Florence

[p. 145]

IV⁺aant.

Vermag geen tijd bezielingsvonk te dooven,^{1, 2.}

Waar eens haar vlam ten hemel heeft gestierd?^2.

't Was mij te moede in Portinari's hoven^{3, 4.}

Als werd er 't feest der lente nog gevierd;

En 'k staar, gekeerd in 't woelen van de schare,^5-40.5.

Langs markt en straat, met blad en bloem versierd,^6.

Of 'k ergens met Brunetto hem ontware,^7.7.

+ IV. 'T HOF DER MINNE
Na een vraag aan de lezer sluit deze zang direct aan bij de vorige. D.w.z. Potgieter ziet na vs. 5 het verleden herleven in het heden. Onder de mensen op straat zoekt hij Dante. Na 6 kleine tafrelen uit diens jongelingsjaren volgt dan (41-99 = 10 × 2 terzinen) de beschrijving van het Hof der Minne.

1, 2. Eens heeft de vlam der bezieling hier hoog gelaaid. Nu zijn er nog slechts vonken over, maar die zijn niet te doven. Klemmende bevestiging in vragende vorm.

2. haar - van de bezieling vs. 1.

3, 4. Door de woorden: ‘'t Was mij te moede’ geeft P. te kennen, dat III een visioen was. Hij kreeg dat bij zijn bezoek aan de tuin van Folco Portinari.

5-40. Bevatten in 6 × 2 terzinen (elke 2 terzinen vormen een volzin) de 6 tafrelen uit Dante's jongelingsjaren. 1e tafreel: Dante met Brunetto Latini.

5. gekeerd - Na het verlaten van Portinari's huis, weer in de straten terug.

6. versierd - wegens de Dante-feesten was in 1865 de hele stad versierd. Descrizione Delle Feste Dantesche in Giornale del Centinario di Dante Allighieri 20 Maggio 1865 (Biblioteca Nazionale Firenze). Zie Inl. blz. 32.

7. Brunetto Latini 1210-1294; Florentijns Guelf, één der leidende figuren van het politieke leven. Als schrijver is hij beroemd om zijn Livre du Tresor, een Franse Proza-Encyclopaedie, en II Tesoretto, een uittreksel daaruit in het Italiaans. Il Tesoretto was zeer populair. Het heeft de vorm van een allegorische reis. Dante had er veel aan te danken. Brunetto Latini heeft ook grote persoonlijke invloed op Dante's vorming gehad. Men mag hem echter niet als diens leeraar beschouwen. Dante vindt B.L. later in de hel. Zie Inferno XV vooral 79-87.

7. hem - Dante, hierop geen nadruk.

[p. 146]

8.

Die trouw den weg der Vrije Kunsten wijst,^8.

 

Die 't zevental hem zustrenstoet verklare^{9, 10.}

 

Wier één altaar in aller tempel rijst; -

 

 

11.

En 'k zie geen groep van blijde feestelingen,^11.11-14.11.

 

Voor muur bij muur door kalklaag overgrijsd^{12, 13.12.}

 

Zich om een beeld der Moedermaagd verdringen

 

 

14.

Door Cimabue er treff'lijk gepenseeld,^14.14.

 

Of 'k groet hem in den wakkerste uit hun kringen^15.

 

Wiens teeder hart zijn liefste er Haar beveelt; -^16.

 

 

17.

En 't is mij, dringt me hengstgebriesch in de ooren^17.

 

En hoefgedruisch, van vonk bij vonk doorspeeld,^18.

 

Als blijkt hem reeds de vaste hand beschoren,

 

 

8. Die - Brunetto. Vrije Kunsten - Artes Liberales, de wetenschappen ingedeeld in: trivium, waartoe horen Grammatica, Dialectica, Rhetorica, en quadrivium: Arithmetica, Geometria, Musica, Astronomia. Dit aan de klassieke Oudheid ontleende systeem is nog lang in stand gebleven.

9, 10. B. verklaart aan Dante dat de 7 Vrije Kunsten als zusters aan elkaar verwant zijn, zodat slechts één altaar in elk hunner afzonderlijke tempels staat.

11. 2e tafreel. Dante voor Madonna Fresco (muurschildering van de heilige maagd). En 'k zie geen groep - Of 'k groet hem, vs. 15.

11-14. Naar aanleiding van deze regels merkt Verwey op (De Amsterdammer 1883): ‘Nergens is hij meer dichter dan waar het geldt het teekenachtigste kenmerk zijner beelden te zien en weer te geven.’

11. De eerste druk heeft een komma achter deze regel. Het vergemakkelijkt het begrip die weg te laten.

12, 13. Bijstelling bij feestelingen, vs. 11.

12. door kalklaag overgrijsd - Bijstelling bij muur. Bij het maken van fresco's (muurschilderingen) wordt eerst de muur met een kalklaag bedekt, daarop komt dan de schildering.

14. Bijstelling bij beeld enz., vs. 13.

14. Cimabue. 1240-1302. Italiaans schilder. Dante vermeldt hem Purg. XI, 94. Potgieter woont in droom het Hof der Minne bij en bevindt zich eveneens in droom onder de M.E. menigte op straat, waar een groep zich voor een Cimabue verdringt, in welker midden hij Dante opmerkt.

15. hem - Dante.

16. zijn liefste - Beatrice. beveelt - in de hoede van Maria aanbeveelt.

17. 3e Tafreel. Dante te paard.

18. Treffende vermenging van gehooren gezichtsbeeld.

[p. 147]

20.

De kloeke geest door geen gevaar verschrikt,

 

Die, welk een drift der manen pracht doe gloren,^21.

 

't Ontembre temt en van zijn kracht beschikt! -^22.

 

 

23.

Hier droome ik hem, zoo als hij herwaarts keerde^23.

 

Om 't jeugdig hoofd een frisschen krans gestrikt,

 

Het sieraad dat Bologna, de geleerde,

 

 

26.

Om 's Pausen bul en 's Keizers zegelbrief^26.

 

Van ouds vermaard, den voedsterling vereerde

 

Wanneer haar school tot wijsgeer hem verhief; -^28.

 

 

29.

Hier, waar al vroeg hij Giotto onderscheidde,^29.

 

Den herdersknaap der schilderkunst zoo lief^30.

 

Sints zij in 't veld, waar hij zijn lamm'ren weidde,^31.

 

 

32.

Bespiedde hoe zijn staf op steen die bragt^32.

 

En niet vergeefs zich met een meester vleide^33.

 

Verrassend door oorspronkelijke kracht; -^34.

 

 

35.

Hier, waar op 't hoogst Casella's stem hem streelde,^35-40.35.

 

Nog lang in 't oor naklinkend zoet en zacht,

 

Als vaak die vriend de minneliederen kweelde

 

 

21. drift - hier heftige uiting van ongeduld, gloren - glanzen.

22. beschikken van - beschikken over - gebruikmaken van. zijn - van het ontembare.

23. 4e Tafreel. Dante terugkerend van de Univeisiteit te Bologna.

26. Om 's Pausen bul - vermaard (vs. 27). Bijstelling bij Bologna, de geleerde, vs. 25.

28. Het is niet zeker of Dante te Bologna tot ‘dottore’ promoveerde.

29. 5e Tafreel. Dante en Giotto (1276-1336) leerling van Cimabue, volgens het verhaal door deze ontdekt toen hij de dieren, die hij moest hoeden, tekende op een steen. Zie ook Purg. XI 95. Hier - zie vs. 23.

30. der schilderkunst - derde naamval.

31. zij - de schilderkunst, in de persoon van Cimabue.

32. staf - herdersstaf. Bij Vasari staat: met een enigszins puntige steen.

33. Onderwerp van vleide = zij, vs. 31, nl. de schilderkunst van vs. 30.

34. meester - kunstenaar = Giotto, grondlegger der nieuwe Italiaanse schilderkunst.

35-40. 6e Tafreel. Dante en Casella, zie voor hem Purg. II, vs. 76 vgg.

35. Hier - zie vs. 23 en 29. op 't hoogst - ten zeerste.

[p. 148]

38.

Door heel zijn hart der schoone toegewijd^38.

 

Wier lieven naam zijn dicht zoo kiesch verheelde,^39.

 

Wier eng'lenaard 't verkondde wijd en zijd!

 

 

 

*

 

 

41.

Wat vendelpracht die wappert in den hoogen!^41.41-43.

 

Waar 't oog zich rigt hangt weidsch gebloemd tapijt

 

De muren langs en ruischen eerebogen;

 

 

44.

Zag andermaal Santa Felicità^44.

 

Zijn Hof der Minne, in feestdos uitgetogen,^45.

 

Weerspiegeld door den Arno juichend na?

 

 

47.

Sloeg oud en jong, door 't steken der trompetten

 

Om strijd gelokt, hier 't lieflijk schouwspel gâ

 

Dier schoonen, op haar vurige genetten^49.49.

 

 

50.

Voortzwevende in der jonge ridd'ren drom,

 

Te dartel fluks het steigren te beletten^51.

 

Stoof regts en links een bloesemregen om?^52.

 

 

38. zijn - Dante's. der schoone - aan Beatrice.

39. zijn dicht - La Vita Nuova. Volgens troubadourswet mocht de naam van de geliefde niet genoemd worden.

41. Door een optocht wordt Potgieter's blik nu tot het heden, 14 Mei 1865, getrokken. Maar wat hij ziet doet hem aan een feest in 1283 denken. In 3 × 2 terzinen vergelijkt hij het er vragend mee, daarna verdiept hij zich in 7 × 2 terzinen in het visioen van het feest in het verleden. Hij volgt Villani. Zie Toelichting.

41-43. Wat een prachtige vaandels wapperen hier! En waar het oog zich richt, daar ziet men met schitterende gebloemde tapijten behangen huizen en prachtige erebogen. Ook hier weer vermenging van gezicht en gehoor: daar zich 't oog rigt (42) en: ruischen eerebogen (43).

44. Santa Felicità - wijk in Florence op de linker Arno-oever. Daar verenigden zich de feestvierenden in 1283. Daar ook begon in 1865 de optocht.

45. Hof der Minne - de deelnemers aan het feest 't Hof der Minne.

49. genetten - Spaanse rijpaarden.

49. te dartel - te dartel om.

51. Bijstelling bij schoonen, vs.

52. Indien etc.

[p. 149]

53.

Was de Amor straks, aan 't hoofd dier edellieden,^53.

 

Den schalken stoet van deernen wellekom,^54.

 

Tot hij haar koos die hem een kus moest bieden,^55.

 

 

56.

En, marde zij, de pijl vloog van de pees,^56.

 

En 't bruine kind, zijn hofnar onder 't vlieden^{57.57, 58.}

 

Toch niet ontgaan, geen vrede vond door vrees?

 

 

59.

Wat keer des wegs ons uit dien kring moog sluiten^59.

 

Sints zoet gekweel voor luid geschetter rees,^60.

 

Die pracht, die vreugd, die cymbels en die fluiten,^61-63.63.

 

 

62.

Die dubble lust betoovrende oog en oor

 

Troonde eer zij 't wist de menigt mee naar buiten

 

Waar 't hof zich thans vermeidt in schemergloor! -^64.

 

 

65.

Hoe 't wemelt in deez' weeldrige bosschaadjes,^65.

 

De gangen dier kastanjedreven door,

 

Wier wuivend groen, of 't scherm waar der vrijaadjes,^67.

 

 

68.

Een looverzee van iedren heuvel stuwt,

 

De bonte stoet van juffers en van paadjes,^{69, 70.}

 

Het liefste plekje er zoekend in de luwt'.

 

 

53. de Amor-de Signore dello Amore, die aan het hoofd der edellieden reed. Zie Toelichting.

54. deernen - meisjes. Dit woord had toen een andere betekeniswaarde dan nu.

55. Nadruk op haar.

56. En marde zij - En als zij draalde, de pijl van de pees vloog.

57. 't bruine kind - de brunette, zijn - van de Signore dello Amore. hs. narren.

57, 58. Vrees dreef het meisje op de vlucht, maar die gaf haar de rust niet: aan Amor's hofnar was geen ontkomen.

59. keer des wegs - bocht, dien kring - ridders en jonkvrouwen, het Hof. ons - Hiermede bewijst Potgieter zijn tegenwoordigheid bij het gedroomde feest. Op ons en menigt', vs. 63 valt de nadruk.

60. zoet gekweel (van fluiten, vs. 61) aan het eind van de stoet. Luid geschetter (van cymbels) had aan het begin geklonken, voor - in plaats van.

61-63. Hoofdzin.

63. Zij - de menigt'.

64. 't hof - de deelnemers aan 't hof der Minne, schemergloor - het was schemerig onder het dichte gebladerte.

65. 't wemelt - Nl.

67. of 't scherm waar - alsof het (nl. wuivend groen) de vrijende paartjes beschermde tegen nieuwsgierige blikken.

69, 70. De bonte stoet - zoekend enz.

[p. 150]

71.

Een blijde kreet gaat op, als klonk 't: gevonden!^71.

 

Waar frissche beuk aan forschen pijn zich huwt,

 

De klingen 't mos tot zachte zetels ronden^73.

 

 

74.

En in die groep bevallig neêrgevlijd^74.

 

Een schooner krans van bloemen blijkt gewonden

 

Dan ooit u in een landschap heeft verblijd.

 

 

77.

Aanvallig moog dat jeugdig loof der wingren^77-94.

 

Dien ruwen tronk, den zijworm toegewijd,^78.

 

In rank en lot steeds klemmender omsling'ren,^79.

 

 

80.

Het paartje er voor trekt meer de harten aan:^80.

 

De jonker die zijn schuchter-schalke ving'ren

 

Zoo gaarne om 't glad dier lage keurs zou slaan!

 

 

83.

Laat zefir zacht door dit citroenloof fluistren^83.

 

Zich badende in den geur dier bloesemblaên,

 

't Waar zoeter nog de bede te beluistren

 

 

86.

Des ridders, die bij zijner jonkvrouw lied

 

Een zweem van vocht zijne oogen voelt verduistren,

 

Die dubbel diep nu in de hare ziet!

 

 

89.

Schoon 't om ons heen van oleanders prijke,^89.

 

Schoon de iris ginds van verwe niet verschiet,

 

De lelie zwicht', de roem der rozen wijke

 

 

71. gevonden! - nl. het liefste plekje (vs. 70).

73. klingen - heuvels.

74. die groep - de ridders en de jonkvrouwen, de bonte stoet van vs. 69.

77-94. Let op de bouw: 3 × 2 terzinen, waarin telkens een beeld uit de natuur gesteld wordt tegenover de jeugd.

78. tronk etc. - een moerbeiboom. Tronk eigenlijk afgeknotte boomstam, den zijworm - datief.

79. lot - twijg.

80. de Signore dello Amore en de Venus van het feest, zie vs. 94.

83. zefir - zachte zuidwesten wind.

89. oleander - laurierroos, sierlijke, altijd groene heester (2-5 m hoog) met lancetvormige blaren en witte of rozerode bloemen.

[p. 151]

92.

Voor haar die zich den troon ziet toegereed:

 

In schoonheid is geen enkle haar gelijke,

 

Toch vraagt zij nog: waarom zij Venus heet?

 

 

95.

Och dat, eer zij den lauwer, dien ze plukte^95-99.

 

En wond ten krans, aan mindre gaaf besteedt,^96.

 

Hij hier verscheen, hij 't weidsch gehoor verrukte,

 

 

98.

Tot dat ook zij, een blosje op 't blank gezigt,

 

Het lokkig hoofd voor Beatrice bukte!....

95-99. Och mocht, eer zij (de Venus van het feest) de lauwerkrans wegschonk aan iemand, die hem minder verdiende dan Dante, deze zelf hier verschijnen en ieder met zijn liederen aan en over Beatrice verrukken, tot ook Venus Beatrice's grotere schoonheid erkennen zou en blozend het hoofd voor haar buigen.

96. mindre gaaf - Gaaf heeft hier de betekenis van begaafdheid.