Florence

[p. 152]

V⁺aant.

Of droomde van te wuft een feest mijn dicht?^1.

Of mengt zich in de blijdschap van die menigt'^2.2-19.

Iets ernstigs dat haar blikken opwaarts rigt?

Er is een vreugd, als lijden werd gelenigd,

Die tolken vindt in beide lach en traan,

Daar ze al het licht van ons verschiet vereenigt^6.

Met al de schaâuw die we in 't verleên ontgaan;

Een stemming als mogt heerschen in deez' wallen,^8.

Toen 't volk den nacht vol angsten had doorstaan,

Die maren bragt der dappre duizendtallen^10.

Afwisslend naar des krijgskans vluggen keer!^11.

Gejuich ging op, als de avond was gevallen;^12.

‘De morgen’ klonk het, ‘had des vijands heer^13.

‘Ontdekt bij Campaldino.’ Zonder tsagen

Was 't hunne voortgerukt, ‘tot heinde en veer^15.

De standaard op Florences oorlogswagen^16.

+ V. DE SLAG BIJ CAMPALDINO.
Zie Toelichting en Inleiding.

1. wuft - vrolijk. feest - het Hof der Minne.

2. die menigt' - dit zijn niet meer de ridders en de jonkvrouwen van het Hof der Minne, het zijn de Florentijnse burgers, die in spanning verkeren over de afloop van de strijd bij Campaldino.

2-19. 2-19. Stemming in Florence na de ie bode.

6. ze - vreugd, vs. 4.

8. als = zoals. Een dergelijke stemming heerste er.

10. die = de nacht, maren = berichten. duizendtallen - nl. Florentijnen.

11. Bijstelling bij maren, vs. 10.

12. als - toen.

13. Zo klonk het uit de mond van de eerste bode: Vanmorgen hebben we (de Florentijnen) 't vijandelijke leger ontdekt.

15. 't hunne - het Florentijnse leger. heinde en veer hoort bij Arezzo tartend, vs. 18.

16. oorlogswagen - zie Toelichting.

[p. 153]

17.

‘Haar vaandel: ‘Vrijheid’ op lazuren veld,^17.

 

Arezzo tartend, fier had uitgeslagen^18.

 

‘En 't voetvolk er ter wacht bij was gesteld.’^19.

 

 

20.

Al bleek de schaar, die later nieuws verbeidde,^20-37.20-23.

 

Op 't ruim der markt in engen band gekneld,

 

't Was of de roede eens wigchelaars haar scheidde^22.

 

 

23.

Toen: ‘Weer een boô!’ weergalmde uit straat bij straat

 

En de open baan zoo ros als ruiter leidde^24.

 

Waar de overheid aan 't hooge puiraam staat.^25.

 

 

26.

Hun oudste heft zijn stemme op: ‘Florentijnen!^26.

 

Een blijde maar is welkom nog zoo laat!

 

Onz' veldheer koos tot aanvals-paladijnen,^28.28.

 

 

29.

Trots 't kreupel been, zich zelven 't eerst van al,

 

‘Hij koos zijn zoon, zijn neef,’ - de toortsen schijnen

 

Met dubblen glans, bij 't rijzend lofgeschal^31.

 

 

32.

Hartstogtlijk heen en weêr gezwierd; ten hoogen

 

Stijgt: ‘Vieri leef'!’ door 't sluimrend Arno-dal.

 

De prior wenkt: ‘Die keuze te gedoogen^34.

 

 

35.

Viel wis den moed der jongre ridd'ren zwaar,

 

En de eêlsten zijn der trits op zij gevlogen^36.

 

‘Een breede reeks!’ Hoe luistert heel de schaar,

 

 

17. lazuren - blauw.

18. Arezzo tartend, (komma van mij).

19. 't voetvolk enz. - Deze wachters, onder bevel van Corso Donati, mochten niet aan het gevecht deelnemen.

20-37. De 2e bode.

20-23. Al stond er a.h.w. een compacte mensenmassa op het plein op verder nieuws te wachten, het was of een bovennatuurlijke macht ruim baan deed maken, toen er klonk: ‘Weer een bode’.

22. wichelroede - toverstaf.

24. Zoowel ros als ruiter.

25. Waar - Tot waar.

26. Hun oudste - de prior (zie vs. 34) herhaalt het bericht van de 2e bode.

28. veldheer - hij heette Vieri de' Cerchi. aanvals-paladijnen - 12 ruiters, die het gevecht moeten openen.

28. Zie Toelichting.

31. lofgeschal - prijzende kreten, zie vs. 33.

34. Maant met een gebaar tot stilte.

36. der trits - derde naamval. Trits - drietal. Een breede reeks - van eêlsten, vs. 36.

[p. 154]

38.

Tot zelfs die vrouw, wier breede weduwslippen^38-46.38.

 

Aandoenlijk staan bij 't vroeg verzilverd haar:

 

‘Ook Dante!’ klinkt het van des oudsten lippen;^40.

 

 

41.

En in de vreugd haars harten merkt ze niet,

 

Dat zij den staf haar vingers liet ontglippen,

 

Dat elk in haar der moeder hulde biedt!

 

 

44.

‘Ter kerke!’ zegt ze, en gaat met vlugge schreden

 

Als zag zij hem verwinnaar in 't verschiet;

 

Voor 't hoogaltaar nu knielende in gebeden

 

 

47.

Die God verhoor'!^47.

 

 

 

't Is of, in dubblen zin,

 

 

48.

Zich over ons de schaduwen verbreeden!

 

Geen derde boô reed een der poorten in,

 

 

50.

En echter hoe de blikken zich verduistren!^50.

 

‘Als de uitslag had beantwoord aan 't begin....’

 

Vermeent de vrees, en vaart fluks voort te fluistren^52.

 

 

53.

‘De zegekreet drong lang reeds tot ons door!’^53.

 

De menigt schijnt de stilte te beluistren;

 

Angstvallig leent ze aan hiobsmaren 't oor^55.

 

 

38-46. Geheel fantasie van Potgieter.

38. die vrouw - Bella, Dante's moeder, toen al weduwe. Zie over Dante's moeder Inleiding blz. 63. Zij stief kort na zijn geboorte.

40. Ook Dante is der trits opzij gevlogen. des oudsten - des priors, vs. 26 en 34.

47. Potgieter is zo in zijn visioen verdiept, dat hij, hoewel hij de afloop weet, mee bidt. in dubblen zin - de avond valt en de stemming wordt gedrukt.

50. En echter - archaisme, sterke tegenstellende kracht. Geen 3e bode was er gekomen, zij wisten dus niets en toch verduisterden zich hun blikken. Ze waren bevreesd, zie vs. 53-82.

52. de vrees - gepersonifieerd - de bange burgers.

53. drong - zou de zegekreet al lang tot ons doorgedrongen zijn.

55. ze - de menigt', vs. 54. hiobsmaren - Jobsmaren - ongelukstijdingen.

[p. 155]

56.

Op vleuglen van de nachtkoelte om ons zuchtend;^56.

 

Stoof inderdaad der rossen vaart zij voor?^57.

 

‘Wee!’ speltzij,‘wee! den schok des weêrstands duchtend,^58.

59.

Deedt ge afstand van alle aanvalskans en vielt

 

In 's vijands hand, - uw ruitren wijken vlugtend,

 

‘Wie boog of schild er beurde ligt ontzield!’

62.

Zij jammert voort: ‘O laatsten onzer zonen!^62.

 

Of sneuvlend de Aretijners gij weerhieldt!^63.

 

Eer ze ons tot op den heil'gen wagen honen!^64.

 

 

65.

Als schendig zij de hand aan 't vierspan slaan,^65.

 

Welks hoornenpracht op honderd zegekroonen,^{66, 67.}

 

Mogt bogen door der vaadren heldendaên,

 

 

68.

Wordt Florentijn het schimpwoord van zijn buren!^68.

 

‘Och vuurde u nog de moed der wanhoop aan!’ -

 

De bange nacht schijnt eindeloos te duren!

 

 

71.

‘Ten wallen!’ rept het ongeduld zich voort;^71-86.71.

 

Schoon 't fakkellicht moog' flikkren op de muren

 

Geen boô, geen kreet die 's landschaps ruste stoort!

 

 

74.

Omhoog, omlaag heerscht liefelijke vrede

 

Daar de effen vloed van starrenschittring gloort;^75.

 

Maar de indruk deelt der vreeze zich niet mede,^76.

 

 

56. Bijstelling bij hiobsmaren, vs. 55.

57. Was inderdaad vrees aanvoerster in de strijd geweest?

58. zij - de vrees. Onderwerp van duchtend is ge, vs. 59 = Florentijnse soldaten, in gedachten toegesproken door de bange burgers.

62. Zij - de vrees als in 52.

63. Of - och mocht ge, sneuvelend, de Aretijners weerhouden hebben zodat ze ons niet de smaad konden aandoen de Caroccio te nemen.

64. heiligen wagen - de strijdwagen, il Caroccio, met 4 ossen bespannen.

65. Voorwaardelijke bijzin.

66, 67. Bijstelling bij vierspan.

68. Hoofdzin.

71-86. Geciteerd door Verwey in De Amsterdammer 1883 als voorbeeld van ‘een breeder schilderij’.

71. Zeer kort gezegd: ‘Ten wallen’ roepen de ongeduldige burgers en spoeden zich naar de muren.

75. Daar - Terwijl.

76. der vreeze - Derde naamval. De bange burgerij ziet niets van de liefelijke vredig- heid van het landschap. Zij vrezen, dat de slag verloren is, en willen zich gereed maken voor de verdediging van de stad.

[p. 156]

77.

Om: ‘Wapens!’ vraagt het krijschen van de schaar

 

Als dreigde reeds des vijands spot de stede,

 

Als was alreeds de wreede Bisschop daar!^79.

 

 

80.

‘Verloren!’ spreekt de spijt uit aller oogen,

 

‘Verloren!’ tuigt het radeloos gebaar,

 

‘Verloren ons Caroccio!’ - ‘Gelogen!’^82.

 

 

83.

Is 't wederwoord. Wie mag hij zijn die 't zegt

 

En 't ‘Lof den Heil'gen!’ rijzen doet ten hoogen?

 

Die tot den dood gewonde wapenknecht,

 

 

86.

Op gindsche baar, daar, langzaam voortgedragen?

 

‘De zege is ons!’ zoo juicht hij, ‘schoon 't gevecht

 

Nog aanhield toen ik mij op 't ros ging wagen; -

 

 

89.

De pijlen vlogen wederzijds zoo digt^{89, 90.90.}

 

Dat de een noch de âer meer zweem van zonne zagen; -

 

Voor d'eersten schok zijn de onzen, ja! gezwicht,

 

 

92.

Tot de achterhoede op eens ter hulp kwam rennen

 

En aller moed herleefde bij 't gezigt:

 

't Was Corso die door dus de tucht te schennen^94.

 

 

95.

Ons de overwinning gaf; - in zulk een nood

 

Bekreunde zich de dappre aan geen miskennen:^96.

 

Verliezen wij, dan treffe mij de dood^97-99.

 

 

79. de wreede Bisschop - Guglielmino di Ubertino de' Pazzi, aartsbisschop van Arezzo, die zelf de troepen aanvoerde.

82. ‘Gelogen!’ zo begint de 3e bode.

89, 90. De pijlen verduisterden de zon-een klassiek beeld. Zie beschrijving van de slag bij Thermopilae. Herodotus boek VII § 226.

90. de een noch de aêr (ander) - Florentijnen noch Aretijnen. Daarom zagen meervoud.

94. Corso Donati verliet de hem aangewezen plaats en nam op eigen gezag deel aan de strijd, zie vs. 19. schennen - schenden.

96. Corso Donati liet zich niet weerhouden door de gedachte aan de mogelijkheid miskend te worden, de dappre - Corso Donati. miskennen - de mogelijkheid miskend te worden.

97-99. Corso's woorden.

[p. 157]

98.

‘Naast de onzen,’ sprak hij; ‘als wij zegevieren,

 

‘Haal me uit mijn huis wie tot mijn straf besloot!’

 

Hij kwam, - de kans verkeerde! - Wilde dieren

 

 

101.

Zijn minder wreed dan 't Aretijnsch gemeen

 

Dat onder 't lijf der rossen 't mes deed zwieren

 

‘Dat ook mijn paard....’^103.

 

 

 

Maar 't nachtgezigt vlood heen,

 

 

104.

Al blijven nog die blikken vochtig glansen,^104-106.

 

- Een welkom blijk van de innigheid der beên! -^105.

 

Hoe snel verkeert dat lauwerloof in kransen,^106.

 

 

107.

Voor 't heir bestemd dat plechtig intogt houdt,

 

Dat blij ze vangt op zwaarden en op lansen!

 

Daar nadert vast 't verhemelt, stijf van goud,^109.

 

 

110.

Waaronder zich, bij 't feestelijk ontmoeten,

 

De dapp're, dien het vaandel werd vertrouwd,^111.

 

Door 't prioraat met lof en dank zag groeten.

 

 

113.

Het overwelft in prachtige trofee^113.

 

Den buit waarmeê de Ghibellijn 't moest boeten,^114.

 

Der Guelfen kling te lokken uit de scheê:^115.

 

 

103. De uitgeputte soldaat kan niet verder spreken, 't nachtgezigt - visioen van het nachtelijke schouwspel. Het visioen van de morgen na het gevecht toen de overwinnaars terugkeerden volgt er onmiddellijk op.

104-106. Al schreiden zij van dankbaarheid, toch vlochten zij snel zegekransen. Achter 104 liever een komma en 105 tussen streepjes.

105. beên - dankgebeden. Tussenzin.

106. dat lauwerloof - dat daar groeide.

109. verhemelt - baldakijn - draaghemel.

111. de dapp're - Corso Donati.

113. Het - het verhemelt. trofee - zegeteken.

114. de Ghibellijn - de Ghibellijnse Aretijners.

115. Der Guelfen kling - zwaard der Guelfische Florentijnen.

[p. 158]

116.

Den helm die 't hoofd van Guglielmino sierde,^116.116-117.

 

Het schild dat hem ten dood gewond ontglee',

 

De waapnen daar die kerkvoogd mis meê vierde!^118.

 

 

119.

Wees niet 't gejuich bij 't statig ommegaan,^119-121.

 

Toen daar de pracht diens hemels langs ons zwierde,

 

In wie zijn pijlers beurden Dante ons aan?

 

 

122.

Hij hoorde 't naauw, - het was hem in zijn droomen^122-135.

 

Als zag hij nog, een wolk met wee belaên,^123.

 

Uit dwarlend stof des vijands flikkring komen;^124.

 

 

125.

Het werd op nieuw hem zonderling te moê;

 

Weêr schaamt hij zich 't onwillekeurig schromen,

 

Toch drijft hij 't ros op wie hem tarten toe!

 

 

128.

Hoe huivert hij, in de' ochtend van het leven,^128-130.128.

 

Dat eens de min hem Eden worden doe,^129.

 

Begaafd, beroemd, een wreeden dood te sneven!

 

 

131.

Een oogwenk slechts, - het geldt zijn Vaderstad.^131.

 

Als door zijn schuld er schande op haar mogt kleven,^132.

 

Rees moeders klagt dat zulk een zoon zij had!^133.

 

 

134.

En ook de zijne is een der eerste klingen,

 

En geene blijkt in koener hand gevat!

116. Guglielmino - de wreede Bisschop, vs. 79.

116-117. Helm en schild horen tot de buit, vs. 114.

118. Sarcastisch.

119-121. Door het opgaan van een gejuich ontdekt Potgieter, die zich onder de burgers bevindt, plotseling Dante, mee de hemel dragend.

122-135. Berust op een brief van Dante. Zie Toelichting.

123. een wolk etc. bijstelling bij: des vijands flikkring, vs.

124. Deze beelden zijn waarschijnlijk een herinnering aan Tasso's Gerusalemme Liberata 3; 9 (3-6).

128-130. Potgieter werkt het gevoel van schrik, dat Dante volgens zijn brief had, uit.

128. Lees: Hoe huivert hij (130) een wreeden dood te sneven!

129. Bijv. bijzin bij leven, vs. 128, dat de liefde eens tot een paradijs voor hem moge maken.

131. Een ogenblik slechts huivert hij, dan bedenkt hij enz.

132. haar - vaderstad.

133. rees - dan zou zijn moeder klagen -.