Florence

[p. 181]

IX⁺aant.

Aan 't heimwee is het avonduur beschoren!^1-12.

Wie wordt op zee de star van 't west gewaar^2.

En waant niet weer het droef vaarwel te hooren?

Wie staat niet stil, die in den vreemde zwerft,

Als over 't veld de klagt hem klinkt in de ooren^5.

Dat ook deez' dag met al zijn luister sterft?

Zie 't Dante doen, waar 't schemert in de dalen,^7.

Maar nog 't gebergt het rozig waas niet derft^{8, 9.}

Dat uit den schoot der golven na blijft stralen;

De zonne zonk in 't middellandsche meer,

Hij ziet omlaag der Magra flikkring falen,^11.

Hij hoort omhoog de kloosterklok van veer'.^12.

O dankbre groet! die der Gebenedijde,^13.

O diepe zucht! die aan 't betreurd weleer,

De balling met gebogen hoofde wijdde,

+ IX. HET KLOOSTER DEL CORVO.
Een bezoek van Dante aan een klooster. De enige bron hiervoor is een brief die tegenwoordig vrij algemeen als een verzinsel wordt beschouwd. Zie E. Gardner, p. 43.

1-12. Herinnering aan Purg. VIII 1-6.

2. de star van 't west - de avondster, die zichtbaar wordt zodra de zon is ondergegaan.

5. de klagt - klagend klinkt het luiden voor de avondmis. Potgieter bedoelt hier het Angelus (zie vs. 13) maar dit werd pas aan het einde der Middeleeuwen ingesteld.

7. Zie Dante stil staan.

8, 9. Boven de zee is het het langst licht en het wateroppervlak weerkaatst het licht op de bergen.

11. Magra - een rivier. Deze ligt in het dal en kan dus geen licht meer opvangen en terugkaatsen.

12. Kloosterklok - van Del Corvo. Deze klok is nog een herinnering aan Purg. VIII 1-6.

13. der Gebenedijde - Derde naamval bij wijdde, vs. 14. Dante bad dankbaar een Ave Maria, gratia plena, benedicta tu in mulieribus - Wees gegroet Maria, vol van genade, gezegende onder de vrouwen.

[p. 182]

16.

Hoe roept gij hem zijn jonkheid voor den geest^16.

 

Die zoo gerust ter sluimring neêr zich vlijde^{17.17, 18.}

 

Daar 't waken slechts genoegen was geweest!^18.

 

 

19.

Tot hij op eens de heugenis dier jaren^19-21.

 

Verbleeken ziet voor 't licht van 't lentefeest

 

Dat hem de magt der minne deed ervaren,

22.

Hij, weêr haar prooi, schier aêmloos nederzijgt^22-23.

 

Om toch geen zweem van 't paradijs te ontwaren

 

Als op den berg del Corvo's klepel zwijgt!

 

 

25.

De steilte is 't niet die hem zoo bang doet zuchten,

 

Daar opgestaan hij telkens hooger stijgt,^26.

 

De erinnering is 't dier streelende genuchten!

 

 

28.

Helaas! elk heil dat hij zich heeft gedroomd,

 

Hij zag 't zijn greep gelijk die wolk ontvlugten,

 

Niet langer thans door avondgoud omzoomd;^30.

 

 

31.

Maar 't schijnt dat van dier trappen laagste trede^31.

 

De kloostervoogd bezorgd te moet hem koomt: -^32.

 

De zwerver deelt zijn zielsgeheim hem mede,^33.

 

 

34.

Als de oogen naar 't gewijd gebouw gerigt^34.

 

Hij op de vraag: ‘wat zoekt gij?’ antwoordt: ‘vrede!’

 

En met dat woord het hart wint dat hij sticht.^36.

 

 

16. gij - O dankbre groet, vs. 13, en O diepe zucht, vs. 14.

17. Die - de jonkheid, vs. 16.

17, 18. Herinnering aan prilste jeugd.

18. Daar - Omdat.

19-21. Herinnering aan de eerste ontmoeting met Beatrice.

22-23. Tot hij, weer ten prooi aan de liefde, overweldigd door zijn aandoeningen neerzinkt bijna ademloos. Maar ook nu vermag hij van het Paradijs geen zweem te ontwaren, evenmin als hij het in werkelijkheid heeft bereikt.

26. hs. Als opgestaan. Daar - Wanneer.

30. Bijstelling bij die wolk vs. 29.

31. De trappen van Del Corvo.

32. Kloostervoogd - de prior, frate Ilario.

33. De zwerver - Dante.

34. hs. op verbeterd in: naar.

36. Het hart - van de kloostervoogd. sticht - verheft.

[p. 183]

37.

Op hooger prijs stelt hij de stille hulde,^37.

 

Den wenk waarvoor de drom van broed'ren zwicht^38.

 

Die bij zijn komst den hof nieuwsgierig vulde,

 

 

40.

Dan de' uitroep fluks bij 't noemen van zijn naam^40.

 

Zoo luid een blijk dat wat hij dichtte en duldde

 

Vast in dit oord verkond werd door de faam;^42.

 

 

43.

Toch streelt het hem, aan de' avonddisch gezeten,

 

- Gastvrijheid taste al wat ze rijk was zaam, -^44.

 

Zich om zijn zang tot hier bemind te weten.

 

 

46.

‘Het goede hart brengt goede vruchten voort,’^46.

 

Zoo klinkt zijn lof, ‘maar mag ik 't mij vermeten,^47.

 

‘'k Had liever 't lied toch in 't Latijn gehoord.’^48.

 

 

49.

‘'k Heb eerst beproefd 't in de oude taal te zingen’^49.

 

- Wat zedigheid in 't heusche wederwoord! -^50.

 

‘Doch oordeel zelf’ en van zijn lippen gingen

 

 

52.

De klanken uit, maar echoos van 't verleên,^52.

 

Weeklagend dat in 's werelds wisselingen

 

Oud-Rome meê den weg gaat van Atheen!

 

 

55.

‘Wat vorm die steeds zijn frischheid mogt bewaren?^55.

 

‘Provence zong haar hoofsche minnebeên,’

 

Vaart Dante voort, ‘al haast tweehonderd jaren

 

 

37. hooger - 40 Dan.

38. De wenk, die de broeders verbiedt de zwerver lastig te vallen, is een stille hulde aan de mens, de prior weet nog niet wie hij is.

40. de uitroep - van de kloostervoogd.

42. vast - reeds.

44. taste - van tassen - opstapelen, hs. heeft: tastte.

46. Herinnering aan Mattheus 7:16 vgg. Zie Ilario's brief in de Toelichting.

47. zijn - van Ilario.

48. Zie Toelichting.

49. Dit geloofde Potgieter op gezag van Dante's levensbeschrijver, Cesare Balbo. Tegenwoordig wordt het niet meer aangenomen.

50. Zedigheid - Bescheidenheid.

52. Deze Latijnse verzen zijn slechts echo's van poëzie uit het verleden, daardoor klinken zij als een klacht over de ondergang van de Latijnse en Griekse cultuur.

55. Dante begint zijn keus van de volkstaal te verdedigen. Welke vorm, welke taal, is steeds fris gebleven?

[p. 184]

58.

‘Op nieuwe lier, - Sicieljes ridderstoet^58.

 

‘Prees lust en moed slechts op inheemsche snaren, -

 

‘Gun mij voor 't volk denzelfden klankenvloed

 

 

61.

‘Waar liefde 't meê verwelkomd heeft in 't leven,

 

‘Waar liefde 't zelfs den doodstrijd door verzoet!’

 

De monnik knikt, - zijn grage blikken zweven

 

 

64.

De zangen in, hem door zijn gast geboôn; -

 

Een opdragt blijkt voor 't eerste blad geschreven:

 

‘Aan Uguccione onkreukbre trouw ten loon!’^66.

 

 

67.

Doch deze lokt geen vrage uit. Luide klinken^67.67,68.

 

De verzen door der geestdrift diepen toon

 

Gehuldigd, tot des lamplichts flaauwer blinken

 

 

70.

Ilario de duisternisse onthult

 

Waarin de booggewelven hun ontzinken:^71.

 

‘Eens gastheers pligt werd kwalijk hier vervuld,’^72.

 

 

73.

Verwijt hij zich, ‘wis zult gij moede wezen,

 

‘Al paart ge aan tal van gaven ook geduld!’

 

Een glimlach is op 't straf gelaat gerezen^75.

 

 

76.

Des dichters die, bij 't hartlijk: ‘goeden nacht!’

 

In ‘'k werd nog nooit welsprekender geprezen’

 

Opregten dank aan zoo veel eenvouds bragt.

 

 

 

*

 

 

58. nieuwe lier - in de volkstaal.

66. Uguccione della Faggiola, leider der gematigde Ghibellijnen (zij naderden de Witte Guelfen), beschermer van Dante Aan Uguccione tot loon voor onkreukbare trouw.

67. deze - de opdracht vs. 65.

67,68. Ilario leest zelf voor, zie vs. 63 en vs. 74 geduld. der geestdrift, vs. 68 - tweede naamval. De geestdrift van de lezer is hoorbaar door de diepte van de toon, waarop hij leest. Deze geestdriftige toon is een hulde voor Dante.

71. ontzinken - onzichtbaar worden.

72. Door het lezen heeft Ilario zijn gastheersplichten vergeten.

75. straf - streng.

[p. 185]

79.

De sluimring moog haar vleuglen nederstrijken

 

In 's monniks cel, nog waakt des meesters klagt^80.

 

Daar beider lot hem noopt tot vergelijken:

 

 

82.

In 's levens bloei miskend, verjaagd, gekrenkt,^82-84.

 

Weet op zijn pad de haat nog van geen wijken,

 

Is 't bitterheid die dag aan dag hem drenkt!

 

 

85.

Gij, Heilge van Assisi! dien met blozen^85.

 

Zijn zelfverwijt in eenzaamheid gedenkt,^86.

 

Wat hebt gij vroeg het beste deel gekozen,^87.

 

 

88.

Toen willig van al 't aardsche ge afstand deedt,^88.

 

De doren wondt aan dezer wereld rozen,^89.

 

Haar lauwer wast in schaâuw van harteleed!^90.

 

 

91.

Hadde u gelijk hij in zijn droefste dagen^91.

 

Der armoê zich verloofd, in 't bruine kleed^92.

 

Van 's Heeren woord de stulpen doen gewagen,^93.

 

 

94.

De ziele die verloren ging gezocht,

 

Geen ijdelheid die meer zijn pols deed jagen,

 

Geen drift die meer zijn vroomheid overmogt!^96.

 

 

80. 's monniks - Ilario's. Dante is wakker en beklaagt zich, zijn leven vergelijkend met dat van Ilario.

82-84. Dante's leven na zijn verbanning.

85. Gij - St. Franciscus. vgl. VI vs. 32 aant. blozen - van schaamte.

86. zelfverwijt - Dante verwijt zich nu, dat hij geen monnik is geworden, daarover schaamt hij zich.

87. Hoofdzin van de volzin: 85, 90. Toespeling op Lukas X 42. Jezus' woorden tot Maria. Vergelijking van het actieve en het contemplatieve leven. Dante's leven is actief, dat van Ilario contemplatief.

88. Dubbele punt van mij.

89. Wondt - van wonden. De rozen dezer wereld wonden.

90. Haar - der wereld. Wereldse roem wordt slechts verworven ten koste van harteleed.

91. Indien hij (Dante) Minoriet was geworden en.... Dan 95, 96. u gelijk - gelijk Franciscus.

92. Der armoê - Derde naamval. ‘Zich der armoede verloven’ is een uitdrukking van Franciscus.

93. Het evangelie gepreekt in de hutten der armen.

96. drift - hartstocht. overmogt - zou kunnen overheersen.

[p. 186]

97.

En toch, - hoe wordt dat kloosterrust benijden^97-100.

 

Gelogenstraft, als na zoo zwaren togt

 

Hij eindlijk inslaapt; - droomgezigten glijden

 

 

100.

Zijn leger langs ten teeken van zijn taak, -

 

't Geldt kamp bij kamp, een bitter, bloedig strijden^{101-106.101, 102.}

 

Voor huis en haard, der vrijheid heiige zaak!

 

 

103.

Een heerschappij die al wat aêmt bevredig',

 

Die voorportaal des hemels de aarde maak, -

 

Wie marren moog', dat hij haar regt verdedig',^{105, 106.106.}

 

 

106.

Haar toekomst aan de menschheid openbaar'!

 

 

 

*

 

 

107.

De legersteê des meesters is weer ledig,

 

Dat ook zijn vriend de kribbe ontweken waar'!^108.

 

 

109.

Een handdruk brengt aan de' uitgang van hun cellen

 

Een handdruk brengt hen zaam voor 't hoogaltaar,

 

Als nog de nacht heerscht in de zijkapellen;

 

 

112.

En eer de scheemring voor den morgen vliedt,

 

En deez' de zee al trillende doet zwellen,^113.

 

Hoort de oever hen weer spreken van zijn lied.^114.

 

 

97-100. Dante heeft de rust van de kloosterbroeders benijd, maar in het diepst van zijn hart meent hij dat toch niet; sterk voelt hij zijn roeping: dit bewijzen zijn dromen.

101-106. Dante's taak.

101, 102. Hij zal nog zeer veel moeten strijden voor de heilige zaak der vrijheid.

105, 106. Accent op: wie en hij (Dante). Komma achter moog van mij. marren - dralen.

106. Haar - der heerschappij (103) een regeringsvorm.

108. Wens van Dante die vervuld wordt.

113. deez' - de morgen. En voor het morgenlicht en de morgenbries de zee doen schitteren en rimpelen

114. oever - kust van de Middellandsche Zee.

[p. 187]

115.

‘Vergun mij dat ik 't handschrift in uw hoede^115.115-117.

 

‘Hier late tot gij 't Uguccione biedt,

 

‘Wiens weldaên God eens waardiger vergoede!’^117.

 

 

118.

Des priors hand ontvangt de onschatbre blaên

 

Waarin hij vast een hooger licht vermoedde^119.

 

Dan de oostertrans in vlammen uit doet slaan!

 

 

121.

Ze zwijgen ziende. ‘Och, dat gij u wat ruste^121.

 

Hier gunnen mogt,’ vangt weêr de monnik aan,

 

‘Waar daagt de dag zoo schoon als op deez' kuste?’

 

 

124.

Of Dantes ziel zich in 't ontwakensuur^124.

 

In zulk een weêrgeboorte niet verlustte,^125.

 

Niet meêstemde in dien lofzang der natuur!

 

 

127.

Het zwerk op eens van goudglans overtogen,^127-132.

 

Het golfgeruisch een zee van vloeijend vuur^128.

 

Tot op de rots het breekt in regenbogen;

 

 

130.

En van het strand de dubbel zoete geur^130.

 

Des wouds, de kruin neêrbuigende in den hoogen,

 

Der bloemen, 't bad ontijld met frisscher kleur.^132.

 

 

133.

‘Ach!’ weeklaagt hij, ‘waar mij de rust zou smaken^{133-138.133-13.}

 

‘Daar vlei 'k mij niet dat me ooit haar heil gebeur'!

 

‘Florence blijft van wilde togten blaken;^135.

 

 

115. 't handschrift - van de Hel, dat hij de vorige avond had laten lezen.

115-117. Woorden van Dante.

117. waardiger dan ik (Dante) het nu kan.

119. vast - reeds. Hij vermoedt, dat er goddelijk licht uit zal stralen.

121. ziende - kijkende naar de zonsopgang.

124. Of - Alsof.

125. weergeboorte - van het licht.

127-132. Beschrijving van de zonsopgang.

128. Het golfgeruisch enz. - de ruisende golven. Hier weer gehoor- en gezichtsbeeld vermengd.

130. dubbel zoet - van het bos (131) en van de bloemen (132).

132. 't bad - van de dauw.

133-138. Antwoord op Ilario's woorden 121, 122.

133-13. Ik vlei me niet, dat mij daar (in Florence) waar ik er van zou kunnen genieten, ooit het heil der rust te beurt zal vallen.

135. togten - hartstochten.

[p. 188]

136.

‘Ik zou naar haar ook in deez' tooverbeemd,^{136, 137.}

 

‘Ik zou naar haar zelfs in den hemel haken!

 

‘Hoe zal 't mij zijn in gindschen verren vreemd?’ -^138.

 

 

139.

‘Des Heeren hand reikt tot het eind der aarde!’^139.

 

Is 't wederwoord, en of hij afscheid neemt^140.

 

Buigt Dante zich ten zegen van de' eerwaarde,^141.

 

 

142.

Wiens blik hem naoogt op het slingrend pad

 

En die, toen lang in 't leeg verschiet hij staarde,

 

Om uitkomst voor den lieven broeder bad!

136, 137. haar - Florence.

138. gindschen verren vreemd - Frankrijk. Potgieter kondigt hier dus Dante's reis naar Parijs aan.

139. Troost van Ilario.

140. of - alsof.

141. Dante buigt zich om de zegen van de priester te ontvangen.