Florence

[p. 134]

II.⁺aant.

Gij bloeidet fier toen hij uw licht aanschouwde,^1.

De vrijheid zich 't Bargello koos ter woon,^{2, 3.2.}

Uw volk zijn lot den vroedsten toevertrouwde,

En door 't bestuur, 't geen de' arbeid heilig prees,

Uw leven zoo veelvuldig zich ontvouwde

Dat ge ied're grens, waar muur of vloed die wees,^6.

Steeds verder drongt: - gehuchten aan u trekkend^7.

Tot wederzijds een nieuwe wijk verrees,

Of over 't bed des strooms uwe armen strekkend

Dat langs dien zoom ook zaad werd uitgestrooid; -^10.

Benijde! - en toch der buren eerbied wekkend^11.

Als 't vaandel, door uw burgerije ontplooid,

Den glans der zonne op 't zegeloof weerkaatste^13.

Waarmeê de trots der jonkheid 't had getooid;^14.

Zij, de eerste in 't veld, zij, nooit aan 't werk de laatste,^{15, 16.}

+ II. EENE GOUDEN EEUW.

1. De toespraak tot Florence wordt voortgezet, nu op het verleden der stad gericht. Deze zang is sterk geinspireerd door een hoofdstuk van Atto Vannucci's: I primi tempi della Libertà Fiorentina. 1-36. Een groep van 12 terzinen. Dante werd geboren in 1265. Een jaar later, na de slag bij Benevento, gewonnen door de Guelfen, begon een tijdperk van rust en bloei voor Florence.

2, 3. hiervoor toen (vs. 1) herhalen.

2. vrijheid - vrijheidlievende burgers. Men had bepaald, dat de Priores Artium (Hoofdmannen der Gilden) gedurende de 2 maanden, dat zij deel uitmaakten van het stadsbestuur, in 't Bargello, een groot paleis in Florence, moesten wonen.

6. Stadsmuur of Arno.

7. gehuchten - omliggende plaatsjes, die Florence in zich opnam.

10. dat - zodat.

11. Benijde!

13. zegeloof - het loof ten teken der overwinning.

14. Waarmee de trots der jonkheid enz. - Waarmee de jeugd in hun trots op de overwinning enz.

15, 16. Zij, - de jonkheid.

[p. 135]

16.

Zij ijvrig waar de wolle toezigt vroeg,

 

Die flink en forsch aan 't weefgetouw zich plaatste^17.

 

Voor lakens als de halve wereld droeg; -^18.

 

 

19

Vertrouwde! - wijl ge op eerlijkheid mogt bogen,^19.19.

 

Die onvervalscht haar gulden wigtig sloeg,^20.

 

Verhonderdvoudde uw handel zijn vermogen,

 

 

22.

Door vleug'len die der nijverheid hij gaf^{22.22, 23.}

 

In wissels, die naar eiken windstreek vlogen,

 

Door banken, haar in bangen tijd ten staf; -

 

 

25.

En mogt gij, rijke! uw wensch naar lust genieten,

 

Op 't land de beek, de groene heuvlen af,

 

Van steen tot steen als zang te hooren vlieten;

 

 

28.

Of uit de koelte aan hoogen vensterboog

 

Te staren in zoo zonnige verschieten

 

Dat zelfs de olijf geen blaadjen meer bewoog;

 

 

31.

Of onder 't luw van hooge lommerdaken

 

Op mos, waar 't licht den geur niet aan onttoog,^32.

 

Met gast bij gast het dischgeneugt te smaken;

 

 

34.

Of waar de maan op 't stille water lag

 

Al koutend, kozend, kussend voort te waken

 

Tot min en jok bezweemen voor den dag! -^36.

 

 

 

*

 

 

17. Die - de jonkheid, vs. 14.

18. Lakens - laken stoffen.

19. Vertrouwde! 25. Gij rijke! leiden driemaal karakteriserend de toespraak tot Florence opnieuw in.

19. Wijl omdat.

20. de gulden - de florijn, voor het eerst geslagen ± 1255. Met recht waren de Florentijnen trots op hun waardevaste gouden munt, de standaardmunt in de toenmalige handelswereld. Dat staten hun munt verzwakten kwam herhaaldelijk voor.

22. der nijverheid - derde naamval.

22, 23. Doordat men, dank zij de Florentijnse betrouwbaarheid, wissels gebruiken kon: een Italiaanse uitvinding uit de 12e eeuw.

32. Het mos bleef geurig en fris, omdat de zon er niet op kon schijnen, zie 31.

36. bezweemen - bezwijmden.

[p. 136]

37.

Schoon 't ‘slecht en regt’ dier tijden was geweken,^{37-108.37-54.37, 42, 55.}

 

Waarin de maagd niet steeds ten spiegel zag,

 

Noch siersels van haar rijkdom moesten spreken,

 

 

40.

Daar voor een echt die harten zamen bond^40.

 

Haar schoon en deugd voldoende bruidschat bleken;

 

Schoon langer niet de vrouw haar wereld vond

 

 

43.

In 't huisvertrek, zoo wars van hoofsche weelde

 

Dat 't eigen licht waarin haar bankje stond^44.

 

Op schomm'lend wiegje en gonzend spinrad speelde:

 

 

46.

Een dubble zorg die nooit te zwaar toen viel,

 

Hetzij ze 't vlas in dunner vlokjes deelde,

 

't Zij kreet of klagt haar afriep van het wiel,

 

 

49.

En de oude deun den jammer ijlings suste^49.

 

En 't zoet gezigt de traantjes fluks weerhiel;^50.

 

De dagen, toen de moeder zich verlustte

 

 

52.

Als rein en mild de melk haar borst ontvloot,^52.

 

Of zij het beeld des trouwen echtvriends kuste^53.

 

In 't kindje dat zijn mollige armpjes bood! -

 

 

55.

Schoon 't volk maar half der zege zoetheid smaakte^55-7255.

 

En 't nieuw bewind zijn opkomst niet genoot^56.

 

Wijl de adel nog naar vroegren voorrang haakte, enz.^57-59.

 

 

37-108. Vier groepen van zes terzinen.

37-54. Zijn ontleend aan Dante, Paradiso XV 97-129, maar 42-45 zijn evenzeer een Oud-Hollands schilderij, merkte Homunculus = Albert Verwey in 1883 in een artikel in De Amsterdammer op.

37, 42, 55. Schoon (= ofschoon) - bijzinnen bij de in 73 (Toch -) beginnende hoofdzin. ‘'t slecht en regt’ - de eenvoud.

40. echt - huwelijk.

44. 't eigen - 't zelfde, ‘in dit gebruik in de algemene taal vrijwel verouderd’ Ndl. Woordenboek.

49. oude deun - wiegelied.

50. zoet gezicht - het zien van de moeder.

52. ontvloot - ontvloeide.

53. Of toen zij etc.

55-72 Groep van 6. Twee partijen bleven tegenover elkaar staan.

55. zege - de overwinning in de slag bij Benevento 1266, waardoor de Guelfen aan het bewind kwamen.

56. 't nieuw bewind - de democratische Guelfenregering kon niet van zijn opkomst genieten, omdat vs. 57 enz.

57-59. Ontleend aan Dante's boetpredikatie tegen Italië en Florence, Purg. VI 79-151.

[p. 137]

58.

Wijl de eerzucht, zich vergapende aan den schijn,

 

Ten leste zelfs de leegste hoofden blaakte

 

En de oude leuzen: Guelf of Ghibellijn,^60.

 

 

61.

Weêr riepen tot de vaadren der gemeente:

 

‘Gebiedt gij thans, dra zult ge balling zijn!’ -

 

Ach! balling, die, bij ieder grafgesteente^63.

 

 

64.

Op vreemden grond, versmelten mogt van rouw,^64.

 

Zich vragend of wel ooit zijn kil gebeente^65.

 

Daar ruste beidt, waar liefde 't zeegnen zou!

 

 

67.

Ach, balling! die in wie zijn zorg behoeven,^67-69.

 

't Verweesde kroost, de weeuw gelaten vrouw,

 

Steeds bittrer teug des langen leeds zal proeven,^69.

 

 

70.

Als keer op keer 't gezucht in mijmren endt,

 

Het wreedste dat ooit harte mogt bedroeven:^71.

 

Verloren heil erinnerd in de ellend!....^72.

 

 

73.

Toch overstraalde uw wassend licht dat duister,^73-90.73.

 

Gij hieldt den blik der vrijheid toegewend,^74.

 

En voeldet ge ook, na 't slaken van uw kluister,^75.

 

 

60. oude leuzen - de twee partijen bestonden al sinds ± 1150.

63. balling. Hier voor het eerst aangeroerd wat het belangrijkste is in het gedicht.

64. versmelten van rouw - Herinnering aan Vondel's Gijsbrecht, vs. 1276.

65. zijn kil gebeente - lijdend voorwerp. Of hij in zijn vaderland begraven zal worden.

67-69. Hij lijdt, daar zijn vrouw en kinderen lijden, nu zij achtergebleven zijn als weduwe en wezen en zijn steun, die zij nodig hebben, moeten missen.

69. bittrer - bitterder.

71. wreedste soort mijmeren nl.

72. Vertaling van Inferno V vs. 121-123, woorden van Francesca da Rimini. De geschiedenis van Francesca (vgl. XIX 55-63), al in 1837 door Potgieter vertaald, Poezij I, (Verspreide en Nagelaten Werken) blz. 227-230, schijnt grote indruk op hem gemaakt te hebben. De hier aangehaalde woorden laat hij ook zeggen door de schilder in Salmagundi. Schetsen en Verhalen II en III.

73-90. Groep van 6. Florence's roem steeg.

73. Toch - begin van de hoofdzin van de in 37 begonnen volzin. uw dus - Florence's. dat duister - verdwijnen der eenvoud en de strijd der partijen met de daaruit voortvloeiende verbanningen.

74. der vrijheid - derde naamval.

75. kluister - heerschappij v.d. adel.

[p. 138]

76.

Al de ijverzucht waarmeê zij houdt de wacht,^76.

 

Tot zelfs die vloek werd dienstbaar aan uw luister:^77.

 

Partijzucht bleek voor u ontwikklingskracht!

 

 

79.

Uit welke lucht de zwerver tot u keerde,^79.

 

Voor u de bate in wat hij mede bragt,^80.

 

In gaven, die het lijden oefnen leerde,^81.

 

 

82.

In vrienden, die hij onder vreemden won,

 

In kennis, die uw nijverheid waardeerde,^{83.83, 84.}

 

Der welvaart borg, door nieuwe bron bij bron;

 

 

85.

Hij had uw roem de wereld rondgedragen, -

 

Ten hove, - in 't veld, - waar oor hij winnen kon, -

 

Voor 's Pausen stoel, dien de aarde troost kwam vragen, -^87.

 

 

88.

Voor's Keizers troon, wiens zwaard de wet haar schreef, -^88.

 

Waar 't ernstig Noord zoo bleek een zon zag dagen, -^89.

 

Waar 't weeldrig Zuid in gouden vuurvloed dreef!

 

 

91.

Uw handel sloeg de eerst half beproefde wieken,^{91-108.91-93.91.91.}

 

Lang zeelucht vremd, als elders vroeg die steef,^92.

 

Veerkrachtig uit, tot ook zijn zeil mogt rieken^93.

 

 

76. zij - de vrijheid - de vrijheidlievende burgers. Ze waakten naijverig over Florence, steeds bang, dat de andere partij te veel macht zou krijgen.

77. tot zelfs die vloek - tot de partijzucht toe.

79. lucht - streek; zwerver - balling; keerde - terugkeerde.

80. Voor u, Florence, was de bate etc.

81. gaven - geestelijke; eigenschappen ontwikkeld door het lijden. Bisogno fa prod'uomo - nood maakt flink, zegt een oud Italiaans spreekwoord.

83. nijverheid - Onderwerp.

83, 84. In kennis enz. - In kennis, die doordat hij telkens nieuwe bronnen aanboorde, een borg was voor welvaart.

87. 's Pausen stoel - de Paus.

88. 's Keizers troon - de Keizer. Op te vatten als: in geestelijke en in wereldlijke kringen, haar - de aarde.

89. Zowel in Noord- als in Zuid-Europa.

91-108. Groep van 6. Rijkdom en geestesgesteldheid.

91-93. Lang hadden de Florentijnen alleen in Italië handel gedreven, zij hadden dus geen handelsvloot zoals Venetië, maar nu begonnen zij ook druk handel te drijven met landen overzee.

91. = zeilen. elders - b.v. in Venetië. die = hij = zeelucht. steef - stijven = krachtig maken.

91. tempelbogen - kerken. 1278 werd aan S. Maria Novella begonnen, 1294 aan S. Maria del Fiore en S. Croce.

92. Bijstelling bij wieken.

93. zijn zeil - des handels (91) zeil - Florentijnse handelsvloot.

[p. 139]

94.

Naar 't geurig Oost, - 't in Westeroceaan^94.

 

Ook stormen tartte, - u loeg uit uchtendkrieken^95.95-96.

 

En avondschaâuw om strijd de schatting aan!^96.

 

 

97.

Er rezen tal van nieuwe tempelbogen,

 

Uw voorspoed wist met vroomheid zaam te gaan,

 

En kunst bij kunst verhief de smachtende oogen^99.

 

 

100.

Naar 't op 't altaar verheerelijkte kruis,

 

Of 's Heilands geest haar sterken mogt in 't pogen,

 

Ten hemel op te voeden in Gods huis!

 

 

103.

‘Omhoog!’ zoo sprak de schepping van haar kleuren,^103-106.103.

 

‘Omhoog!’ zoo klonk haar plegtig toongeruisch,

 

‘Omhoog!’ zoo beurde elk gouden vat zijn geuren,^105.

 

 

106.

‘Omhoog is 't heil, het aardsche gaat voorbij!’

 

En echter, hoe gij weigerdet te treuren,^107.

 

Hoe 't leven u genot was, rijk en vrij!

 

 

 

*

 

 

94. 't in Westeroceaan - tot het zeil in enz.

95. u loeg - tot u lachte, regelmatige vorm van het vroeger sterke werkwoord.

95-96. uchtendkrieken en avondschaauw - morgen- en avondland - Oosten en Westen.

96. schatting - Hier niet afgedwongen heffing of belasting maar: de in vreemde landen gekochte waren (schatten), zie vs.

99. Alle kunsten dienden het geloof.

103-106. Omhoog - Herinnering aan: sursum corda (de harten omhoog), woorden van de priester bij de inleiding tot de mis.

103. schepping harer kleuren - schilderijen of kerkramen.

105. gouden vat - wierookvat. De goudsmeedkunst bloeide van oudsher in Florence.

107. En echter - Maar toch....

[p. 140]

109.

Gij voeldet kracht in al uwe aad'ren zieden^109.

 

En schreeft in steen uwe eerste poezy:^110.

 

Niet langer kwelde u 't juk der edellieden,^111.

 

 

112.

Uw moker had hun burgtental geslecht,

 

Een nieuwe bouw moest zekerheid u bieden

 

Als staatsgeschil ontaardde in straatgevecht.

 

 

115.

Daar schiept ge u voor deez' vorstlijke verblijven,^115.

 

Om 't binnenhof, aan 't woelziek graauw ontzegd,^116.

 

In muren, waar zijn zee op aan mogt drijven^117.

 

 

118.

Maar magteloos moest blijken aan hun voet,

 

Den stijl, die ons van huivering verstijven,

 

Den stijl, die van bewondring gloeijen doet,

 

 

121.

Zoodra de blik in dat gevaart' van blokken

 

De zegepraal der regte lijn begroet!

 

Een bouw van zucht voor 't schoon zoo zeer doortrokken^123-125.

 

 

124.

Dat hooge poort noch trap in schaâuw gehuld

 

Ons meer 't gemoed bij 't binnentreden schokken,

 

Daar zich alom, op eens, het woord vervult,^126.

 

 

127.

Er buiten stout verkond door zware ringen,^127-129.

 

Het eenig sier dat zoo veel strafheid duldt,

 

't Gebeelde brons waarin de fakklen hingen;

 

 

109. vgg. Groep van acht + een slotvers aan de architectuur gewijd.

110. In de architectuur der oude Florentijnse gebouwen is de vrijheidsliefde dichterlijk tot uiting gebracht. Potgieter denkt hier aan: Il Bargello of Palazzo del Podestà.

111. Zie vs. 75.

115. Daar - Toen. Lijdend voorwerp bij schiept is: den stijl 119.

116. 't binnenhof, aan 't woelziek graauw ontzegd - omdat de muren, die om het geheel lagen zo dicht en sterk waren, dat elke bestorming er van tevergeefs was.

117. In muren etc. schiept Gij U dien stijl. zijn - van het graauw (116).

123-125. De uitwendige architectuur is zo overweldigend, dat wanneer men die gezien heeft, de schoonheid van het inwendige geen schok van bewondering meer geeft.

126. het woord - n.l. in vs. 130-133.

127-129. De zware bronzen ringen, de fakkelhouders, die aan de buitenmuren der paleizen bevestigd zijn, het enige sieraad dat past bij de strenge schoonheid er van, schijnen te verkondigen: vs.

[p. 141]

130.

‘Gij vriend of vreemd! zoo gij geloovig gloeit^130-133.

 

Voor d'eelste gaaf die wij van God ontvingen,^131.

 

‘Getuig dat vroeg bij mij ze heeft gebloeid

 

 

133.

‘En wijs me een school wier meesters grooter waren!’

130-133. gebeelde brons - De ringen waren vaak met leeuwekoppen en dergelijke ornamenten versierd.

131. êelste gaaf - de Kunst te danken aan Prof. de Vooys, N. Taalgids IX).