Daghregister. Deel 1. 1651-1655

Februario anno 1652

Primo Februario ende 2en do., meest stil weer met regenvlaeghjens. Smiddaghs gegiste hooghte 2 gr. 40′, L. 356.10′ ende geseijlt O.Z.O. 8 mijlen.

Snachts cregen een Noorlijcke luchtjen met harden regen.

3 do., wint als voren tot omtrent de middagh, als wanneer 't stil wierdt, ende gisten te wesen op 2 gr. 18 min. breete ut supra, L.356.12′, ende geseijlt S.S.O. 6 mijlen.

Sondagh, 4 do., variable luchtjens uijtten Zuijen, doch meest stil; smiddaghs cregen hooghte op 2 gr. 18 min.; dit etmael niets gevordert.

5 do., weder ende wint als voren, savonts cregen de wint Z.O., cours S.S.W.⁺ met redelijcke coelte ende groote deyningen uijtten N.Westen ende suijelijckerhant. Dit etmael geseijlt 4 mijlen.

6 do., wint Z.O. ende Z.O. ten oosten, cours als voren, smiddaghs 2 gr., ende geseijlt Z.W. ten Zuijen 11 mijlen.

7 do., de wint meest Z.Z.Oost ende cours Z.W., smiddaghs 1 gr. 40 min. ende geseijlt met een Z.W.-ten-westen-cours 10 mijlen.

Snachts travadigh weder.

8 do., wint ende cours als vooren, somtijts variable travaden, smiddags gegiste W.breete <sic> 1 gr. 13 min. ende geseijlt Z.W. ten westen 12 mijlen.

9 ende 10 do., al variabel weder, heden middagh 1½ gr. W.breete <sic>.

Sondagh, den 11 do., de wint Zuijelijck, cours Z.O. ende Z.O. ten oosten; na gissinge op 23 min., langhte 354 gr. 46 min., ende geseijlt sedert gister 10 mijlen.

12 do., wint ende cours als vooren, ende geseijlt omtrent 10 mijlen, wesende nae ons gissinge op 12 minute nae onder de linie, die wij den

13 do., smorgens passeren, gissende smiddaghs te sijn 8 minuten besuijen de linie

+ 33

[p. 13]

Equinoctiael^(a) op de middellanghte van 355 gr. 4 min., ende geseijlt dit etmael Z.west 7 mijlen.

14 ende 15 do., noch al stilte ende variable regenbuijen, daer wij weijnich off sonderlingh niet^1. mede advanceren.

16 do., cregen de wint Z.O. ende Z.O. ten Zuijen, sulcx dat wij seijlden S.W. ende S.W. ten Zuijen; smiddaghs cregen hooghte op stijff^2. 1½ graedt suijderbreete, hebbende 't sedert gister middach S.W. ten westen behouden geseijlt 12 mijlen.

17 do., de wint als vooren, redelijck doorwaijende, hopen nu de vaste Z.oostewinden behouden sullen, daer wij langh nae verlanght hebben, alsoo 'tsedert den⁺ 29en der verleden <maent> wijnich g'advanceert sijn^(b).

Smiddaghs cregen hooghte op 2 gr. 20 min., L. 353.30′, wesende gevordert S.W. ten westen 13 mijlen.

Sondagh, den 18 do., wint als vooren met labbercoelte, smiddaghs 2 gr. 41 min., L. 352.57′, ende geseijlt Z.W. ten westen 10 mijlen.

Misswijsingh^3. op de compassen^(c) 3 gr. 9 min. N.oostelijck.

19 do., wint Z.O. ende Z.O. ten Zuijen, smiddaghs gisten te sijn op 3 gr. 10 min. ende geseijlt 13 mijlen S.W. ten westen behouden.

De wint liep heden noch O.Z.O., soodat wij noch Z. ende Z. ten westen quamen te seijlen.

20 do., wint ende cours ut supra, smiddaghs bevonden 3 gr. 57 minuten, langhte 351 gr. 55′ ende geseylt Z.Z.W. 13 mijlen.

Op dato setten wij 9 stucken geschuts omlaegh om wat stijver te wesen^4.(d), ende hielden der 9 boven, namentlijck 2 in de constabelscamer, 2 in de bacq, 2 op 't stuijrplecht ofte schans, ende drie op den overloop, daervan 2 op de wintveringh^5., 't Ware wel nodigh geweest meer omlaegh te brengen vermits de groote rancqte onses schips: maer ten aensien^6. beducht sijn dat Prins Robbert^(e) soo wel mochte aen de Caep op de Engelse Oostindische schepen passen, als men meent dat hij aen St. Helena voornemens is, soo hebben ons niet meer van geschut boven derven ontbloten, om noch eenighsints deffensieff te mogen blijven, alsoo denselven^7. misschien weijnigh onderscheijt soude maecken, ende hem apparent al^8. eveneens sal sijn off Engelse off Hollanse Oostindise schepen conde becomen, 'twelcke met schijn van rechtvaerdigheijt onder pretext van Portugese commissie^9. soude soecken te⁺ bewimpelen, alsoo sonder fault^10. mede wel cundigh is dat d' E. Comp. tegen den staet van Portugal het oorlogh onder haer districkt^11. in India weder aengevangen heeft; des ons best dunckt allesints op hoede te sijn ende hem, noch niemant, te vertrouwen, willende ondertusschen hoopen den Almogenden ons voor ongeval bewaren sal. Amen^(f).

(a) In die oggend van hierdie dag het hulle dus oor die ‘linie’ of ‘linie Equinoctiael’ (die ewenaar) gevaar; in die namiddag was hulle na gissing 8 minute - d.i. 2 geografiese of Duitse myle, of 8 Engelse myl - suid van die ewenaar.

1. sonderlingh niet, nie besonder nie.

2. ruim.

+ 33v

(b) Dit sal opgelet word dat hulle vordering in hierdie tyd maar baie langsaam was, soms slegs vier of ses myl per dag of selfs glad niks nie, soos op 4 Februarie: ‘dit etmael niets gevordert’. Die verklaring hiervoor is dat hulle nou by die gebied van die windstiltes (perdebreedtes) was, wat vir die ou seilskepe soms lang oponthoud veroorsaak het en wat die skippers probeer vermy het deur - soos Van Riebeeck en sy metgeselle hier ook gedoen het - op die noordelike rand van hierdie gebied weswaarts oor die Atlantiese Oseaan te seil. Betreklik naby die kus van Suid-Amerika het hulle met behulp van die suidoos-passaatwinde - ‘de vaste z.-oostewinden’, soos hulle hier in die Dagverhaal genoem word - dan weer suidwaarts gevaar, om vervolgens met die gereelde westewinde die Atlantiese Oseaan na die Kaap oor te steek. Vgl. Serton: De Zeilweg om de Kaap (Die Huisgenoot, Junie 1922).

3. afwyking.

(c) ‘misswijsingh op de compassen’, d.i. die magnetiese deklinasie, of die verskil tussen die ware noorde en die rigting van die kompasnaald. Die afwyking verskil van plek tot plek en verander tewens geleidelik vir dieselfde plek. In die sewentiende eeu het die seeliede gehoop dat hulle op die duur, met behulp van die afwyking, tot 'n verbetering van die swak metodes van lengtebepaling sou kom. Aantekeninge daaroor is dus as baie belangrik beskou. Sien bv. Der Grosse Brockhaus, IV, pp. 477-478 (‘Missweisung’).

4. van die dek af in die ruim, om vaster te lê.

(d) Die gevaar van vyandelike aanvalle was nou nie meer so groot nie, en daarom kon hulle dit waag om nege swaar kanonne na benede te bring, ten einde die rankheid van die Drommedaris teen te gaan.

5. agterwerk van die skip.

6. ten aensien, aangesien.

(e) Prins Rupert, derde seun van Frederik V van Boheme en Elizabeth ('n suster van Karel I van Engeland), het 'n avontuurlike, veelbewoë loopbaan gehad. In 1652, toe hy hom met georganiseerde seerowery besiggehou het en deur die Engelse admiraal Blake agtervolg is, was hy die skrik van die Engelse Oos-Indiese Kompanjie se skepe. Sien oor hom bv.Wilkinson: Prince Rupert the Cavalier (Londen 1934); Scott: Rupert Prince Palatine (Londen 1904); en Williamson: A Short History of British Expansion, I, pp. 229, 241-242 en 257. Ook C. 409: Inkomende Brieven, 1649-1660, p. 32 (‘Particuliere Naerder Instructie voor de opperhoofden’ ens.), en p. 41 (‘Extract uijtte Missive’ ens.) K.A.

7. d.w.s. Prins Robert.

8. heeltemal.

9. opdrag.

+ 34

10. sonder fault, ongetwyfeld.

11. gebied.

(f) Ofskoon Prins Rupert in die eerste instansie teen die Engelse skepe opgetree het, het Van Riebeeck en sy metgeselle gevrees dat hy by St. Helena en aan die Kaap miskien geen onderskeid tussen Engelse en Nederlandse skepe sou maak nie, en, om dus ‘eenighsints deffensieff’ te bly, wou hulle nie meer as nege kanonne omlaag bring nie. Buitendien, die N.O.I.K. het in die Ooste met Portugal in oorlog verkeer en aangesien Prins Rupert Portugal in dié tyd besonder gunstig gesind was, kon hy - as hy teen Nederlandse skepe optree - maklik beweer dat hy dit in opdrag van Portugal gedoen het. Vgl. argiefstukke in vorige noot genoem.

[p. 14]

21 do., wint ende cours als vooren, fraije coelte, smiddaghs 5 gr. 3 min., langhte 351 gr. 36′ ende geseijlt Z. ten W. ½ westelijck 17 mijlen.

22 do., wint O.Z.oost, smiddaghs 6 gr. 4 min., L. 351 gr. 23 min. ende geseijlt Z. ten westen 16 mijlen.

23 do., weder, wint ende cours ut supra, smiddaghs 7 gr. 10 minuten, langhte 351 gr. 9 minuten ende geseijlt Z. ten westen 17 mijlen.

24 do., volle maen, wint ende cours als boven met redelijcke voorspoet.

25, 26, 27, 28 ende ultimo do., al suijelijcke winden met tamelijcke voortgangh.