Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[Folio ††1r]
| |
Aen de waerachtighe Philothea,
| |
[Folio ††1v]
| |
daerse alleen in is ghestaedigh, in te drucken; op dat ghy met dese Goddelijcke Liefde u begeerten boven haer soud't verheffen. Hier siet ghy dan voor u ooghen de verganckelijckheydt van de bedrieghelijcke Wereldt, over de welcke den Philosooph Democritus sijn gheheel leven heeft ghelacchen, ende den Philosooph Heraclitus anders niet en heeft ghedaen als weenen, soo dat dese twee, al staecken sy in de duysternisse van het Heydendom, hebben nochtans door het licht van hun natuerlijck verstandt haere valscheydt ghenoegh connen door-gronden. Den Eerw. P. Ioannes de Gouda, vermaert door sijne Sermoonen, ende boecken, plagh te segghen, datter een gaetjen alleen was daer-men de Wereldt door cost aenschouwen, ende seyde dat te wesen de tralien van de Biecht-stoelen. Want daer is't dat een ieghelijck sijn verborghen swarigheydt te berde brenght, om sijn benouwt hert een weynigh te verlichten. Buyten die plaets en willen wy haere ydelheydt noch soo aenmercken, noch soo belijden. Wy zijn, ô Philothea, ghelijck de visschen in de zee, die de brackigheydt van de soute wateren niet en smaecken, voor datse naerderen den mondt van een binnen-landtse riviere die haeren soeten stroom onder die siltighe baeren komt te schieten. Soo langh als wy binnen de wereldt swemmen en woelen, soo en bevroeden wy haere bitterheydt niet, noch haere swaerigheden; men moet sich een weynigh daer af vertrecken, om die met een vry en onbelemmert ghesicht te ondersoecken. En min of meer ghelijck die eenen Almanach sou willen lesen, moet het boecxken een weynigh van sijn ooghen houden, ende daer niet op legghen; soo moet-men oock de Wereldt van verre besien om | |
[Folio ††2r]
| |
te leeren wat voor eenen Almanach, en Loghen-sack sy is, wat quaedt weer sy prognosticeert, wat tempeesten, en Eclipsen Dit en sien wy noyt beter dan als wy uyt de Wereldt moeten scheyden. Doen heeft het oock ghevat sijne Koninghlijcke Majesteyt Philippus den III. die nochtans met sijne Heylighe Huys-vrouwe godtvruchtelijck gheleeft hadde, Desen naer dat hy 23. jaren geregeert hadde, ligghende op sijn sterven, ende overpeysende de Ydelheydt vande Hofsche wereldt, heeft tot hem gheroepen sijnen Predicant P. Hieronymus de Florentia, vande Societeyt Iesu, ende hem belast, dat d'eerste reys als hy op stoel sou staen, sou vercondighen, Dat hy had' sien sterven eenen Koninck die soo veel jaeren wenschte Eremijt gheweest te zijn als hy Koninck geweest hadde. Diergelijcke redenen dan, ô Philothea, hebben my beweegt dat ick u dese Ydelheyt een weynigh tijts soude voor ooghen stellen, 't gene ick in dit boecxken heb ghetracht te bewijsen. Ick hebbe al willens en wetens mijn manier van schrijven ghetempert, ende niet t'eenemael op sijn geestelijcks willen stellen, gelijck sommighe doen die heel verheven spreken, ende anders niet by en brenghen als het merch vande verlichte schrijvers. Mijn ooghmerck, ende het wit is de Ydelheydt des Wereldts by soo veel duysenden beclaeght, by soo weynighe versmaedight, een luttel met eenvoudighe woorden te ontdecken. Ick heb tot mindere costen des Druckers gheen nieuwe plaeten willen doen snijden, ende tot meerdere onder-wijsinghe, ende naerdere uyt-legghinghe tusschen de dichten, heb ick inghevoeght een Aenspraeck, om u een weynigh t' onderhouden, ende om met u als tusschen beyde eens te mogen spreken, daer in voorhoudende verscheyde Leeringhen ende | |
[Folio ††2v]
| |
Historien, op dat ghy de Wereldt eens soudt met de voeten stooren, en dan u beghinnen te stellen om Godt allencxkens naerder en naerder by te comen; ghelijck de Reyghers ende Oyvaers doen, die twee of dry-mael op de aerde met haere voeten douwen om haer selven soo om hoogh te dringhen, soo wensch ick dat u, ô Philothea, dit boecxken een occasie magh wesen om u vande aerde, dat is, vande verganckelijcke ghenuchten, eer, en rijckdommen te verheffen, ende dan voortaen als eenen Paradijs-voghel verre boven dese Ydelheydt uwer swier te houden, op dat ghy nimmermeer met u begeerten en komt neder te daelen. Ende is't by al-dien dat het Soontje vanden Koninck van Iaponien soo op-ghevoedt wierde, dat het noodt de aerde en raeckte, om dat het erf-ghenaem moest wesen van Ga naar margenoot+ een Rijck dat nochtans op de aerde was ghelegen, soo siet ghy wel hoe voorsichtelijck dat ghy uwe voetstappen oock moet setten; ick hou u voor een Princersse, ghy sijt by my een Konincks Dochter: verre moet dan van u wesen dat ghy aen de aerde vast ghehecht sout blijven. Ick weet wel, ghy zijt al verhevender van moedt, ende coragie, ghy en soudt den naem van Philothea niet willen voeren, waer't dat ghy den naem van Philothea niet en wout beleven: dat doen my vastelijck ghelooven uwe seebaerheydt, godtvruchtigheydt, eenigheydt, eerbaerheydt, vreese des Heeren, suyverheydt des herten; met een woordt, alle de deughden die in u worden ghevonden: dese, segh' ick, gheven my een vaste hope dat ghy u liefde op d'aerde niet en sult laeten spelen, als om den hemel meer te beminnen. Door-wandelt ghy dese wereldt met u verstandt, 't is om de glorie Godts daer alleen uyt te raepen: | |
[Folio ††3r]
| |
sijn liefde leert ghy uyt het vyer, sijne soetigheyt uyt den douw, sijne bermhertigheydt uyt de grondeloose zee, sijne schoonigheydt uyt de bloemen, sijn rijckdommen uyt de goude mijnen; daerom alleen, segh ick, wilt gy dese wereldt aenschouwen, andersins is u nature, ende gheneghentheydt tot verhevender saecken gheschapen. My dunckt als ghy eens in uwe ziele smaeckt de soetigheydt van den Goddelijcken troost, ende dat ghy eens groeft dien hemelschen Nectar, dat ghy dan roept met duysendt ziel-suchten die uyt uwen boesem vlieghen: Wee my dat mijn ballinckschap hier soo langh wordt uyt-ghetrocken! wie sal my verlossen van dit lichaem des doodts? Hoe ghenoeghelijck zijn uwe tabernaculen, ô Heere der crachten! mijne ziele beswijckt, ende smilt in het overdencken van uwe saletten! waerom en verander' ick niet in een herte, op dat ick eens magh loopen naer die fonteyne der levende wateren? Wie sal my gheven vleughelen van een Duyve, ende ick sal vlieghen en gaen rusten? ô wanneer sal ick eens in eenen Enghel veranderen, om die hemelsche ghenuchten, ende de blijdtschap der Saelighe te ghenieten! Gaet daer mijne wenschen ende begheerten, vlieght derwaerts op mijne ghedachten ende ghepeysen, sit op die vleughelen der winden, snijdt door die blauwe wolcken, gaet eens daer boven ghenieten dat noyt ooghe ghesien en heeft, noch oor gehoort, noch gedaelt en is in 's menschen gedachten. O dat ick had een gensterken van die eeuwige Sonne ô dat ick had een briseltjen van dat hemelsch Manna! ô dat ick had een sandeken van ons Vader-lant daer boven! ô dat ick had een straeltjen van dat Goddelijck vyer ende vlamme! Komt tot ons Heylighen Geest,
Wilt in mijn herte daelen;
Ontsteeckt dat alder-meest
Met uwe straelen.
| |
[Folio ††3v]
| |
O wat een beweginghe sou dat geven in mijne ziele! wat een veranderinge in mijne manieren! Ghy zijt eens gedaelt op een Herderken, ende hy is verandert in eenen Koningh: ghy zijt eens ghedaelt op een cleyn kindt, ende hy is gheworden eenen Rechter van twee Ouderlinghen: ghy zijt eens ghedaelt op eenen Visscher, ende hy is op-ghenomen tot het Hooft der Kercke: ghy zijt eens ghedaelt op een on-eerlijcke Vrouwe, ende sy is gheworden de ghenuchte der Enghelen. En wat een cracht ende sterckte en hebt ghy aen die teere ende swacke Maeghden niet ghegheven! Ghy verweckt Catharina, datse liever heeft op scherpe raders ghescheurt te zijn, als in de ghebourduerde carosse van den Keyser Maximinus ghevoert te worden: ghy doet Agnes met meerder vreught staen in't midden der vlammen, als Sardanapalus lagh op de roosen: ghy laet Barbara stellen in de ijsere boeyen, ende sy is schoonder dan ofse waer behanghen met goude ketenen: Potamiena wordt in het siedende peck ghesmeten, ende haer dunckt datse met hemelschen dauw' wordt overgoten: ghy doet Vrsula wenschen om pijlen, Agatha om nijp-tanghen Thecla om wilde beesten, Clara om cruycen: Maeckt ô stercken Geest dat Philothea, Clara magh wesen, dat sy met Vrsula roep om wonden, met Thecla om bloedtgierighe dieren; datse de voetstappen volghe van Catharina, datse ghelijck magh worden aen Barbara, datse met die cloecke Maeghden haer ziel al hebbe in den Hemel, schoon het lichaem hier noch wordt ghehouden op der aerden. O gheluckigh ende duysent-mael gheluckigh die van nu af bezeylt hebben de haeve vande eeuwighe glorie! die nu zijn buyten perijckel van schipbraeck te lijden, die het vaste landt van hunne saligheydt al besitten? Wanneer sal ick eens sien die neghen chooren der Enghelen? wanneer sal ick eens aenschouwen die twelf gheslachten van Israël? Wanneer sal ick weerdigh wesen om gheluck te wenschen aen die vie- | |
[Folio ††4r]
| |
righe Apostelen, aen die vrome Martelaeren om hunne Laurieren, aen die suyvere Maeghden om haere Leliën! Wanneer sal ick daer boven eens gaen genieten die sekere gerustheydt, die gheruste stilligheydt, die stille soetigheydt, die soete gheluck-saeligheydt, die gheluck-saelighe eeuwigheydt, die eeuwighe vrolijckheydt! ô Heer wanneer sal ick komen, en voor u aensicht verschijnen! ô Heere wanneer sult ghy mijn ziel uyt dese levende doodt verlossen, ende tot dat onsterffelijck leven op-nemen! Soo dunckt my, ô Philothea, dat ick u hert sie vlammen, dierghelijcke ziel-spraecken merck' ick in uwen kloecken gheest te spelen, sulcke wenschen ende suchten stiert ghy somtijdts naer den hemel. Ick weet wel, ghy zijt een wel-gheboren kindt, dat anders niet en soeckt als sijne saeligheydt te verseeckeren: dit soo wesende, soo seggh' ick u 't ghene Christus in't hofken sey aende Soldaeten: Wie soeckt ghy? sy antwoorden: Iesum van Nazareth. Waerop Christus: Laet dese dan gaen. Soeckt ghy Iesum van Nazareth oprechtelijck ô Philothea? laet dan d'eere, de wellusten, den pracht, de Ydelheydt des Wereldts, laet die vaeren: verlaet die, eer datse u verlaeten, dat is mijnen wensch, dat zijn al mijn begheerten. Hoe kloeck is dit eens volbrocht gheweest van Gerardus à Campis? Desen had een schoon huys ghebouwt, en was wel ghestoffeert, waer toe hy sijne vrienden ghenoodt heeft om dat eens te beghieten, ende naer dat-se lustigh gheweest waeren, heeft hy aen hen ghevraeght ofter iet was dat sulck een huys ontbrack. Waer op eenen van al antwoorde, jae, datter een gat was, kost hy dat stoppen, dat hy dan gheluckigh sou wesen: den welcken seyde dat het gat van de deur was daer hy doodt deur sou uyt-ghedragen worden, als wanneer hy oock Vrouw en Kinde- | |
[Folio ††4v]
| |
ren, goedt en bloedt, en alle vreught der wereldt sou moeten verlaten. Welcke waerschouwinghe soo veel ghewerckt heeft in het ghemoedt van Gerardus, dat hy de wereldt met haer Ydelheydt heeft gaen versaecken. Hoe weynigh zijnder, ô Philothea, die dit eens oprecht overdencken? hoe luttel die daer naer hun leven schicken? ende nochtans den Apostel Paulus en houdt niet op van ons te vermaenen; Ick seggh u dan, ô Broeders, dat den tijdt cort is, op Ga naar margenoot+ dat de ghene die vrouwen hebben, zijn ofser gheen en hadden, ende die weenen, of sy niet en weenden; en die lacchen, of sy niet blij en waeren; en die coopen, of sy niet en besaten; ende die dees wereldt ghebruycken, of syse niet en ghebruyckten: want de figure ende den schijn van dese wereldt die gaet voor-by. Rolandus een wereldts Ionghman wierde dese verganckelijckheydt oock op eenen dagh ghewaer; want 's avondts uyt een lustighe feest, ende vrolijck gheselschap t'huys komende vraeghde hy sy-selven: Rolande waer is nu het banquet dat ghy van daegh' hebt ghenoten? waer die leckere spijsen? waer die costelijcke wijnen? waer dat musieck en instrumenten, waer die lieffelijcke stemmen? waer die aerdighe dansen? waer dat aenghenaem ende vrolijck gheselschap? is dat dan al ghepasseert? is dat altemael voor-by? zijn die genuchten soo haest al verdwenen? ô nu sie ick dat de werelt gelijck als op een rat schijnt de drayen ende te keeren, ende alle ghenuchten tot eenen haestighen ende onverwachten onderganck is brenghende. 't Ghene desen Rolandus heeft bevonden, Ga naar margenoot+ had Ezechiel langhen tijdt te voren in het schip beschreven, dat had masten van Ceder-boomen, riemen van sterck eycken hout, ende eene costelijcke campange ende spieghel: het had zeylen van zij- | |
[Folio ††5r]
| |
de, en vlagghen van purper, ende meer andere rijcke toe-rustinghe; maer daer en was gheenen ancker aen, die het standtvastigheyt ofte versekeringhe sou connen gheven. Hoe wel seydt dan de Godtvreesende ziele by David: Het is my goedt mijnen Godt aen te hanghen, en in mijnen Heer mijnen ancker ende hope te stellen. Die wensch ick dat altijdt u toevlucht magh wesen, ô Philothea; op sijne gratie hope ick dat ghy voortaen sult steunen, ende niet op het onghestadigh radt van haere Ydelheydt. Godt moet zijn u lot, daer toe heb ick de penne in de handt ghenomen om u in uwe aenghenomen Godts-dienstigheyt te verstercken; want ick sagh al dat 't gene ick hier ghestelt heb op het pampier, dat dat te voren al in u hert was gheschreven, ende dat het al eerder by u waeren wercken, als by my woorden; ick bid u al even wel dat ghy dit mijn boecksken in danck wilt ontfanghen, om wiens wille het alleen te voorschijn is ghecomen, ende dat ghy dit als een moederloos kindt voor het uwe wilt omhelsen ende aenveerden. |
|