Florence

[p. 163]

VII⁺aant.

Geene ijd'le vrees dat zijn geestdriftig gloeijen^1-12.1.

Hem de ooren sluit' voor 't roepen van den pligt!

Liet 's jonglings blik door 't schoon der kunst zich boeijen,

Der kennis schat is 't wit des rijpen mans,^4.

En moog voor hem de roos der min niet bloeijen,

Het volk bedeelt zijn schedel de' eikenkrans:^6.

Waar ook 't bestuur hem met zijn last bekleede,^{7, 8.}

't Ontleent zijn deugd bij vreemden nieuwen glans, -^8.

Hij waardig, schoon hij buigen moet tot bede -

Hij hoofsch en heusch, ook waar hij eischen mag, -

Bij eiken twist de voorspraak van den vrede, -

In iedren nood de pijler van 't gezag.^12.

Helaas! hoe diep is 't heldenpaar gezonken,^13-30.13.

Welks namen om hun wedstrijd in den slag

De wolken door der faam in de ooren klonken:^15.

Of zoo veel deugd door zoo veel lofs verbreid^16-18.

In nieuwen gloed mogt nieuwe jeugd ontvonken

Voor zulker trouw beloofde onsterflijkheid!^18.

+ VII. BURGERDEUGD.
Dante's leven ± 1295-1301.

1-12. Dante als staatsman.

1. Maar vrees niet, dat Dante door zijn hartstocht voor Beatrice en voor de dichtkunst zijn plicht vergeet! Die vrees zou ijdel zijn!

4. Der kennis schat - de wetenschap, wit - doel.

6. eikenkrans - symbool van burgerdeugd.

7, 8. Waar hij ook als Florentijns gezant optreedt, verleent hij door zijn deugd nieuwe glans aan het bestuur, dat hem zond.

8. 't - het Bestuur.

12. pijler - steunpilaar.

13-30. Zij die aansturen op de partijtwisten.

13. 't heldenpaar - Vieri de' Cerchi en Corso Donati, die in de slag bij Campaldino (V) in moed wedijverden, de moedige strijders voor de vrijheid, zijn eerzuchtige partijleiders geworden.

15. der faam - Derde naamval.

16-18. Och, mocht deze wijdvermaarde deugd van Vieri en Corso toch het jonge geslacht opnieuw van geestdrift doen gloeien voor de onsterfelijke naam, die men met zulke trouw (als zij eens betoonden) zeker verwerft.

18. zulker trouw - Derde naamval.

[p. 164]

19.

De star der eer is beider pad ontweken;^19.

 

Om strijd door zucht naar heerschappij verleid

 

Schaamt geen der twee zich meer een twist te ontsteken

 

 

22.

Die bij hun bent dra alle blussching tart^{22, 23.22.}

 

En heel de stad van schrik mag doen verbleeken:

 

‘Voor Vieri!’ of ‘voor Corso!’ wit of zwart!^24.

 

 

25.

‘Voor Vieri!’ die door 't vorstelijk vermogen,^25-27.

 

De vrucht der vlijt die dag aan dag volhardt,^26.

 

‘Een paddestoel’ gelijkt in 's adels oogen, -^27.

 

 

28.

‘Voor Corso!’ die der fiere burgerij^28.28.

 

Op nieuw den nek in 't juk wil zien gebogen,^29.

 

Hij haar ‘baroen’ en slechts de zijnen vrij!^30.

 

 

19. beider - van Vieri en van Corso. Zij bekommeren zich niet meer om de eer.

22, 23. Bijstelling bij twist, vs. 21. Een twist zo hevig, dat als de partijen eenmaal openlijk tegenover elkaar staan, er geen blussen meer mogelijk is enz.

22. tart - trotseert.

24. Zie Inl. blz. 41. De Guelfen waren verdeeld in Witten (de democraten onder Vieri) en Zwarten (aristocraten onder Corso).

25-27. Worden de beide partijhoofden door hun tegenstanders gekarakteriseerd.

26. Bijstelling bij vermogen, vs. 25.

27. Paddestoel - Parvenu scheldt de adel hem. Potgieter gebruikt dit woord als scheldnaam ook in De Zusters (Proza blz. 58) voor de fam. Ovens en in Salmagundi voor de Bleekhorsten. Schetsen en Verhalen II, blz. 319. Daar een Frans citaat.

28. der fiere burgerij - Derde naamval.

28. Potgieter maakt zo de vijandige stemming duidelijk voelbaar.

29. Opnieuw-Zoals in 1260 na de slag bij Montaperti, gewonnen door de Ghibellijnen, waarna alle Guelfen (democraten) waren verjaagd.

30. baroen - barone, geen titel zoals graaf of hertog, die een verhouding tot de leenheer aangeven. Een ‘barone’ is een groot machtig heer. Dante noemt ook Petrus en Jacobus zo. Parad. XXIV 115 en Parad. XXV. 17. de zijnen - de adel.

[p. 165]

31.

Daar roept de lent de jonkheid tot haar spelen;^31-48.31.

 

Daar nooden, vreemd aan ied're staatspartij

 

Op 't ruim der markt, de zangerige veêlen^33.

 

 

34.

Tot dansen uit, - daar zwiert de bonte drom,

 

En weet een schalk zijn schoone een kus te ontstelen

 

Het lieve kind geeft hem dien gul weer om.

 

 

37.

Hoe 't ‘brava!’ klinkt uit gindschen groep van Witten^37.

 

Die zich, te paard, ten halven cirkel kromm'

 

Voor de' ingang van die hoofdstraat, - maar zij zitten

 

 

40.

In 't blinkend zaal niet rustig! Zie, een paar

 

Stuift, of de krijg hun rossen mogt verhitten,

 

De reiën in dier werelooze schaar.

 

 

43.

‘Genaê!’ - “Verraad!”-‘de Zwarten!’ honderd kreten

 

Gaan gillende op. In hoede van 't altaar

 

Der kerke ontvlugt wat vreemd bleef aan de veeten;^{44, 45.}

 

 

46.

‘Verweeren we ons!’ krijscht de overvallen stoet

 

En tweedragt heeft haar boei van één gereten^{47, 48.}

 

En 't plein der Trinità drinkt burgerbloed!....^48.

 

 

31-48. Uitbreken van de twisten. Groep van zes.

31. Potgieter roept nu een nieuw tafreel op: het is lente (1 Mei 1300), weer worden er Meifeesten gevierd.

33. veêlen - violen.

37. brava - accent op eerste lettergreep, vr. van het bijv. nw. bravo = flink zo! Zo wordt het lieve kind toegejuicht. Gindsche groep van Witten en vgg. Een troep Witten reed, gewapend, op hun hoede voor de tegenpartij, door de stad. Uit een hoofdstraat, Via Tornabuoni, komend, bleven zij in een halve cirkel op de Piazza S. Trinità staan om naar het dansen te kijken. Een troep Zwarten kwam hen achterop en hen niet herkennend of juist omdat ze hen herkenden, vielen ze de Witten in de rug aan, zodat enkelen, hierop niet bedacht, naar voren stoven, de dansende menigte in. ‘Genade’, “Verraad” roepen de weerloze feestvierders en “De Zwarten” en ‘Laten we ons verdedigen’ roepen de aangevallen Witten.

44, 45. De burgers, die niet in de vijandschappen waren betrokken, vluchtten in de kerk S. Trinità.

47, 48. Deze strijd beschrijft Dante in Inferno. VI 64-66.

48. Op dit plein staat een zuil, afkomstig uit de thermen van Caracalla te Rome. Er boven op is een Justitiabeeld, weegschaal in de hand, geplaatst. Waarschijnlijk heeft dit beeld Potgieter tot deze passage geïnspireerd.

[p. 166]

49.

Beklagenswaard wie in zoo bange dagen,^49-60.

 

Geregtigheid! uw weegschaal houden moet

 

Tot de evenaar gelijken last ziet dragen;^51.

 

 

52.

Geen deernis toch die ge in zijn boezem duldt,^52.

 

Geen vriendschap, die vergoelijking durft wagen,

 

Het wederwigt verlangt ge in straf en schuld!^54.

 

 

55.

Hoe welbetrouwd is zij aan Dante's ving'ren^55-60.55.

 

Die streng den last van 't hagchlijk ambt vervult,

 

Als hij niet slechts de woeste stededwing'ren^57-58.

 

 

58.

In Corso en zijn zaamgezwoornen doemt,

 

Maar de' eigen ban op Guido's hoofd laat sling'ren,^59.

 

Schoon Witte als hij, van kindsbeen vriend genoemd!

 

 

61.

Gij, heugenis der blijde jong'lingsjaren,^61-78.61-69.

 

Toen 't juichend volk oorspronklijk dichtgebloemt'^62-63.

 

Ontluiken zag in beider frissche blaêren, -

 

 

49-60. Dante als rechter. Groep van vier.

51. evenaar - naald of tongetje der balans.

52. ge - Gerechtigheid. zijn boezem - in het hart van wie moet recht spreken.

54. Straf en schuld moeten even zwaar zijn.

55-60. Van 15 Juni-14 Augustus 1300 was Dante prior. Hij moest toen ook recht spreken. De verbanning van belangrijke leden van beide partijen, misschien op Dante's voorstel, was niet zoals hier is voorgesteld het gevolg van de straatgevechten op 1 Mei, maar van een latere aanslag van enkele Zwarten. Zie Gardner I § 4.

55. zij -de weegschaal, vs. 50.

57-58. Als hij niet alleen de Zwarten straft door Corso en zijn handlangers te verbannen enz.

59. eigen - zelfde. Guido - Guido Cavalcanti ± 1255-1300. Dante en Guido Cavalcanti zijn de voornaamste dichters van ‘il dolce stil nuovo’ (de zoete nieuwe stijl = nieuwe lyrische poëzie), zooals Dante hun ‘school’ zelf noemt (Purg. XXIV 57). Hun vriendschap was zeer groot. Echter toen de partijtwisten bestreden moesten worden, heeft Dante ook hem, als leider der Witten, verbannen.

61-78. Dante's onpartijdigheid. Groep van zes.

61-69. Hiervan is 67 de hoofdzin; 61 is het voorlopig onderwerp van die hoofdzin.

62-63. Worden Dante en Guido Cavalcanti vergeleken bij bomen, hun gedichten zijn de bloesems.

[p. 167]

64.

Zij scheppers van ‘den zoeten nieuwen stijl’

 

Om wien de faam hen broeders zal verklaren,

 

Naar welken hoek der wereld dat zij ijl'! -

 

 

67.

Gij dreigt hem 't hart, het teeder hart te breken

 

Als Guido's blik zoo stil een lange wijl,

 

Zoo droef hem van 't verleden schijnt te spreken!....

 

 

70.

Vergeefs bragt hij dat offer aan zijn pligt;^70-73.70.

 

Hij is vergeefs van geen partij gebleken^71.

 

Als Corso's geest niet uit Florence zwicht!^72.

 

 

73.

De balling zet zijn aanslag voort uit Rome,^73.

 

In boô bij boô die hij naar de Alpen rigt:

 

‘Wat mart Valois? hij die ter hulp ons kome!’^75.

 

 

76.

Dat vrij de schare in Bonifacius^76.

 

Van teedre zorg eens trouwen vaders droome,

 

Wiens herdersstaf den oorlogsfakkel blusch';

 

 

79.

Schoon Dante zich der kerk verknocht moog' voelen,^79-96.

 

Verblindt hem geen driedubble kroone dus,^80.

 

Ook onder haar ziet hij de staatszucht woelen!^81.

 

 

70-73. Dante's offer is tevergeefs geweest, het heeft geen waarde nu de geest van de andere partij in Florence is gebleven.

70. dat offer - de verbanning van een vriend.

71. van geen partij gebleken - onpartijdig geweest.

72. zwicht - wijkt.

73. de balling - Corso Donati.

75. marren - dralen. Deze boodschap zendt Corso aan Charles de Valois, de broeder van Philips IV van Frankrijk. Paus Bonifacius VIII, die belang had bij een Zwarten-regering in Florence, had aan Valois gevraagd met een leger naar Florence te gaan, om daar als Paciero (vredestichter) op te treden, d.w.z. de Witten te onderdrukken en de Zwarten aan het bewind te brengen. Corso Donati spoorde Valois aan hieraan spoedig gevolg te geven.

76. Het vòlk mag in Bonifacius een trouwe herder zien, die een eind wil maken aan de twisten in Florence, Dànte, hoewel hij een goed zoon der kerk is, doorziet zijn bedoelingen. Hij ziet, dat Bonifacius vol partijzucht is.

79-96. Dante's vertrek. Groep van zes.

80. driedubble kroone - pauselijke tiara; symbool van de strijdende, lijdende en triomferende kerk. Ook beeld der drievoudige pauselijke waardigheid als priester, leraar en koning.

81. haar - Heeft de nadruk.

[p. 168]

82.

Hij waarschuwt vast wie nog met vreê zich vleit:^82.

 

Als niet Valois hier Corso's wrok zal koelen,^{83, 84, 85.}

 

Voor 's Pausen stoel Florences regt bepleit'

 

 

85.

‘Een afgezant!’ Al aarzelt men, toch drijft er^{85, 86.}

 

De mare toe, die 's vreemdlings komst verbreidt.

 

‘Wien kiest gij? Wien?’ Des ballings sluwheid stijft er^87.

 

 

88.

Den eisch van 't heir dat vlamt op rijken buit;

 

Mij kiest ge? mij? Maar als ik ga wie blijft er,^{89, 90.}

 

‘En blijve ik, wie zal gaan?’ dus barst hij uit;

 

 

91.

Hun zwijgen staaft zijn vonnis over allen!^91.

 

Wie vraagt of tot het zwaarste hij besluit?^92.

 

Hij gaat, - doch 't is, bij 't omzien naar de wallen,^93.

 

 

94.

Als hoorde hij nog nooit zijn afscheidsgroet

 

Zoo somber door de schoone streek weerschallen:

 

Verzuchting die geen weêrziens hope voedt!

82. vast - voortdurend. Dante waarschuwt diegenen, die nog hopen, dat Valois werkelijk vrede zal komen stichten.

83, 84, 85. Indien wij niet willen, dat Valois hier de verbanning der Zwarten zal komen wreken, laat dan een afgezant bij de Paus voor onze stad pleiten. In het hs. staat achter bepleit een komma. Dit is een vergissing, want bepleit is een conjunctief, een verkorting van bepleite. Er moet dus een apostrophe achter staan.

85, 86. De andere bestuursleden aarzelen dit voorstel aan te nemen, maar het bericht, dat Valois in aantocht is, brengt hen er toch toe.

87. Wien kiest gij? - nl. tot gezant. Vraag van Dante, stijft - krachtig maken. De sluwheid van de balling, Corso, bestaat hierin, dat hij, om schrik aan te jagen, het gerucht verspreidt in Florence, dat van zware eisen van het leger doet gewagen.

89, 90. Dante's woorden, volgens Boccaccio. Ook al heeft Dante dit gezegd (wat natuurlijk niet zeker is), daarom mag men hem geen ijdelheid verwijten. Grote mannen zijn zich hun waarde en verantwoordelijkheid bewust.

91. Zij zwijgen allen en bevestigen daardoor Dante's oordeel, dat in de vorige regels lag opgesloten. Geen van U is groot genoeg, hetzij om als gezant naar Rome te gaan, hetzij om hier de stad te blijven besturen.

92. Niemand vraagt Dante of hij het zwaarste, nl. het gaan naar Rome, gekozen heeft. Dat is heel natuurlijk.

93. Dante voorvoelde de politieke veranderingen, die in zijn afwezigheid zouden plaats grijpen en het voor hem noodlottige gevolg daarvan: zijn verbanning 27 Jan. 1302.