Het heylich herte
(1669)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 141]
| |
VII. Vertooninge.
| |
[pagina 142]
| |
haer lyden: Tu vis esse filia mellis, & eris filiaeGa naar margenoot+ fellis. Wat meent ghy dat den hoonigh-raet,
Voor u daer soo gheschotelt staet?
Ghy wenscht om suycker over al;
En moet een dochter sijn van gal,
Van gal, azijn, van bitterheydt,
Tot dat ghy uyt dit leven scheyt;
Dan schenckt ick u het eeuwich goet,
Dat soeter is als allen soet.
En soo is Margarita vercloeckt gheworden om het Lijden Christi in haer Herte te draghen, ende in hare manieren naer te volghen. Als een Herte dan ô Siel soo verre ghebrocht is, dan gaet den Heere Iesvs daer in sitten leeren, om dat te onder-wysen, t'selfste gewisse ende vaste waerheden in scherpende, al anders als de bedrieghelijcke Werelt, die ghewent is aen ons meer blinckende, als blijckende redenen voor te houden, om ons soo te vertwijfelen. De maniere van Lessen, die ons Iesvs leert, is dry-der-hande, ghelijck Cassianus seght:
Per tribulationem, Per monitionem, Per Inspirationem.
Dat is: | |
[pagina 143]
| |
Door teghen-spoet,
Door vermaeninghen,
Door Inspraecken.
Doch, op welcke manieren van dry-en hy ons leert, de Lesse is altijdt profijtich en salich: soo datmen wel magh seghen:
Svnt anscuitent qui Platoni,
Aut facundo Ciceroni,
Aut Mundi stultitiae,
Cor ne verba vitae sperne
Audi Patris aeviternae
Dicta sapeintiae.
Onse taele seght: Laeter sijn die Plato prijsen,
Of die Lessen vande Wijsen,
Die de sotte Wereldt eert:
Luystert liever naer het segghen,
Noch en wilt niet weder-legghen
Dat den hooghsten Meester leert.
Wat eene vvondere cracht ô Siele hebben somtijdts luttel woorden ghedaen op het Herte van Wereltsche menschen? soo dat den H. Paulus, (die oock met vijf woordekens is van sijn peirdt ghesmeten) wel magh roepen: | |
[pagina 144]
| |
Ga naar margenoot+Vivus est sermo Dei, & efficax & penetrabilior omni gladio ancipici. Het woordt des heeren is levendich, en krachtich, en meer door-dringhende als een scherp sweirt dat snijdt van twee kanten. Matthaeus en hoorden maer twee woorden: Sequere me. Volght my. En hy laet kantoorghelt, rekeninghen, wissel, licent-brieven, en alles varen. Den H. Antonius verstont eenen reghel of twee in het H. Evangelie singhen. Hy vercoopt sijn goet, en gaet naeckt den naeckten Christum volghen, En wie isser soo weenich in boecken ervaeren, ô H. Ignati? aen wie onbekent is met wat eene vrucht ghy, (te bedde ligghende vande quetsuere in het beschermen van Pampelona ontfanghen) dat ghy seggh' ick, doen ter tijdt de Legende der Heylighen hebt ghelesen? ghy hebter soo veel viers uyt ghevat, datter (sonder roem gesproken) heel de werelt mede is ontsteken. De bekeeringhe van Columbanus is oock al even wonderlijck, ende moet aen het lesen der boecken mede toegheschreven worden. Hy quam op den noen thuys, ende wierdt heel ghemelijck om dat hy smiddaeghs eenen couden eirt vondt inde Keucken. Hy preutelden, om dat hy den pot niet en sagh preutelen. Daer op steckt-men hem het Leven van Maria van Egypten inde handt: hy kreegh daer sulckenen smaeck in, dat hy gheenen appetijt en behiel als van eeuwighe saecken. Soo vruchtbaer is het saet van Godts Woordt en van gheestelijcke Boecken! | |
[pagina 145]
| |
Wat Kindt isser schier inden Catechismus dat niet het exempel en weet te verhaelen vande woorden van Isaias, gheseyt aen eenen Iongh-man: Subter te sternetur tinea, & operimentum tuum erunt vermes. Onder u sullen de motten ghespreyt worden, ende u decksel sullen wormen wesen. Met die eens te hooren, en met die dickwils te her-eysen, isser Reginaldus een weeldigh en fris Iongh-man soo door gheraeckt, dat hy de Wereldt de Wereldt liet sijn, en heeft hem in de Orden vanden H. Dominicus begheven, om sijn sielen saligheydt daer door goede wercken te versekeren. Laet ons eens hooren hoe sijn ghemoet by nachten begost te woelen, en dese woorden te maelen, welcke Ga naar margenoot+ hem van eenen Religieus vanden H. Dominicus schietens ghewijs binnen de Stadt van Bononien wierden voor-ghehouden; als hy hem sijn schoon ledicant met dat sacht bedde ghetoont hadde: hoort de Poësie de gheschiedenisse breeder ont-vouwen: Het was te midder-nacht,
als haren gulden waghen:
In Thetis blauwen schoot,
de Son had lanck gedragen,
Den Hemel hel en klaer,
met sterren-licht besaeyt,
Terwyl een yder rust,
was wel de helft gedraeyt.
| |
[pagina 146]
| |
De Klock mocht hebben een,
als in den slaep verdroncken,
De menschen daeghs vermoeydt
diep uyt de borste roncken;
Maer als den mensch, en't vee
en voghels sijn in rust,
Dan ist dat Reginald',
Heeft miste slapens-lust.
Hy gonck al vroegh te bedd',
hy schoof sijn bed-gordijnen,
Nochtans den soeten slaep,
en komt hem niet verschijnen:
Hy keert, hy wendt hem om,
op d'een en d'ander sy,
maer wat hy wendt oft niet,
het waken blijft hem by.
Al light hy op den swaen,
en op de sachste pluymen,
Daer is een droef gepeys
dat wil sijn Hert niet ruymen:
De wormen van het graf,
die maelen in't ghemoedt,
En knaghen van nu af,
sijn jeudich Herten-bloedt.
En hoe hy dit gepeys
wil meer en meer verstoten,
Hoe dat het op sijn Hert,
Komt felder aen-gheschoten
| |
[pagina 147]
| |
Ghelijck in't touwter-spel,
hoem' ymandt herder stuert,
Hoe hy met meerder kracht,
wordt oock weerom ghevuert.
Sunt auscultent qui Platoni,
Aut facundo Ciceroni, Aut mundi stultitiae
Cor ne verba vitae sperne:
Audi Patris aeuiternae Dicta Sapientiae.
Wat raet voor Reginald?
den slaep is niet te winnen,
En sijn swaermoedich Hert,
groeyt meer en meer van binnen:
| |
[pagina 148]
| |
Hy dan ten bedden uyt,
met sijnen tabbaert aen,
En maeckt sy selven wijs
dat t'soo sal beter gaen.
Wel hoe mijn Siel, seyd' hy
Wat gaen wy ons bedroeven?
Al of sy van nu af
ons als een lijck begroeven!
Siet in den spieghel eens,
u aensicht jeudich-root,
Daer toe u gout-geel haeyr,
t'is verr, noch vande doodt,
Sulck-Hert-seer en ghequel,
een smis van swaer gepeysen
Dat is voor oude-lie,
en die staen om te reysen;
Dat is voor een kael hooft,
voor eenen grijsen baert,
Niet voor de jonge jeught,
en voor den groenen aerdt.
Als ick gaen over-straet,
in pan of root schaer laken:
Sy segghen dat ick schijn,
de aerde niet te raken:
En ick gaen naer een graf?
ah! wat al viesen praet,
Wat datmen hedens-daeghs
ons al in d'ooren staet?
| |
[pagina 149]
| |
De vreucht die is voor ons,
voor ons sijnde banketten:
Ons dient het kamer-spel,
en schermen met floretten;
My dunckt al quam de Doodt
ick trock haer in't gesicht,
Wat pas ick op het spoock,
met sijnen blinden schicht.
Wilt dan ô mijne Siel!
swaermoedicheyt versetten,
Siet, in dat koffer sijn,
vvel duysent pistolletten:
En eer die sijn verteirt,
soo is het weder vol,
Voorwaer soo ghy noch treurt,
soo sijt ghy sot, en dol!
En daer sit mijnen valck,
vvaer mede soo't sal daghen
Wy morghen vveer te peird'
gaen op den reygher jaghen:
Daer laet ick inden windt,
en vlieghen inde lucht,
Al dat aen mijn jonck Hert
baert dese onghenucht.
Iae ick wil van nu af
gaen mijnen quelder quellen,
Ick wil op staende voet
mijn luyt in snaeren stellen,
| |
[pagina 150]
| |
En soo vondt Saul baet,
in Davids herp en spel,
Soo bandt-men duyvels uyt,
al sijn sy noch soo fel.
Soo swierde Reginald':
en wouw sich al verklaecken,
En socht soo tijdt-verdrijf,
en vreucht uyt alle hoecken:
En wat hem troosten kan,
wat hem verheugen magh,
Dat brenght hy aen sijn Siel,
en Herte voor den dagh.
Maer als den wildt-schut heeft
den pijl in't hert ghedreven,
VVat batet dat het vlucht,
en gaet door bosschen sweven?
Het draeght sijn wonde met
die suyght en drinckt venijn,
Den vanck, daer naer de doodt,
dat sal het eynde sijn.
Soo gonckt met Reginald',
want in sijn blijdtste slaghen
Quam hem het droef ghepeys,
het Herte weder knaghen,
En greep hem on-versiens,
soo vinnich aen de Siel:
Dat hem en saemen luyt,
en oock den moet ont-viel.
| |
[pagina 151]
| |
Soo gonck den nacht voor-by
maer niet het innich woelen,
Dat hy wauw s'and'ren-daeghs
met roomers af-gaen-spoelen,
Ontspringhen inden dans,
oft ander tijdt-verdrijf;
Maer neen, den pijl sat hem
al dieper in het lijf.
Het was al vruchte-loos:
om dan in rust te leven,
Soo moest hy aen Godts stem,
sijn Hert ghevanghen gheven,
Dies liet hy iock, en spel,
en vreucht, en ydelheydt,
Soo heeft aen s'VVerelts Hert,
sijn Hert Adieu gheseyt,
De wormen van het graf,
die knaeghden d'aerdtsche sinnen,
Soo dat hy niet meer aerdts,
op d'aerd' en wou beminnen;
Siet hoe een woordt oft twee,
her-peyst schier inden droom,
De deucht dient voor een spoor,
de sond' voor eenen toom!
Men is somtijdts verwondert, ô Siel, alsmen op eenighe mueren siet een aedre terwe oft rogghe groeyen, want men weet niet hoe dat het saet daer is ghekomen. Siet, daer was | |
[pagina 152]
| |
een musken dat quam op die steenen sijn bexken suyveren, en in het suyveren en wetten is hem het graentjen tusschen de steenen ontschoten, dat heeft daer wortel ghevat, en daer af is de spruyte van op-gheschoten. En hoe onnooselijck is desen Reginaldus bekeert! een saelich graentjen, neghen woordekens uyt den Propheet Isaias sijn op sijn steenich, ten minsten op sijn Werelts Herte ghevallen, en daer van is desen blijden ooghst ghekomen. Leert hier uyt ô Siel het Woordt Godts, dat Hemels saet, die heylighe Inspraecken met alle vlijticheyt in u Herte ontfanghen, leest de gheestelijcke boecken met aendachticheyt om daer ghesonde leeringhen uyt te trecken, die ghy u aen het Herte kont legghen: hy klopt al dickwils aen u Herte door sijn Inspraecken:Ga naar margenoot+ Ego sum qui loquer tecum, seght hy Ick ben den ghene die met u spreke, als ghy de klocken hoort luyden over yemandt van uwe kennisse, als ghy siet uyt-draghen het lijck van uwen Vader oft Moeder; als hy u met eene sieckte komt besoecken; als ghy eene vroeginghe voelt in uwe conscientie, als ghy in het Sermoon gheraeckt wort, als ghy inden Bichtstoel eene saelighe vermaeninghe ontfanght, als ghy voor eene beweghelijcke schilderije, ofte Crucifix met een medelijden wordt bevanghen, als ghy yemandt van uwe beste kennisse (die nochtans jonck, schoon, en rijck was) de Wereldt met haere Ydelheydt siet verlaten. Dat sijn aen-spraecken, dat sijn | |
[pagina 153]
| |
lessen van dien oppersten Meester. Siel, seght dan: Loquere Domine quia auditGa naar margenoot+ servus tuus: O heer spreckt my een salich-vvoort,
Terwijl het uwen knecht aen-hoort,
V woort ist saet van alle goet,
Dat vruchten draeght in over-vloet:
Iae soo den grondt vvel is ghebouwt,
Het schiet al meer als hondert fout.
Wat wasser meenich kloecke Siel
Waer in een enckel graentje viel!
En die schier op den selfsten dagh
Gaf wonder vruchten diemen sagh,
Een weenichje, een lutteltjen,
Een titeltjen, een tutteltjen,
Waer in maer tvvee-dry woorden staen,
Heeft s'werelts banden los ghedaen.
Is het soo niet gheschiet met u ô wel-edele Catharina Rodrigues; u mannelijck gemoet, ô kloecke Maeght! en laet niet toe dat ick hier uwen lof soude verswijghen. Wat moeyten en wierdender om u niet ghedaen? wat vrinden niet op-ghemaeckt! wat banketjens niet aen ghericht? wat aen spraecken niet ghevonden? van alle kanten quamen u de brieven toe-ghevloghen: uwe ooren waren tuyrende vande menichvuldighe vryagien vande principaelste van het Landt: die u ver- | |
[pagina 154]
| |
sochten. Maer gheen van die woorden en gonghen u ter Herte, ghy sloeght alle versoeck vande handt, ghy kende u (en ghy waert oock al wat trots en hoogh-moedigh) ghy kende u, segh ick, al te goet voor Graeven, en Princen. Ghy beeldede u in, jae gaeft het somtijdts met uyt-druckelijcke woorden te kennen, dat ghy met een Coninckx Soon inden Houwelijcken Staet moest treden. Siet nu eens hoe haest onsen Herten-Leeraer uwe verheven trotsicheydt verkeert heeft in eenen diepe oodtmoedigheydt. Ghy sijt ontrent dien tijdt eens in de Kercke ghetreden, en slaende uwe ooghen op dien titel van het Crucifix, IESVS van Nazareth Coninck der Ioden: soo seye ghy teghen u selven: ô mijne Siel siet daer, daer is hy ten lesten gevonden, kiest desen, en den oppersten Edel-dom hebt ghy verkreghen. Soo seyde ghy, en door de kracht van dese ses ghelesen woordekens hebt ghyGa naar margenoot+ meer als ses hondert ydelhedekens af-gheleyt, en verlaten; hebt den Heere Iesvs u Hert, en uwe liefde op-ghedraghen en hebt alsoo die schoon-vuyl-werelt: die alsoo vol van ydelheyt is, alsse ydel is van heylicheyt, met eenen kloecken moet onder de voeten ghetreden. Heb ick dan niet wel gheseyt ô Siel dat dien hemelschen Leeraer krachtich is in sijne woorden, aen-ghesien dat hy leert en bekeert, en in eene wereltse Siele groote veranderinghe werckt met weenighe woorden want dickwils: | |
[pagina 155]
| |
Een weenichjen, een lutteltjen,
Een titeltjen, een tutteltjen,
VVaer in maer tvvee-dry vvorden staen,
Heeft s'VVerelts banden los ghedaen.
Ick soude seer gherne dese Maghet tot eenen spieghel voor onse eeuwe op-hanghen, maer om dat ick sie dat dierghelijcke uyt-ghelesen bloemen oock hedens daeghs op Godts Autaer gestelt worden, en eenen soeten reuck onder alle menshen verbreyden, soo laet ick onsen tijdt en Nederlant op hunne eyghene uyt-muntende Maeghden roemen ende verheughen. Op allen 'tghene, dat tot noch toe verhandelt is, soo dient voor eene slot-redene de wonderlijcke bekeeringhe vanden H. Augustinus, die de Gratie Godts uyt-ghewerckt heeft met dese twee woorden: Tolle, lege, neemt, leeft. Waer door hy soo is verandert gheworden, dat Augustinus, Augustinum qualijck meer en kende. Hoort de Sangh-Goddinne, en de Poësie in sijnen persoon breeder afspreken:
Ga naar margenoot+Wie sal den goeden Godt,
met my voor my bedancken?
VVant hy, hy is alleen,
den Medicijn der krancken:
| |
[pagina 156]
| |
Wat sieckten yemandt heeft,
strax weet hy raet voor haer,
Schoon die ghewortelt is,
van over twintich jaer.
Sy was my diep in't lijf,
en in het bloet ghekropen,
K'en kost gheen beteringh',
veel min ghesontheydt hopen,
| |
[pagina 157]
| |
En siet, sijn wonder handt
die raeckt my on-verwacht,
En nemt de sieckte wegh,
en gheeft my nieuwe kracht.
Tvvee woorden en niet meer,
als eene pijl ghedreven,
Die schoten my op't Hert,
en brochten daer het leven;
En ick was, eer ick't wist,
van die in't Hert geraeckt,
En eer ick't voelden schier,
was ick ghesont gemaeckt.
Ah hadd' ick over-langh,
dees handt eens moghen kennen,
K'en sagh soo veel quaet bloedts,
niet uyt mijn aeders rennen?
Maer beter ist noch spaey,
als nimmermeer ghesont,
Lof sy u Medicijn,
die my gheneest en wondt.
Siet ô Siel hoe krachtigh dat Godts Woort was in de ooren, en aen het Herte van Augustinus, en ghy soo dickwils in Sermoonen gheraeckt, door inspraken vermaent, maeckt den dooverick, weet dat het Godt eens sal verdrieten, en dat hy oock sijn ooren sal stoppen, als ghy hem sult willen vragen. Laet ons nu tot de naeste Vertoonighe over-treden. |
|