Bouck der bloemen

Vander xiiister ende een goede bloem gheheiten. Temperancia.

Nu willic weder voert spreken van een scone bequam bloem die mede

[p. 45]

inden corff lach ende is gheheiten temperancia of mate die is een vanden .iiij. cardenael virtuten mit wijsheit gherechticheit ende stercheit. Dese mate also tulius bescrijft soe ist een ghemeyn of een ghetemperde heerscappie over hem selven. Op een bescheiden forme mede te bedwinghen of wederstaen die begherten des lichaems ende minschelijker ghedachten. Dese is van twee manieren.

Die eerste is wederstant der begherten alsoe sij wten sinnen voert coempt. ende dit is rechte temperancia die alle dingen op mate settet ende tempert dat overvloedich is mit redelicheit. Die ander manier is te wederstaen den quaeden wille die coempt wt een beroeringe van eynde vuylre ende verboeden boesheit. Alse van hoverdie van oncuysheit ende dier ghelijke die den mensche prekelen tot alre quaetheit ende sondelijken daden. Dese heilige wederstandicheit machmen billic paciencia heten dat is ghedoechsamheit die sijn bedachte sonden mit doechden niet en tempert ende oec mate daer in sciet eer sij comen te werke. Off sijnen rouwe niet en gematet mit redelijker vroelicheit eer sij hem int hertte slaet dat en mach gheen sinnich minsche wesen. Want waer hij sinnich hij soude voerdencken hebben ende als hij wel voerdacht waere soe soude hij hem sonder twievel wel saten ende ghematen.

Men mach die ghetempertheit bij den kemel ghelijken die van groten wederstant is daer vele oncuyscher minschen exempel aen nemen moeghen dat toch een domme beeste is want die kemel hoe wel hij die luxurioeste beeste is die men vint ende gaet bij wijlen wel hondert milen verre na een kemelinne van groeter ende heiter luste. So is hij nochtan alsoe ghematich ende wederstandich sijnre luste. dat hij sijn suster niet noten en wil noch ghemack daer mede hebben. Die nochtan daghelijx bij hem gaen ende staen ende te samen weiden in eenre scare.

Ich en weet niet beters dan die hem mit mate ende mit temperancia cleiden wil. die werpe van hem alle memorie van hoverdien ende overvlodicheit van allen dinghen die den mische alte seer ontemperden. Ende sie dat hij sijns hertten wille mit eenen stercken breydel bedwinghe soe ghecriecht hij die rechte mate tot sijnen huyse daer af sal men comen salicheit ende alle goet.

Plato plach hem alte seer te verblijden in vij. poenten die der rechter ghetempertheit toe behoeren soe wanneer hij die erghent inden minsche vant. Alse dat een reyn ende suver is inder hertten. blijde in sijnre outheit. milde in armoede. mate houdende inder vrijheit. cleynmoedich inder hoecheit lijdende in wederspoet ende ghedoechsam in sijnen wille. Die synen syn wel can dwingen mach wel sijn een wijs man. als die sinnen te heit sijn salmense temperen mit coude. Sijn sij hoechdraghende soe salmense temperen mit oetmoedicheit. Sijn sij lustich mit abstinencien. sijn sij te haestich. mit sedicheit. sijn sij te wreet mit goedertierenheit. Aldus wanneer sij des eens te veel hebben salmen hen wat van contrari daer van doen so comen sij tot goeder maten ende blijven in die rechte regule der temperancien.

Gregorius seet die ghene die boven andere sijn dat is te weten die heeren die sullen hen in alsulke mate houden teghen den onderseten. datmen hen ontsie als hij lachet ende datmen hem mynne als hij tornich is. op dat hij bij te vele lachen niet ongeacht en werde ende bij overdraghen de hardicheit

[p. 46]

oic niet ghehait en werde. want het is een oud seggen als een heer alte mengdersam is onder die sijne daer wort hij bij versmaet. Sonder twivel onse heer god wordt ghevoedt inder gheenre hertte die bij der godlijker gracien ghetempert werden ontsteken vander lijflijker begherten want god wilt in reynen ghedachten wesen. Daer om die van romen die in oude tijden als sij bij horen gheechten wive ghewest hadden. Soe plaghen sij hen te wasschen ende te reijnighen ende plaghen mit grote reverencie die kerke te scuwen een wijle. [[Ich duchte dat menich priester snachs bij wijve is ende gaet smorghens te biechten ende te missen.]

Soe wanneer gramscap sijnen moet verwint soe tempere hij sijn hertte. Verlenct u selven den tijt van torn. Ende als u sinnen te vreden comen sijn soe doet dat ghij te voeren doen wout of ghij wilt. Wat is ghetempertheit anders dan eene lieflijke doecht die dij begherte bedwinghet. ende verbiedet die luste ende wille te doen dinghen. diemen billijc beghert. Tot alle dinghen salmen mate doen. want mate is alte sconen doecht. Hoe een minsche hem nernstigher af houdt van onsuverheit inder erden hoe hij hoechlijker ende mit meerder gracien ghepromoveert ende ghevorderet wort totter glorien der hiemelen.

Vander temperancien ende mate lesen wij hoe dat eens die coninck priamus waerachtighen luden hoerde segghen van eenen phylozoeph die openbaerlic plach te seggen. Soe wie dat sijnre gedachten begerte niet bedwinghen of wederstaen en conde dat die gheen minsche en wair. Mer men soude ghelijken bijden beesten ende den wormen die inder erden sijn. Dese dede die coninck comen in sijnre teghenwordicheit om hem te ondersoeken ende te becoren of men hem tornich mochte maken. Soe dede hij comen enen onscamelen minsche mit meer andere quaet sprekende diemen vinden mochte inden lande van troyen. Ende beval hem nernstelijck dien man aen te gaen mit quaden verboeden worden. ende hoer beste te doen om hem wt sijn ghetempertheit te brenghen ende over die mate te treden mit aentichte ende lastelijc loegghen op hem te versieren. Soe datter hem ierst een toe sprack ende seide cubert van wat gheslechte bistu gheboren. cubert antworde mijn gheslechte crieghet een beghinsel van mij ende die dijne sullen bij dij vergaen. want die mijne sullen groet werden in mij. ende die dijne sullen bij dij een eynde crighen. Doe sprach een ander in scympe. besich hoe suverlijck bistu ghecleet. Hij antworde ende seide niet bij den cleederen mer inden werken soe kentmen den man. Doe sprack een ander wie heeft dij dijn haer soe wel ghekemmet. hij sprack die doecht en liet inden haer niet mer inder hertten. Doen sprack een ander in tornighen moede hoe antwert ons dese beeste aldus verkeert. Doe sprack cubert het schijnt off du gram waers. het is beestelijc tornisch te wesen sonder sake ic en torns mij niet datmen mij scempelijc toesprict. Doe sprac een ander. En sach ic dij ghister niet in griexes heer. hij antworde wijslijc ende seide wart alsoe als du segs du en soudest voer dese luyde niet lyen dorren. Doen sprac een ander want meenstu openbaer dwaes. hij antworde dij wijsheit is in goede. Ende die heeft hij voert wijde in die werelt ghedeilt mer mij dunct dattu niet veel daer af ontfanghen en hebs. Een ander sprac ic heb van dij verstaen dattu een verrader bist. Doe sprac cubert het is dij ingeboren den luden qualijc te spreken ende mij is gheleert dat ic des niet achten en sal. Doe sprack een ander swijch du bist een openbaer loeghenaer. cubert sprac die seide dattu

[p. 47]

gheen tonghe en haddes dat waer een groet loghen. Een ander sprack. siet hoe dat dese valsche mordenaer spriect die hem niet en scamt dese snode worde die men hem op seit. Dair op seide cubert wart tu scemel du en soude [mij] dit niet aensegghen. Doen sprac een ende seide laet desen gheck blijven hij en weit doch selve niet wat hij seit. Doen sweech cubert ende en sprac niet meer. Doen vraechde die coninck hem waer om hij daer niet op en antworden. Doen sprac hij heer daer en hoert ghene antwerde op. soe hij is machtich over sijn tonghe soe heb ic macht over mijn oren om te hoeren wille ende onwille. Die tonghe en mach niemant verderven dan hem selven.

Als die coninck sach dat deze temperancia soe groet in hem was soe dede hij hem eer ende dede bij hem sitten. Ende vraechde hem hoe hij die smaetheit van worden ende van aentichten alsoe blijdelijc lijden ende overslaen mochte. Daer op antworde hij den coninc ende seide heer ic ben heer over hoer heeren dat sijn hoer boesheiden ende sij sijn knechten mijnre knechten dat sijn mijnre sonden. Ende want ic hoer sonden ende onnutte worden kenne als hoer heer soe slae icse voer niet ende achtse niet meer dan een heer enen onnutten knecht doet. Want ich doch wel weet dattet al loeghenen sijn des sij gheseit hebben. Dus sette hij den coninc in vreden ende hij bleeff gheeert grotelijc. Dus is temperancia mate ende sedicheit grotelijc te eeren ende mit groten ernste aen te houden ende alle onmate ende overdraghende weelde te scuwen ende van u te doen. want weeldicheit wilt bij mate niet wonen. sij konnen niet te gader staen die een soect dat overste der hiemelen. ende die ander dat nederste der hellen. Als ghij hier na wel sult hoeren inden ghescrifte vander onmate die hier nae volghet met ander onnutte cruden.

O wijse hertten volcht der maten.
Ende west ghetempert tot uwe baten.
Bij mate blijven sij behouden.
Die bij onmate vergaen souden.