Het masker van de redelijkheid

[p. 121]

Kruistocht naar het Pentagon

De eerste vijftig bladzijden gaat vrijwel alles goed in The armies of the night, het nieuwe boek van Norman Mailer (Weidenfeld & Nicolson, London, 1968). Hij vertelt beeldend, onderhoudend en snel. De vondst om over eigen belevenissen in de derde persoon te schrijven ziet er dan nog vers uit. Hij geeft een indruk van het voorspel van de Vietnamprotestmars naar het Pentagon, op zaterdag 21 oktober 1967: hoe hij door de telefoon moest worden overgehaald om mee te doen; hoe hij denkt over zijn vrienden en rivalen Robert Lowell de dichter en Dwight Macdonald de criticus, die samen met hem vooraan zullen lopen in de stoet; en hoe hij zich gedragen heeft, dronken, schreeuwend, met opzet choquerend, in het Washingtonse, vervallen Ambassador Theatre, waar twee dagen voor de mars een opwarmbijeenkomst werd gehouden. Mooi beschrijft hij zijn ergernis en wraak wanneer Lowell, uit de hoogte van het dichterschap, vriendelijk tegen hem zegt: ‘Elizabeth [Lowells vrouw] and I really think you're the finest journalist in America.’ Hij is zich bewust van alle tegenstrijdige ideeën en motieven in zijn hoofd: marxisme, conservatisme, nihilisme, opportunisme, afkeer van de schrale gesprekken en grauwe interieurs van linkse academici, voorkeur voor het gezelschap van rijke, verdorven, beschaafde genieters binnenskamers en voor dat van het vulgaire, eerlijke volk buitenshuis, een revolutionair maar ook een ‘emigrantenprins’. Dat mengsel heeft hij de eerste bladzijden, op een paar uitschieters na, uitstekend in bedwang: een Harry Mulisch op zijn best.

Maar als hij toekomt aan zijn eigenlijke onderwerp - de beschrijving van de mars naar het Pentagon - gaat het mis. De scepsis die hem deed praten over ‘weekend-revolutionairen’, krijgt steeds minder in te brengen. Zijn stem wordt luider, hij raakt in vervoering over de optocht. Het Beest in hem waarover hij in het begin schrijft, de wildeman met het grimmige gevoel voor humor en onwankelbare moed, komt aan de oppervlakte. Hij slingert met oorverdovende woorden in het rond alsof het knotsen zijn. Vietnam komt nauwelijks meer ter sprake, hij pro-

[p. 122]

testeert tegen ‘the power of the technicians, bureaucrats, and labor leaders who ran the governmental military-industrial complex of super-technology land.’ Hij juicht over ‘een beweging die duizenden en honderdduizenden inspireerde te marcheren zonder vastomlijnd plan.’ Als hij op weg gaat, met als hoogste doel gearresteerd te worden, voelt hij verzaligd de opwinding van het naderend gevecht door zijn bloed stromen. ‘The sweetness of war came back.’ Hij gooit er Hemingway tegenaan: ‘if it made you feel good, it was good,’ en daarbovenop nog Augustinus: ‘Trust the authority of your senses.’ Verrukt beschrijft hij de bonte samenstelling van het demonstrantenleger. Het zijn voor hem ‘Crusaders, going out to attack the hard core of technology land.’ Hij voelt zich één met alle legers uit het verleden, ‘which had gathered on a field like this believing their cause to be grand and just and heroic.’ Hij smult van gevaarlijk leven, met het aroma van pure, derderangs poëzie: ‘there was that fine strain of love which hovers like some last lavender in the dying echo of a superbly played string, there was love of evening in the warm morning air, a violet of late shadows, a ghost of Gettysburg, and the knowledge that a sense of danger had finally come to the American Left.’

De demonstranten dansen voor het Pentagon onder het aanroepen van alle goden die zij maar bedenken kunnen. Zij willen het kwaad uitbannen, een ‘Holy Ritual of Exorcism’. Tijdens het monotone schreeuwen van ‘Out, demons, out’ worden er pamfletten uitgedeeld, waarin staat: ‘We are demanding that the pentacle of power again be used to serve the interests of GOD manifest in the world as man. We are embarking on a motion which is millennial in scope. Let this day, October 21, 1967, mark the beginning of suprapolitics.’

Wie God, het duizendjarig rijk en de suprapolitiek aan zijn zijde weet, deinst voor niets meer terug. Hij mag dan af en toe klagen, zoals Mailer doet, over de impotentie van de man die weet dat hij gelijk heeft en die vergeefs tegen ‘de golfslag van de wereld’ probeert op te roeien, maar als hij denkt aan de miljoenen die met hem meevechten in de legers van de nacht, krijgt hij weer nieuwe moed. Heksen zijn er ten slotte om verbrand te worden in een zuiverend vuur, en als de kruisvaarders het niet alleen afkunnen, hebben ze nog altijd ‘the bleeding heart of Christ’, dat

[p. 123]

Mailer op de zondagmorgen na zijn arrestatie in de strijd werpt.

Het vervelende is alleen dat heksen, wanneer er eenmaal stevig op gejaagd wordt, op de meest onverwachte plaatsen hun kop opsteken. Sterker nog: de heiligen van vandaag zijn de heksen van morgen, en omgekeerd. Mailer is bijvoorbeeld vol bewondering voor de moed van de vrouwen onder de demonstranten. Maar hij schrijft ook over zichzelf: ‘It had taken him through three divorces and four wives to decide that some female phenomena could be explained by no hypothesis less thorough-going than the absolute existence of witches.’ En denk niet dat het een grapje is. Wanneer hij met dit soort bolle taal werkt is hij altijd doodernstig. Ook de negers mogen wel uitkijken als de Mailers het behekste, heilige Pentagon ooit nog eens bezetten. ‘Was a mad genius buried in every Negro? How fantastic they were at their best - how dim at their worst.’

Vrouwen en negers: raadsels zijn het voor hem. Bijna even raadselachtig als de gehate politieagenten, over wie hij schrijft, zichzelf met instemming uit een vroeger boek citerend: ‘There is no human creation so contradictory, so finally enigmatic, as the character of the average cop.’ Hij heeft gelijk. Het karakter van de doorsnee Chinees of Fries is ook zeer tegenstrijdig en raadselachtig, om van het karakter van de doorsnee ambtenaar, soldaat en voetballer nog niet te praten.

Als het denken eenmaal op dit soort dwaalwegen verzeild is, duurt het nooit lang of de woeste namengever trakteert zichzelf en zijn angstige volgelingen op de gouden tempel van het Mysterie. Zo ook Mailer. Als hij met Lowell op de dag voor de demonstratie zit te ontbijten ‘the unspoken happy confidence that politics had again become mysterious, had begun to partake of Mystery; that gave life to a thought the gods were back in human affairs.’ Als hij later op het bewogen weekend terugkijkt treft het hem weer, ‘het mysterieuze karakter van deze typisch Amerikaanse gebeurtenis.’

Wat er specifiek Amerikaans is aan de protestmars blijft onduidelijk, maar het is wel een uitspraak die past bij een ander mysterie dat hem dwarszit, namelijk het ondoorgrondelijke Amerika. Net als bij de negers zou het wel eens kunnen, dat er een ‘mad genius’ in het door Mailer als persoon gedachte land rondwaart. Genie en krankzinnigheid, goddelijk mysterie en duivelse

[p. 124]

hel, het is algemeen bekend, die liggen vlak bij elkaar. Mailer denkt er ook zo over: ‘He had come to decide that the center of America might be insane.’ Let wel, hij heeft met zijn besluit de knoop doorgehakt, maar hij weet het gelukkig nog niet zeker.

Op de laatste bladzijde vergelijkt hij zijn land met een vrouw, een vrouw van ‘ongeëvenaarde schoonheid’ zelfs, ditmaal niet krankzinnig, maar helaas ‘met een melaatse huid’, en daarbij nog geteisterd door barenspijnen. Wat voor kind zal zij ter wereld brengen? ‘Het verschrikkelijkste totalitarisme dat de wereld ooit gekend heeft? Of kan zij, arme reuzin, gemarteld lief meisje, een baby krijgen van een nieuwe wereld, moedig en teder, listig en onbedorven?’ Een monster of een engel? Laten we er maar het beste van hopen. Veel meer kun je als vader niet doen. En als het een meisje is noemen we haar Libelle.

[1968]