Florence

[p. 211]

XI⁺aant.

Schipbreukeling weêrsta de veege een wijl,^1-32.1-5.1.

Op 't zwalpend hout, 't ontboeid geraas der winden,^2.

Hij worstelt maar tot zee op zee zich stort,^3.

Als gieren die elkaêr om buit verslinden,^4.

En 't schuim hem mist daar 't ziedende effen wordt!^5.

Op eens den schoot der golven ingegleden

Streed hij den strijd, den bangen doodstrijd, kort,

Hoe bitter in dat opzien zij geleden;^8.

Gedachten toch zijn vlugger dan het licht^9.

En onze ziel stort wenschen, klagten, beden

In de eigen vlaag waarvoor het ligchaam zwicht!^11.

Hij zag zijn ga zoo als ze op 't strand hem beidde,^12.

Hij droomde zich den glimlach van zijn wicht

Niet meer zoo pril als toen 't onnoozel schreide;

+ XI. HENDRIK VAN LUXEMBURG.
Zie voor de geschiedenis de Inleiding blz. 43. Potgieter keert nu weer terug tot Dante's leven op aarde en zijn politieke idealen.

1-32. zijn een inleiding tot de komst van Hendrik VII in Italië. Hij wordt vergeleken bij een schipbreukeling. De ongelukkige afloop van zijn leven wordt in deze regels voorspeld. Uit deze verzen klinkt een zeer persoonlijke toon.

1-5. De dood nabij moge de schipbreukeling, zich klampend aan een rondgeslingerd stuk wrakhout, een ogenblik weerstand bieden aan de storm, zijn worsteling duurt slechts kort; stortzeeën bedekken hem en als het kokende, schuimende water weer glad wordt, is hij in de diepte verdwenen.

1. Schipbreukeling - Bijstelling bij veege, hij, die de dood nabij is. Onderwerp.

2. 't zwalpend hout - het op de golven rondgeslingerde wrakhout. 't ontboeid geraas - Toespeling op het oude verhaal. De winden zitten in een grot gevangen. Als zij ontboeid zijn, stormt het.

3. maar - slechts.

4. Bijstelling bij zee, vs. 3.

5. En tot het schuim, daar - wanneer.

8. Hoe bitter hij in dat ogenblik ook leed (de strijd was kort vs. 7).

9. toch - immers.

11. eigen - zelfde. zwicht - bezwijkt.

12. Hij- de schipbreukeling, vs. 1.

[p. 212]

15.

Visioensgewijs ging 't leven hem voorbij,

 

Elk luchtkasteel waarmeê zijn hoop zich vleide, -^16.

 

Hoe bloedde 't hart! - Hoe rustig sluimert hij^17.

 

 

18.

Schoon de oceaan niet weet wat rust mag heeten!

 

Hij ging van 't leed eens langen levens vrij,^19.

 

Ons foltrend, bij den bouwval neêrgezeten

 

 

21.

Van ons geluk: de wezenlooze blik^21-32.

 

Die zelfs niet poogt het wreed verlies te meten, -

 

De korte slaap gestoord door killen schrik,

 

 

24.

Zich de ijdelheid bewust der zoete droomen, -

 

De weêrzin die, schoon 't al wat aêmt verkwikk'^25.

 

Ons aangrijpt als wij 't wreede licht zien komen, -

 

 

27.

De lange dag, die eindeloos zich rekt^27.

 

Of taak bij taak ook werd ter hand genomen

 

Daar geene in ons weêr nieuwe krachten wekt, -

 

 

30.

De langer nacht, waarin wij luide klagen,

 

Een fierheid wars, die 's daags de wond bedekt^31.

 

Schoon ze onverpoosd in 't binnenste blijft knagen!

 

 

 

*

 

 

33.

Hoe blijde wuifde Itaaljes huldegroet,^33-65.33-47.

 

Als zij den Leeuw van Luxemburg zag dagen,^34.

 

Dien Caesar op der Alpen kruin te moet!

 

 

16. - na de komma van mij.

17. Met deze snelle overgang geeft Potgieter de snelle overgang van leven naar dood van de schipbreukeling weer.

19. Hij ging heen, vrij van de smart, de teleurstellingen, die de ouderdom brengt. Zie vs. 21-32.

21-32. Let op de evenwichtige bouw: de blik (21), de slaap (23), de dag (27), de nacht (30).

25. 't-'tlicht, vs. 26.

27. eindeloos - Daar, vs. 29.

31. Een fierheid wars - wars van een fierheid, die ons overdag onze smart doet verbergen. 21-32.

33-65. De komst van Hendrik VII van Luxemburg in Italië.

33-47. Groep van vijf terzinen: de komst.

34. Als - Toen. Leeuw van Luxemburg - Toespeling op het wapen van Hendrik VII.

[p. 213]

36.

Hoe stortte zij de schatting aller palmen^36.

 

Door dal bij dal aan strijdbren Hendriks voet,

 

Een gulden eeuw voorspellende in haar galmen!

 

 

39.

Hem zweefden orde en heur gespelen voor:^39-41.

 

De vlijt in de' arm een schoof van volle halmen,

 

De vreugde omstraald van frisschen bloemengloor;

 

 

42.

Geen keizer dien ooit zulk een welkom ruischte

 

Als 's volks heraut hem wijdde op 't gloriespoor,^43.

 

Als Dante bragt toen eigen luit hij tuischte^44,45.

 

 

45.

Voor stouter vlugt dan die der Roomsche lier,^45,46.

 

Wiens hymne langs Hebreeuwsche harpe bruischte^46.

 

Op nieuw geblaakt door Godgeheiligd vier:^47.

 

 

48.

‘Gij die zoo lang uw tranen 't leed liet tolken,^48-61.

 

Itaalje! omkrans al jublend zijn banier,^49.

 

De vredezon verdrijft des oorlogs wolken!

 

 

51.

Leg af den rouw, om naar het feest te spoên,^51.

 

Uw Caesar komt, gij vorsten en gij volken,

 

Geregtigheid maakt weêr 't verdorde groen!

 

 

36. palmen - handpalmen, de gevende, open handen.

39-41. Dante en een deel der Italianen geloofden dat Hendrik VII de rust in hun land zou kunnen herstellen en dat met orde ook welvaart en vreugde hun intrede zouden doen. In deze verzen vindt men verschillende voorbeelden van de personificatie.

43. 's volks heraut - Dante.

44,45. toen eigen luit hij tuischte - toen hij zijn Italiaanse gedicht (De Commedia) een ogenblik liet rusten om Hendrik VII met een Latijnse brief (stouter vlugt) welkom te heten. Vgl. Epistola VII. tuischen - ruilen.

45,46. Roomsche lier etc. - Toespeling op de 7 Boetpsalmen, de R.K. gedachten in Hebreeuwse psalmvorm, die tegenwoordig echter niet meer aan Dante worden toegeschreven.

46. Wiens - van Dante.

47. Opnieuw in gloed gezet door heilige geestdrift voor het goddelijke.

48-61. Groep van vijf terzinen: het welkom. Vertaling van een gedeelte uit Dante's vijfde brief.

49. zijn - Hendrik's.

51. het feest - de bruiloft. In § 2 van de brief wordt Hendrik VII als Italië's bruidegom voorgesteld.

[p. 214]

54.

Uit Rome zal zijn schepter rust bedeelen,^54.

 

Uit Rome daar zich alle haat verzoen',

 

Uit Rome dat de wereldbreuk ziet heelen^56.

 

 

57.

Als zwaard en staf zich kwijten van hun taak

 

Door goeden wil der menschheid te bevelen,^58.

 

Die de aarde reeds des hemels voorhof maak'!^59.

 

 

60.

O Dag des heils! wiens ochtend ons mag lichten,

 

Straal uit langs 't zwerk, tot al wat leeft u smaak'!’

 

En open gaan voor dat profetisch dichten^62.62-67.

 

 

63.

De poorten van Milaan; en de ijz'ren kroon^63-65.

 

Wat staat ze, als hij er trouw zweert aan zijn pligten,

 

Het blonde hoofd des fieren konings schoon!

 

 

66.

Hoe dwingt zijn wenk partijschap tot verdwijnen^{66-74.66,67.66-68.}

 

Of aadling in wedijvrend trouwbetoon:^67.

 

Geen Guelfen meer, maar ook geen Ghibellijnen,

 

 

69.

Zij beide 't kroost van 't eigen vaderland,^69.

 

Die enkel niet dezelfde zon zien schijnen,^70.

 

Wier aller hart van ééne liefde brandt!

 

 

54. Rome - dat weer de hoofdstad van het Rijk zal zijn.

56. wereldbreuk - ontstaan door het verbreken van de harmonie tussen wereldlijke en geestelijke macht, waarvoor zwaard en staf,vs. 57 de symbolen zijn.

58. Door de mensheid aan te bevelen, te raden van goeden wille te zijn. der menschheid - derde naamval.

59. Die - slaat op goeden wil, vs. 58.

62. Potgieter stelt het voor, of Milaan door Dante gedreven werd, zijn poorten voor Hendrik VII te openen.

62-67. Groep van vijf terzinen: Hendrik's optreden in Italië.

63-65. In Januari 1311 werd Hendrik VII te Milaan gekroond met de oude, ijzeren kroon der Longobarden. Deze kroon wordt zo genoemd naar een ijzeren band binnen in, die volgens een legende is gemaakt van een der nagels van het kruis.

66-74. Hendrik VII's optreden in Italië.

66,67. Op Hendrik's wenken verzoenen de partijen zich met elkaar of wedijveren in het betonen van hun trouw.

66-68. Hendrik VII riep de ballingen der steden, die hij overwonnen had, terug en trachtte oude vijandschappen uit de weg te ruimen.

67. Of tot aadling - veredeling

69. eigen - zelfde.

70. Die enkel niet- Die niet alleen.

[p. 215]

72.

Te zaam gesneld van wederzijdsche reede

 

Reikt Oost en West elkaêr de broederhand,

 

't Verzoeningsfeest dooft iedren vonk van veede!^74.

 

 

75.

Toch zwerven in dier gasten weidsche drom^75-89.

 

Als de' afgezant hij zoekt der schoonste stede,^76.

 

Helaas! vergeefs des konings blikken om:

 

 

78.

‘Florence mart haar hulde mij te brengen!^78.

 

Wat ducht ze toch?’ Een spotziek lachje glom:^79.79.

 

‘De vrijheid vreest haar vleugelpracht te zengen^80,81.

 

 

81.

In 't hooge licht van uwen adelaar;’ -^81.

 

‘O dorperheid!’ zegt Hendrik, ‘of 't gehengen^82.82,83.

 

Van burgerkrijg het wit der vrijheid waar!

 

 

84.

Wie maakt zich op dat haar begoochling wijke?’^84,86-89.

 

Met éénen kreet rijst heel die bonte schaar.

 

‘Dat Zwarte en Witte om 't zeerste trouw mij blijke,

 

 

87.

Dat weder in de keizerlijke kroon

 

Ze als flonkerbag van 't helderst water prijke?^88.

 

U, dappren! strekk' haar later dank ten loon!’^89.

 

 

74. veede - vete, vijandschap, wrok.

75-89. Groep van vier terzinen: Hendrik's toespraak. Hij is omgeven door gezanten uit allerlei Italiaanse steden, maar er is er geen uit Florence.

76. der schoonste stede - Toespeling op: Firenze la bella, zoals de Italianen Florence noemen.

78. mart - draalt.

79. lachje - op het gezicht der aanwezigen.

79. De Florentijnen vrezen hun vrijheid te zullen verliezen als zij de keizer erkennen.

80,81. Antwoord op Hendrik's vraag, vs.

81. adelaar - symbool der keizerlijke waardigheid.

82. ‘O dorperheid!’ - O domme dwazen!

82,83. of 't gehengen etc. - alsof het toelaten van burgeroorlog (wat nu in Florence gebeurt) het doel der vrijheid is.

84,86-89. Tot de aanwezigen gericht. Dat herhaald in 86 en 87 - opdat, haar - Florence's.

88. Ze - Florence, flonkerbag - flonkerende steen (diamant). Middel-nederlands: bag(ge) via het Frans uit het Latijnse baca ontstaan.

89. Later zal Florence u, dapperen, er dankbaar voor zijn dat gij haar waanvoorstelling hebt doen wijken; die dank in de toekomst zij uw loon!

[p. 216]

90.

Ach! waren hem hun uitgetogen klingen^90-101.90.

 

Ter kwader uur geestdriftig niet geboôn,

 

Florence had door 't hart zich laten dringen!^92.

 

 

93.

Bedreigd grijpt zij met mannenmoed het zwaard,

 

Te fier voor dwang van woeste vreemdelingen^94.

 

Die ruw van tong zij scheldt en ros van baard:

 

 

96.

Af wijst ze wie tot onderwerping rieden,

 

Af slaat zij wat ten storm zich heeft vergaêrd!^97.

 

Profetisch moog de toorn van Dante zieden^98.

 

 

99.

Geen burger die het oor den balling leent

 

Wiens genius 't heldhaftig weêrstand bieden^100,101.

 

Bewondrend smaakt en om den dichter weent:

 

 

102.

‘Wat zijt ge dus met de eenheid ingenomen,’^{102-114.102-107.}

 

Dus vraagt hij, ‘dat ge 't beet're vijand meent^103.

 

Van 't goede? en waant de vrijheid te zien komen,^104.

 

 

105.

Uit 's keizers tent? doet de onafhanklijkheid^105-107.

 

U voor den brand van inheemsche eerzucht schromen

 

Ik ducht geen vlam die smetstof loutrend scheidt!’-

 

 

90-101. Groep van vier terzinen: Florence's houding.

90. uitgetogen klingen - getrokken zwaarden.

92. Florence zou de drang van haar hart gevolgd hebben, indien men op haar hart een beroep had gedaan, maar bedreigd, vs. 93 enz.

94. vreemdelingen - soldaten van Hendrik VII, onder wie veel Duitsers.

97. Van 19 September-31 October 1312 belegerde Hendrik VII Florence tevergeefs.

98. Toespeling op Dante's brief aan de Florentijnen (31 Maart 1311, Epistola VI) waarin hij hun vreselijke straf voorspelt, indien zij in hun verzet volharden.

100,101. Dante's beschermgeest bewondert de houding van Florence en schreit om Dante's dwaling.

102-114. Groep van vier terzinen: Dante's gemoedstoestand.

102-107. Woorden van de genius, vs. 100 tot Dante gericht.

103. 't beet're - vrijheid, onafhankelijkheid.

104. 't goede - eenheid.

105-107. Zijt ge bevreesd, dat, indien de stad onafhankelijk blijft, de partijtwisten nooit geblust zullen worden? Maar die strijd zal de partijen juist louteren!

[p. 217]

108.

‘Verzoeker, wijk!’ moog Dantes antwoord wezen,^108,109.

 

Zijn kling vlamt niet ter slechting van het pleit,

 

Waar moeders schim, het stille graf ontrezen,

 

 

111.

Op iedren muur zijn aanval af zou slaan;

 

Hij tart den dood in 't lijdelijke vreezen:^112.

 

Zal Hendriks ster zoo vroeg reeds ondergaan?

 

 

114.

Ontvoere deze op ruischende aadlaarsschachten^{114-125.114.114,115.}

 

De wereldkroon aan 't eenzaam Lateraan,

 

De weêrstand wint, dien tooi ten spot, in krachten;^116.

 

 

117.

Itaalje wordt een prooi gelijk verscheurd,

 

Elke uchtend brengt verijdling van verwachten,

 

Elke avond eindt in schaâuw die sombrer treurt!

 

 

120.

Zoo heeft zich dan na half een eeuwkringsduister,^120.

 

Des Caesars zon in 't Zuiden maar gebeurd^121.

 

Voor slechts een uur van smetteloozen luister!

 

 

123.

En zwijmt haar glans gestuit op vrijheids rots^123.

 

Als schiep Florence uit de afschuw van den kluister^124.

 

Zich grooter kracht dan die des aardschen gods!^125.

 

 

108,109. Dante mag dan zijn beschermgeest voor een verleider houden, zijn politieke overtuiging kan hem echter niet er toe bewegen, werkzaam deel te nemen aan het beleg.

112. Bij het lijdelijk toezien is Dante tot de dood bevreesd over de afloop, maar hij trotseert die vrees.

114-125. Groep van vier terzinen: Hendrik verliest.

114. deze - Hendrik VII. aadlaarsschachten - adelaarswieken.

114,115. Terwijl Paus Clemens V afwezig was, werd Hendrik VII 29 Juni 1312 te Rome in de Lateraankerk gekroond. Zie Inleiding blz. 44.

116. De kracht van de partij, die Italië onafhankelijk wil zien, neemt toe.

120. half een eeuwkringsduister - Sinds ongeveer een halve eeuw hadden de Duitse keizers zich niet om Italië bekommerd. Dat was een duistere tijd geweest.

121. 't Zuiden - Italië.

123. zwijmt - wordt machteloos, haar glans - van Caesar's zon, vs. 121.

124. kluister -boei, waarin een Caesar haar zal slaan.

125. aardsche god - de Caesar - Hendrik VII.

[p. 218]

126.

‘Ach! hadde ik nooit,’ dus suiz'len de Maremmen^126-145.

 

De weeklagt voort des streng gestraften trots,

 

Waarin 't gezucht des zeewinds schijnt te stemmen,^128.

 

 

129.

‘Ach! hadde ik nooit op dezer volken beên,

 

Om 't moedig brein in dubble kroon te klemmen,^130.

 

Het eeuwig ijs dier Alpen overschreên!

 

 

132.

Vermetele, die me in den draaikolk waagde,

 

Schoon Habsburgs held te hagchelijk hij scheen,^133.

 

Wat bate zou 't geweest zijn zoo ik slaagde?

 

 

135.

Was ik wel ooit gelukkiger te moê,^135-140.

 

Dan toen het licht door 't eikenloof mij daagde:^136.

 

Op, Hendrik! op, eer de ever ons ontspoe!’^137.

 

 

138.

‘Wat jagtveld haalt, Ardennen! bij uw bergen,

 

Wat stroom loeg mij zoo frisch als de uwe toe,^139.

 

Waar hert of wolf te rap een rid mogt vergen?^140.

 

 

141.

Wat durfde ik in mijn dolle gloriedorst

 

De lotgodesse op deze tinnen tergen?^142.

 

't Verpest moeras smoort de' adem in mijn borst.

 

 

144.

Hoor ik daar ginds mijn gemalinne schreijen?

 

Doe in mijn groet den laatsten dienst uw vorst...’^145.

 

Hoe snikt het heir als zij de doodswa' spreien.

126-145. Klacht van Hendrik VII's schim. In de Maremmen, ongezonde, moerassige kuststreek in West-Italië, werd hij ziek en stierf. Zijn dood is als het ware een strenge straf voor zijn hoogmoedige onderneming.

128. Waar het gezucht van de zeewind mee schijnt in te stemmen.

130. dubble kroon - Longobarden-en keizerskroon.

133. Habsburgs held - Albrecht van Habsburg. Vgl. X 196.

135-140. In gedachten beleeft hij een jacht in de Ardennen.

136. Dan toen ik het licht zag spelen door de eikeblaren.

137. de ever - het wilde zwijn.

139. loeg - lachte, oude, regelmatige, sterke vorm.

140. te rap een rid - ze reden op de jacht soms sneller dan goed was.

142. op deze tinnen - in Italië.

145. Stervend draagt hij zijn soldaten op zijn vrouw te groeten. Dit is de laatste dienst die ze hem kunnen bewijzen. Zijn gemalinne, Margaretha van Brabant, was echter reeds in 1311 gestorven.