldaniërs vertrocken met een tabackje tot een foij op hun gewoonlijck troggelachtigh^1. versoeck, belovende niet weder herwaerts te keeren dan met al hun macht ende vee, daer haer minnelijck toe versochten; ende dewijl sulckx al verscheyden malen geseght hebben, schijnt vrij wat ongeloofflijck te wesen ende de saecke niet wel vast te staen. Edoch willen d' Almogende ondertusschen bidden hun herten tot ons genegen sal maecken, ende 't goet succes ons in corten te laten toecomen, alsoo 'tselve voor de dagelijxe invallende siecken (omme tot reconvalisatie^2. ende verquickinge^3. te comen) onder 't volck ten hooghsten van noden is.

18 do., smorgens dijsigh weder met N.Westelijcke wint als voren, edoch op den dach claer met warme sonneschijn.

19 do., weer ende wint als voren. Sont de schipper van 't jacht sijn volck na de soutpannen om sout, daer seer sober van versien was, comende savonts elck met een goede draght uijttermaten schoon wit sout t'huijs, nevens raport dat noch goede⁺ quantiteijt te becomen was; alsoock dat daerontrent vernomen hadden ongeveer 40 à 50 Saldaniërs met wel een duijsent soo koebeesten als schapen, die morgen wilde bij 't fort brengen om coper voor te handelen, hebbende d' onse seer minnelijck bejegent ende met deselve in alle vruntschap een tabackjen gedroncken^4., etc.

20 do., wederom schoon weder sijnde met Z.Oostelijcke wint, hebben ons volck met haer 29en^5., daer onder 6 musquettiers, oock om sout uijtgestuijrt, onder opsighte van de boeckhouders Van den Helm ende Verburgh, die savonts met treffelijcke drachten wederom quamen, ende rapporteerden noch heel veel in de pannen bleeff, mitsgaders gelegentheijt was, alser volck toe gebruijckt cost worden, om jaerlijckx veele schepen mede aff^6. te laden. Hebbende oock Saldaniërs met coebeesten op comende wege herwaerts vernomen, waervan eenige heden met 4 schoone coebeesten bij ons waren geweest, edoch soo duijr, dat niet hebben cunnen handelen, maer eenlijck wat goet tractement aengedaen, tot meerder aenlockinge.

Savonts begond vrij hardt uijtten Z.Oosten te waijen, nemende tegen den nacht soo affgrijsselijck toe, dat meenden onse wooninge ende al wat hoogh boven aerde stont omvert soude waijen, geduijrende^7. tot den

21 do., doen de harde wint wat, doch weijnigh, affnam. Ende sonden heden partije van ons volck om wat coemest te halen, omtrent 1½ mijl van 't fort in abondantie⁺ leggende, die tegen den middagh yder met een goede draght, nevens een Saldanies Capteijn^(r), wederom quamen, rapporterende dat meenichte koebeesten ende

1. bedelagtig; vgl. Afr. aftroggel.

2. herstel.

3. versterking.

+ 104

4. Tabak drink was vroeër baie gewoon in die meeste tale: die rook word ingesluk.

5. met haer 29en, 29 stuks altesaam.

6. vol; vgl. o.d. 8/10/1652.

7. durende.

+ 104v

(r) Miskien reeds die bekende Kaapman- (Saldaniër-) kaptein Gogosoa, van wie ons later meer sal hoor.

[p. 87]

schapen, etc., ontrent de Versse-Revier hadden vernomen, ende van de Saldaniërs minnelijck in hun hutten onthaelt ende met koemelck wel getracteert waren. Hebbende desen Saldanjes Capteijn (daeghs te vooren in 't fort geweest) met een van ons volck vooraff gesonden een delicaet schaep tot vereeringh aen 't Opperhooft, voordat^1. hem gister middagh met een tabackje ende wat andere spijse nobel getracteert hadden, gelijck desen middagh, nevens desselfs huijsvrou ende den Ottento Herrij (die wat gebroocken Engels spreeckt) mede deden^2., ende do. vrou met wat coralen om den hals ende coperdraet tot armringen, nevens een tabackje in recompens^3. van 't schaep beschoncken^4., op hoope hem door onse cordiale ende goede tractementen te beter tot ons genegen ende gewent maecken soude. Deselve brachten oock haer eijgen spijse, namentlijck melck in groote ledere sacken mede, die met een quastjen off cleijne swabbertjen, bijnae een spetie^5. als van henp^6. gemaeckt wesende, opslobberden, seer speculatijff ende vremt om aen te sien.

22 do., heet sonneschijn stil weder. Quamen eenige Saldaniërs met 3 schapen voor 't fort, daerder 2 aff handelden, elck voor schaers soo veel dun coperdraet als 't schaep langh was, wegende omtrent ½ lb., ende ⅛ lb. taback toegift, samen monterende voor ijder schaep 6 stuijvers; 't derde, een weijnigh groter wesende, wilden eens soo veel voor hebben, daeromme niet costen in de prijs overeencomen om hun⁺ in geen quade gewoonte te brengen.

Ondertusschen sijn d' adsistenten Van den Helm ende Verburgh, nevens noch 4 à 6 personen, met ons consent gegaen na den Saldanhasen Capteijn (op gister hier geweest) haer medegevende een goede houte doos vol gecorven taback ende wat pijpen om deselve te tracteren, nevens een stuck dick coperdraet, quansuijs in plaets van een rottangh, elck in de hant, om haer graegheijt nae 'tselve te vernemen^7., sonder nochtans eenige mine^8. van ruijlinge van beesten te thoonen; dewelcke omtrent 1½ mijl van hier, daer 't mostertsaet staet, bij haer comende, van den voorsz. oversten ofte Capteijn seer fatsoenlijck wierde willecom geheeten, ende allomme geleijt om den rijckdom sijner huijsen, 15 in 't getal wesende, nevens desselffs beesten ende schapen (wel 15 à 1600 bij den anderen^9. hebbende) te thoonen; na 't welcke hun in sijn huijs van matten (seer fraij ende redelijck groot gemaeckt) liet comen nedersitten ende, eenige vrouwen laten melcken hebbende, met melck minnelijck ende vrundelijck onthaelden, spenderende d' onsen wederom rijckelijck taback, haer ten dien eijnde (als geseijt) met schone pijpen, gekorven medegegeven. D' onsen hadden oock een tinne commeken met^10. genomen om melck uijt te drincken, daer den Capiteijn ofte oversten ende sijn vrouwen mede^11. uijt begeerde,

1. as vergoeding daarvoor dat.

2. d.w.s. Van Riebeeck het die kaptein, dié se vrou en Herry ook getrakteer.

3. in recompens, ter vergoeding.

4. begiftig.

5. soort.

6. hennep.

+ 105

7. om haer graegheijt nae 'tselve te vernemen, om te toets hoe begerig hulle daarna was.

8. uitdrukking, gebaar, teken.

9. bij den anderen, bymekaar, tesaam.

10. In die ouere taal is met dikwels as bywoord gebruik.

11. ook.

[p. 88]

⁺ ende toegelaten wierden, te drincken, dat voor een groote eere van d' onsen aennamen, wesende seer graegh^1. na de stucken coperdraet in plaetse van een rottangh, als voors., in de hant hebbende, voor welcke een^2. omtrent 5/4 lb. wegende een seer schoon vet calff, ende voor 3 do. stuckx een coebeest, presenteerden. Edoch gelieten d' onse haer off^3. sulckx niet te verruijlen was, maer bij 't fort comende^4., genoech vinden souden bij 't Hollants opperhooft, die genegen was met hun in alle minne ende vruntschap te handelen; waerop den oversten belooffden morgen den Hollandtsen Capteijn in 't fort met beesten te comen besoecken.

Desen oversten der Saldanhars werd van sijn volck dapper ontsien, ende veel werck aff gemaeckt^5., wetende oock seer wel sijn reputatie te houden. Waren omtrent, met vrou ende kinderen samen, sterck 250 sielen, suijgende de kinderen aen d' euijren van de schapen daer se de moeders van achter tusschen de schapen haer benen aenleijden, seer soet ende speculatijff om aensien; hebbende hare hutten ofte huijsen fraij in een ronde cringh^6. besloten, daer <sij> de beesten tusschen beijden hielden, ende d'onsen te verstaen gaven, op die plaetsen soo lange souden blijven tot hun beesten 't gras daer opgegeten hadden, als wanneer met deselve ende hare huijsen bij 't fort soude comen, om haer beesten daer^7. soo lange te weijen alsser oock gras stonde, wijsende d' onse meenichte vuijren in 't lant, ende te verstaen gevende daer oock veel volckx met groote meenichte beesten herwaerts op comende wegh waren, die oock genegen soude sijn met ons te handelen.

Savonts sagen uijt fort aen d' oversijde van de baij veele vuijren over ende in 't⁺ geberghte branden, dat ons den Hottento Herrij te kennen gaff altemalen Saldaniërs waren, met soo overvloedigh veel vee, dat wij wel haest coper sullen te cort comen, 't welck Godt geve. Amen.

Op dato hebben sooveele van den schipper van 't jacht vercregen op onse meenighmael gedaene ernstige ende iterative^8. vermaningen ende vandage nochmael gegeven expresse last, vermits 't bequame weder, dat denselven 't incomen deser baije heeft affgediept, ende bevonden t' eenemael sonder prijckel te wesen, als bij d' affteijckeninge^(s) nader te sien sij, verclarende in 't comen^9. deser baije onmogelijck te sijn eenige schepen te verseijlen^10., als^11. door moetwillige sloffigheijt ende loshooffdigheijt sommiger schippers ende stuijrlieden; welcke vorder oordeel aen de zee-verstandige laten.

23 do., stil weder met fraije, liefflijcke regen. Heden quamen wederom partije Saldaniërs met een schaep voor 't fort, dat voor 1 plaetjen coper ende omtrent ¼ lb. taback toegift ruijlden; item een schoone stier voor de waerde van omtrent 2½ gulden aen plat coper, do.^12. draet ende taback, van den Saldanhasen Capteijn nae sijne

+ 105v

1. begerig.

2. voor welcke een, vir een waarvan.

3. gelieten d' onse haer off, ons mense het gemaak asof.

4. nl. die Hottentotte.

5. veel werck aff gemaeckt, baie moeite voor gedoen; met groot respek behandel.

6. Dus: in 'n laer.

7. nl. by die fort.

+ 106

8. herhaalde. Vgl. o.d. 15/10/1652.

(s) In die Kaapse Argief is daar reproduksies van 'n paar ou kaarte uit die Rijksarchief, Den Haag, waarop dieptes van Tafelbaai aangegee word, maar hulle is almal kort ná 1652 gemaak. Vgl. nos. 2, 3, 5, 12, 14 en 15, K.A. Dit kan wees dat vir een of meer hiervan gebruik gemaak is van die ‘affteijckeninge’, waarvan onder hierdie datum in die Dagverhaal sprake is, maar dit is nie moontlik om sodanige verband aan te toon nie.

9. i.p.v. incomen.

10. te laat strand.

11. behalwe.

12. d.w.s. koper, nie plat nie.

[p. 89]

gedane belofften daermede hier gecomen wesende, die, neffens desselffs vrou ende 6 à 7 van sijn principalen, vrij wat tractement ende vruntschap bewesen, om te meer tot ons genegen te maecken ende met al sijn vee bij 't fort te locken, vertreckende tegens den avont met goet contentement weder wegh; comende ondertusschen 't jachts volck met sout uijt de soutpan, rapporteerende seer veel aengegroeijt^1. was.

Sondagh, 24 do., warm sonneschijn met N.Westelijcke wint.

Snamiddaghs gingen de boeckhouders Van den Helm ende Verburgh, nevens⁺ noch 15 à 16 personen redelijck wel g'armeert, met onse kennisse^2. wederom na den Saldaniërs Capteijn, haer medegevende wat gecorven taback ende pijpen, om denselven ende sijne principalen wat tractament ende carressen^3. aen te doen, op hoope hunlieden met al de beesten nae 't fort te troonen, mitsgaders als dan te beter occasie van handelinge te becomen, alsoo ons tot dato noch maer 11 à 12 stux, soo koebeesten als schapen, toegebracht sijn, ende wel nodigh ware wat meerder voor de siecken versien mochte worden van de beesten bij hun in overvloet wesende. Bij haer comende, wierden van den Capiteijn offte oppersten in sijn hutte als te voren seer minnelijck onthaelt ende welcom geheeten, mitsgaders met melck (dat sij bie noemen) gepresenteert te tracteren, welck d' onse, vermits hare potten seer vuijl ende onbequaem uijt te drincken waren, met goet fatsoen ende beleefftheijt (soo veel doenlijck was) excuseerden, beschenckende hem, nevens eenige van sijn principaelste edeluyden, in erkentenisse van hare cortosije^4. ende oock om haer, als geseijt, te meer met hun vee bij 't fort te locken, met wat pijpen ende taback. Edoch in discours bemerckten uijt teijckenen ende gebroocke Engelse woorden dat niet genegen waren bij 't fort te comen, maer nae 't groot bosschagie, omtrent 7 mijlen van hier leggende ende bij gemelte boeckhouders eerst gevonden ende ondeckt^5. sijnde, te vertrecken. Ondertusschen toonden d' onse hem mede eenige stijlen^6. coper, quansuijs tot rottangh in de hant hebbende, daer gansch geen graegheijt meer⁺ nae thoonden, maer hun daervan soo coel hielden als off noijt eenigh coper meer gesien hadden, oock gansch ongenegen om te handelen; dat ons op 't hooghste doet verwonderen, niet wetende wat van de saecke sullen dencken, alsoo noch op gisteren middagh selffs^7. belooft had, naedat nevens den Hottento Herrij (die wij in de te drijven handelinge als tolck gebruijcken) wel onthaelt was, in corte daegen met al hun vee bij 't fort soude comen ende handelen; waerom halff beducht sijn voornoemden Herrij (dewijl de Saldanhars jegenwoordigh seer toegedaen^8. ende tevoren altijt vijanden plachten te sijn) in plaetse van wel met ons te handelen^9., quaet stoockt, daer met alle naerstigheijt ende vlijt metter tijt noch wel hopen

1. vermeerder, d.w.s. deur verdamping van die water.

+ 106v

2. medewete, verlof.

3. vriendelikhede, tekens van vriendskap.

4. courtoisie, beleefdheid.

5. Sic.

6. roedes, stukke dik koperdraad.

+ 107

7. (die Hottentotkaptein) self.

8. geneë.

9. wel met ons te handelen, ons goed te behandel, ons belange te behartig.

[p. 90]

achter te comen; als wanneer sulckx waer sijnde, niet vremt^1. ware hij met vrou ende kinderen nevens alle de Waterlieden door een soet lijntjen op 't Robben-Eijlant gebracht ende gelaten wierden, omme met d' inwoonders van Saldanha (goet slagh van volck schijnende) te geruster te mogen handelen ende te beter tot ons contentement te comen. Van alle 'twelcke den tijt ons nader leeringe geven sal.

Tegen den avont begond vrij hard te waijen uijtten Z.Oosten, maer duijrden niet langh, sijnde den wint

⁺ 25 do. N.West met redelijcke coelte ende droogh weer, mitsgaders 't jachtsvolck na 't bos gegaen om kneppels ende boomen tot de robbenvanghst, daertoe ten eersten wederom soude na de Baij van Saldanha vertrecken. Tegen den avont met hun hout wederom comende, wisten te seggen de Saldaniërs al besigh waren met opbreecken, om na de groote bosschagie achter den Taeffelbergh te vertrecken.

26 do., wint aen dese sijde van de baij N.W. ende aen d' oversijde Z.Oost, vrij hard doorcoelende met fraij, claer sonneschijn-weder. Quamen wederom eenige Saldaniërs met een out ende <een> jongh schaep, dat hun affhandelden voor een eijnt coperdraet soo langh als 't schaep was, ende wat taback voor 't lammeken. Ende soo wij in de handelinge waren, sagen ende spraecken sij Herrij aen, die, soo wij bemerckten, haer onderwees^2. meer coper te vorderen, maeckende dat wij qualijck met de Saldaniërs costen te recht comen, onaengesien^3. al vrij veel voor do. schaep presenteerden, die men voor desen, sonder hem, plachte voor taback alleen soo langh als 't schaep was, te ruijlen, 't coper eenlijck maer voor koebeesten te geven: volgens getuijgenisse van den stuijrman van 't jacht ende den corporael van de soldaten, voor dato hier meer geweest ende met de Saldanhars gehandelt, daer desen Herrij noijt bij gesien ende sonder hem seer facil ende minnelijck met deselve te recht gecomen waren, soodat uijt alle de actien van Herrij bemercken denselven ons grooten hinder in plaetse van dienst doet, voor de tractementen hem den tijt⁺ onses aenwesens tot nu gedaen. Waeromme sijn schelmerije ende valsheijt soo naeckt merckende, hem ons misnoegen te verstaen gaven, ende dat hij genoechsaem oorsaeck was wij tot geen degelijcke handelinge costen comen, ende denselven sigh anders moste aenstellen, soo wij hem genegen soude blijven, etc., beproevende^4. hem wijders off wel met ons volck soude willen na de Saldaniërs gaen, daer qualijck, soo wij meenden uijt vrese van deselve, aendorst^5., ende echter niet dervende weijgeren, noch mede gingh tot de plaetse daer de Saldaniërs (die met al hun hutten ende vee nae 't groot bosschagie vertrocken vonden) gelegen hadden, edoch geloven vastelijck gemelten Herrij van hun vertreck wel geweten heeft, alsoo nu met een goede couragie ende vrijmoedigheijt mede gaende ende 1 dagh à 2 geleden hem tot 'tselve versochten, sulckx echter niet dorste bestaen. Intrim sagen d' onse eenige vuijren branden in 't hangen van 't geberghte, dat dachten menschen mosten wesen,

1. vreemd, onbegryplik; niet vremt dus: begryplik, verstandig.

+ 107v

2. geleer, voorgesê het.

3. hoewel.

+ 108

4. op die proef stellende.

5. aangedurf het.

[p. 91]

waeromme 't lant wat verder opgegaen, geen menschen (vermits al te verde tegens 't geberghte was) vernamen, als wanneer gemelten Herrij niet dorste (uijt vrese van de Saldaniërs dootgeslagen te worden) met haer gaen, maer wederkerende ende d' onse aen de Soute-Revier inwachteden, soodat uijt al desselffs doen bemercken de Saldaniërs veel meer coper (als selffs^1. wel soude begeren) voor haer vee soeckt aen te jagen^2., om in haer gunst te blijven, dat ons grootelijcks beleth^3. in 't handelen maeckt, ende off geen meerder quaet stoockt, is niet al buijten beduchtinge^4..

Op dato hebben geresolveert 't jacht de Goede Hoope wederom een tocht na de⁺ Baij van Saldanha te laten doen, omme tegen d' aencomste der retourvloote wat meer robbenvellen in voorraet te gaderen, tot retour voor 't patria, als breder bij resolutie heden daer over genomen^(t).

27 do., wint N.W. Hebben d' opperhooffden van gemelten jacht, conform^5. op gister genomen resolutie, sijn despesche gegeven, omme metten eersten goeden wint ten eijnde voorsz. onder zeijl te gaen.

Heden quamen eenige nieuwe Saldanhars met 27 schapen, daer wij 19 stux van handelden voor coperdraet ende taback, door den anderen^6. 't stuck comende te costen tusschen de 6 ende 7 stuijvers; welcken handel heel griff gingh, soo langh alsser Herrij van affbleeff, maer soo haest hij daer bijquam, nam de handelinge een stut^7., sulckx dat t' eenemael bemercken denselven ons principalijck in den wegh is, ende daeromme metter tijt gedacht sal dienen ander middel met hem aen te wenden.

28 do., wint als vooren ende regen. Quamen weder eenige Saldanhars met schapen, daeronder de oude^8., die dese door Herrij's instigatie^9. soo veel instoockten dat wij vandage tot geen bequame handelinge costen comen; echter, siende wij ons mede wat achterlijck^10. hielden, ruijlden noch 9 stucx schapen, soo goetcoop als gister, willende al plat coper hebben, dat wij te verstaen gaven voor coebeesten, ende 't draet voor schapen, handelen wilde, etc.

29 do., weer ende wint als vooren N.Westelijck, waerdoor 't jacht noch belet⁺ bleeff onder zeijl te gaen. Tusschen wijlen compt den ouden Saldanhasen Capteijn bij ons, belovende morgen beesten te brengen, maer off sijn woort houden sall, leert den tijt; echter deden hem goet tractement om te meer aen te locken, ende ruijlden 4 schapen, cleijn ende groot, van sijn volck voor omtrent ½ lb. coperdraet ende 1 lb. taback; schijnen niet gaerne van haer beesten te willen scheijden.

30 do., warm weer ende wint als voren, sulcx dat het jacht noch niet coste van dese rheede scheijden; ende comen eenige Saldanhars (omtrent 3 mijlen van hier aen d' oversijde van de baije leggende) met een moij tropjen schapen, daerder 17

1. hulle self.

2. aen te jagen, in die hande te speel, te laat verkry.

3. hindernis.

4. is niet al buijten beduchtinge, bestaan wel rede om te vrees.

+ 108v

(t) Sien C. 1: Resolutiën, Raad van Politie, 1651-1663, pp. 28-29. K.A. Die Goede Hoop sou met 25 man beman word: 16 man sou aan land robbe slaan, terwyl 9 vir noodsaaklike werk aan boord gebruik sou word. Vgl. ook ‘Nader Instructie voor de Opperhooffden van 't jacht de Goede Hoope andermael van hier vertreckende na de Baija de Saldanha’, C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 35-40. K.A.

5. in ooreenstemming met.

6. door den anderen, deur die bank, gemiddeld.

7. stuiting, belemmering, einde.

8. nl. ‘den ouden Saldanhasen Capteijn’, van wie onder die 29ste sprake is.

9. K: instrucktie.

10. terug, asof onwillig.

+ 109

[p. 92]

stux, jongh ende out, aff ruijlden, voor ongeveer 7 lb. coperdraet ende 6 lb. taback ende eenige pijpen, samen ter monture van^1. omtrent 6 guldens, sijnde ijder schaep door den anderen 7 stuijvers; ende belooffden morgen oock coebeesten te brengen, daer hun te verstaen gaven plat coper voor geven soude, na 't welcke seer graegh sijn ende al hun roepen is^2., hebbende genoegh te doen gehadt haer te gewennen om de schapen voor draet te handelen, willende al plaetjens hebben, die wij voor de coebeesten achterhouden. Ende gelijck sijlieden met haer coebeesten wat costelijck schijnen, soo doen wij oock met het plaetcoper^3., bij haer (soo bemercken cunnen) in meerdere estime^4. wesende; ende bijaldien^5. wij plaetjens oock voor schapen⁺ gaven, cunnen wel sien, dat ons niet een koebeest, maer anders niet als schapen toebrengen souden, des haer wel platen thoonen, maer oock te verstaen geven dat daer koebeesten voor begeeren.

1. ter monture van, ten bedrae van; vgl. monteren hoërop.

2. al hun roepen is, waar hulle voortdurend om roep, na vra.

3. plat coper en plaetcoper wissel, ook in dieselfde teks.

4. meerdere estime, groter waardering.

5. indien.

+ 109v