Florence

[p. 125]

Florence
Den XIVden mei 1265-1865
Aan Cd. Busken-Huet

[p. 128]

‘duisterheid... een beetje à la Potgieter - dus na een weinig peinzen geen duisterheid meer.’

[p. *3]

[p. 129]

 

Onorate l'altissimo Poeta:

 

L'ombra sua torna,

 

Inferno; Canto IV. 80, 81.

I.⁺aant.

Florence! die me op eens uw tal van tinnen^1.

Van verre beurt in zuider voorjaarszon,

Gij brengt me geen mij vreemde wereld binnen,

Ge biedt mij mild wat vroeg mijn hart al won.

Op vleug'len der verbeelding voortgedragen,

Van waar in 't Noord de lange togt begon,^6.

Heb ik met Hooft toch vaak u gâgeslagen;^7.

Verbaasd hoe hij, op nog zoo ruwe lier,^{8, 9.8.}

Den eersten greep tot uwen lof dorst wagen, -^9.

Verrast toen straks, met schilderigen zwier,

Zijn stugge spraak in zachten vorm zich plooide, -

Verrukt zoodra, geblaakt door minnevier

Dat gij ontstaakt, hij vonken om zich strooide,

+ I. AANKOMST.
Deze zang bestaat uit 1 regel + 25 terzinen.
Onorate enz. Eere de meester van 't verheven dichten
Zijn schim keert weer.
Met deze woorden begroeten de schimmen der klassieke dichters Virgilius, als hij met Dante bij hen terugkeert. Dit motto hing in 1865 boven de toegang naar het plein waar Dante's beeld onthuld werd.

1. Florence, die - Personificatie - zie Inl. blz. 99. De hele zang is een toespraak tot Florence, op eens - Als de trein uit de bergen komt, ziet Potgieter opeens Florence in het dal liggen.

6. Vanuit Amsterdam, Potgieter's en Hooft's woonplaats.

7. met Hooft - lezend in het dagboek, dat Hooft gedurende zijn reis naar en door Italië (1598-1601) schreef, toch - immers.

8, 9. Hooft's Rijmbrief aan de Camer in Liefd' Bloeyende (1600), waarin de lof van Italië gezongen wordt, is één van zijn eerste gedichten. Vandaar dat Potgieter spreekt van: ruwe lier vs. 8 en: eersten greep vs.

8. Verbaasd - 10. Verrast - 12. Verrukt - Hiermee beschrijft Potgieter drie fazen van Hooft's lyriek.

9. Zie hierover verder Potgieter's Toelichting.

[p. 130]

14.

Het hart der jeugd nog prikkelend tot vlam; -^14.

 

Een vorming die uw tooverstaf voltooide,^15.

 

Toen hij uw dochter voor Itaalje nam^16.

 

 

17.

En in zijn schets der ongelijkbre schoone,^17.

 

Zoo als zij langs den Arno tot hem kwam,

 

Een myrth ter hand, een lauwerkrans tot kroone,^19.

 

 

20.

't Geheim der kunst hem eensklaps bleek bewust,^20.

 

Die beurtlings half verberge en half vertoone,

 

Een kennis die gij wakker hebt gekust! -

 

 

23.

Florence! die me bij 't gewenscht aanschouwen,

 

- Vervulde droom van lang gevoeden lust -

 

Door 't strenge schoon dier statige gebouwen,

 

 

26.

Door blijk bij blijk van hier gevierd genie,

 

't Vergrijp van Hooft vergefelijk leert hoûen,^27.

 

Zijn 't hollandsch hart onduldbre sympathie^28.

 

 

29.

Voor burgers die de hand naar schepters strekten,

 

Uw roemrijke, uw rampzaalge Medici!^30.

 

Ach, hij wiens wieg der vrijheid wieken dekten^{31, 32.}

 

 

14. nog - nu nog. vlam - liefde. Onderwerp van prikkelen is: vonken vs. 13.

15. een vorming - een ontwikkeling.

16. Potgieter stelt het voor alsof de vrouw, personificatie van Italië, die Hooft aan de oever van de Arno ontmoette, een Florentijnse schone was.

17. ongelijkbre - die met niemand gelijk gesteld kan worden.

19. myrth - symbool der liefde, lauwer van de roem.

20. Vervolg van 16 en 17.

27. 't vergrijp v. H. is zijn sympathie vs. 28, uitgewerkt in 29.

28. 't hollandsch hart - derde naamval.

30. Medici, voorname familie, die sinds 1434 in Florence heerste, eerst als ‘eerste burgers’ der stad, sedert 1531 als hertogen van Toscane. Potgieter beschouwt hen als tyrannen. Rampzaalge - Toespeling op de titel van Hooft's werk: Rampsaligheden der Verheffinge van den Huize van Medicis.

31, 32. Dekten voor - beschutten tegen.

[p. 131]

32.

Voor iedren schijn daar vorstengunst meê vleit,

 

Wiens volk en huis geen wenschen in hem wekten

 

Dan 's vaders roem: ‘de deege deeglijckheyd,’^34.

 

 

35.

Hem toondet gij de striemen uwer boeijen^35.

 

En zonder dat hij met u heeft geschreid!

 

Dorst dichtrenaard dan heerschzucht niet verfoeijen^37,38.

 

 

38.

Wijl ze elk vernuft hare offers heeft geboôn^38.

 

En hier, al deed het schendigst vuur haar gloeijen,

 

Onsterflijk werd door de eeredienst van 't schoon?

 

 

41.

Voorzag zelfs hij geen glorie als ons daagde^41.

 

Sints 't visschersvolk de vrijheid hief ten troon,^42.42.

 

't In Oost en West voor haar zijn leven waagde^43.

 

 

44.

En vrede en voorspoed trouw en vlijt verpligt^44.44-46.

 

Een Vondel vond zoo vaak het juichte of klaagde,^45.

 

Een Rembrandt die mogt zeggen: daar zij licht! -

 

 

47.

Florence, zoet Florence! wie 't misprijze^47-50.

 

Dat zich mijn blik naar ons verleden rigt^48.

 

Eer 't loflied voor uw glansrijk heden rijze,

 

 

34. deege deeglijckheyd - citaat uit Vondel's Roskam, vs. 20, waarin Hooft's vader, burgemeester van Amsterdam, wordt geprezen.

35. striemen uwer boeien - gevolgen der tyrannie.

37,38. Potgieter vraagt of het de dichter in Hooft is, die de Medici hun tyrannie vergeeft, omdat zij de kunstenaars steunden.

38. ze - heerszucht. offers bieden - door opdrachten steunen.

41. Nadruk op hij en ons.

42. Sinds de 80-jarige oorlog. Visschersvolk-de Nederlanders.

42. Hiervoor: sinds herhalen.

43. 't - 't visschersvolk, vs.

44. Lees: En sinds het enz.

44-46. Zijn een opsomming: het vissersvolk vond: vrede en voorspoed (die te danken zijn aan trouw en vlijt), kunstbloei: een Vondel en een Rembrandt.

45. Vondel leefde hartstochtelijk mee met zijn tijd.

47-50. Men onthoude deze regels en vergelijke ze later met vs. 1-18 van XIX.

48. ons (= Nederlands) heeft nadruk.

[p. 132]

50.

Gij wraakt het niet! Uw hart dat heug'nis voedt^50.

 

Verkondt deez dag op weêrgalooze wijze:^51.

 

Wat ook verjaar', geen regten van 't gemoed!

 

 

53.

Of geldt het feest, waarom, van heinde en verre,^53.

 

In hoogtijdsdos de schaar zich uwaart spoedt,^54.

 

Een nieuwe aan kunst of kennis dierbre sterre,^55.

 

 

56.

In wier triomf de volkstrots waarborg vindt,

 

Dat, welk gezag nog beider weg versperre,^57.57.

 

't Weldra, gelijk voor haar de wolk, verzwindt?^58.

 

 

59.

Of bleek de held van honderd stoute togten,^59.

 

Op nieuw te rap voor half versuft bewind?^60.

 

Heeft weer de zege een lauwer hem gevlochten

 

 

62.

Die de' aard eens lams aan moed paart van een leeuw,

 

Wiens deugden dank noch ondank overmogten?^63.

 

Uw jubel rijst geen grootheid onzer eeuw!^64.

 

 

50. Uw hart enz. - Florence is zich steeds van haar verleden bewust.

51. deez dag - 14 Mei 1865. De dag van de onthulling van Dante's standbeeld.

53. Of geldt het feest meer dan uw verleden, uw heden? Zie ook vs. 59.

54. hoogtijdsdos - feestdos.

55. sterre. Archaistische vorm, zie Inl. blz. 104. Beeld voor genie.

57. beider - van kunst of kennis. In 1865 stond Venetië nog onder Oostenrijks gezag, Rome onder dat van de Paus.

57. Zoals een wolk langs een ster schuift en verdwijnt, zo zal ook 't vreemde gezag verdwijnen, dat nu nog het volle stralen van kunsten en wetenschappen belemmert.

58. 't - 't gezag, vs.

59. de held - Garibaldi. 1807-1882. Italiaanse vrijheidsheld.

60. half versuft bewind - zie Inl. blz. 30.

63. Wiens deugden door dank noch ondank overwonnen konden worden.

64. Antwoord op de 2 in de 2 × 2 voorgaande terzinen gestelde vragen: Geldt het feest een volksbevrijder door de geest: geleerde of kunstenaar? (vs. 53-58) of een volksbevrijder door de daad: een held, Garibaldi? (vs. 59-64). Neen, niet een 19e eeuwer wordt hier gehuldigd; noch de man die de spoorweg Bologna-Florence aanlegde (vs. 65-70), noch het vorstenhuis van Savoye, symbool der nieuwe eenheid, viert Florence op dit feest (vs. 71-75), doch haar grootste zoon, die de eenheid van Italië voorvoelde: Dante (vs. 76).

[p. 133]

65.

Zoo min 't vernuft dat op uwe Apennijnen,^65.

 

In de eenzaamheid die schrikt bij 's arends schreeuw,

 

Het spoorgevaarte aandond'rend deed verschijnen,

 

 

68.

't Een heirweg over de' afgrond heen dorst slaan,^68.

 

Om huiv'rende in die rotsen te verdwijnen,

 

Om juichende in dit eden ze uit te gaan, -^70.

 

 

71.

Als 't vorstenhuis, dat grootscher taak zich stelde,^71.

 

De vrijheidsleus verbindende aan zijn vaan

 

Itaalje wekte, Itaalje riep te velde,

 

 

74.

Tot nergens haar des vreemdlings juk meer hoon',

 

Tot de eenheid koom, die aller trouw vergelder

 

Haar voorgevoel viert ge in uw grootsten zoon!^76.

65. Zoomin - 71. Als't vorstenhuis, 't vernuft, dat enz. - de ingenieur, die de spoorweg Bologna-Florence (zie Inl. blz. 26) aanlegde.

68. 't - Derde naamval. Voor het spoorgevaarte zijn bruggen over afgronden geslagen.

70. ze - rotsen, vs. 69.

71. 't vorstenhuis - 't Huis van Savoye.

76. het voorgevoel - van de eenheid van Italië (vs. 75). uw grootsten zoon - Dante. Potgieter karakteriseert hier zeer scherp het feest: het voorvoelen van de eenheid werd in Dante geëerd. Het ging om Dante de politicus, de schrijver van De Monarchia. Hierin heeft hij zijn ideeën over staatkunde uiteengezet. Zijn idealen waren: eenheid van Italië en scheiding van wereldlijk en kerkelijk gezag.