Florence

[p. 159]

VI⁺aant.

Een lang vaartwel aan zoete erinneringen!

Als bliksemstraal uit wolkenlooze lucht^2-22.

Blijft de eeuwen door de schrikbre mare dringen,

De stervensmaar van al zijn aardsch genucht;^4.

Daar de englen die tot Beatrice kwamen,^5.5-7.

Hosannah zingend bij hun hemelvlugt,

In stroomen lichts de dierbre met zich namen:

‘Hoe is die stad zoo eenzaam, eens vol volk!’^{8, 11, 14.}

Hem krimpt de borst als Jeremias zamen

En 't klaaglied wordt van zelf zijn wee ten tolk;

‘Hoe zit zij, of ze weduw waar, te treuren!’

Voor hem zal nooit uit dezer droefheid wolk

De zon zijns heils het aangezigt weêr beuren!

‘In tranen is haar nachtwake omgegaan!’

Hij voelt de smart hem 't ingewand verscheuren,^15-22.

Hij roept den dood, de doôn benijdende aan!

Wat schaam'le troost! in eenzaamheid te schreiën,

Zijne oogen naar den hemel op te slaan,

Zich met de hoop dat zij hem hoort te vleijen!

En toch, haar naam te fluist'ren wordt hem zoet,

Te vragen hoe zij van hem kon verscheiën,

Te wanen dat zij hem van veer nog groet!

+ VI. BEATRICE'S UITVAART.
Bouw: 1 regel + zeven terzinen + zeven maal twee terzinen.

2-22. Dante's leed om Beatrice's dood.

4. Bijstelling bij mare, vs. 3.

5. Daar - causaal, 5, 7 = Daar Beatrice stierf. Verklaring van 4.

5-7. Naar de Vita Nuova.

8, 11, 14. Klaagliederen van Jeremia I: 1, 2.

15-22. Vita Nuova.

[p. 160]

23.

Eens priesters droom van dichter-idealen^{23-64.23-28.23, 24.23.}

 

In 't slechts dier ster zich wijdende gemoed,^24.

 

Tot daad en lied weêrschittren van haar stralen!

 

 

26.

Een zucht der ziel, die door geen aardsche grens^26-28.

 

Den kring waarin zij opzweeft laat bepalen,

 

Of haar de vlugt geborgd werd door den wensch!^28.

 

 

29.

Ach! weêrkeer tot de werklijkheid des levens!^29-55.

 

Ach! zege van het zinlijke in den mensch!

 

Hoe schaamt hij zich, hoe smarten zij hem tevens,^31.

 

 

32.

Als hij, die San Francesco in zijn rouw^32-33.

 

Ten voorbeeld koos des bovenaardschen strevens,

 

Weêr oogen heeft voor 't schoone van een vrouw!^34-47.

 

 

23-64. Zeven groepen van twee terzinen.

23-28. Twee onvoltooide uitroepen: Eens priesters droom van dichteridealen en 26. Een zucht der ziel. Karakteristieken van de Vita Nuova.

23, 24. De dichterlijke ideaal-droom, die Dante in het nog enkel aan Beatrice, nu hemelster, toegewijd gemoed droeg, vergelijkt Potgieter hier zeer beknopt met de dienst van de priester aan Maria, Stella Maris, ster der zee, van de R.K. Hymne.

23. Aanvankelijk luidde dit vers: ‘Eens dichters droom in dienst der idealen’. Op aandrang van Huet werd het veranderd. Zie brieffragment 22 Dec. 1867 in De Beweging 1908 II, blz. 293.

24. dier ster - Derde naamval. Vgl. Lorenzo de Medici, Canzoniere, lste gedicht: O chiara Stella che co'raggi tuoi, waarin ook de gestorven geliefde als een ster aan de hemel wordt voorgesteld.

26-28. Vgl. Vita Nuova § XL.

28. Of - alsof. Alsof de wens borg stond voor het geschieden van die vlucht.

29-55. Zoeken naar troost.

31. zij - weerkeer tot etc., vs. 29 en zege van etc., vs. 30. 32. San Francesco - Franciscus van Assisi 1182-1226. Stichter van de Ordo Fratrum Minorum (Minderbroeders). Hij hield zich zeer streng aan de geloften van Armoede, Kuisheid en Gehoorzaamheid.

32-33. Als hij - Als Dante, die in zijn rouw Franciscus tot voorbeeld koos. Het lijkt alsof Potgieter hier aanneemt, zoals in zijn tijd algemeen, maar tegenwoordig niet meer, gedaan wordt, dat Dante lid is geweest van de Derde Orde der Franciscaners. Dat hij die mening echter niet deelt blijkt uit zang IX vs. 91.

34-47. Naar de Vita Nuova § XXXVI-XL. Daar vertelt Dante hoe hij verliefd werd op een schone jonge vrouw, die vol medelijden naar hem keek als hij langs haar venster liep. Soms als hij wilde maar niet kon schreien, ging hij naar haar kijken, omdat haar meegevoel zijn tranen opwekte.

[p. 161]

35.

Weêr oogen.... Maar zij schoten hem vol tranen

 

Toen hij, of 't graf ooit uitgang gunnen zou,^36.

 

Toen hij zijn bruid in haar gekeerd dorst wanen!^37.

 

 

38.

Haar wie zijn leed dus ziel en zin bewoog

 

Dat meêgevoel der liefde 't spoor mogt banen^39.

 

En 't bleek der min haar blosjen overtoog!

 

 

41.

Zoo vaak zijn blik zich naar dat venster rigtte,

 

Zoo vaak zij staarde uit dien bekenden boog,^42.

 

Het was of hem dezelfde deernis lichtte!^43.

 

 

44.

Tot schaamrood hij zoo bitter zich verweet

 

Dat van den trans het englen-aanschijn zwichtte,^45.

 

Wanneer zijn voet naar d' aardschen afgod schreed!^46.

 

 

47.

Een woord, een wenk die hem zijn beê weêrhouden,^47.

 

Die andren troost des jammers zoeken deed;

 

En boodt gij dien, gij, wijsbegeert' der Ouden,^49-52.49.

 

 

50.

In vriendschapslof, verkondigd bij de baar,^50.

 

In lessen, die 't geluk der deugd ontvouwden?

 

Welsprekend-stout bleekt ge overtuigend-waar?^52.

 

 

36. Of 't graf - alsof ooit een dode uit het graf zou kunnen opstaan.

37. haar - die vrouw vs. 34. gekeerd-teruggekeerd op aarde.

39. der liefde - derde naamval. Dat medelijden het pad voor de liefde kon banen.

42. boog - vensterboog.

43. Altijd was het of hetzelfde medelijden van haar naar hem uitstraalde.

45. englenaanschijn - van Beatrice.

46. Figuurlijk. Wanneer hij zinnelijke liefde in zich voelde opkomen.

47. Een woord, een wenk - Eigenlijk alleen het laatste: Beatrice verscheen hem, zie Vita Nuova XL, maar sprak niet tot hem. zijn beê - zijn vraag aan de Vrouwe aan het venster om liefde.

49-52. Boodt gij, wijsbegeert' der Ouden, dien andren troost in vriendschapslof, die.... en in lessen, die....

49. De komma is van mij.

50. In De Amicitia (Over de Vriendschap) van Cicero vs. 51 en in De Consolatione Philosophiae (Over de Vertroosting der Wijsbegeerte) van Boëtius zocht hij troost.

52. Welsprekend - stout: bijstelling bij het onderwerp. ge.

[p. 162]

53.

Schoon Cicero zich dosse in woordenluister,^53.

 

Schoon boei noch bijl Boëtius vervaar,^54.

 

Geen straal van licht verspreiden ze in zijn duister!

 

 

56.

Een visioen verkeerde zijn woestijn^56-58.

 

Zoodra 't berouw de stoffelijke kluister

 

Hem langer niet ten looden last deed zijn!

 

 

59.

Wat weelde, als fluks gebeden en gedachten,

 

De scheemring uit van de' aardschen zonneschijn,^60.

 

Weêr in 't bereik dier zoete stem hem bragten!^61.

 

 

62.

Wat weelde, als hem in 't smettelooze licht

 

Voor 't offren van zijn gaven en zijn krachten

 

De glimlach blonk van haar verklaard gezigt!^64.

53. Cicero M.T. 106-43 v. - Chr. Romeins staatsman, redenaar, wijsgeer, schrijver. Zijn stijl geldt als voorbeeld van klassiek Latijn.

54. Boëtius 480-525 na Chr. Romeins wijsgeer, gunsteling van Theoderik de Grote. In ongenade gevallen, gevangen genomen en ter dood gebracht. In de gevangenis schreef hij De Consolatione Philosophiae. Ondanks hun taalschoonheid en hun wijsgerige houding kunnen noch Cicero noch Boëtius Dante troosten (volgens Potgieter). Let op de evenwijdigheid van 50 en 53; 51 en 54; 52 en 55.

56-58. Zodra berouw het geestelijke het deed winnen van het zinnelijke in hem en zijn lichaam hem dus niet meer tot loden last was, bracht een visioen verandering in zijn ellendige toestand. Toespeling op het visioen in Vita Nuova § XLIII, waardoor Dante besluit alles te doen wat in zijn vermogen is om eens waardig over Beatrice te kunnen schrijven.

60. is een bijvoegelijke bijzin bij: gebeden en gedachten, vs. 59, uit heeft dan de betekenis van: uitstijgende boven. Men kan vs. 60 ook zo lezen: uit de schemering; aardse zonneschijn is maar schemering vergeleken bij de hemelse.

61. Hiervoor: En denken.

64. verklaard - ‘De laatste regel, ach! die caesuur, die eischt en regt heeft te eischen, dat de klemtoon op den tweeden en den vierden lettergreep valle - ik had anders “verheerlijkt” aangezigt verre boven “verklaard” verkozen!’ schrijft Potgieter aan Huet, 22 Dec. 1867. De Beweging 1908 II, p. 293.