Sile' sima'e (Lezenderwijs)

[p. 35]

5 Mai-de moeder

Bij zijn geboorte heeft Mukesh hard gehuild. Zijn hoofd was nog maar nauwelijks uit moeders schoot toen hij het gebrul inzette. Het klonk niet verdrietig, het was een vreugdevolle levenskreet. De vroedvrouw van Lelydorp had die rode schreeuwer aan zijn enkels beetgepakt en hem omgekeerd gehouden zodat zijn hoofd naar onderen bengelde. Tegen Mai, die uitgeput in het bed lag, had ze gezegd: ‘Dit wordt een echte “ogri boi.” Het was als grap bedoeld en ze wist toen nog niet dat haar woorden een grote kern van waarheid bevatten.

Mukesh wérd een ondeugende jongen, zelfs zo ondeugend dat Mai hem als tienjarige jongen op een vroege morgen met de bus naar Nieuw-Nickerie bracht. Het was een soort transmigratie*: Mamu, de broer van Mai zou voortaan voor hem zorgen en hem opvoeden. Zijn nieuwe woonplaats was een huis op neuten aan de rand van het stadje Nieuw-Nickerie.

Mai was tot dit besluit gekomen na rijp beraad met haar zuster. De conclusie* was, dat Mai niet bestand was tegen de streken van haar enige zoon. Hij had een harde hand nodig en Mamu was het alternatief*.

Een beetje onwillig was Mukesh met zijn schaarse* bezittingen naar Nickerie vertrokken, een grote schare vrienden achterlatend in zijn geboorteplaats.

Nu, terwijl hij in de bus zat op weg naar Paramaribo moest Mukesh er weer aan denken. Dat was precies drie jaar geleden en in die drie jaar had hij zich helemaal aangepast aan het leven in Nickerie.

De lijnbus Paramaribo-Nieuw Nickerie was overvol, de 18 zitplaatsen werden bezet door maar liefst 24 personen en Mukesh had zich tevreden moeten stellen met een plaatsje op de achterbank tegen de ruit. Bij een juiste lichtinval zag hij zijn spiegelbeeld in de ruit, het gezicht van een onbezorgde dertienjarige.

Het was gek, maar al in de eerste week van zijn verhuizing was hij alles op Lelydorp vergeten; zijn huis, zijn vrienden en bijna ook zijn moeder, Mai.

Hij had nooit heimwee* gekend, had al gauw een nieuwe vriendenkring en verdroeg de vele neven en nichten in het huis van Mamu heel gelaten.

Was het niet dat Mai hem regelmatig kwam opzoeken dan zou ook haar beeld voor hem zijn vervaagd.

In het begin kwam ze minstens twee keer in de maand, later werd het eenmaal per maand en het afgelopen jaar was ze nog maar één keer bij haar zoon in Nickerie op bezoek geweest. Haar gezondheid was in de afgelopen drie jaar namelijk sterk achteruit gegaan en ze kon de lange busrit niet meer verdragen. Mamu had Mukesh vaak gevraagd waarom hij niet eens een bus nam en zijn moeder ging opzoeken. Onverschillig had Mukesh de schouders opgehaald. Ach, hij vond het maar vermoeiend om naar de stad te gaan en bovendien wist hij nooit wat hij tegen Mai moest zeggen als ze elkaar ontmoetten. Ze waren elkaar ontgroeid; Mai met haar mager gezicht, haar donkere, verdrietig starende ogen, het lange haar, al grijs op haar vierendertigste, Mai die geen Nederlands sprak, die niet kon lezen, die nooit

[p. 36]

naar het nieuws op de radio luisterde en voor wie de wereld begon en eindigde in haar klein houten huisje tot aan het eind van een smalle zandweg dichtbij Lelydorp. Mukesh, dertien jaar oud, het brein achter alle kattekwaad op school, kampioen in het oplichten van Chinese winkeliers en meester ‘boroman’ bij de bioskopen. Neen, ze hadden elkaar niet zoveel te vertellen; de moeder en de zoon.

Het was iets bijzonders dat Mukesh nu in de bus zat op weg naar zijn moeder. Nog geen vierentwintig uur geleden had Mamu een telegram uit Paramaribo ontvangen waarin de zuster van Mai berichtte dat Mukesh met spoed naar de stad moest reizen vanwege ernstige ziekte van zijn moeder.

Toen Mamu de boodschap aan Mukesh doorgaf had deze wrevelig zijn wenkbrauwen gefronst. Moest hij juist morgen naar de stad? Morgenochtend zou zijn voetbalploeg op het sportveld te Wageningen uitkomen tegen de plaatselijke jeugdkampioen. Die wedstrijd mocht hij niet missen. Hij was de beste goal-getter van zijn voetbalploeg. Mamu had geen tegenspraak geduld, hij was zelfs diep verontwaardigd over de reaktie van Mukesh en had hem vermanend* opgedragen, direkt zijn koffer te gaan pakken. Tegen opdrachten van Mamu kon Mukesh geen weerstand bieden; hij had zijn kleren klaargelegd en was rustig een afspraak gaan maken met de buschauffeur om om half zes 's morgens opgehaald te worden. Mamu was één van de weinige mensen tegenover wie Mukesh een gehoorzame jongen moest zijn. De boze ogen van deze oom gaven Mukesh direkt visioenen* van een paar stevige trappen. Dat Mamu genadeloos* kon schoppen had Mukesh al ervaren en hij kon niet anders doen dan zijn vrienden melden dat hij morgen niet mee ging naar Wageningen.

Zelfs nu, gezeten in de bus, dacht Mukesh niet aan Mai, hij had alleen maar verdriet omdat het plezier van de wedstrijd te Wageningen, aan hem voorbijging.

De bus kwam met een ruk tot stilstand.

Heiligenweg! Hij moest uitstappen.

Terwijl Mukesh met de buschauffeur afrekende overdacht hij zijn eigen route*. Eerst Mausi, de zuster van Mai ophalen in de Hogestraat, dan naar het 's Lands Hospitaal waar Mai lag en als alles vlot verliep zou hij nog vóór vier uur meteen bus terugrijden tot Wageningen om desnoods het eind van de wedstrijd mee te maken. Deze plannen waren Mamu niet bekend en Mukesh had besloten er ook morgen, als hij terug was in Nieuw-Nickerie, niets over te zeggen.

De afstand naar de Hogestraat liep hij in een record tempo met in het vooruitzicht de overwinning van zijn voetbalploeg mee te maken. Mausi was niet thuis. De vensters van het verveloze huis waren gesloten en het gebouw keek hem ongeinteresseerd aan.

‘Buurvouw is naar Hospital.’ werd hem toegeroepen door een jong meisje op het aangrenzend erf. Er zat niets anders op, hij moest er zelf naar toe gaan.

Onderweg en zelfs voor de ingang van de zaal waarin Mai lag waren zijn gedachten geconcentreerd rondom de voetbalwedstrijd.

[p. 37]

Toen zag hij haar. Mai! De witte lakens waaronder ze lag lieten alleen haar hoofd vrij. Een donkere plek in de witte wereld. Dit gezicht van Mai was nieuw voor hem. Zó had hij haar nog nooit gezien. De huidskleur was donkergroen en leek op perkament. De wangen waren afgezakt en gingen over in haar hals, zodat de jukbeenderen naar voren staken en de indruk wekten alsof ze elk ogenblik door de dunne huid heen zouden breken. Haar ogen zag hij niet. Alleen twee diepe holtes alsof de ogen waren weggezakt tot ergens midden in haar hoofd. Ze lag daar levenloos en leeg. Het was stil rondom het bed, er hing een pijnlijke stilte toen Mukesh langzaam naderde. Ze keken hem strak aan. Mausi, haar oudste zoon en diens vrouw. De ogen van Mausi waren rood en met bloed doorlopen, terwijl op haar wangen twee tranen om het hardst naar beneden rolden. Ze fluisterde zijn naam, zacht en toch had Mai het verstaan. Haar ogen kwamen terug, van ver achter in haar hoofd, tot naar voren. Ze zochten de kamer rond en bleven op het gezicht van Mukesh rusten. Op dat ogenblik, toen ze elkaar aankeken voelde Mukesh zijn benen stijf worden. Het was alsof hij Mai voor het eerst aankeek. Mai bewoog haar handen die als verdroogde wortels op de lakens lagen. Haar lippen bewogen alsof ze sprak. Mausi stond op en kwam naast Mukesh staan. Ze sloeg haar arm om hem heen en fluisterde in hindi dat hij dichterbij moest komen. Mai wou hem groeten. Mukesh kwam dichterbij. Hij stond tegen het bed aangeleund en boog zijn hoofd over Mai heen tot hij haar hete adem tegen zijn wang voelde. Heel langzaam nam Mai een hand van het laken en probeerde hem over zijn haar te strijken. Ze kon het niet, ze had niet genoeg kracht. Ook spreken ging moeilijk, het was maar een onverstaanbaar geprevel. Alleen zijn naam verstond hij. Heel zacht alsof het kwam aandrijven op de wind. Mukesh. Mukesh en tranen. Tranen. Hij kon er niet naar kijken en liet zijn blik rusten op haar magere borstkas. Seconden lang en hij keek alsof hij alles voor het eerst zag. In zijn oren dreunden de kreten die hij als kind zo vaak gehoord had. Iedere dag haast.

Hij was nog jong, nog maar amper zes jaar. Een magere kleine jongen, het zwarte haar met kokosolie vastgeplakt op zijn voorhoofd. Hij lag 's avonds op een mat in de hoek van de kleine houten kamer en hoorde zijn vader thuiskomen. Het was al laat en Mai had de petroleumlamp al uitgemaakt. Hij hoorde het geluid van de planken, die kraakten onder vaders voetstappen en daardoor heen de stem van vader die heel luid en boos sprak. Mukesh verstond dat vader Mai beval dat ze moest opstaan. Ze moest weer gaan koken en snel. En hij hoorde Mai opstaan, hij hoorde hoe ze naar de keuken liep en hij hoorde potten rammelen. Steeds weer klonk de stem van vader; luid en bevelend totdat Mai begon te gillen. Het huis sidderde onder de slagen, banken vielen om en het hoofd van Mai sloeg hard tegen de vloer. Ze bleef daar liggen en snikte zacht tot een uurtje later vader rustig lag te snurken. Zo ging het dagenlang, wekenlang, maandenlang en Mukesh ontdekte dat hij 's avonds vol spanning op deze onderbreking van de nachtelijke rust wachtte. Des morgens keek de kleine Mukesh Mai dan onderzoekend aan en hij zag de blauwe plekken, soms ook schrammen en een keer zelfs een diepe snee in haar arm. Nooit had ze iets tegen hem gezegd, ze sprak maar weinig en Mukesh leerde ermee te leven net zo goed als hij s'morgens vrolijk met diezelfde Vader meeliep om de koeien naar het veld te brengen.

[p. 38]

Soms huilde Mai ook zonder te gillen. Heel zacht en stil. Dat was toen hij weer een streek had uitgehaald op school en door het schoolhoofd naar huis was gestuurd. Ze had ook zacht gehuild toen ze ontdekte dat Mukesh haar spaarcenten, die bewaard werden in een oud melkblik, gestolen had. Mukesh had het geld op één middag met zijn vrienden verbrast in de bamiewinkel op Lelydorp. Mai had ook zacht gehuild toen vader op een morgen zijn spullen had gepakt en het huis had verlaten. De laatste keer dat hij haar had zien huilen was kort voor zijn vertrek naar Nickerie. Mukesh was voor de tweede keer blijven zitten in de vijfde klas en het schoolhoofd had hem afgeschreven. Toen had ze voor het laatst voor zijn ogen gehuild en nu huilde ze weer.

Mukesh. Mukesh. Haar lippen vormden steeds maar zijn naam.

Hij wou ook iets terug zeggen maar hij wist niet wat.

Mai... Mai was het enige woord dat hij uit zijn keel kon krijgen.

Waarom kon hij niet huilen zoals Mausi en de anderen? Mai huilde niet meer, ze lag stil.

Toen zag hij plotseling een schok door het lichaam van Mai trekken. Ze hikte en er kwam weer een snik. Nu heel luid. Alsof ze alle leven uit haar vermoeid lichaam snikte. Toen was het stil. Doodstil....... totdat Mausi gilde. Een lange vlijmscherpe gil en ze greep Mukesh vast. Ze trok hem van het bed weg. De verpleegster, die hij nu pas zag, deed een stap naar voren en drukte met een zorgzaam gebaar de oogleden van Mai omlaag. Mausi stond te trillen op haar benen en Mukesh voelde het door zijn kleren heen. Mai was dood. Hij stond er bij, hij kon niet huilen. Hij stond daar en hoorde hoe de anderen huilden. Hij wou weg, weg van alles en iedereen. Hij keek nog eens naar Mai. Je kon de sporen van tranen nog op haar gezicht zien. Hij wou wegkruipen in haar armen, in de warmte van haar lichaam zoals hij heel, heel vroeger deed, toen hij nog geen vijf was.

Mausi bleef gillen en de verpleegster vroeg of het alsjeblieft een beetje rustiger kon. Mukesh wou weg. Hij duwde Mausi van zich af en liep naar de deur. Hij hoorde dat zijn neef hem riep, maar hij liep door. Haastig door de deur van de zaal, naar de gang, de trap af, het erf uit en de straat op.

Hij liep langs het monument op Spanhoek, langs het politiebureau aan de waterkant, door tot achter het Fort Zeelandia.

Daar ging hij op een bank zitten en keek naar het water van de rivier.

Mai was dood. Zijn moeder was dood.

Het leek zo gek, zo onecht en ze had niet gegild.

Ze had hem ook niet verzocht om zijn best te doen of om een goede jongen te worden.

Niets. Ze had alleen maar zijn naam genoemd. En waarom, waarom had hij niets gezegd?

Waarom had hij haar niet gevraagd om hem alles te vergeven? Alle verdriet dat hij haar had bezorgd. O, waarom had hij niet voor haar gevochten al die keren toen vader haar pijn deed? Had hij haar ooit zien lachen?

Had hij haar ooit blij gezien? In het water zag hij weer het beeld van haar huilend gezicht. Waarom besefte hij nu pas dat hij ook schuld had aan haar vroege dood?

[p. 39]

Waarom, o waarom had hij haar nooit aan het lachen gemaakt? Hij voelde nu dat hij moest huilen, heel hard moest huilen want zijn moeder was dood en ze wist niet dat hij van haar hield.

Op de bank zat hij en snikte luid.

Mai, de moeder was dood. De voetbalwedstrijd was hij vergeten.

In dit verhaal komen verschillende benamingen voor die door de Hindoestanen gebruikt worden (bijvoorbeeld Mai voor moeder).

De Javanen gebruiken uit het Javaans afkomstige benamingen.

Neem de tekening op de volgende pagina over in je schrift en vul de vakjes in Hindi en Javaans aan. Als je het zelf niet weet, is er in de klas vast wel iemand, die het wel weet.

[p. 40]

[p. 41]

Wie is de ‘avo’ en wie is de ‘trotro’?

Mukesh moet vanwege de dood van zijn moeder in de stad blijven. Hij schrijft dit aan zijn oom in een brief, waarin hij ook vertelt hoe hij zich voelt. Deze brief gaan we met de hele klas schrijven en wel alsvolgt:

Eén leerling begint met de brief. De volgende leerling maakt dan de volgende zin. Iedereen moet één zin van de brief schrijven. De laatste leerling leest de brief voor.

Bij sommige woorden in dit verhaal staat een sterretje*. Schrijf die woorden over in je schrift en zet ze op alfabetische volgorde. Maak met elk van die woorden een zin. In die zin moet dan de betekenis van het sterretjes-woord duidelijk zijn.

Probeer het verhaal Mai, de moeder samen te vatten in een paar zinnen. Hoogstens een half schriftkantje. Hou in de gaten, dat je je samenvatting zo maakt, dat ook iemand, die Mai, de moeder niet gelezen heeft, door jouw samenvatting weet, waar het verhaal over gaat.

[p. 42]