De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

[p. 5]

I
It ryk fan macht en riedsel
Wûnder- en tovermearkes

[p. 7]

De wûndere skûtsjesilers

Der moatte foarhinne trije bruorren yn Fryslân wenne hawwe, dy hiene de namme dat se de bêste skipbouwers fan de hiele wrâld wiene. Ienris wiene se mei har eigen skip fier nei it noarden syld, dêr't se yn in frjemd lân kamen. Se foeren in brede rivier op en gongen foar anker foar it paleis fan 'e kening. Har skip foel op en it duorre net lang of se moasten by de kening komme. Hy frege hwa't se wiene en doe't se har namme neamd hiene, waerd har in stoel bean, hwant sels yn dit frjemde lân wie har namme har foarútroun. Mar de kening twivele noch oan har kunde. Sels hja, tocht him, koene it skip net bouwe, dat hy him foarstelde. Dat kaem de bruorren har eare to nei. Se seine, dat se it wol ris bisykje woene. ‘Neat gjin bisykjen’, sei de kening, ‘jim kinne it of jim kinne it net. Mar kom der dan earlik foar út!’ Ear't se der op fortocht wiene, hiene de trije bruorren de opdracht al oannommen. It moast in oarlochsskip wurde mei romte foar sawntich sélju en twahûndert soldaten. Oan wjerskanten moast plak wêze foar tritich kanonnen. Hy joech har trije wike om nei hûs to farren, ien wike om it skip to bouwen, en dan noch fjouwer wike om it to bringen. Leveren se it skip binnen dy tiid op, dan waerd it bitelle mei in sek goud sa swier as de sterkste man oan board drage koe. Slagge it har net om op 'e tiid to wêzen, dan moasten de trije bruorren har hiele libben lang foar de kening skippen bouwe om 'e nocht. De trije bruorren tochten dat it skoan koe. Mei alle seilen der by foer har eigen skip sa hurd, dat se wol in fjirtjin dagen op 'e reis útwinne koene. Mar dat hoegde de kening net to witten.

Hja namen de reis nei hûs oan. Mar alles wierre har tsjin. It iene stuit wie it wetter sa flak as in jeneverdrip yn in glêske, fuortdêrnei krigen se de iene stoarm nei de oare rjocht fan foaren. It iten oan board bidoar, it wetter stonk, de seilen skuorden en it skip krige lekken - it koe net minder. Doe't se lang om let yn 'e thúshaven oankamen, hiene se noch krekt in wike oer om it skip to meitsjen en ôf to leverjen. Ite en drinke diene se har net oan tiid; se arbeiden as wylden en it skip fleach op 'e spanten. Mar hoe't se ek wrotten en wraemden, se koene noait op 'e tiid klear.

Op in kear sjouden se in dekbalke nei it skip ta en doe kaem der in âld, griis wyfke efter in steapel planken wei. Se krige in dûst tsjin 't skouder en kaem to fallen. De trije bruorren leine de balke del; de iene holp har wer op fuotten, de oare sloech har it stof fan 'e klean en de tredde sette har wer yn 'e klompen. It âld wyfke skodholle: ‘Fij, fij, hwat binne jimme gleonhastich. Moat dat nou sa rimpen en sa gysten?’ De trije bruorren gongen der by op 'e balke sitten en fortelden har hwat der to rêdden wie. It âld minske sei: ‘Lit dat nou mar oan beppe oer! Moarnier is it skip ôftimmere. Allinne ien ding moatte jim goed ûnthâlde: fan klokslach tolven fannacht oan it opkommen fan de sinne ta moatte jim de blinen yn 'e hûs tichthâlde en gjinien fan jimme mei fan 't bêd komme, al meitsje ik ek in lawaei oft de wrâld forgiet. Dogge jimme dat net, dan sille jimme jim libben yn slavernij slite moatte’.

Doe't de trije bruorren dy jouns op bêd leine, hearden se in getimmer en in gesleep, noait liker as wiene der tûzen man oan 't wurk en doe't se nei sinne-opkomst bûtendoar kamen, lei it skip ré om út to farren. It âld wyfke sei: ‘Gean oan board en far fuort! Alles is klear. Ha gjin noed, ûnderweis sille jim helpers fine. Lit

[p. 8]

elkenien op 't skip stappe dy't mei wol, en freegje elk dy't jim sjogge om oan board to kommen!’

Se wiene noch mar krekt ûnderweis, doe't se al wér yn 'e wyn krigen. In eintsje fierder stie in man oan 'e kant nei it skip to sjen. Hy fluite as in klyster. Se rôpen dat it mar in stive koelte waeide en fregen oft er meifarre woe. De man hâldde op mei fluitsjen en op slach gong de wyn lizzen. Se fregen oft er op it iene of it oare stie to wachtsjen. De man sei, dat er de romte socht hie, omdat er thús net fluitsje mocht. As er hwat to hurd blaesde, fleagen doarren en finsters út it hûs. Hy wie berne mei in stoarm yn 'e kiel en as er prústte, dan fleagen de woartels ûnder de beammen wei. De trije bruorren woene him in bêst lean bitelje en hy stapte oan board. Nou wiene se fjouwer man sterk. Hwat fierderop wie in man mei ûnbidige balstiennen oan 't pikjesjitten. Se fregen him oft er fierder neat to dwaen hie. De man sei: ‘Ik smyt mar hwat, hwant ik rin my to forfelen’. Hy pakte in balstien op dy't hûndert man net tille koene en smiet him oer trije stikken lân hinne yn 't wetter. Foar itselde lean as de earste woe er mei. Nou wiene se fiif man sterk oan board. Efkes letter seagen se in man dy't mei pylk en bôge nei it topke fan in beam skeat. Se fregen hwat dat to bitsjutten hie en de man fortelde, dat er it bôgesjitten hwat byhâldde troch de angels fan fleanende ealjebijen ôf to sjitten. Eartiids hie er blêdluzen de warten fan 'e poaten sketten, mar dat forfeelde al gau. De angels fan de ealjebijen socht er op en dy biwarre er yn in koperen tabaksdoaze, hwant men koe noait witte, hwannear't se noch ris fan pas kamen. Doe't se him fregen oft er mei woe, seach er, mei de hân boppe de eagen, efkes op in klok oan 'e oare kant fan 'e wrâld, hoe let it wie en sei dat sa'n reiske der wol tusken troch koe. Mei seis man bigoun it der al hwat op to lykjen. Efter in bosk seagen se in man dy't in heaberch opfriet. Se fregen, oft er in stik brea ha woe, mar de man sei: ‘Bêst oanbean, mar ik bin in heidefretter. As it my nei in bunder of tsien hwat swier op 'e mage leit, nim ik wol ris in topke hea, sjoch!’ ‘Stap op!’ seine de trije bruorren en se binne mei har sawnen wer fan wâl stutsen.

Efkes letter kamen se yn sa'n tichte reek, dat se gjin hân foar de eagen sjen koene. Efter de reek siet in man oan it wetter en doe't se him fregen, oft de wrâld yn 'e brân stie, sei er laitsjend: ‘Sit dêr mar net oer yn; yn myn jonge jierren haw ik by ûngelok in feanbrân trochslokt en it smeult my noch yn 't liif. As ik krôkje, komt der wol ris hwat reek mei nei bûten!’ Ek dizze man sprong sûnder him to bitinken oer de reling. Mei acht persoanen like it al op in bimanning. Oan 'e ein fan it wetter sieten twa manlju njonken elkoar. De iene hinge mei de holle boppe in great fjûr fan beamstammen en de oare spielde krekt de mûle. Der waerd har frege, oft se meisile woene om it skip to plak to bringen, en de man by it fjûr sei: ‘It is wer hwat oars as oars. Ik bin in winterbiter, mar myn gebit wurdt der net better op. De lêste tsien winters dy't ik opfrette woe, binne my yn 'e holle kiezzen sitten bleaun. Ik woe se boppe it fjûr hwat losweakje’. De oare blykte syn twillingbroer to wêzen. Dy fortelde, hy hie sa'n greate mûle, dat as er in slokje séwetter naem om de mûle to spielen, it wetter meters sakke, en as er it wer útspuide, dan sette it oer de hiele wrâld wer like hurd op. Hwannear't er him ris forslokte, dan foel der in hiele sé droech. De beide mannen woene wol ris farre en sa wiene der nou tsien. Krekt foardat se de iepen sé opsile soene, seagen se in man oer it strân rinnen mei in mounestien om 'e hals. Hy stapte de sé yn. Se tochten dat er him forsûpe woe. Ta

[p. 9]

[p. 10]

har binijing bigoun er to swimmen, en doe't er njonken it skip wie, hearden se fan him, dat er efkes de Noardsé oer swimme woe. Om net dwers troch skippen hinne to swimmen en om justjes djipper yn 't wetter to lizzen hinge dy mounestien him om 'e nekke. As er om kofjedrinken hinne fan hûs gong, koe er foar iten wer thús wêze. Se hysten him mei mounestien en al oan board en omdat hy ek wol hwat fan 'e wrâld sjen woe, bleau er op it skip.

De trije bruorren tochten dat se noait mear op 'e tiid it skip ôfleverje koene, mar de acht man dy't se oan board hiene, koene der hwat mei! Op it efterdek stie de man mei de stoarm yn 'e kiel en hy fluite it iene deuntsje nei it oare, sadat de mêsten kreaken ûnder de seilen. De wettersloarper lei op it foarskip, sûge de krunen fan de baren en spuide se dan nei efteren. De heidefretter hie de greate wierfjilden al as prûmkes efter de kiezzen, sa gau as it skip der oan ta wie. It hie der oan dat se op 'e tiid kamen, mar de man mei de skerpe eagen hâldde it each op 'e klok dy't oan de gevel fan it keninklik paleis siet en skeat sa nou en dan foar aerdichheit in gernaet foar de bek fan in walfisk wei. Se brûsden ûnder fol túch de rivier op en ien minút foar de ôfsprutsen tiid lieten se it anker sakje foar it paleis.

De kening wie tige to sprekken oer it skip, mar dy sekfol goud dy't er nou bitelje moast, lei him swier op 'e mage. Hy sei, dat se der mar lang oer dien hiene en dat er in man yn tsjinst hie dy't it swimmendewei hurder dien hie. Dat leauden de trije bruorren net en de kening naem dat op as in bilediging. Hy dage ien fan it skip út om tsjin syn man to hurdswimmen. As syn man it woun, bitelle er neat, mar as ien fan it skip hurder swimme koe, gong de keap troch. It soe in wedstriid wurde om de hiele wrâld en syn man koe binnen sawn dagen werom wêze. It gong oan en seis dagen letter seagen se oan de kime in greate baer oanrôljen kommen, dêr't de kening syn man efter lei. Fan de swimmer fan it skip wie noch neat to sjen. De man mei de skerpe eagen seach troch in rountsje fan syn hân en sei, dat har man troch sérovers fan in eilân oan 'e oare kant fan 'e wrâld gefangen nommen wie. Hy naem syn bôge en lei dêr twa pylken op. Mei de iene skeat er it tou troch dêr't de swimmer krekt oan ophingje soene en de oare snie it tou troch dêr't syn hannen mei fêstboun sieten. De swimmer sprong yn sé en skeat sa hurd troch it wetter, dat de baren gesichten fier oer de lannen spielden. Krekt doe't de swimmer fan de kening de rivier nei it paleis op soe, waerd er op 'e side spield en de swimmer fan 't skip hie him al ôfdroege, doe't de oare oer de streek kaem.

De kening moast nou wol bitelje, mar hy makke it bitingst, dat it jild fan it paleis nei it skip droegen wurde moast. Der mocht net rêst wurde en as de sek op 'e groun falle soe, wie it skip foar him, en de trije bruorren krigen gjin sint. De man dy't mei de balstiennen pikjeskeat stapte nei it paleis en de kening liet sa'n greate sek fol goud skeppe, dat de sterkste keardel yn syn ryk soe der ûnder biswike. Hy krige de sek op en sette him op 'e plasse fan de holle. Rêstich sei er: ‘Noch mar sa'n lytskert!’ Hy hie gatsjes yn 'e earen en mei in eintsje tou hinge er oan wjerskanten fan 'e holle in folle sek. De fjirde naem er ûnder it kin. De fyfte en de sechste sette er op 'e skouders. De sawnde en de achtste die er ûnder de earms. De njoggende en de tsiende hâldde er yn 'e hannen en de alfde naem er tusken de knibbels. Sa roun er sûnder rêsten fan it paleis nei it skip.

De kening wie nou yn ien kear sa earm as in swel. Hy liet de útgong fan de haven tichtlizze mei skippen, mar doe't de man mei de stoarm yn 'e kiel pûstte, waeiden

[p. 11]

dy skippen mei bimanning en al oant op 'e heechste bergen. Oan wjerskanten fan de rivier stiene soldaten mei kanonnen, mar de man mei de feanbrân yn 'e mage krôke. Se seagen gjin hân foar de eagen mear, en se bigounen op elkoar to sjitten. Op in oar plak hiene se in berch yn 'e rivier falle litten, mar de pikjesjitter krige him op en smiet him by de kening foar de foardoar, sadat se allinnich noch mar efterút koene. Dêr't de rivier smeller waerd, stiene de bôgesjitters fan de kening. De tûke sjitter fan it skip lei de angels fan de ealjebijen op 'e koarde en skeat sa hurd efterelkoar troch, dat de soldaten as wylden om har hinne stiene to slaen en sels net oan sjitten ta kamen. Se stjûrden branders op it skip ôf, mar de winterbiter sûge in pear winters út syn holle kiezzen en smiet se foar de skippen, sadat se fêstfrearen. Op in plak dêr't de rivier troch steile bergen streamde, goaiden se hiele bosken nei ûnderen. De heidefretter gong foar op it skip stean en stiek se like hurd as prûmkes efter de kiezzen as dat it folk fan 'e kening se yn 'e rivier smiet.

Sa kamen se op sé, mar dêr setten alle skippen dy't de kening noch oer hie, harren efternei. It skip fan de trije bruorren lei oer de merken en it wie der to ûndjip om seil by to setten. Doe't de skippen fan de kening flak by wiene en interje woene, sûge de wettersûper de mûle fol en alle skippen fan de kening bonken sa hurd op 'e stiennen dat se lekten as tjemzen. Op djip wetter lieten de trije bruorren alle seilen bysette. De man mei de stoarm yn 'e kiel stie to fluitsjen op it efterdek en de mêsten kreaken wer ûnder it túch. Se binne goed en wol thúskommen en foar elk fan harren wie der in sekfol goud dy't hast net to tillen wie.

De trije bruorren leauden it wol. Se hawwe tonei allinne mar mear skippen boud foar de Fryske skippers.