Sile' sima'e (Lezenderwijs)

[p. 91]

13 De verjaardag

Sonja en Ingrid zaten naast elkaar. Ze kenden elkaar niet. Later zouden ze onafscheidelijk worden. Sonja was klein en tenger, Ingrid was stevig en rond. Sonja had lange vlechten en donkere diepliggende ogen. Ingrids haar was kort en kroes en haar ogen puilden uit hun kassen.

Het was feest. Feest vanwege de herdenking van de zestig levensjaren van tante Betsy.

Onder de vele aanwezigen waren de dominee en natuurijk tante Betsy zelf. Er werd een morgenzegen gehouden in het kleine huis van Betsy, gelegen in een zij-straat achter de Parbo-bierbrouwerij. De aanwezigen, meer dan dertig in aantal, zaten in een kring op stoelen in de woonkamer van het bouwvallig huis.

Jarige tante Betsy zat in het midden op een versierde Madeirastoel. Aan haar voeten stonden twee grote ruikers, één besteld uit naam van haar zoon, die in Amsterdam woont en de ander afkomstig van de dansvereniging ‘Tot ons Plezier’ waarvan Betsy commissaris* was.

Zestig jaar, dat is maar één keer in een mensenleven en heel bewust had tante Betsy een groot festijn georganiseerd.

De morgenzegen om 8 uur was hiervan het eerste bedrijf. Natuurlijk wordt niet meegerekend; het kruidenbad met zeven geesten en swiet sopie om half zes 's morgens omdat deze gebeurtenis niet aan het publiek mocht worden bloot gegeven.

Tijdens de morgenzegen zat tante Betsy heel trots in haar stoel en liet haar ogen over de aanwezigen glijden. Eindelijk.... Eindelijk was dan toch de grote dag aangebroken. Langer dan een jaar had ze hiervoor gespaard in maar liefst vier kasmonies. Nu ze rustig tussen de bloemen zat, keek ze vergenoegd* rond. Dit feest zou nog lang in de herinnering van de buurtbewoners blijven leven, daar was ze zeker van. Het was ook niet gemakkelijk geweest. Drie nachten lang had ze nauwelijks geslapen. Overdag was het een heen en weer rennen geweest, van de markt naar de kippenwinkel, van de kippenwinkel naar de slager, naar de modiste* naar de chinees en terug. Dan had ze nog gebakken in de grote oven op het erf. Frederik, haar man had het vuur met houtblokken gestookt en in de hitte hadden ze drie grote poms, vier bojo's, zes eierkoeken en vijf viado's gebakken.

Gisteravond of beter gezegd in de nacht, waren ze nog bezig met het inpakken van bollen, belegd met kaas, die bestemd waren voor de morgenzegen. En tante Betsy mocht niet klagen, de hele familie had meegeholpen in vereniging met haar vriendinnen van ‘Tot ons Plezier’. Voor dit grote feest waren werkelijk zo perfekt mogelijke voorbereidingen getroffen en tante Betsy voelde zich, met uitzondering van de spierpijn in haar benen, heerlijk.

De stem van de dominee vulde de kleine ruimte. Heel eentonig bad hij de Heer in de hemel om tante Betsy nog vele jaren te sparen. Zijn woorden over haar werk in deze wereld, de manier waarop ze lief en leed met Frederik had gedeeld, ontroerden

[p. 92]

Betsy zeer. Ze ervaarde het nu pas echt: het was een prestatie om zestig jaren oud te worden! Ze was het eens met zijn woorden dat het haar niet aan te zien was dat ze in de gepasseerde zestig jaar een bestaan had gekend aan de rand van de afgrond, van een leven van armoede en problemen.

Tot slot van de morgenzegen, zongen alle gasten uit volle borst: ‘Uw zegen op haar wegen.’

Sonja en Ingrid knepen elkaar in de hand. Eindelijk hoefden ze niet meer stil te zitten. Van de preek van de dominee hadden ze toch niet veel verstaan.

De kamer rook naar zweet en tabak. De acht-uur-zon scheen al fel en tussen de verzen van het slotlied gluurden de verschillende gasten naar de keuken waar het geluid van rinkelende glazen verried dat er dranken werden ingeschonken.

‘Straks komen de bollen’. Het was Ingrid die deze mededeling deed en ze kon het weten, want zij was een nichtje van tante Besty; zij had alle voorbereidingen meegemaakt. Ze logeerde nu al drie dagen met haar moeder, die speciaal* uit Coronie was overgekomen, om haar bijdrage te leveren aan de zestig ‘jarie’. Sonja gaf geen antwoord, ze probeerde, langs de brede rug van de dominee, een glimp op te vangen van oma Dina, de moeder van haar eigen moeder. Oma Dina, een corpulente* vijftigjarige, was vanmorgen al om half zes van huis vertrokken, had onderweg Sonja opgehaald en dat allemaal zó vroeg omdat zij vandaag in de keuken de richtlijnen* zou geven. In de hele stad stond oma Dina bekend als een goede kokkin en op zo'n feest moest haar ‘hand’ zeker geproefd worden.

De bollen... straks komen de bollen....,’ had Ingrid gezegd. Sonja voelde de honger. Vanwege het vroege vertrek had ze thuis niet kunnen eten en de hele morgen had ze nog niets op het feest te eten gehad.

Voor de aanvang van de morgenzegen was ze wel een paar keer naar de keuken gegaan, maar telkens zonder resultaat.

Iedereen was druk bezig met de voorbereidingen en elk verzoek werd afgehandeld met: ‘Ga spelen!’ Dat was nou typerend* voor volwassenen. Het ene ogenblik werd je aangehaald, het volgend ogenblik hadden ze geen tijd voor je en werd gezegd: ‘Ga spelen!’ alsof dat je maag vulde!

Sonja's gedachten werden onderbroken door de mand met bollen die op de armen van de buurvrouw de ruimte binnen werd gebracht.

Ingrid keek er met begerige ogen naar.

De mand ging rond. De handen van de gasten deden telkens een gretige graai en bij vele vrouwen ontstond een ritmische beweging: een graai naar de mand, een zwaai terug naar de borst, de hand verdween in de bustehouder en kwam terug vooreen tweede graai. Tenslotte is het onnatuurlijk om maaréén borst te vergroten.

Zo werd de mand langzaam maar zeker leeg, terwijl er meerdere gasten waren die nog niet aan de graaipret hadden kunnen meedoen. De mand kwam voorbij de neuzen van Sonja en Ingrid. Gelijktijdig staken ze uit. ‘Neen, niet voor kinderen, jullie krijgen straks koek.’

Gelijktijdig trokken Sonja en Ingrid hun hand terug terwijl hun magen luid protesteerden. Was het de honger, die hen naar elkaar toe dreef of was het de situatie te moeten ervaren dat op dit feest van tante Betsy, de kinderen een uitgesproken tweede rang vervulden?

[p. 93]

Hoe het ook zij, de twee besloten het toneel te verlaten en ergens anders hun geluk te gaan beproeven.* Het was heus geen plezier te kijken naar kauwende tantes, terwijl je eigen maag knorde.

Ze slenterden samen het erf op, maar moesten ook hier horen, dat spelen onder de, voor het dansen gemaakte tent, niet mocht, omdat de volwassenen zich daar zouden bezighouden met het klaarmaken van de feestmaaltijd. Ook op het houten bruggetje voor het huis mochten ze niet blijven en uit de keuken werden ze met kracht geweerd. Een laatste uitwijk mogelijkheid was oom Frederiks kippenren. Toen Sonja en Ingrid daar aankwamen, merkten ze dat hun lotgenoten zich daar al hadden verzameld. In de manjaboom, in een hoek van de kippenren, zaten een paar jongens. Onder de boom hadden twee meisjes zich opgesteld. Zij moesten de groene manja's, die naar beneden gegooid werden, opvangen. Sonja en Ingrid sloten zich aan en ze werden direkt geaccepteerd*.

Het spel was leuk. De manja's werden naar beneden gegooid en daarbij werd niet gemikt op de handen van de meisjes maar op hun hoofd. Al gauw was de kippenren gevuld met een vrolijk gelach. Tante Betsy was vergeten. Er kwam nog meer aktie in het spel, toen ook van onder de boom manja's omhoog gegooid werden.

‘Oen saka foe na bon!’ In de poort van de ren stond oom Frederik. Zijn stem sloeg over. Oom Frederik, al drieënzestig, had het gevoel dat hij het eind van dit feest niet zou halen. Al drie dagen ergerde hij zich konstant aan het gedrag van de vele gasten, die aan alles kwamen wat hij met zorg bij elkaar had gebracht. Zijn liefdevol geplante bakken soepgroente, zijn zorgvuldig gekweekte rozen, de verzamelde tuingereedschappen. Alles werd nu door iedereen geplukt en rondgesmeten alsof het gemeenschapsgoed was. Telkens als hij zich tegen iets verzette was hun antwoord klaar: ‘Frederik je kon owroe, je bent krakelig.’

De ergenis kroop in zijn keel terwijl hij naar de kinderen keek. Die moesten zonodig ook nog aan zijn spullen gaan! Maar hier zou hij zich ferm tegen verzetten. Het waren toch maar kinderen!

‘Kom uit die ren, ga vóór spelen’.Zijn stem klonk onverbiddellijk.

‘Hebt jullie geen horen om te horen’.

Zijn stem sloeg over. De kinderen liepen tot de poort. Oom Frederik stond ervoor. Langs lopen was moeilijk. Hij deed een stap terug. Sonja probeerde het eerst langs hem heen te glippen. Even keek ze naar zijn donkere dreigende ogen. Toen waagde ze het erop.

‘Au!!!!!’ De oude en toch stevige vingers van oom Frederik sloten zich hard om haar oorlel en deden toen een halve draai. ‘A!’ ....Sonja kreeg tranen in haar ogen. Vaag zag ze, dat ook Ingrid en de andere kinderen hun deel kregen. Dat moest er nog bij komen, op het feest van tante Betsy. Ingrid kwam naast Sonja staan en hun verbondenheid, was door dit zelfde lot, nog groter geworden. Ze besloten zich niet meer bij de andere kinderen aan te sluiten maar, zich terug te trekken.

Ingrid deed een voorstel: de zolder. Daar zou nu niemand zijn, want de zolder deed in normale dagen dienst als opslagplaats voor de rommel van tante Betsy; grote oude potten, een oude koffer een kapotte stoel en een doos waarin de onbruikbare spullen, die tante Betsy van haar moeder geerfd had. De zolder werd bereikt via een steile trap in de hoek van de keuken. Het was er donker en heet, omdat er geen verwulfing was, alleen een zinkendak en een heel klein venster dat

[p. 94]

uitzag op straat. In de achterliggende drie dagen hadden er toch mensen op de vloer geslapen omdat elders in het huis geen plaats meer over was, maar al vroeg ging men dan naar beneden om er voor de rest van de dag niet meer te komen.

Het gelukte de twee om ongemerkt de trap op te gaan.

Boven zaten ze de eerste minuten stil in het donker op de oude koffer.

Zo bleven ze een hele tijd met als enig teken van het feest de vage reuk van het eten, dat beneden bereid werd.

Er zat geen toekomst in totdat Ingrid een nieuw voorstel deed.

De woonkamer van tante Betsy lag precies onder de zolder en met een scherp voorwerp maakte Ingrid één van de naden tussen de planken schoon. Gelegen op hun buik konden ze nu om de beurt tussen de planken door gluren en zo een glimp opvangen van het grote feest.

In de ruimte beneden hen zaten om een tafel een zestal gasten, op gehuurde houten stoelen. Tante Betsy zat er ook bij. Op de tafel stonden de glazen half gevuld en er waren schoteltjes met pinda's en kaaskoekjes. Er werd vrolijk gelachen en het gezicht van tante Betsy straalde.

Dit was nu echt feest, de zestigste verjaardag van tante Betsy. Vanaf hun plaats op de zolder hoorden, Sonja en Ingrid er ook bij. Tussen het gluren door keken ze elkaar aan en in hun ogen stond te lezen:

‘Als we zestig zijn geven we ook lekker zo'n feest’.

■ Heb je zelf ook wel eens de verjaardag van een oud familielid meegemaakt? Ging dat net zo? Schrijf je eigen ervaringen met een familiefeest op.

■ Bij sommige woorden in dit verhaal staat een sterretje*. Neem die woorden over in je schrift en zet er achter wat ze betekenen. Als je een woord niet weet, zoek je het op in een woordenboek.

■ Het feest was in het begin niet bepaald voor iedereen een pretje. Voor de kinderen was het nauwelijks een echt feest. Voor dat probleem wordt in de tekst geen oplossing gegeven. Ga in groepjes Van vier een oplossing bedenken. Ga er over praten hoe jullie een feest zouden opzetten, dat voor iedereen een feest is. Eén leerling van iedere groep, de verslaggever, vertelt na afloop aan de hele klas wat voor feest zijn groep heeft bedacht.

[p. 95]

Maak met zijn vieren een toneelstukje dat gaat over iemand die bij een goede vriend of vriendin op bezoek gaat. Toevallig is daar een feestje aan de gang en hij/zij is daar voor niet uitgenodigd.

Hieronder staat een verhaaltje in ‘geheimschrift’. Je kunt het ontcijferen door op de juiste plekken een punt te zetten en hoofdletters te gebruiken. Als je dat gedaan hebt, kun je zelf zoiets maken en het laten ontcijferen door je buur. Om het spannend te maken kun je, net als hier, de woorden ook nog aan elkaar schrijven.

hetwastwaalfuurinhetholstvandenachtslopentweemannendoorhetboszekeken spiedendomzichheenhetgeluidvaneenbrekendtakjedeedeenvandemannenopschrikken hijliethetpakjewaarmetgrotelettersietsoverbreekbaarheidopstonduitzijnhanden vallendeanderdeednogeenverwoedepoginghetpakjeoptevangenmaarhetwasaltelaaten zijninhoudvielaandiggelendatbetekendeditjaarweereenkerstmiszonderkerstballenaan deboom

[p. 96]