Daghregister. Deel 1. 1651-1655

Januario anno 1652

Adij, primo ditto. Nieuw Jaers-dagh, den wint noorden ende N.N.oost noch even hard, ongestuijmich ende buijachtigh met hagel, snee ende oock regen; lieten 't al met cleijne schoverseijls als boven W.S.West heen loopen, sulcx dat wij smiddags geen perfecte hooghte cunnende nemen, gisten te wesen op 49 gr. 2 min. Noorder-

[p. 8]

breete, ende lenghte 9 gr. 37 min.^1., mitsgaders g'advanceert dit etmael 30 mijlen.

2en do., fraij, bedaert weder, de wint noorlijck ende W.N.west, cours Z.W., somtijts stilte, doch meest redelijcke coelte; sulcx dat wij smiddaghs gisten te sijn op 47 gr. 37 min. ende g'advanceert dit etmael 30 mylen, lenghte 7 gr. 40 min.

Desen nacht hadden de wint somtijts wat variabel, maer tegen den

3en do., op den dach (cours als voren sijnde) begond weder uijtten noorden een fraije topseijlscoelte te waijen, maer moesten tot ons leetwesen, vermits de ranckte⁺ des schips, de marsseijls innemen ende de schoverseijls strycken, tot ons groot verdriet, alsoo d' andere schepen hare marsseijls meest ten naesten bij in top voerden, ende tot groote vercortinge^2. van de reijse nae^3. ons wachten moesten, sijnde op 't hoogste beclaeghlijck dat de dienaers ofte sjouwers^4. van d' E. Comp. in 't vaderlant soo weijnigh na de wel gevende^5. ordre van d' E. Heeren bewinthebberen passen op 't affladen ende stuwen^6. van de scheepen, waerdoor Comps. goet ende sooveel sielen in prijckel worden gestelt, want soo haest comt qualijck een degelijcke wint in de seijlen, off 't schip valt soodanigh op sijde, dat het schijnt te willen omvallen, sulcx dat wij seer besorghlijck^7. varen; ende ingevalle ons Godt Almachtigh niet met soodanigen goeden wint in 't afflopen van 't Canael en hadde begenadight, souden nootsaeckelijck een haven in Engelant moeten soecken hebben om ballast in te nemen, tot groot verachteringhe onser voijagie ende ondienst van d' Comp.

Op den middagh de wint wat sachter waijende, maeckten de marsseijls weder bij, ende cregen goede hooghte op 45 gr. 6 min., langhte 6.28. Waren dit etmael met een Z.W. ten Zuijen behouden cours^8. g'advanceert 22 mylen.

Tegen den avont sagen een zeijl, dat ons inwachteden, maer ons verkent hebbende, stack het by de wint van ons aff, waeromme 'tselve gisten te wesen een Turck, Biscaijer^9. off ander rover^(a).

4 do., de wint westelijck ende wel soo Noorlijck, cours Z.W. ende Z.W. ten westen. Hadden smiddaghs hooghte op 43 gr. 40 min. ende met een Z.W. ½ westelijck behouden cours geseijlt 27 mijlen, gissende Cabo Finistre^(b) op sij te hebben.

⁺ 5en do., smorgens den wint W.Z.W. hard aencoelende, waerdoor de marsseijls innemen ende schoverseijls strijcken moesten, ende alsoo wij niet boven 14 à 15 mylen gisten buyten de wal te wesen, ende de wint meer ende meer bestont te scharpen^10. ende vreese hadden deselve dus hard ende scharp noch wel eenigen tijt mochte continueeren, daerdoor heel op de wal vervallen souden, vonden goet bijtijts over de ander boegh te wenden om weder terugge boven Finistre te geraecken ende aldaer ruijmer sop^11. te vinden.

1. d.w.s. met die midde van Tenerife, 16½^o W. van Greenwich, as nulmeridiaan.

+ 29v

2. Skryffout vir verachteringe (vertraging), soos 'n reël of tien verder.

3. op.

4. lasdraers, laaiers.

5. goed gegewe.

6. laai.

7. sorglik, benoud.

8. behouden cours, ‘de door verschillende gestuurde koersen verkregen algemeene richting en afstand’ (WNT).

9. skip uit die Golf van Biskaje.

(a) Turkse en ander seerowers was in die Baai van Biskaje in hierdie tyd geen uitsondering nie. Godée Molsbergen: Jan van Riebeeck, p. 79.

(b) Kaap Finisterre op die noordwestelike kus van Spanje.

+ 30

10. bestont te scharpen, begin draai het in die rigting van 'n teenwind.

11. meer ope see.

[p. 9]

Maer waren qualijck een uijr gewent, off Godt de Heere dede het harde weder affnemen ende verleende ons eenen goeden W.N.Westen-wint, waermede wij 't weder overleijden^1. ende Z.W. ten Westen aen gingen om met het bequame weder boven de Barlaijes^2. te seijlen, maeckende ten dien eijnde de marsseijls wederom bij.

Dit etmael gisten te wesen op 42 gr. 26 min. ende met een S.S.oost behouden cours geseijlt te hebben 20 mijlen. Snachts liep den wint N.W. met topseijlscoelte.

6 do., de wint weder W. ten Zuijen ende W.S.West met redelijcke topseijlscoelte.

7 do., de wint W.N.W., buijachtigh; hadden hoogte op 39 gr. 20 min. ende geseijlt met een Z.W. ten Zuijen behouden cours na gissingh 26 mijlen, mitsgaders de Barlaijes oost ende oost ten Noorden 35 à 36 mylen van ons.

Heden is overleden^(c) Tijmon Jansz. van Amsterdam, timmerman, van 't water^3. dat int vaderlant al onder de leden heeft gehadt, ende is des avonts nae scheepsgebruijck over boort geseth. Vorders weten, Gode loff, noch van sonderlingh geen sieckte^4. onder 't volck.

Snachts de wint als voren maer wat harder, soo dat wij maer met schoverseijls⁺ costen seijlen.

8en do., wint als vooren, stijff doorcoelende, maeckten de marsseijls weder bij, doch met groote besorghtheyt. Smiddaghs hooghte bevonden 37 gr. 42 min., lanckte 2 gr. 5 min. ende geseijlt S.S.W. 28 mijlen.

Geraeckten heden boven Cabo Vincent^(d), en begond^5. savonts vrij hard te waijen, dat de marsseijls in moesten, nemende in de nacht soodanigh toe, dat noch in d' eerste wacht de schoverseijls ende besaan gestreecken wiert.

9en do., van de hondewacht aff de wint N.West, frisse topseijlscoelte; smiddaghs bevonden hooghte 35 gr. 52 min., langhte 1 gr. 9 min., ende geseijlt Z.Z.W. behouden <cours>, nae gissingh 29 mijlen.

10en do., buijachtige westelycke wint; smiddaghs hooghte bevonden 33 gr. 30 min., lenghte o gr. 24 min., ende nae gissinge geseijlt S.W. ten Westen ende S.S.W. 36 mijlen; des wij gisten des avonts Madera^(e) op sij te hebben, maer sagen geen lant.

11en do., wint ende weer als vooren, bevonden hooghte 31 gr. 6 min., langhte ut supra^6., ende geseijlt Zuijen 38 mylen.

Smiddaghs wilde den Guinees-vaerder (de Lieffde^(f) genaemt) van ons aff, als mede den Brasils-vaerder^(g), die sonder waerschouwen deurgingh, onaengesien^7., omtrent de Hooffden noch wesende, onse convoij ende compagnie versocht ende vercregen heeft, onder belofften omme brieven over Brasil van ons mede te nemen ende te

1. van koers verander het.

2. Berlingas, eilandjies op die Portugese kus.

(c) Dit was dus die eerste sterfgeval wat in die loop van die reis op die Drommedaris voorgekom het.

3. watersug.

4. sonderlingh geen sieckte, geen besonderse siektegevalle nie.

+ 30v

(d) Kaap St. Vincent, die suidwestelike punt van Portugal.

5. Afgesien van die fonetiese verklaring van die slotdentaal na n (vgl. Afr. oond, genant, begint) kan daarop gelet word dat begon en begos so dikwels gevolg word deur te of 't, dat dit die spelling, en die uitspraak, van dié woorde kon beïnvloed het, ook wanneer daar geen te of 't op gevolg het nie.

(e) Met die Portugese eiland Madeira aan hulle linkerkant het hulle dus nou teenoor die noordweskus van Afrika gevaar.

6. soos bo. Dikwels afgekort: ut s.

(f) Van die Lieffde, 'n vaartuig wat op pad was na die Guinea-kus, het ons nog nie voorheen gehoor nie, maar uit die reëls wat volg, blyk dat hy ‘omtrent de Hooffden’ (d.i. ongeveer in die Straat van Dover) by Van Riebeeck se vloot aangesluit het.

(g) d.i. die ‘Farnambocqs-vaerder’, waarvan onder datum 26 Desember 1651 sprake was.

7. hoewel, nieteenstaande. Word dikwels in hierdie betekenis gebruik.

[p. 10]

doen bestellen aen onse Heeren Principalen, die wij nu eenlijck^1. claer maecken costen om met de Guijnees-vaerder te bestellen over Canarien, daer hij eerst aenlopen sall.

12 do., den ganschen dagh meest stil wesende, quamen den coopman ende schipper van den Guinees-vaerder aen ons boort, welcke wij onse missive aen d' E. Heeren⁺ Bewinthebberen ter Camere Amsterdam mede gaven, van inhoude wesende als bij. onse copie- ofte brieffboeck can nagesien worden^(h). Smiddaghs bevonden hooghte 29 gr. 50 min., langhte 41 min., ende geseijlt Z. ten oosten 19 mijlen.

13 do., wint westelijck, sagen de Canarise Eylanden, als te weten Lancerotta, Gratiosa, Alagranca ende Fortaventura⁽ⁱ⁾, scheijdende voorhaelde fluijtjen^2. de Lieffde hier van ons, met een eerschooth, daer hem van ons insgelijcks op g'antwoort wierd, menende denselven eerst Groot Canarien aen te loopen, als wanneer gelegentheijt soude soecken omme onse brieven van daer na 't vaderlant te bestellen.

Gisten heden te wesen op 28 gr. 56 min., lenghte ut supra ende geseijlt omtrent 14 mijlen.

Savonts liep de wint N. west, settende cours W.Z.W. ende W. ten Z. om Canarien ende Teneriffa^(j) te verkennen ende in 't gesichte te passeeren.

Snachts, d' eerste wacht uijt sijnde, vernamen Canarien, daer wij wat bijhielden tot de hondewacht stijff^3. halff uijt was, als wanneer wij Z.W. ende Z.W. ten Z. 1½ mijl daervan aff langhs heen liepen.

Sondach, 14 do., cregen de wint smorgens metten dagh Noordtoost, waermede wij voornoemde Eijlant Canarien beoosten passeerden met een Z.W.-ten-Zuijen-cours omtrent 1½ mijl buijten de wal, insgelijcks Teneriffa, daer wij van verre de pieck^(k) op sagen, ende behielden, Gode loff, een fraije labbere^4. N.oostelijcke wint, soodat wij hoopen die passaet^5. gevat te hebben, ende bevonden hooghte 27 gr. 8 min., lenghte 40 min., geseijlt sijnde dit etmael omtrent 26 mijlen.

Sagen oock een vremt onduijts^6. seijl, meenende dat het een Turck was dat ons niet en dorste naderen, maer stack achter ons heen bij de wint, meest om de Noordtwest over.

⁺ 15 do., smorgens de wint oostelijck, cours Z.W. ten Z. Smiddaghs hooghte 25 gr. 48 min., middellanghte 359 gr. 26 min., ende g'advanceert 26 mylen.

16 do., slappe coelte, oostelijck. Smiddaghs hooghte 24 gr. 30 min., langhte 358 gr. 14 min., ende geseijlt Z.W. ten Zuijen 26 mijlen.

17 do., wint slapjens uijtten N.Oosten, hooghte 23 gr. 54′, langhte 357 gr. 48 min., ende geseijlt cours ut supra 11 mijlen.

18 do., wint ende cours als vooren, redelijck doorcoelende, soodat wij smiddaghs bequaemen de hooghte van 22 gr. 20 min., lenghte 356.38′, ende g'advanceert 29 mijlen.

1. alleen.

+ 31

(h) Hierdie brief is onderteken deur Van Riebeeck en David de Coninck. Hulle maak melding van ‘de ranckte onses schips’, van die dood van Tijmon Jansz. en van 'n tekort aan ‘smits coolen’; maar tewens van goeie vordering op hulle reis en van die feit dat hulle ‘Godeloff noch redelijck volcq’ op die skepe het. Sien C. 493: Uitgaande Brieven, 1652-1661, pp. 1-2. Kaapse Arg.

(i) Almal bekende eilande van die Kanariese Argipel.

2. voorhaelde fluijtjen, reeds genoemde fluitskip.

(j) Gran Canaria en Tenerifa, die bekendste van die Kanarie-Eilande.

3. ruim, goed; dikwels gebruik.

(k) Pico de Teyde, die bekende bergspits op Tenerifa, omtrent 12,220 voet hoog.

4. sagte, ligte; kom dikwels voor.

5. vaste, gunstige wind vir die oortog.

6. nie Hollands nie, vreemd.

+ 31v

[p. 11]

19 do., Noortoostelycke topseijlscoelte, cours als boven. Smiddaghs becomen 20 gr. 30 min., ende geseijlt 33 mijlen.

20 do., wint ende cours als voren. Smiddaghs ons bevindende op 18 gr. 34′ noorderbreete, ende 353.57′ lenghte, sulcx dat wij, dese voortgangh behoudende, met Godt de voorste^1., hoopen morgen de Soute off Eijlanden van Cabo Verde^(l) te beseijlen, heeft ons goedt gedacht d' opperhooffden van de fluijt den Reijger ende 't jacht de Hope aen boort te ontbieden, omme te vernemen hoe 't met haer volck stont, off misschien ijmandt met sieckte belast wesende, daeromme nodigh ware eenige van dese Eijlanden, eer wij se passeren, om verversinge aen te doen. Deselve dan op ons gedane seijn aen boort gecomen wesende ende vernomen hebbende dat alle de scheepen, Gode loff, van geen sieck volck en wisten, altoos^2. soo weynigh dat geen nooth vereijschte daeromme in 't aendoen van de Eijlanden onse reijse te retarderen, is eenparigh goetgevonden deselve verbij te loopen ende met alle mogelijcke vlijt onse reijse met Godes hulpe te vervorderen omme tijdelijck^3. aen⁺ Cabo de boä Esperance te comen, daertoe ons den Almogenden sijn Heijlige geleijde wil toevoegen. Amen^(m).

Dit etmael g'advanceert omtrent 35 mijlen.

Sondagh, den 21 do., cours ende wint als boven. Smiddaghs 16 gr. 56 min., langte 352 gr. 32′ ende geseijlt 32 mijlen. Sagen een van de Soute Eijlanden genaemt Ilha de Zal⁽ⁿ⁾ omtrent 4 mijlen van ons.

Tegen den avont stelden onsen cours Z.Z.oost om d' andere Eijlanden mede te verkennen.

22 do., wint ut supra, sagen Ilha de Mayo^4. 3 mijl in 't Zuijen van ons, dat wij desen dach passeerden, ende onsen cours Z. ten Oosten aenstelden, smiddags 15 gr. 16 min., langhte 353.14′ ende geseylt Z. ten Oosten, behouden <cours> 26 mijlen.

23 do., fraije coelte als vooren, smiddaghs op 13 gr. 15 min., lenghte 353.26′, ende Z. ten Oosten, geseijlt 30 mijlen.

24 do., wint N.N.Oost, fraij doorcoelende, cours ut supra. Smiddaghs de breete van 11 gr. 44′, lenghte 353.45′ ende geseijlt 24 mijlen.

25 do., oostelijcke wint ende cours als vooren, hoogte 10 gr. 10 min., L. 354 gr. 4 min. ende g'advanceert 24 mijlen.

26 do., wint O.N.Oost, cours als boven, smiddaghs 7 gr. 53 min. noorderbreete, L. 354.32′ ende dit etmael gevordert 35 mylen.

Savonts begond wat te donderen ende weerlichten.

27 do., de wint slapjens uijtten N.Oosten, cours ut supra; de deijningen begonnen uijtten Z.Oosten te schieten. Smiddaghs gisten te wesen op 6 gr. 15 min., langte

1. met Godt de voorste, met die leiding, hulp, van God; stereotiepe uitdrukking wat Van Riebeeck graag gebruik.

(l) Die Kaap Verdiese Eilande is vroeër ook die Souteilande genoem, omdat daar heelwat sout te vinde was.

2. ten minste, altans. In dié sin kom dit baie voor.

3. tydig, betyds.

+ 32

(m) Ook oor die gesondheidstoestand van die volk op die skepe is daar dus 'n vergadering van die Breëraad gehou. Sien notule C. 1: Resolutiën, Raad van Politie, 1651-1663, pp. 3-4. K.A. Hierdie notule - net soos dié van die eerste vergadering, 30 Desember 1651 - is in Van Riebeeck se eie handskrif.

(n) Sal, 'n onbelangrike eiland van die Kaap Verdiese groep.

4. Een van die Kaap Verdiese Eilande.

[p. 12]

⁺ 354 gr. 52 min. ende geseijlt 25 mijlen. Savonts donder ende weerlicht, snachts harde buijen ende Zuijt-Oostelijcke winden met regen. Item

Sondagh, 28 do., oostelijcke wint, smiddaghs gissende te wesen op 5 gr. 23 min., langhte ut supra, ende geseijlt omtrent 13 mijlen. Tegen den avont cregen de wint Noordelijck, redelijck doorcoelende, cours S.S.Oost stellende.

29 do., smorgens de wint Noorlijck als vooren, cours S.S.Oost, gisten smiddaghs te wesen op 3 gr. 58′, L. 355 gr. 27′, ende geseijlt 23 mijlen.

Snachts travadigh^1. weder met donder, blixem ende variable winden, die somtijts wat hard vielen.

30 do., smorgens Noorlijcke wint, labbercoelte, cours ut supra. Smiddaghs bevonden hooghte 3 gr. 42 min. Noorderbreete, L.355.40′ ende geseijlt 9 mijlen.

Ultimo do., stil ende variabel weder, vermenght met travaetbuijtjens^2., gegiste N.breete 2 gr. 58′, L. 355.58′, geseijlt Z.Z.O. 12 mijlen.

+ 32v

1. stormagtig; van Port. travados, stormwinde op die kus van Guinea.

2. travade-buie, rukwinde.