|
| |
| |
| |
Eerste akte
Vertrekhal luchthaven Lissabon. Aankondigingen in het Portugees en andere talen. Een blanke man (De Graaf) zit in zijn eentje een krant te lezen. Hij heeft een aktetas en een klm tas bij zich. Na een poosje komt een donker gekleurde man (Slagveer) in zijn buurt zitten (Slagveer met een slm tas). Hij spant zich in om te zien wat de ander aan het lezen is. Dan spreekt hij hem aarzelend aan.
Neemt u mij niet kwalijk. Een Nederlandse krant, mag ik die, als u hem uit hebt, even inkijken?
Ja, natuurlijk. De Alkmaarse Courant met het laatste nieuws uit de top van Noord-Holland.
Alsof hem een licht opgaat
Alkmaar, de Kaasmarkt.
Ja, iedere vrijdag. Als u van plan bent daarheen te gaan kan ik u een paar nuttige tips geven.
Heel aardig van u. Maar ik heb wel wat anders aan mijn hoofd.
Ik dacht al dat u geen gewone toerist was.
Hoezo? Zie ik er zo verfomfaaid uit? Dank je de koekoek. Ik ben al 48 uur onderweg.
Staat op en begint onrustig heen en weer te lopen
Eerst 24 uur vertraging bij vertrek en nu nog op de koop toe een motorstoring.
U bent op weg naar Amsterdam, neem ik aan?
| |
| |
Ik wou dat het waar was. Nee, voor mijn werk. Kijken hoe de stemming daar is.
U bent toch niet van de bvd?
Hoe komt u daarbij? Zie ik er zo onnozel uit? Han de Graaf, journalist.
Maar dan zijn we collega's. Jozef Slagveer, van het Persbureau Informa. Waar werkt u voor, als ik vragen mag?
Voor de Provinciale Pers. En zo af en toe voor de Wereldomroep.
Ineens achterdochtig
U behoort toch niet tot die mensen die alleen maar vuil over ons land spuien.
Nou, ik hoef de Wereldomroep alleen maar aan te zetten of een stroom rottigheid komt op me af. De moeilijkheden tussen Arron en Lachmon worden breed uitgemeten. Het lijkt wel of jullie in Holland je verkneukelen van plezier dat ze het maar niet eens kunnen worden.
U loopt verdacht achter, meneer Slagveer. Voor Holland is Surinames onafhankelijkheid al een uitgemaakte zaak. Niemand die jullie een strobreed meer in de weg legt. Het is jammer dat u gisteren niet in de Kamer was. De opheffing van het Statuut...
Dat is het hem juist. Daar had ik bij
| |
| |
willen zijn. Maar door die vervloekte motorstoring zit ik hier nu op mijn nagels te bijten. En kranten... van niks. Alleen maar De Telegraaf van twee dagen oud.
Kijkt u toch niet zo ongelukkig. Ik ben warempel de brenger van de blijde boodschap. De kogel is door de kerk.
Ja, de band met Nederland is doorgeknipt. Dat moet wel een hele opluchting voor u zijn.
Haalt de schouders op
Opluchting. Ik wacht daar al jaren op.
Verandert van toon
U misschien wel. Maar het gros van uw landgenoten. Ik heb ze wel anders horen piepen.
Ik heb het gevoel dat u teveel naar de oppositie luistert.
Ik doe mijn werk als journalist. In de Kamer heeft Lachmon gisteren het woord gevoerd.
Lachmon, Lachmon, waarom toch altijd die nadruk op Lachmon? U weet toch hoe ze hem in Suriname noemen, Lachmon van Oranje.
Maar vindt u het dan niet van belang hoe de Hindostanen tegen de onafhankelijkheid aankijken? Vindt u het zo gek als ze bang zijn om door de Creolen te worden overheerst?
Och wat, je kunt die stelling evengoed omdraaien. Wat schieten we daarmee op? Het is de nasleep van jullie verdeel-en-heers politiek, anders niet. Als we eenmaal één volk zijn, één natie, dan zal
| |
| |
dat raciale gedoe vanzelf verdwijnen.
Ik help het u hopen. Wij in Nederland zien dat duizenden Hindostanen naar Nederland komen. Ze willen hun Nederlandse nationaliteit niet kwijt, dat weet u toch. De klm moet extra vluchten inzetten.
Wij kunnen ze niet tegenhouden.
Wij ook niet. Eerst de Creolen, nu de Hindostanen, straks de Javanen, een leeg land blijft er over
Aha, nu komt de aap uit de mouw. Tegen de apartheid, maar ho maar als er teveel gekleurde rakkers zich bij jullie komen nestelen. Daar moet dan zo gauw mogelijk een dam tegen worden opgeworpen.
Waar haalt u die onzin vandaan?
Van uw eigen premier, Joop den Uyl. In navolging van Biesheuvel en Van Agt. Ze zeggen het wel niet met zoveel woorden, maar dat is wel wat er achter zit.
Kom nou, meneer Slagveer, hoe heb ik het nou met u? Eerst van de daken roepen dat u de onafhankelijkheid wil, en als Den Uyl daarop ingaat, beschuldigt u hem van kwade trouw. Ik ben geen bewonderaar door dik en dun van Den Uyl, maar eerlijk is eerlijk, wat hij gisteren in de Kamer gezegd heeft...
Hij heeft gewezen op het grote sociale en economische verschil tussen Nederland en Surina-
| |
| |
me, hij heeft het verwijt dat Nederland schuldig is aan het aanzwellen van de emigratiestroom van de tafel geveegd.
Is dat alles wat de grote staatsman te zeggen had?
Hij had het ook over de waarborging van de menselijke rechten en vrijheden. Daar gaat het toch om. De vrees wegnemen die er bestaat.
Zoekt in zijn tas, haalt er een stel papieren uit
Hier is het. Zal ik het voorlezen.
Zonder op antwoord te wachten begint hij
Men kan de verwezenlijking van de fundamentele rechten en vrijheden niet van buitenaf beïnvloeden. Als deze zaak niet in het land zelf leeft, zal telkens blijken dat instrumenten, middelen en druk van buitenaf afschampen. Waar komt het dan wel op aan, meneer de voorzitter. Het komt in de eerste plaats aan op besef van lotsverbondenheid. Vrees wekt vrees. Wantrouwen is besmettelijk. De angst voor overheersing kweekt agressie. Onderdrukking versterkt agressie. Zo sluit de fatale cirkel zich. Vanmiddag heb ik getracht om aan te duiden wat wenselijk is. De aanvaarding, de virulentie van een democratische traditie en de bereidheid om naar elkaar te luisteren. Als Nederland iets wezenlijks van de parlementaire democratie in Suriname heeft weten over te brengen en te doen gedijen is dat de reden op dit ogenblik niet zonder hoop naar de toekomst te zien.
De parlementaire democratie. Het is nog
| |
| |
maar de vraag of we daar veel mee opschieten. Weet u, meneer De Graaf, ik ben al sedert jaar en dag in de weer voor de onafhankelijkheid. Maar als ik zie wie het straks voor het zeggen zullen krijgen houd ik mijn hart vast. De problemen gaan mee met precies dezelfde mensen die allang hebben bewezen niets te kunnen oplossen. Het Statuut heeft een stagnerende werking op ons uitgeoefend.
Uit de koker van Pronk. ‘De wet van de remmende voorsprong’.
Het Statuut was als leerschool bedoeld.
Ach wat, een lom-school bedoelt u. Hoe halen we op deze manier ooit onze achterstand in? Laat ons maar af en toe op onze bek vallen, we zullen een andere weg moeten uitstippelen. In Cuba...
Fidel; wilt u die kant op?
Dat laat ik in het midden. Maar misschien was het beter geweest als er eerst een heuse revolutie was uitgebroken en we op de barricaden hadden gestaan. Dan waren daar natuurlijke leiders uit voortgekomen, martelaren desnoods.
Het begon er anders aardig op te lijken. Brandstichtingen, bedreigingen over en weer. Nog net geen bloedbad. Dat is niet Surinaams, zeggen jullie, de Nederlandse journalisten blazen de zaak op. Het zal niet de eerste keer in de geschiedenis zijn om wat men graag zou willen alvast als zekerheid te poneren. ‘De wet van de pasklare wensdroom’.
Lachend
Uit de
| |
| |
koker van Han de Graaf. Maar alle gekheid op een stokje, waarom wilde Arron niets weten van een referendum? Dan had iedereen toch kunnen weten hoe de mensen over de onafhankelijkheid dachten.
U schijnt het maar niet te kunnen begrijpen. Al die nadruk op de tegenstellingen die ons volk verdeeld houden. Die zogenaamde verdeeldheid is de touwladder waarlangs onze politici omhoog klauteren. Ik zal u wat zeggen, niet onze politici maar onze dichters hebben ons de onafhankelijkheid gebracht.
Hoor ik het goed, de dichters?
Ja, de dichters. De bevrijding van binnenuit, dat was het pijnlijke groeiproces waar we doorheen moesten, onze eigen kra ontdekken, laat ik dat maar heel christelijk voor u met zoiets als de ziel vertalen. Toen dat stadium eenmaal was bereikt, het gevoel van eenheid, van alles te kunnen, toen was de onafhankelijkheid geen punt meer.
Begint met zijn vingers op de tafel te trommelen
Een drum klinkt op de achtergrond
(dobru: Wan)
| |
| |
prakseri pe wan boen moe de
allemaal stromen ze naar één zee
rondom één ding dat goed moet zijn
zoveel soorten aanbidding
| |
| |
(johanna schoutene elsenhout, tante Johanna: Kodyo)
Ik kan er niet meer tegen,
tegen 't dansen in 't verborgen
om de moed er in te houden
ik doe er niet meer aan mee.
Ik wil in 't volle daglicht staan
(kwame dandilo: Bedankt)
Bedankt voor al je kerken
je whisky en je penicilline
je scholen en je sulfapreparaat
ten koste van mijn vrijheid!
| |
| |
Je wettig huwelijk en je eetgerei
jij met je echtscheiding en tractoren
Bedankt voor je dierenbescherming
jij met je hoogconjunctuur
Bedankt voor je rechtspraak
Je dividend en je obligaties
Jij wordt bedankt voor alles
Ten koste van niets kreeg jij alles
maar laat in Godsnaam mij vrij!
(jozef slagveer: Totness)
uit de schoot van een negerin
| |
| |
Tjonge, tjonge.
Fluistert geheimzinnig
Ik verklap u geen staatsgeheim. Den Uyl heeft gedichten op zijn nachtkastje liggen, Slauerhoff, Achterberg, Hoornik...
Schamper
Op zijn nachtkastje. Zeker om erbij in slaap te vallen.
Agressief
Dat is nou precies het grote verschil. Jullie zijn arrivés. Onze dichters moeten het volk wakker schudden, prikkelen, opstandig maken, tegen de schenen schoppen.
Niet bepaald zachtzinnig. Nu pas snap ik waarom Plato de dichters uit zijn ideale republiek wilde verbannen.
Zijn ideale republiek, niet de onze.
En als ik u hoor praten. De smalle marges van de democratie. Dat is toch de bekende uitspraak van Den Uyl. Overgewaaid naar de oevers van de Caribische Zee. Weet u wat Da Costa Gomez, de doktoor uit Curaçao, uitgeroepen heeft toen de heren over het Statuut aan het kissebissen waren? ‘Als Van Schaik spreekt, waait er een ijskoude wind over de Caribische Zee’.
Dat zal men Den Uyl niet kunnen nahouden. Die is voor mijn gevoel eerder teveel begaan met het lot van de Derde Wereld.
Liefdadigheid.
Maakt een afkeurend geluid met zijn lippen
| |
| |
Des te beter. Dat zal jullie dan heel wat geld gaan kosten.
Een paar miljard en kwijtschelding van de oude schuld, is toch niet niks.
Dat gezeur over oude schuld maakt me kotsmisselijk. Als wij jullie de rekening zouden presenteren.
Heeft kennelijk door waar hij naar toe wil, fronst het voorhoofd, maar zegt niets
Voor 300 jaar kolonialisme en 200 jaar slavernij.
Het oude liedje. Luister eens, mijn waarde vriend, de geschiedenis kan niet ongedaan worden gemaakt, niet door er te blijven en niet door er weg te gaan. Lieve hemel, het lijkt wel of ik de papegaai van Den Uyl geworden ben. We beginnen zo meteen aan een nieuw hoofdstuk.
En de rest zeker ongelezen laten. Geen Stedman, geen Voltaire, geen Wolbers, geen De Kom.
Voltaire, U sleept er ook van alles bij.
Geen sprake van. Zijn Candide is het heerlijkste boek dat er bestaat. Die episode als Candide en zijn leermeester in Suriname terechtkomen ken ik bijna uit mijn hoofd. De eerste persoon die ze daar ontmoeten is een negerslaaf zonder linkerbeen en zonder rechterarm. Hij is eigendom van een meneer Vanderdendur. Nee, dat bedenk ik niet, het is authentiek Voltaire.
Heeft meneer Vanderdendur je zo toegetakeld, vraagt
| |
| |
Candide. Ja meneer. Als in de suikerfabriek de molensteen een van onze vingers te pakken krijgt, snijden ze onze hand af. Ontvluchten we, dan zetten ze ons een been af. Dat is zo het gebruik.
Pauzeert even
Kostelijk, nietwaar?
Wat wilt u daarmee zeggen? Dat het bedrag dan hoger had moeten zijn? De andere ontwikkelingslanden kijken vol jaloezie toe.
Daar hebben we geen last van. Er moet nog van alles gebeuren. De openlegging van het binnenland, technische scholing, een leger...
Waarom een leger? U wilt toch geen oorlog gaan voeren. Ik meen dat De Gaay Fortman jullie minister Hoost heeft aangeraden om er hoogstens een klein ontwikkelingsleger op na te houden.
Daar heb je het al. Nauwelijks mogen we de baas zijn in eigen huis, of jullie komen ons vertellen wat het beste voor ons is. Het is maar goed dat Hoost daar niet in is getrapt.
Meneer Slagveer, u bent net als ik journalist. U weet wat er in de jonge landen om ons heen gebeurt. Macht heeft een magneetwerking, vooral op de militairen.
Daarom houden wij het maar op één kolonel. Eentje maar. En de man die we op het oog hebben is een tamme. Hij stamt uit het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger.
Scandeert de woorden
Die kan waarschijnlijk geen kwaad. Maar je zult toch ook rekening moeten houden met het
| |
| |
lagere kader. Ontevredenheid, idealisme en warhoofdigheid gaan soms hand in hand.
Maakt u zich niet ongerust, daar is voor gezorgd. Onze sergeanten zijn in Holland gedrild. In Hilversum als ik het goed heb. Eerbied voor de democratie, dat leren ze je daar. Wat wilt u nog meer.
Vooruit dan maar. Op de grote dag van 25 november zal ik present zijn. Zullen we daar op drinken? Wat zal het zijn? Ik heb me laten vertellen dat Jopie Pengel, jullie vader des vaderlands, een geduchte liefhebber was van Dimple Whisky.
Nee, dank u, ik heb geen dorst.
Heb ik misschien iets gezegd dat u gekwetst heeft. Het zou me spijten als...
...als we niet als vrienden uit elkaar zouden gaan. Nee, meneer De Graaf, dat is het niet. Denk u even in. Twee Nederlanders
haalt zijn paspoort uit zijn zak en zwaait ermee
een witte en een zwarte, ontmoeten elkaar op een vreemde luchthaven en raken in gesprek. Niet over eten, vrouwen of us dollars, nee, over niets meer of minder dan over de politiek. De een staat aan de vooravond van een nieuwe toekomst, de ander is al klaar om afscheid te nemen. Alle mooie woorden en preambules kunnen niet verhullen, dat het mooi genoeg is geweest.
Er wordt omgeroepen: slm, flightnumber 341 is now ready for departure. Passengers for Amsterdam are requested to proceed to gate number 12
Dag meneer De Graaf. Gaat u maar snuf-
| |
| |
felen in uw oude kolonie.
Dag meneer Slagveer, tot ziens straks in het land van uw dichters. Op hoop van zegen.
Lied.
(thea doelwijt: Wie is er bang voor de sranan-man)
moeten creolen alleen aan de macht
moeten creolen koelies haten
moeten de bakra's Suriname verlaten
en wat wordt er van de boeroes verwacht
wie is bang voor de blakaman
moeten hindostanen een eigen partij
praten over Suriname en wij
moeten ze hindi blijven leren
en Surinaamse invloeden weren
wie is er bang voor de koelie-man
mogen hindostanen hier niet meer werken
moeten ze terug in India's schoot
krijgen wij alleen maar christelijke kerken
zetten we de snési's ook op de boot
wie is er bang van de snési-man,
jampanees-man, portogisi-man, libanees-man,
moeten javanen sauto eten
moeten de djoeka's cassave vreten
| |
| |
moeten de indianen zwijgen
als de anderen alles krijgen
wie is er bang voor sranan-man
moeten we in hokjes blijven leven
moeten we altijd aan rassen kleven
moeten we vechten tegen elkaar
ai? Surinamers bloeden maar
wie is er bang voor de sranan-man
|
|
Auteursrechtelijk beschermd